27/12/17

Bun Anho de 2018



A todos ls lheitores i scritores deste blogue deseio un Bun Anho 2018.

Que seia un anho acoquelhado de scritas i lheituras. 
An todas las lhénguas i que an mirandés seia la sucolha perferida.

Un abraço


24/12/17

BUONAS FIESTAS


A todos ls que eiqui bénen ende quedan saludos speciales de Buonas Fiestas, an paç i salude.



23/12/17

Mensaige de l cura Basileu Pires


(An mirandés)

Deseio a todos bós, mius armanos i amigos, Feliç Natal de nuosso Senhor Jasus Cristo, d’Aquel que, pur nós homes i pa la nuossa salbaçon, se fizo home ne l bientre de la Birge Marie!
El naça, pula fé, an cada un de nós, i mos salbe, tornando-mos El: houmildes, simples, dados, alegres, mesericordiosos i prontos para socorrer ls nuossos armanos necitados, sobretodo ls mais probes (sien nadica, ls que stan solos, tristes, dolientes, belhicos…)
I l anho de 2018 ser NUOBO, bibido por homes nuobos, renacidos!
Un taludo abraço a cada un i cada ua de bós!


(Em português) 
 
Desejo a todos vós, meus irmãos e amigos, Feliz Natal de nosso Senhor Jesus Cristo, d' Aquele que, por nós homens e para nossa salvação, se fez homem no seio da Virgem Maria!
Ele nasça, pela fé, em cada um de nós, e nos salve, tornando-nos com Ele: humildes, simples, simpáticos, alegres, misericordiosos e prontos para socorrer os nossos irmãos necessitados, particularmente os mais pobres (sem o mínimo necessário, sós, tristes, doentes, idosos, ...).
E o ano de 2018 ser NOVO, vivido por homens novos, renascidos!
Um grande abraço a cada um e cada uma de vós!

20/12/17

Yá se fizo muito camino, mas hai que lhuitar, lhuitar...


Quien cumo ls mirandeses nun l sáben!
Que yá se fizo muito camino, mas hai que cuntinar esta jornada, cuntinar a lhuitar. Falando, screbindo, ansinando, publicando, dibulgando an mirandés.
Stá de parabienes l pobo i todos aqueles que trabalhórun i trabalhán para que assi seia.
Sien ateimar nun se fai camino.



Miu cumpadre Zé i la Lhéngua Mirandesa


L miu cumpadre Zé i la Lhéngua Mirandesa


Als bielhos nun le faltan achaques nuobos. Todos ls mirandeses saben de cor i salteado este dito.
Puis miu cumpadre Zé ten andado mui çtante, que ye cumo quin diç, nun ten aparcido por ende.
   Todos se lhembran que miu cumpadre ye alantejano, home de bun carátele.
Mas anton l que le assucediu?
L cumputador que era bielho, perdiu la capacidade de se lhigar al “blogue”, i nun habie maneira de antrar para poner ua nuoba mensaige. Oulhai fui perciso mercar un cumputador nuobo para buoltar a tener la capacidade de poner nuoba mensaige.
   Fui por esso que ampeçei por dezir que “als bielhos nun le faltam achaques nuobos”, neste causo trata-se de ua mánica bielha que ye l cumputador.

Anton miu cumpadre tenie tanta cousa para dezir que tubo que scolher ua, i alhá bai.
    • Anton l que me dezeis subre l mirandés cumprir todo l que ye necessairo para ser recoincida na Ouropa?
    • Pus ye la cousa melhor que acunteciu.
    • Ye berdade tube que concordar cun miu cumpadre.
    • Stá l Paiç mais rico.
    • Resta l gobieno assinar i ratificar la Carta Ouropeia de las Lhénguas Regionales Minoritárias.
Valter Deusdado


11/12/17

Buonas Fiestas



- Para todos ls lheitores que eiqui bénen lher i tamien als scritores que manténen este blogue culas sues amboras, cuontas i crónicas.

- Quiero desear-les un Santo Natal, cun salude, paç i alegrie, na cumpanhie de buossos familiares i amigos.

L sprito de Natal ye de spráncia i que seia d'antendimiento.

Fiestas felizes i un buono Anho Nuobo  de 2018


02/12/17


I l prefume?

Hei-de lhebar las palabras zajustadas, duras i mal andonadas
i deilhas fazerei rústicos peitoriles adonde se spelhará l'ourora.
Hei d'atirar la rábia pulas jinelas, i eilhas só poderan ser azules
cun queixilhos de lhuna. Las rendas i las cortinas seran sburacadas,
marcadas i furadas puls beisos de sol i até de biento.
L miu poema deberá tener cumpasso, calor, córrio.
Nacerá pula tarde a l'hora de l çponer l sol i lhuitará acontra
la torriente que lheba l riu a scurecer. Serei berde, siempre berde,
i bibirei na alegrie de l'oulibeira i ne l remantismo de la laranjeira.
Será na arble milenar, na piel duramente angurriada,
ne ls nuolos sgretados d'ouséncias, sien speques,
que ls nials de sperança teneran lhugar. Deilha se colgará l cántaro,
abraçado pula cintura de la tarde, solo para ber la sede acuntecer.
Quiero ser l çumo de las palabras spargidas pul pomar,
muorto de soudades. Mius pelos seran patrielhas
 an cinza pratiado, chenos de lhiberdade.De l azedume
fazerei begílias. Las puortas eiran abrir-se als páixaros
zamparados. Persente stará siempre l amor. I l prefume?
Benerá de l jasmin, antalisgado na parede, pie-de-amigo
de l poema, i zinará pula baranda birada a naciente.

 Teresa Almeida Subtil
(in Rio de Infinitos/Riu d'Anfenitos)

Buonos dies, Praino!, mie casa

Inda stá cun ls uolhos cerrados l´aldé a esta hora de la manhana, an que todo ye siléncio. Inda nun golséian fumo ls chupones i, ls eiderdons lhebes cúbren ls cuorpos drumidos i acócan rostros i cuorpos angaramonados ou cun perguiça para madrugar. Las mantas que antiempos ls cubrien, pesadas pul ancalcar de l pison, sírben de acunchego al chano friu i als pies, ou énchen-se de polielha an arcas, çquecidas.
Spreitando pal Naso sinto que las Senhoras tamien inda stan stremunhadas na eigreija, anque eilhas alhá ne l alto de l cabeço recíben l sol uns minutos antes de mi.
Al poente, las carbelheiras salúdan-me cun sous ocres i ls terrenos znudos stan brancos de gelada.
La Sierra de Senábria yá abriu ls uolhos i aparece-me ne l hourizonte, mirando-me cun uolhos brancos.
Neste çpedir de l Outonho, sigúran-se ls pinzones de las fuolhas andebles que mui debrebe seran xaragon a ua tierra atrecida. Yá ls gromos de las cereijeiras s´amóstran cumo teticas de ninas a queréren zancaroçar la sue puberdade, nesta natureza de las cousas begetales bien mais afertunadas que nós gente. An cada die l´outonho mos bai tirando fuolhas que sabemos nun mos traieran gromos na primabera.
Scassamente me dou tiempo de screbir estas letras boubas i yá las carbalheiras de la Moura stan mais relhuzientes cun l nacer de sol scalretado a anunciar mais un die cun lhuç clara dun sol que stá acerquita i mos ancandila l uolhos i l stigmatismo mais mos apoquenta a slhagrimonar.
Debrebe la aldé spertará de sou turpor i las pitas ancomeçaran a festejar la salida de mundos brancos que cágan quaije que todos ls dies, l galho bai ampeçar a namorá-las para las angalhecer i nuoba família de piticos há-de salir cumo bolretas amarielhas, tapadicos cun ls eiderdons de prumas i deitados an cama de palha..
La lhuç yá m´entra pulas jinelas a naciente, apago las bumbielhas i ye outro die de nuobas abinturas cun la mie netica, a medrar a uolhos arregalados i que cada beç mais sorbe esta guapura de praino de abós mirandeses. Muita cousa há-de tener para cuntar na scolica, quando, na sigunda aparecir cun la sue cerronica chenica de aprendizaiges nuobas.
La bida ye isto mesmo: Cousas simpres, buídas siempre cun la sede que nun hai nada que l´atame la secura.
Buonos dies, Speciosa!, mui bércio. Buonos dies, Praino!, mie casa.

22/11/17

Lhéngua Mirandesa



Tânia Martins Ramos, pertence a la classe de l curso de lhéngua mirandesa que ampeçou hai uito dies na Casa de Trás ls Montes, an Lisboua. 

Tubímos trés aulas: ua de apersentaçon i mais dues. Hoije l porsor fui Jesé Pedro Ferreira, filho de Amadeu Ferreira que mos falou de la lhéngua i sue stória.

Tânia, screbiu na sue paigina de l facebook, l testo que queda mais abaixo.

Fizo-me quedar cun piel de pita i l'eimoçon achegou-se a miu sentir. Amadeu, steias adonde stubíres pula cierta stás a mirar para esto i a quedar cula tue risica de cuntento.


"2017/Nobembre/ 21

Já várias pessoas me perguntaram (alguns com ar de chalaça, outros com ar de surpresa e muito poucos com genuíno interesse) porque é que decidi aprender uma língua sem utilidade prática.
Cada vez que saio da aula reafirmo esta minha escolha. O mirandês não é de facto uma língua que eu vá usar para ascensão social ou para melhoramento do meu currículo. Não vou precisar de a usar para ir ao supermercado se visitar Miranda. Mas há alguma coisa de visceral, de sentimento de pertença, de respeito pela história das gentes que só por acaso não são minhas que me deixa feliz e com vontade de aprender mais e ler mais. Sentir o brilho nos olhos de quem é da terra e vê gente de fora a querer aprender sem qualquer vantagem, sem qualquer contrapartida simplesmente pelo convívio e pelo prazer de aprender.
Se me perguntarem agora já tenho outra resposta: porque me faz feliz. E não é por isso que estamos cá nesta vida?"


…..//….

Yá bárias personas me perguntórun (alguas cun aire zumbeteiro, outros cun aire de surpresa i muito poucos cun antresse berdadeiro) porquei m’aperpuso daprender ua lhéngua sien outelidade prática.
Cada beç que salgo de la classe ateimo nesta mie scuolha. L mirandés nun ye causo dua lhéngua que you baia ousar para pormoçon social ó para cumponer l miu currículo. Nun bou percisar de la ousar para ir al supermercado se bejitar Miranda. Mas hai algua cousa de las antranhas, de sentimiento de perténcia, de respeito pula stória de las gientes que solo pur acauso nun son mies que me deixa feliç i cun buontade d’aprender mais i lher mais. Sentir l relhuzir de ls uolhos de quien ye de la tierra i bei giente de fuora a querer daprender sien qualquiera bantaige, sien qualquiera cuntrapartida solo pul cumbíbio i pul prazer de daprender.
Se me perguntáren agora yá tengo outra repuosta: porque me fai feliç. I nun ye pur esso que stámos acá nesta bida?

14/11/17

Lhénguas i almendreiras

 

Quando se fala na muorte de las lhénguas, lhembra-se-me um poema de l miu amigo António Cabral 


[Ouve-se um rumor, Livros do Nordeste, 2003], esse poeta mais grande de l Douro. Diç assi:


Fui ua pena esta almendreira secá-se, à tiu Quin.
Bó! Nun se secou de todo. L haber dado froles i almendras nun se secou. Yá nun se bos lhembra?
Tiu Quin, tiu Quin, cun essa ye que bós m'amolestes. Un copo a la salude.



[an pertués:
 

Foi uma pena esta amendoeira secar, ó ti Quim.
Ora! Não secou de todo. O ter dado flores e amêndoas não secou. Já num se alembra?
Ti Quim, ti Quim, com essa é que você me tramou. Um copo à saúde]



Ye berdade, la muorte tamien ten a ber cun dar froles i fruitos. Por uas i outros tamien habiemos de abaluar la nuossa lhéngua.


terça-feira, 13 de novembro de 2007
In blog - cumo quien bai de camino - de Amadeu Ferreira

12/11/17

Sentidos pesares


Morriu-se l amigo, cumpanheiro, bezino Jacinto (Zenízio)


 Ls sentidos pésames a sue família i que sue alma çcanse an paç.





10/11/17

çponeres




Ye simpres un çponer: l sol bai-se i tornará manhana, rendindo-se ls çponeres uns als outros cumo cuorre l'auga dun riu: antoce, l çponer nun ye mais que ua passada de quien cuorre, ua rebuolta an que l camino deixa de ser: un çponer solo ye antre çponeres que nunca se acában: nada hai mais peligroso i triste que un çponer que nun torna. Porquei habie de alguien querer-se çponer sien fé na madrugada? Mas fui assi que te fuste, num arrebento sereno para andrento de ti mesmo, menos do que aqueilhes eidefícios que sbarrúlhan de modo a nun fazéren danho a naide, amploson publicamente arrebentada: tu nien sequiera saliste na telbison, nien un solo uolho te biu. Un arrebentar para andrento de nós mesmos, tamien puode ser assi: todo a apertar-mos an cada cachico de nós a un punto de yá nun cunseguirmos respirar, nien andar, nien nada ber a nun ser l die de manhana oupido nua grima que nun dá para aguantar, faia que al angulhir yá nun tenemos fuorças para rejistir. Porquei ha de ferber la panela mais do que la tapadeira aguanta? Cumo angánhan ls çponeres serenos, que até guapos quieren ser an sues falsas risas! mas un çponer solo ye guapo na fé... de manhana: senó nun ye un çponer, mas ua fin de l mundo. Ten to la tarde para abaixar até la nuite, l sol; tu, al alrobés, fuste abaixando sien que naide se dira de cuonta que t'achegabas a la nuite: quando saberemos çtinguir la scaleira que mos abaixa, de la fame que mos sorbe pa l siléncio de l nada que, de mos tener tanto miedo, de grima mos lhebou? Assi, sereno, lhebeste cuntigo las cantigas de nino, slúbio nessa gana de nunca spertar i nun deixar que la rialidade te amporcasse ls suonhos; deixeste-le la guerra als que te querien, que le lhebeste cuntigo la paç: arganeiro de la bida, dessa bida scassa que tamien mos faç falta: de quei mos acusas, para que mos puodamos çfender? Quedou-me l mundo outro, anque naide se deia de cuonta adonde queda la mudança: todo deixou de ser amportante até al lhemite: nada ye amportante até al lhemite: porque han de ser las cousas amportantes, se bundaba que las pessonas l fúran? cumo tu?!

Puosto por Amadeu at domingo, novembro 09, 2008

In blog – cumo quien bai de camino -


................................//…................................

supores 


É simples um supor: o sol vai e voltará amanhã, rendendo-se os supores uns aos outros como corre a água de um rio: então, o supor não é mais que uma passada de quem corre, uma revolta em que o caminho deixa de ser: um supor somente é entre supores que nunca se acabam: nada há mais perigoso e triste que um supor que não volta. Porque havia de alguém querer-se supor sem fé na madrugada? Mas foi assim que te foste, num explodir sereno para dentro de ti mesmo, menos do que aqueles edifícios que derrubam de modo a não fazerem danos a ninguém, implosão publicamente explodida: tu nem sequer saíste na televisão, nem um só olho te viu. Um explodir para dentro de nós mesmos, também pode ser assim: tudo a apertar-nos em cada pedacinho de nós a um ponto de já não conseguirmos respirar, nem andar, nem nada ver a não ser o dia de amanhã levantado num medo que não dá para suportar, precipício que ao engolir já não temos forças para resistir. Porque há-de ferver a panela mias do que a tampa suporta? Como enganam os supores serenos, que até belos querem ser em seus falsos sorrisos! mas um supor só é belo na fé…do amanhã: se não não é um supor, mas um fim do mundo. Tem toda a tarde para baixar até à noite, o sol; tu, pelo contrário, foste baixando sem que ninguém desse por nada que te aproximavas da noite; quando saberemos distinguir o degrau que nos baixa, da fome que nos engole para o silêncio do nada que, de nos ter tanto medo, de terror nos levou? Assim, sereno, levaste contigo as cantigas de menino, escorregadio nessa vontade de nunca acordar e não deixar que a realidade te emporcasse os sonhos; deixas-te a guerra aos que te queriam, que lhe levaste contigo a paz: cobiçoso da vida, dessa vida parca que também nos faz falta: de quem nos acusas, para que nos possamos defender? Ficou-me o mundo outro, embora ninguém se dê de conta onde fica a mudança: tudo deixou de ser importante até ao limite: nada é importante até ao limite: porque hão-de ser as coisas importantes, se bastava que as pessoas o fossem? Como tu?!
Traduziu: ac

09/11/17

Guerra Junqueiro


 

Perdo-me siempre an tues barbas de porfeta, i quaije me squeço de tous bersos i tues bidas, las candelas de ls uolhos a arder pulas arribas de l Douro, an carreirones adonde als Simpres todo le dolie: ls delores, ls anhos, las fames i, subretodo, aqueilhas arribas pali atiradas cumo s'atira un uosso a un perro, duras de rober, mais d'antretener fames que de las atamar. Por ende gasteste l tiempo redadeiro, que te sobrou de lhuitas i reboluçones, por ende te senteste ne l puial cul padre eiterno i poniste preguntas que cuntínan acesas cumo ua spina: «Em vão se pergunta hoje de que modo se perderam engenhos poéticos como o de Manuel Sardenha [Sardina], um dos mais valiosos colaboradores d'A Folha; ninguém se recorda dele na terra em que nasceu!". Todo esso ye ua berdade tan grande, que nun passa de falta de respeito por nós mesmos: naide se lhembra del na tierra adonde naciu. Como se mos scápan las mimórias, auga antre de ls dedos de l'ambuça que assi mos bai quedando bazie, cumo se tubíramos sido spulsos de la stória quando fumus nós que alhá nun quejimos antrar: mas houbo quien antrasse por essa puorta i mos lhebasse para alhá. Antoce, hai que screbir essa stória, rescrebi-la, respundendo a preguntas cumo la de Guerra Junqueiro: hai que le abrir las jinelas al tiempo, deixar antrar l aire pa que sala l oulor a mofo, anriba se puoda oupir la proua i mais uas paladas de tierra puodamos botar na foia de la bergonha.

 

Puosto por Amadeu at sexta-feira, novembro 07, 2008
Blog – cumo quien bai de camino -

..…//…..

guerra junqueiro

Perco-me sempre em tuas barbas de profeta, e quase me esqueço de teus versos e tuas vidas, as candeias dos olhos a arder pelas arribas do Douro, em carreiros onde aos Simples tudo lhe doía: as dores, os anos, as fomes e, sobretudo, aquelas arribas para ali atiradas como se atira um osso a um cão, duras de roer, mais de entreter fomes que de as acalmar. Por aí gastaste o tempo derradeiro, que te sobrou de lutas e revoluções, por aí te sentaste no poial com o padre eterno e puseste perguntas que continuam acesas como uma espinha: «Em vão se pergunta hoje de que modo se perderam engenhos poéticos como o de Manuel Sardenha [Sardina], um dos mais valiosos colaboradores d’A Folha; ninguém se recorda dele na terra em que nasceu!». Tudo isso é uma verdade tão grande, que não passa de falta de respeito por nós mesmos: ninguém se lembra dele na terra onde nasceu. Como se nos escapam as memórias, água entre os dedos de mão em concha que assim nos vai ficando vazia, como se tivéssemos sido expulsos da história quando fomos nós que lá não quisemos entrar: mas houve quem entrasse por essa porta e nos levasse para lá. Então, há que escrever essa história, reescreve-la, respondendo a perguntas como a de Guerra Junqueiro: há que lhe abrir as janelas ao tempo, deixar entrar o vento para que saia o odor a mofo, em cima se possa elevar a vaidade e mais umas pazadas de terra possamos lançar na cova da vergonha.

Traduziu: ac

27/10/17

Bideo

 Para ber, lher i scuitar



  https://www.youtube.com/watch?v=yJf9v8h3veo


Mirai que guapo.
Só rouba trés minutos i trinta segundos (3.30), se calha nien rouba pois l que ansina ye muito.

 https://www.youtube.com/watch?v=yJf9v8h3veo

Nota: Calca n'eimage ou ne l link


19/10/17

Yá quanta!

Yá quantá you nun posto nada por eiqui! Yá un par d'anhos ando oucupado con muitas cousas, percipalmente cula mie famílie, l trabalho i cun ua oubra beluntaira. Tamien ando a studiar outras lhénguas, cumo l catalan, l guarani, l a studiar mais subre fonética. Mas nun me squeço de l mirandés! Tengo ua proua mui grande de fazer parte de ls que puóden quemunicar-se nesta lhéngua tan guapa.

Screbo para fazer-me persente i para animar-me a seguir acumpanhando l blogue. I ando a scuitar música an mirandés, cumo ls Picä Tumilho.

Un abraço a todos zde l Brasil!

17/10/17

Lhuito





La quemunidade de Zenízio stá de lhuito.


Pula madrugada tie Ana (de Caçareilhos) deixou-mos.


Morriu-se mai de Irene, suogra de Francisco Domingues. 

Yá staba mui doliente, sufrindo muito.


Sendo de Caçareilhos tamien yá era de Zenízio, puis sue filha stando casada cun Francisco passaba i bibie muito tiempo cun eilhes an Zenízio.


Quiero deixar eiqui la nuoba a to la quemunidade i a la família ls sentido pésames.


Nesta hora triste i de çpedida que seia tamien d’hounion, la partilha de l sufrimiento quando se perde un familiar, mui querido ye mui delorosa, lhieba-se melhor quando se stá arrodeado de ls que mos stíman i quieren. Stamos cun bós.
 
Que sue alma çcanse an paç, que nós nunca bos squeceremos.

Nota: Neste momiento inda nun hai muitas anformaçones de la hora de belório i antierro, só que será an Caçareilhos

25/09/17

Bejita al Museu de Música Mecánica - Palmela


Hai quantá que tenie ganas de bejitar l Museu de Música Mecânica an Palmela. L die chegou, onte mesmo. Luis Cangueiro, mentor i antusiasta de todo un porjeto de bida i suonho amostrou-mos todo, cumo se puode ber nua pequeina amostra de retratos.(quien quejir ber mais puode precurar ne l facebook, ó bejitar cumo l fazímos nós mas assi i todo queda l andreço eiletrónico):



Hai que dezir q'esta einiciativa naciu de l'oufierta que Luis Cangueiro fizo a todos ls Associados de la Casa de Trás ls Montes i Alto Douro aquando se fizo l'abertura de la Casa, apuis d'obras.
Puodo acrecentar que la bejita i la tarde fui assopro de tiempo. Star cun amigos ó solo coincidos i partelhar l'almuorço fui un tempico a lhembrar bendímias.
Luis Cangueiro, abriu mos las puortas de par a par, amostrou-mos ls canticos de sou tesouro, almuorçou cun nós, bien cumo la sue cumpanheira, Teresa, ua stramuntana de Alfándega da Fé i mais la sue quinteira, Odete, que mos mimórun cun canja de galina, a saber almendras, pan cozido an fuorno a lheinha i buono bino.
Bienhaides Luís Cangueiro i que salude nunca bos falte a bós i buossa família.


 Foto de Antonio Cangueiro.


António Cangueiro

20/09/17

La fardela de las lhembráncias

[Bina Cangueiro trouxo amportantes testos a la lhéngua mirandesa, que scribe cumo poucos i que la ten ansinado cumo porsora ne ls cursos de la Associaçon de Lhéngua Mirandesa. Ye nacida an Augas Bibas i, apuis de muitos anhos a bibir an Fráncia, bibe an Lisboua. Nunca deixou arrincar las fuortes raízes que la prénden a la tierra de Miranda.
Este i outros testos que eiqui se ban a publicar yá ténen alguns anhos i fúrun publicados na rebista de la UNEARTA (União dos Escritores e Artistas de Trás os Montes e Alto Douro) i ne l Jornal Nordeste. Hoije ye mui defícele achegar-se un a eilhes, l que ye ua pena. Por esso eiqui quédan, yá que fázen parte de la lhiteratura mirandesa.
AF.]


...........................................//................................................


Mie bó lhebou para l’Argentina ua fardela de lhembráncias. Ua bida atada nun bencielho que nun cabie ne ls braços dun gigante. Astanho fui a ber l que tenie quedado por alhá. Zatei la fardela i bi salir tanta cousa que corrie cumo l’auga dun manantial. Agora yá naide las poderá fechar outra beç, son cumo semientes de yerbas que l’aire bai lhebando duns lhados pa ls outros.
Ua fardela feita de cachicos de chitas de muitas quelores i feitius, adonde cuntenie setenta anhos dua bida. Ende, ancerraba todas las lhembráncias de l sou mundo. Ls lhumicos que fazie ne l sou curral, cun uas menudicas, para se calcer anquanto cosie l bordo duas alforjas que sue cunhada Albira tenie ourdido al telar. Bidas de pessonas, de caminos ou d’ancruzelhadas. Staba todo carregado de stória i de cousas bibidas noutros sítios, noutros mundos. Parecie que todo falaba, las piedras, las arbres, las paredes, ls poços, las fuontes. Salie del lhugar, passeando l pensamiento pulas rues ou pul termo, para se parar adonde las cousas la chamában. Tanta cousa para cuntar!
Ne l Caminho de las Fraugas, aparecie todos ls anhos, ne l die 24 de Júnio, la Moura Ancantada. Cuntaba que l tiu Juan de la Capielha, quando era rapaç nuobo, la tenie bido cun un standal de lhençoles brancos. Era ua cousa tan linda que quedou mui admirado quando oubiu ua boç que le dezie: “Nun tengas miedo, sou ua princesa ancantada. Se tu me zancantares serás l’home mais rico destas redundezas. Para isso solo tenes que antrar nesta fraga. Beias l que bires, nun te assustes”.
Era por ende meia manhana, tenie-le cuntado tiu Juan, antrou ne l buraco de la fraga i todo se fizo lhuç. Parecie que l sol tenie antrado andrento, habie inda mais claridade do que se fura de die. Nisto biu ua queluobra mi fuorte, capaç d’angulhir un home. “Balha-me Nuossa Senhora”, pensou el cheno de miedo. La queluobra arrastraba-se pul chano i cada beç s’acercaba mais del. Puso la cabeça anriba de l sapato i ampeçou a angarrar por las piernas arriba cumo ua yedra a ua parede. Tiu Juan sentiu uns calafrius mui fuortes na spina. Nun se mexiu, i la queluobra cada beç s’anroscaba mais a el. Yá solo bie la muorte a la puorta i quando la queluobra s’achegou a la cara, tiu Juan stremeciu. Eiquilho diç que fui cumo ua cousa de l outro mundo, naide pude eimaginar. Yá solo oubiu ua boç que le dezie: “Ah lhadron que me drobeste l’ancanto.” La queluobra zapareciu, i el achou-se outra beç ne l caminho, cumo se nada tebisse habido. Todos ls anhos, ne l die de San Juan, passaba siempre al pie de la fraga de la Moura Ancantada, na spráncia de ber outra beç l standal de lhençoles, mas nunca mais biu nada.
Bolaba anté la huorta de la Rola adonde tenie ua figueira tan grande que nunca se le acabában ls figos. Era ua fartura. La soma de resairos de figos passados q’eilha fazie pa l ambierno, yá l perdira la cunta.
Falaba de l Molino Nuobo i de la ribeira. Quantas bezes eilha andubo esse carreironico, uas bezes a lhebar pan al molineiro, outras bezes a poner l lhino a amolhecer pa l bater. Quedaba-se a mirar para ua cousa sin la ber, anté que un de ls nietos le dezie: “Cuonta bó, cuonta!”
Dezie cousas que muita beç solo eilha antendie. Nun se daba de cuonta cumo era deficile para aqueilha giente eimaginar ua terrica cumo Uba. Fazie de la sue tierra i de la sue bida cuntas que nun s’acabában, dando-le gana a todos de un die besitar la tierra d’abó.
An Buonos Aires nun tenie pitas i yá nun podie aporbeitar las códias amolhecidas. Era todo sperdiçado. Ls cachicos de pan íban-se çfurfalhando ne ls bolsos, anté que ls sacudie na yerba pa ls páixaros. Isso fazie-le lhembrar las nebadas d’ambierno quando la niebe s’anfuracaba pul curral i ls paixaricos benien a ber se achában algo de comer. Aposto que l curral debie de star cheno de aranheiras i de tierra. La sue Marie yá nun benie a barré-le la casa, se bien calha anté yá habie boteiras. Fui anton que le pediu al sou Jesé que le screbisse ua carta para Alzira.
Jesé apuso-se i ampeçou a screbir la carta.
“Buonos Aires, 14 de Márcio de 1975.
Querida Alzira,
Dius querga que al recebires esta mie carta stéiades todos an purfeita salude, que you quedo bien al pie de ls mius filhos i de ls mius nietos, grácias a Dius. Todos me quieren muito, eiqui nun me falta nada.
Alzira, manda-me dezir cumo stá Catrinica, que me lhembro muito deilha. Spero que nun te deia muito trabalho. Dius te deia bien salude para aguantar la tue cruç. Tenes ido a Bergança cun eilha? Nunca deixes acabar ls remédios para que nun le deia l mal.
Alzira, mira a ber se nun hai teilhas scachadas ne l telhado de l sobrado ou de la adega.You digo-te isto porque sei que tu nun passas de l curral, adonde deixas a Catrinica anquanto bás a fazer las tues bidas, i se nun fures a ber nun lo pudes adbinar. Se las houbir, di-le al tou Manel que las tire.
You inda nun sei quando me eiran a lhebar. La mie Ana pormetiu-me que me benie a buscar pa l berano. Tengo muita gana de buer ua pinguita d’auga fresca de la Fuonte de l Uolmo. Solo de pensar que torno a ber la Calçada de l’Amberniço, l miu coraçon pon-se als poulos, anté me parece que tengo binte anhos. Querie-te pedir un fabor: deixei la roupa de la mie mortalha ambrulhadica na arca de l miu quarto, i tengo miedo que le deia la pulielha i que nun steia en stado quando me fazir falta. Mira a ber se stá todo an cundiçones.
Nun sei se tenes fabricado las hourticas de l Ribeiro i de l Prado. Astanho tenes que poner mais uns sucos de batatas, para you tener que comer pa l ambierno. Nun deixes andar ls ganados ne l tapado de la Pertadura porque me bótan las paredes todas abaixo.
Querie tamien pedir-te l fabor de nun me deixares perder la binha de l Rodelon. Di-le al tou Manel que me la pode. Bou-le a screbir a la mie Ana para que pague las geiras que fazir.
Alzira, saberás que gusto muito de Buonos Aires. Eiqui las casas son mui altas i hai muitos, muitos altmobles! Eiqui fáltan-me las çucenas brancas de l’hourtico de casa i tengo muita buntade de me sentar a las portaladas a mirar pa ls cabeços de la Cigarrosa, ou miesmo pa la casa de l senhor Zezinho de l cabeço. Solo de poder dar las buonas horas a las pessonas que pássan, chega-me para quedar bien çpuosta.
Cun isto nun te anfado mais, muitas besitas i sauidades, que só a la bista ténen fin. Dá muitas besitas mies a la tie Regina, a Beatriç, a la tie Marie panadeira, al tiu Antonho, a Generosa i a quien por mi te preguntar.
Marie del Sprito Santo Lourenço.”
Mie bó bibiu na Argentina siempre asperando l die en que bolberie a ber las lhadeiras antre Mora i Atanor, q’eilha tanta beç chubiu a cabalho na burra ou a pie. L resairo, feito de carunhas de azeituna, na mano, pedindo a Dius pulas sues armanicas que stában an Buonos Aires. Siempre carregada cun dous pares d’alforjas adonde, bien arrumadicos, lhebaba uobos cun palha, garbanços ou chícharos. Tenie muita buntade de ir outra beç a Lagoaça, a Santiago, a Sanhoane i outras tierras adonde eilha tenie tanta giente amiga. Ne l fondo de la sue alma, eilha sabie que esses sítios yá nunca mais ls berie.
La repuosta a la sue carta, que tanto sperou, nunca chegou. Perdiu l’alegrie i deixou de sperar porque pensou que la tenien squecido. Partiu quando perdiu la speráncia de tornar.
Coincer essa família de que mie bó tanto mos falaba fui muito eimocionate. Ua çtáncia i un mar mos apártan, mas ua fuorça mos ajunta. Somos nietos de la miesma bó. Bi ls derradeiros sítios adonde eilha bibiu, i fui cumo sbarrá-me cun eilha. Bolbi mais rica porque trouxe cumigo un cachico de la sue alma i un resairo feito de carunhas de azeituna. 

Bina Cangueiro
25 Outubre de 2003

18/09/17

Doutora Cristina Martins-Anterbista

sexta-feira, 26 de setembro de 2008

Anterbista cun Cristina Martins

Doutora Cristina Martins



[Por oucasion de la publicaçon de la sue tese de doutoramiento Línguas em Contacto, "saber sobre" o que as distingue, eiqui se deixa la anterbista dada pula Doutora Cristina Martins al Jornal Nordeste, an 2005.]



“Os alunos que frequentavam a disciplina de Mirandês eram os que melhor distinguiam o mirandês do português”,
diç la Doutora Cristina Martins, porsora de l’Ounibersidade de Coimbra, an anterbista al Jornal Nordeste pa la fuolha Miranda: tierra, giente i lhéngua.
La Doutora Cristina dos Santos Pereira Martins ye porsora de la Faculdade de Lhetras de l’Ounibersidade de Coimbra. Passou l mais de l sou tiempo cumo ambestigadora ounibersitaira a studar la lhéngua mirandesa, habendo yá publicado un gordo manhuço de studos subre essa lhéngua. Partecipou de modo atibo na fazedura i aprobaçon de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa, assi cumo ne l sou Purmeiro Acreciento. De ls trabalhos que yá dedicou a la lhéngua mirandesa, hai dous que subírten po riba ls outros: “Estudo sociolinguístico do mirandês. Padrões de alternância de códigos e escolha de línguas numa comunidade trilingue” (tese de mestrado); “Línguas em contacto: ‘saber sobre’ o que as distingue. Análise de competências metalinguísticas de crianças mirandesas em idade escolar” (tese de doutoramiento).
Bista l’amportança de l’ambestigaçon de la Porsora Doutora Cristina Martins, subretodo pa ls pais i pa ls porsores, specialmente ls mirandeses, resolbimos anterbistá-la para dar a coincer essa ambestigaçon i, an special, las sues çcobiertas quanto al ansino de la lhéngua mirandesa. Fui nun cantico ameroso de la cidade de Coimbra, mesmo ne ls serenos cunhos de l Mundego, que stubimos dues horas a oubi-la falar de cousas que conhece bien a fondo i por que ten un antusiasmo que se mos apega lhougo als purmeiros minuitos. Ye ua grande amiga de l mirandés i de ls mirandeses, i muito podemos inda sperar de las sues ambestigaçones. Eiqui queda l que registremos de la cumbersa.

JN - An 2003 defendistes, na Ounibersidade de Coimbra, ua tese de doutoramiento cul títalo Líguas em contacto: ‘saber sobre’ o que as distingue. Análise de competências metalinguísticas de crianças mirandesas em idade escolar. Podeis dezir-mos, de modo resumido de que trata la tese?
CM - Peguei num problema concreto: os mirandeses supõem que o saber mirandês é um obstáculo à evolução escolar dos seus filhos (e, logo, à sua progressão social), na medida em que julgam que as crianças não conseguem distinguir bem o mirandês do português (que é a língua veicular do ensino). Tive desde o início a intuição de não deveria ser bem assim, mas também não sabia, na altura, dizer porquê. Admiti, inclusivamente, e quando comecei a pensar no problema, que pudesse haver alguma razão de ser para aquela crença generalizada. Na verdade, pelo menos dois factos objectivos poderiam, até, sustentar esta ideia fortemente implantada na comunidade mirandesa: em primeiro lugar, a acentuada e efectiva afinidade estrutural entre o mirandês e o português (i.e., o facto de as duas línguas serem realmente, e em numerosos aspectos, muito parecidas); em segundo lugar a circunstância de, nos dias de hoje, se observar uma competição entre as duas línguas para as mesmas funções comunicativas (i.e., o facto de não ser inteiramente claro qual o papel que cada uma desempenha na comunidade bilingue em questão). Durante largos séculos, as duas línguas não competiam entre si, pois cada uma ocupava domínios específicos e claros. O mirandês servia determinados objectivos comunicativos e o português servia outros. As duas línguas conviviam na mesma comunidade bilingue, mas não concorriam nos mesmos “espaços de interacção”, como hoje acontece. Ora, estes dois factos poderiam conferir alguma lógica à ideia de que as crianças mirandesas teriam dificuldades em reconhecer as diferenças entre uma língua e a outra e, assim sendo, não poderiam ser ignorados na equação do problema. Mas, e ao mesmo tempo, há muito conhecimento já acumulado sobre a percepção e a aquisição linguística infantis que me levaram a pensar que os factos objectivos que referi não deveriam impedir o desenvolvimento, nas crianças mirandesas, dessa capacidade de reconhecimento e de diferenciação dos idiomas.

JN - Qual fui, anton, la pregunta que bos apreponistes a respunder?
CM - A pergunta a que procurei responder foi: que tipo de mecanismos estão envolvidos na construção, por parte das crianças mirandesas, de uma percepção e representação diferenciadas de duas das línguas que convivem no seu ambiente de ‘input’, o mirandês e o português?
Parti do princípio de que essa construção tinha de começar muito cedo e que envolvia, entre outros, mecanismos de tipo metalinguístico. Traduzindo por miúdos, parti do princípio de que as crianças começam, desde muito, muito cedo, a olhar as línguas que ouvem e que falam como entidades materiais, i.e., como objectos. Reparam nelas e, portanto, elaboram ideias (mais ou menos explícitas) sobre o que observam. As crianças ‘sabem’, realmente, muito ‘sobre’ as língas que existem à sua volta: aprendem a reconhecer muitos dos seus padrões estruturais e também os seus padrões de uso na comunidade linguística. Como as crianças olham para as línguas,e olham para quem as usa e em que circunstâncias, não podem deixar, numa situação de bilinguismo, de reparar não só que as línguas são diferentes, mas também em que medida são diferentes.
A maior parte dos relatos sobre a aquisição bilingue parte do princípio de que a diferenciação das línguas é facilitada quando cada um dos idiomas é associado a um tipo de fonte ou interlocutor específico, por ex., cada um dos pais fala uma língua diferente com a criança ou, como em alguns casos de emigração, uma língua é falada em casa e outra fora de casa. Em Miranda, durante séculos, e como já disse atrás, também foi assim: cada língua tinha as suas funções específicas. Então, coloquei a hipótese de que, para as crianças mirandesas, e dada a actual situação de competição entre idiomas, poderia ser mais difícil e tardio o desenvolvimento do processo de reconhecimento da distinção das duas línguas (mirandês e português).
Pude verificar, porém, que, desde os seis anos, as crianças revelam que distinguem as duas línguas e que tal capacidade melhora com a idade, com a escolarização e, sobretudo, com a frequência da disciplina de Mirandês. Porquê? Porque este disciplina faculta às crianças conhecimentos específicos e dirigidos sobre o mirandês e, logo assim, também sobre o português! Estudar mirandês na escola funciona como uma espécie de atalho que facilita o processo de objectificação das línguas em contacto, ajudando ao reconhecimento e ao controlo sobre o que as distingue. Assim sendo, a frequência das aulas de Mirandês, muito longe de prejudicar o conhecimento que os alunos mirandeses têm da língua portuguesa, facilita o reconhecimento de que o português é uma coisa e o mirandês é outra. Para as crianças mirandesas inseridas no nosso sistema educativo é, todos estamos de acordo, muito importante a percepção da medida em que são diferentes o português e o mirandês. Ao contrário do que numerosas pessoas pensam e advogam, frequentar a disciplina de Mirandês na escola ajuda a alcançar tal objectivo.

JN - Porque ye amportante tratar l tema de l bilhenguismo ne l ansino?
CM - O bilinguismo é uma inevitabilidade, pois a maioria dos habitantes do planeta é bi- ou mesmo plurilingue. A ideia de que em cada país se fala uma só língua nunca foi verdade. O bilinguismo é, portanto, um dado da vida e um tema actualíssimo.

JN - Porque scolhistes tratar l tema de l bilhenguismo alredror l ansino de l mirandés?
CM – Por motivos pessoais, quis, desde o início da minha carreira académica, estudar o complexo fenómeno do bilinguismo, mas a sugestão de me dedicar, no âmbito da minha tese de Mestrado, ao caso mirandês foi-me dada pela minha orientadora, a Professora Doutora Clarinda de Azevedo Maia. Depois de ter concluído o Mestrado e de ter, por causa desse passo na minha carreira académica, conhecido de perto a Terra de Miranda e os mirandeses, não posso esconder que me moveram, para a escolha do tema para o Doutoramento, muitas razões afectivas. Senti, nomeadamente, que era importante contribuir, na medida do possível, para a requalificação do mirandês aos olhos dos seus próprios falantes, pois achei indignos os relatos pessoais que recolhi sobre atitudes de ridicularização e minorização dos mirandeses.

JN - Stávamos antes de ser aprobada la lei que recoinciu l mirandés ...
CM – Sim, pois comecei o meu trabalho de Mestrado em 1991. Mas houve outras razões para a escolha do tema do Doutoramento. Eu própria fui uma criança bilingue (português-inglês) e sei como beneficiei e como devo o sucesso da minha progressão escolar ao facto de ter tido acesso a um ensino formal bilingue. É preciso lembrar que, no meu caso, e como o meu bilinguismo resulta de uma situação de emigração, o português desempenhou precisamente o papel “de segunda” que o mirandês desempenha na comunidade mirandesa. Tal facto não impediu que o português tivesse sido sempre a língua falada em minha casa e não impediu que tivesse aprendido a ler e a escrever em português.
No caso da Terra de Miranda, a verdade é que havia uma questão premente no terreno: as pessoas pensavam que a aprendizagem do mirandês dificultava o sucesso escolar e social dos seus filhos. Ora, é legítimo que as pessoas queiram ter sucesso e é legítimo que queiram evitar todas as circunstâncias que julgam poder dificultar a obtenção desse sucesso, mas perturbava-me que pudessem pensar que, para melhorar as suas vidas, era necessário fazer tudo para erradicar a sua identidade linguística. Como não tinha argumentos consistentes para fundamentar estas minhas sensações e intuições e, logo assim, não tinha respostas para os mirandeses que assim pensavam, fui investigar à procura delas. Penso, aliás, que a investigação científica deve servir, também, interesses práticos. Pode ver-se esta questão em termos de ética democrática: sou professora de uma Universidade pública, a investigação que desenvolvo é financiada pelo Estado e eu tenho obrigação de retribuir com o produto da minha actividade.

JN - Que cunclusiones saquestes na buossa tese?
CM - As crianças vão construindo a sua representação das línguas desde tenra idade. Fazem-no também por construção metalinguística, isto é, pela transformação das línguas em objectos. Esse processo é espontâneo, natural e começa antes da entrada da criança na escola. As crianças têm curiosidade pelas línguas tal como em relação a tudo. Elas são, por exemplo, muito sensíveis às normas de interacção social, desde muito cedo procurando adequar as características do seu discurso ao interlocutor. Assim, uma criança muito nova, diante de um bebé, fala como os adultos falam para o bebé, mas já fala de modo diferente para outra criança. São particularmente sensíveis à identidade do interlocutor.
Nos testes que efectuei com crianças mirandesas verifiquei que, aos seis anos, as crianças já distinguiam perfeitamente as palavras mirandesas das portuguesas, apenas não sendo capazes de verbalizar essa distinção. Verifiquei que havia uma melhoria nessa capacidade de reconhecimento e de verbalização das diferenças entre as duas línguas em função de três factores: a crescente idade, o grau de escolaridade e a frequência da disciplina de Mirandês. Os alunos que frequentavam a disciplina de Mirandês eram os que melhor distinguiam o mirandês do português, o que prova que as aulas de Mirandês, também pelo facto de permitirem uma exposição à forma escrita desta língua, representam um benefício para as crianças.
Concluí, ainda, que as crianças estão ainda naturalmente expostas ao mirandês, isto é, que o mirandês se continua a falar na Terra de Miranda e que está sempre presente na vida das crianças, mesmo sem aulas de mirandês. O mirandês é uma realidade na vida destas crianças e não há, por isso, que meter a cabeça na areia.

JN - Anton, ls porblemas que ls alunos ténen cul pertués nun bénen de l ansino de l mirandés, mas teneran outras ouriges.
CM - Sim. Os alunos mirandeses têm os mesmos problemas que a generalidade dos alunos têm noutras regiões do país. Como pude comprovar através da análise comparativa de textos escritos por alunos mirandeses e por alunos de outras regiões do país, a esmagadora maioria dos problemas detectados é geral e não específica dos alunos mirandeses. Apenas um ou outro aspecto pode ser atribuído à influência específica do mirandês.
É preciso que se pense que noutras regiões de Portugal, não havendo mirandês, há, no entanto, distintas variedades do português faladas pelos alunos e no meio que os rodeia. Também podemos defender que as diferentes variedades do português não devem ser reprimidas, pois são identitárias (aliás, resta saber se erradicar a variação linguística é um objectivo ao alcance de quem que que seja). Dito isto, deixe-me sublinhar que sou das pessoas que defende que é dever fundamental da escola fornecer a todas as crianças um conhecimento tão sólido quanto possível da norma padrão. Esse é um dever de uma escola democrática, pois todos os alunos devem ser preparados para poderem “competir” com as crianças dos meios em que se fala a norma padrão.

JN - L goberno bai a poner l anglés na scuola purmaira, l que yá darie trés lhénguas pa ls alunos mirandeses. Hai uns dous anhos stube na Houlanda cul porsor Domingos Raposo i bimos que na Frísia l goberno tenie un porgrama de eiducaçon an trés lhénguas: houlandés, anglés i frísio, que ye la lhéngua de la region. Achais que l mesmo lema pode ser apuosto als alunos mirandeses?
CM - As questões colocam-se nos mesmos termos quer se trate de duas línguas, quer se trate de mais do que duas. Várias línguas podem ser adquiridas e aprendidas em simultâneo. O trilinguismo é, de resto, hoje muito frequente.

JN - Achais que l ansino de mirandés debe de ser oubrigatório?
CM - Não. Penso que é essencial haver liberdade. Além disso, não me parece que haja condições objectivas para essa obrigatoriedade.

JN - I quanto a ser ua deceplina curricular?
CM - Deve ser, sem dúvida, uma disciplina curricular. Essa é uma questão de dignificação da aprendizagem do mirandês. Deve alterar-se a situação actual quanto a esse aspecto.

JN - La deceplina de mirandés ye dada ua hora por sumana. Achais que chega?
CM - É muito pouco. O mínimo deveria ser de, pelo menos, duas horas semanais.

JN - Que cunseilho dais als pais quanto al ansino de l mirandés puls sous filhos?
CM - Aconselho-os vivamente a inscreverem os seus filhos na disciplina de Mirandês. Toda a evidência mostra que só beneficia o seu conhecimento sobre o próprio português. É pelo contraste que uma língua melhor se pode distinguir de outra, se pode tomar como objecto.
Quanto a os pais a falarem em mirandês com os seus filhos, posso dizer que não tenho nenhum dado que me diga que isso faz mal às crianças.
Anterbista feita por Amadeu Ferreira