24/11/09

La lhéngua que falamos dun lhado i doutro de la raia

L riu Douro antre Spanha i Pertual, retratado nas arribas an Sendin




Resolbi poné-la aqui porque yá iba algo lharga la respuosta que quije dar a Thierry Alves, depuis del me haber pedido mais pormenores, ne ls cumentários, an relaçon al bídeo que puso an linha hai dous dies i que amostra ua tie chamada Sagrário, moradora dun pobo spanhol que queda (se nun m’anganho) a uns 50 kms a norte de Sanábria (i a uns 100 de Bergáncia), na porbíncia de León.

Aqui bai la mie respuosta algo rápida assi i todo (por falta de tiempo). Antretanto a mi tamien m’antréssan todos esses aspetos relacionados culas lhénguas; haber daprendido a falar tamien spanhol ne l colégio cumo depuis ne l liceu (an França, cinco anhos ne l que me diç respeito) cumo fui se calha tamien l caso de Thierry tamien ajuda a antender i a dar balor a todas essas bariedades lhenguísticas i antre eilhas : aqueilhas que eisísten dun lhado i doutro de la raia.

Acuntece por acaso que ciertas palabras que essas dues pessonas úsan ne l bídeo serien cunsidradas cumo « spanholas » ou mesmo castelhanas se las oubíssemos dezir an Sendin ou an qualquiera outro lhugar an Pertual mesmo por pessonas aquestumadas a falar ou a oubir falar Mirandés :

- El cuento (« La cuonta », dezimos nós an mirandés)
- el pueblo (« l pobo » dezimos nós tamien na nuossa lhéngua)
- puede (« puode » an mirandés)
- dientes i bielhos (screbidos pula cierta de la mesma maneira mas cul acento tónico na segunda bogal de l ditongo anquanto que an mirandés l acento stá nó na segunda mas na purmeira bogal cumo se l « i » fusse un « i longo »)
- raza (0 :57) i cerca (0 :24) (« raça »i «cerca » an mirandés mas c’un sonido que nun ye l mesmo se prestarmos bien atençon)
- júlio (0 :42 pernunciado cula « jota » cumo an castelhano ; sonido que praticamente nun eisiste an mirandés a nun ser an palabras (mas mui ralas) cumo « regaho » cumo chegou un die a splicar Amadeu Ferreira nun de ls sous testos.
- sien falar de la defrença ne l grau de abertura de la bogal « e » por eisemplo quando Xosé diç « de qué lhugar … ? ») i na maneira de pernunciar l « s » an special an posiçon anterbocálica

Hai antretanto ciertas formas usadas puls dous anterlocutores ne l bídeo que se outelízan talbeç ne l Mirandés raiano, falado an lhugares cumo Cicuiro d’adonde ye oureginairo Thierry i outros tamien cumo el; mas nó an Sendin por eisemplo d’adonde you sou oureginaira (you i mais outros i outras, tamien membros desta quadrilha). Por eisemplo :
- L artigo defenido « los » (an Sendin, dezimos subretodo « ls »)
- la queda de la cunsuante « d » an palabras cumo lha[d]o (« Ban para aquel lhao », diç tie Sagrário) ou merca[d]o (0 :25)… Essa queda nun se dou ne l Mirandés de Sendin cumo tampouco, acho, ne l Mirandés central, ou cumo todos sabemos an Pertués.
- « niegro » dízen ls dous anterlocutores. Mas la palabra nun aparece ne l Bocabulairo que Amadeu i José Pedro Ferreira ponírun an linha por eisemplo. I ye berdade que a mi parece-me que siempre oubi dezir « negro» ou « preto »…

Mas anque seia possible notar facelemente todas estas defrenças antre ua ou outra maneira de falarmos, uns i outros, tenemos bien la proba mais ua beç que nun mos ampíden essas defrenças de mos antendermos todos, mesmo stando dun lhado i doutro de la raia cumo ye l caso cun essas dues pessonas de la porbíncia de León, na bezina Spanha, tenendo an cunta l que a mi me parece tamien eissencial: l antresse que tenemos todos an les dar cada beç mais amportáncia tamien a essas defrenças i mais inda: balor ! Porque ye esso l que mais cunta.





13 comentários:

Abelhon disse...

Buonas nuites

Á Ana! i se an beç de starmos a menudo ponendo la tónica nos fonemas que son zfrentes, nun passamos a dar amportáncia al que mos dá fuorça i ounión?!
Bou a botar un zabafo: ando farto de oubir falar an mirandés de Sendin, an mirandés central i an mirandés raiano. Afinal quantas lhénguas mirandesas hai? nun ye todo la mesma lhéngua? quien conhece las bariantes fonéticas de l mirandés sabe mui bien que la fala an San Martino ye bien más asparcida a la fala de Sendin do que a la fala an Custantin, agora medi la lonjura antre uns i outros i dezi l que ye l raiano.
Iou apreponie ua cousa: ajuntar las "nuossas" falas todas - ouniformizadas graficamiente pula cumbençon - i fazer ua corre cun eilhas al redor de Miranda para que todo l que quedasse andrento dessa corre fuosse "oubrigado" a falar la lhéngua se la quejisse atrabessar. Son todas la falas que fázen ua lhéngua, acho iou.
Çculpai se teneis por onde.

Abraços

Abelhon disse...

quije dezir: ... passamos a dar "menos" amportáncia ...

Ana disse...

Çculpai tamien, Abelhón,

Ajudai-me purmeiro a antender l que quier dezir essa buossa última frase:
"Çculpai se teneis por onde".

Abelhon disse...

A bien dezir, meia laraxa sien amportáncia:)

Un chi arrochado

Ana disse...

Cunsidre anton, Abelhón, ua cousa: para mi, pessonalmente, nunca fui "laraxa" ningua oubir esse tal bídeo... tentar antender i ajudar tamien a antender caso alguien me lo pieda. I fui l que acunteciu.

I antre "laraxar" ou falar cun seriedade, scuolho la segunda soluçon. Ye de ounion que se trata, nun ye berdade ? Anton ye ua cousa mais séria que l que parece.

Abelhon disse...

Mas tamien nun debemos perder la "meia risa":) Á que sí?!

Tiégui disse...

Ye ancrible que las pessonas siempre beian las defrenças an beç de ber al que YE EIGUAL !

La queiyda de la "d" ye mui nurmal an toda la Spanha ancluindo tamien al rionorés falado an Rionor ou Rio de Onor, i.e : chamau (chamadu), pasmau (pasmadu).
Pra quien nun'l ten bien an mimoria, Rionor (ante nal nome cai'l "d") ye nal çtrito de Bregancia, ou seia Purtual.

Dal resto hai por la raia un fenomeno bastante quemun de queiyda dal "de", i.e : Al mulino la raia, la casa'l pobo. Hai muitissimos eisemplos disso nals nuossos chamadeiros.

An mirandés al "d" tamien cai an abogado (Pt: advogado), Abiento (Pt: Advento(?), Novembro-Dezembro).
Assi que pra mi, la queiyda'l "d" nun ten nada de stranho i nun ye lo que me vai a fazer pensar "que fala defrente"...

-ue i uo eisiste an mirandés, i.e : Manuel, Manuolo.

Tie Sagrario diç "bielhos" lo que mostra BIEN QU'EILHA NUN FALA CASTELHANO, MAS SI LLIONES.

raza i raça ? HO ! Mas i cume ye que fazeis defrença ?

Que tie Sagrario diga los meses an castelhano nun ye nada de stranhar ya que ye l'eigreija qu'ampon al calendario. L'eigreija fala castelhano.

Nun tengo la certeza que preto seia mesmo mirandes. Mirandés ye "prieto" cume lo diç la tie Sagrario.

Tamien eilha nun diç "niegro", mas "nhiegro". Que ye mui quemun an Sturiano y ne las falas Zamoranas de patalizar la "n" einecial, i.e : nhiebe, nhial, ...
Tal cousa nun acuntece an mirandés.

L'assento que la tie ten ye pur anfluencia dal castelhano que ya muito anfluenciou al Stur-lhionés daquesse lhado la frunteira.

-ica : ten los deminutibos todes an "ica", bah ! mas ye cume an mirandés !?!

Pataliza los "l" eineciales, bah ! mas ye cume an mirandés !?!

I la bentanica sera mirandés tamien ? Cuncerteza ya que las bentas ye pra falar de los buracos purdonde se respira, las bentanas ye purdonde la casa respira.

Tiégui disse...

>quien conhece las bariantes fonéticas de l mirandés sabe mui bien que la fala an San Martino ye bien más asparcida a la fala de Sendin do que a la fala an Custantin, agora medi la lonjura antre uns i outros i dezi l que ye l raiano.

Anda ! Mas an Sandin agora tamien ya se diç lheite, lhado, lhamber, Lhazaro, lhagartuxa, lhampeda, lhaço, lhama, tolho, lhamina, lhagrima, lhombo, lhino, lhimpo,... ?

A pus nun sabie !

Abelhon disse...

solo apuntas la caída de l "lh".
se calha ya más asparcida a la fala que se oube an Custantin.
buono, se tu l dizes ... iou calho-me.

Tiégui disse...

Pus i you que sei... Ralas bezes fui a Sandin.

You apénas sei al que mos diç al Padre Mourinho: "Emquanto o português e o espanhol e o sendinês têem sons jà definidos, no mirandês deparamo-nos com muitos sons intermédios ou indecisos, (que tendem para a simplificação, ao que parece), por isso nos tornam a escritura dêste falar mais enredosa e dificil."

"Em Sendim havia duas modalidades de fala, num bairro do Canzilho. Os vizinhos e o resto dos habitantes da povoação troçavam dêles, repetindo-lhes o que pronunciavam diferentemente dos outros. Assim, naquele bairro substituiam, na pronuncia da 3° pessoa do plural do preterito de todos os verbos, o r por n. Ex : toconun, beninun, cominun. Parece forma esporadica, mas L. de Vasconcelos regista no falar de Guadramil no mesmo tempo e pessoa : oubionem, punionem, stubionem e stubiorum. A modalidade sendinesa jà se perdeu."

Aquisso, solo ye uas de las poucas cousas que diç al Padre Sandinés. You nun beio dalgo asparcido an Custantin.
Sabes cume ye, you ando pouquechico pur baixo de Miranda, assi que nun sei bien cume ye que la gente fala pulhie.

Mas la cousa ye que you quedei de boca abierta al ler la respuosta de la tie Ana. Apuntan-se las defrenças i nun se bei al que ye eigual.

Caralho abrie bien los oubidos, tie Sagrario i Ambas dizen :

-esta muyer (~mulher) chama-se Sagrario.*
-que ye un barrio.
-neste lhugar.
-pa un asturiano cumo you
-oubeiya (oubeilha)
-xato
-fogaça
-lhobos
-trabalhar
-essa maneira de falar
-como ye esse cuento ? hui ! ye mui lhargo
-lhimpiai (mir.lhimpai)
-mas alantre ancuntrou un perro... perro come l'oubeilha
-lhobo come al perro
-lhume ! Queima'l palo
-al lhobo nun quijo
-mas alantre ancuntrou l'aua... Aua ! Apaga al lhume
-mie abolica tamien lo cuenta
-beija al miu culo
-da gusto sentir-te falar
-yes la mulhier de muizes
-i al sou amigo que ye

* ya nutei la cunfuson entre y i lh na toponimie de Samartino.

Arreconcho, s'ende nun bedes que ye mirandes, ou anton andais mui xordos, ou anton ye que sodes desses que dizen que todo lo que ben de Spanha ye sien balor.

Claro, la tie quando fala, fala cun palabras castelhanas, dalguas. Mas isso ye purque fala an frente d'un strangeiro, ua pessonas que nunca biu. Sendo assi culs strangeiros siempre se fala castelhano, i ye solo pur isso que dalguas bezes da "patadas" pal castelhano.
Isso acuntece muito culos mirandeses, la mesma cousa !!!

Ou anton teneis miedo de reconhecer lo que tenemos an quemun porque claro, ende ya se fala de nacionalismo i dende sale ua question mui amportante : mas a final lo que somos ?

Por mi, sei perfeitamiente quien you sou. I isso fui-me claramiente dezido pur un funcionario dal cunsulado purtués de Burdeus hai un pouco mas de dieç anhos... (queda pra cuntar qu'essa tamien fui buona)

Ala, ya m'anfadei !

Tiégui disse...

Ya agora outra cousa...

Se nos dezimos pobo an beç de puôblo ou puôbla ye de certeza pur anfluença dal purtués "povo"...

I inda hoije hai un chamadeiro que mos lo splica mui bien i ye "Pruôba".

Al nome desse chamadeiro ben, puls bistos, de puôbla (lhat. populum) que passou a ser puôbra i finalmiente pruôba.

Ou seia, la palabra eisitiu...

An quanto als "ue" i "uo" isso depende muito de la zona lhionesa anque stamos. Uns dizen mesmo cume nos, outros ya dizen "ue". Depende mesmo dal sitio.

Cuntino anfadado...

Zurriellu disse...

Bonus díes, sou un rapaz de l´outru lláu.

Antias de ná, vos digu que me presta mueitu esti blog ;)

Nun sei si teneredes pobremas pa entendere lu q´ende vos screbu-pula deferecia de grafíia-.

Namás queríe camentar que Tiégui tien rezón, la vieya fala meyu castiellanu quandu diz Julio (pos ye Xuliu, cun x, na fala lhariega); tamién quandu diz ("...no, porque cuando voy a León, pa decir una bien digo cincuenta mal"-una frase enteira en castiellanu) lu que vemos ende ye´l complexu de diglósia, y dase en tóu´l País Llionés, por pouca xente tien concencia de lliengua y pensan qe´l qe falan ye "chapurriáu", "agallegáu" ou "medioportuguês"... asína, mesmu a los falantes mos chaman "cazurros" ou "charros" (ye curiosu qe cazurru ye cumu se mos connoz a los de la porvíncia de Llión, y charros a los de Salamanca).

Un abrazu dende´l outru lláu.

You mesmu disse...

https://sendagublog.wordpress.com/propuesta/