27/02/08

Thoreau

L home que nun lei lhibros buonos nun ten ningua bantaige subre l home que nun sabe ler.

Henry David Thoreau


[An anglés:
The man who doesn't read good books has no advantage over the man who can't read them.
Henry David Thoreau.]


You acrecento cun un misto de angústia i autocrítica que aquel que compra lhibros que nun lei, nun ten ninguna bantaige subre aquel que nun compra lhibros.

Moda de Zenízio

Quando miro para este retratico beio nel ls muis cumpanheiros de classe de l anho 1955



Segundo me cuntou la tie Marigusta, l refran de la moda de Zenízio, fiu siempre este. Este refran acumpanhaba ls bersos que, alguns yá sabidos outros d’ambençon ne l momiento, rebelában santimiento d’alegrie, an çpique, açomados ou çquitar social.
L mais de las bezes nua afeiçon a las gientes i als balores de l’aldé, nun se perdie l'ouportunidade de an camaradas de segadores, ou nas lhimpas ls armar para botar a acá fuora l mal dezir, nun deixando naide. La mocidade i an ajuntouros quando l tiempo de sobra se querie cumbertir an festança la moda era cousa cierta. Assi, mantenendo l refran, la moda de l’aldé podie ser l que ls cantores quejíssen i tener l tamanho de sue eimaginaçon.
Para muitos de nós que mos criemos yá ne l çfalhecimiento de las segadas i de las trilhas, cuido que naide squeciu l que cantábamos quando acumpanhábamos, Poceiron arriba, l andor de l galho (pa la porsora) na fiesta de la scuola a camino de la Fuonte de Juan Pastor. Ambersábamos bersos feitos puls alunos cul refran de “biba Zenízio tierra sien par, yes un cantico lindo lindo d’ancantar”.
Ne la fiesta de l Dous de Febreiro, la quemunidade Zeníziense que bibe ne ls alredores de Lisboua, ties i tius cantórun esta moda, fui un cachico guapo, ancantou ls mais nuobos i anchiu d’alegrie l coraçon de ls mais bielhos.
Nuossos abós gustan de saber, que todo esto chegou a nós por bias deilhes i que nien todos se squecírun.
Que la moda de Zenízio, la gana de la cantar, l’eimaginaçon d’ambersar, nunca se muorra.


Zenízio ye la mie aldé
Ye de todas la mais linda
Ten ancantos de sereia
I ua beleza anfinda

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar


Assi te cháman princesa de l norte
Naciste antre dues colinas
Zenízio ye guapo i fuorte
Assi t’áman cumo a las rainhas

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar



Zenízio ye la mie aldé
Ten un chafariç ne l meio
Adonde ls moços ban a buer
Cun cabeçada i freno

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar



Zenízio ye ua aldé cun quatro bairros
Neilhes hai muitas squinas i canticos
Las moças d’alhá gustában
Que ls moços tapássen sous buraquitos

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar


A la puorta de las moças jeitosas
Arrimában ls rapazes a to la hora
Las que tenien l papo cheno
Dezien, fedeilho bai-te deiqui agora.

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar


Zenízio ye la mie aldé
Adonde ls carros ténen cabeznalha
Habie tamien rapazas cun proua
Mas éran namoradas na palha

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar



Cula albarda s’anfeitaba la burra
Cun meias quartas se paga al barbeiro
Ls moços que nun se portában bien
Éran amansiados cun sobeio

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar


Ls rapazes de la nuossa aldé
Que s’agabában i tenien perjunçon
Las moças apuis de spurmentar
Dezien que nun tenien tiçon




Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar


Aquel moço queilha querie
Fugiu-le que nien un perdigoto
Ls bezinos son siempre melhores
Que ls mercados ne l soto

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar



N’aldé de Zenízio
Las rapazas nun tenien piernas feias
Nun se sabie se tenien cabras
Porque ousában siempre meias

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar



Nas porciçones i pul sagrado
Beien-se moças chenas de peneiras
Pabónan l rabo que nien pitas
Apuis muitas quédan solteiras

Refran
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar
Biba Zenízio tierra sien par
Sós (yes) un cantico lindo, lindo d’ancantar



25/02/08

Lopes da Silva



Cumo todos sáben, ls Gato Fedorento salírun da RTP pa la SIC. Cumo repuosta, la RTP decidiu retrasmitir la série Lopes da Silva, l que me porboca sensaçones cuntraditórias. Por un lhado, parece ua reaçon quaije eirracional (de quien nun sabe perder) i la berdade ye que nun hai necidade de trasmitir l porgrama nesse hourário, yá que oubriga la RTP a atrasar la trasmisson dua série (Conta-me Como Foi) que ye berdadeiro serviço público i debie passar an hourário nobre. Por otro lhado, dou siempre cumigo deleciado a ber ls sketchs deste quarteto que mudou l houmor pertués (nin que seia, porque cunseguírun poner houmor de culidade an hourário nobre). Aqui bos deixo un sketch que passórun onte, la cuonta de l apóstolo Lopes da Silva.


23/02/08

Bento da Cruz



You fiç un trato cumigo mesmo, de to ls dies screbir un cachico de Mirandés. Muito ou pouco, nun anteressa, al menos un cachico, cun buonos cobradeiros de cabeça me tengo amolado!
Cumo yá lhiebo la gabeta chena de papeles scritos cun baboseiras, ides a tener pacéncia, mas teneis que me aturar un cachico, para me “sustentar l bício”!
Anton arresolbi-me a falar de un scritor Pertués pouco coincido – cuido you que ye pouco coincido – i que bien merecie que amentássen un cachico más nel, queda eiqui este scrito a modos de houmenaige i çtemunho de la mie admiraçon!
Ye Bento da Cruz, médico dentista de porfisson, cuido you que ne l Porto.
Bento da Cruz naciu ne l Barroso – an Peireses – i ye subre l ouniberso de l Barroso que scribe.
A mi gusta-me ler, i reler, ls sous lhibros, nó tanto por bias de faláren de l Barroso, mas por bias de parecer mesmo, pintiparado, que stá a screbir subre la mie tierra! L Praino Barroson de ls lhibros de Bento da Cruz, para mi, ye cumo se fura, pintiparado, l Praino Mirandés. Ou Tortulhas, que nun sendo niua berdadeira aldé Mirandesa, para mi las repersenta a todas al mesmo tiempo!
De la obra de Bento da Cruz, más bien que you, fala Urbano T. Rodrigues:
“Ye l mundo de ls outros coado, siempre cun grande stética, por un sentir bien legítimo i bien fraternal. Nun se puode negar que hai un acuso de la miséria, de to las misérias, de un de ls más atrasados sítios de l nuosso paiç(…), mas esse çtemunho ye ambrulhado pula mesma nostalgie dourada, pula mesma quemunhon cun todo i cun todos de “Las beigas de l cielo” de un Steinbeck.(…) que fai Bento da Cruz alhebantar l sou standerete de homes i de bichos, i a las bezes de homes-bichos, agarrando, assi, la sue cumpleta ounibersalidade.”

Deixo-bos tamien inda un cachico de l lhibro que a mi más me gusta, “L retábulo de las birges tontas – O retábulo das virgens loucas”, screbido an 1996, traduçon mie, yá se sabe que an riba de la burra.

“ - La Picholeta i l Zé Caixeiro… - i zenhában uas risicas chenas de retrocidos maldadosos.
La pessonas ancuntrában aquilho natural.
- Çque que el la querga para bien – cumponie Felisbela
I, para se tirar de cuidados, feç-se ancuntrada cun la Albina Caixeira.
- Ah tie Albina? Fazei fabor de guardar l buosso filho, bós nun oubis? El que me faga algun mal a la rapaza…
- Ai you ye que hei de guardar l filho? Se calha, ye el que trai saia… Mirai l çparate… Nun guardes tu la filha, i apuis queixa-te…
Felisbela quedou andustriada. Chamou Picholeta a la pureza i mandou-le acabar cun l namoro.
- A buonas horas me beniedes bós cun l recado.
- Tu quei quieres dezir?
- L que bós bedes. Ou andais ciega?
Felisbela mirou-le para la barriga i puso-se branca

- Mataba-te!
- Yera ua smola que me faziedes.
- Nun me l pidas dues bezes, zgraçada!"

21/02/08

Centro Nacional de Cultura

Zde hoije, i a todas las quintas de cada semana, l Centro Nacional de Cultura bai a publicar testos an mirandés, por anquanto las crónicas que tengo publicado ne l jornal Público zde 2005. Ye mais un spácio, de grande prestígio, adonde l mirandés passa a star persente, podendo assi chegar a nuobas pessonas. Neste die de la lhéngua materna, esta ye mais ua buona casa pa la lhéngua mirandesa, adonde passa a cuntar cun nuobos amigos. Para quien quejir, puode ir a

http://www.e-cultura.pt/DestaquesDisplay.aspx?ID=1733

Quatro renhones

Assi fusse todo tan claro cumo ye l termo

L que hoije bou a screbir i fazer, ye ua berdadeira cunfisson.
Mas quiero que bire ou saludo, ua houmenaige a un amigo que sempre me cuntempla culs sous ameiles.
I you sou un berdadeiro bardino que fago aqueilho que nun se debe fazer, quedo-me pulas lheituras, nien oubrigado tengo dito. Bamos a ber se m'eimendo, zde yá deixo las mies çculpas.
Ameiles que, todos eilhes son berdadeiras mensaiges de refleçon, mensaiges de camaradaige, mensaiges que son abanadelas para un se dar bien cun todos i d’atalhar camino na percura de l’ancruzilhada de paç i d’amor.
Se stou de mal cumigo ou cun alguien la culpa nun ye deste miu amigo, el todo fai para me dar siempre buns cunseilhos, ne ls sous ameiles solo tengo palabras de coraige.
I cumo quien diç, cunfessado que stou, l miu amigo Basileu Pires (cura) ambiou-me ua cuonta que you bou a cuntar an Mirandés, mas apuis tamien la deixo an Pertués, que ye bien rebeladora de l sou bun carátele.

(La cuonta)
Ne l curso de medicina, l porsor bira-se pa l studante i percura-le:
Quantos renhones tenemos?
-Quatro! Respundiu l studante.
-Quatro? Anterrogou l porsor. I arreganhou la tacha, puis era daqueilhes que siempre le gustou fazer caçuada de ls alunos.
Traia uas gabielhas de feno, puis tenemos un asno na sala – ourdenou l porsor a sou serbicial.
I para mi trazei un cafezico? – acrecentou l studante al serbicial de l mestre.
L porsor quedou tan anraibado culs modos de l studante que de seguida l mandou salir de la sala.
L studante era, l houmorista Aparício Torelly Aporelly (1895-1971), mais coincido cumo “Barão de Itararé”
Mas l studante antrementes salie de la classe, inda resmungou i eimendou l porsor.
- L senhor percurou-me quantos renhones “nós tenemos”
- “Nós” tenemos quatro: dous mius i dous buossos.
Regalai-bos cul feno i que bos caia bien.

La bida eisije muito mais antendimiento que sabedorie.
Muitas bezes las pessonas, porque ténen mais saber, ou acredítan que ténen, çprézan i nun dan balor al saber de ls outros…….
I haba feno




No Curso de Medicina, o professor dirige-se ao aluno e pergunta:

Quantos rins nós temos?
Quatro! Responde o aluno.
Quatro? - Replica o professor, arrogante, daqueles que têm prazer em gozar sobre os erros dos alunos.
Traga um molho de feno, pois temos um asno na sala - ordena o professor ao seu auxiliar.
E para mim um cafézinho! - Replicou o aluno ao auxiliar do mestre. O professor ficou irado e expulsou o aluno da sala.
O aluno era, o humorista Aparício Torelly Aporelly (1895-1971), mais conhecido como o 'Barão de Itararé'.
Ao sair da sala, o aluno ainda teve a audácia de corrigir o furioso mestre:
O senhor perguntou-me quantos rins "nós temos".
"Nós" temos quatro: dois meus e dois seus.
Tenha um bom apetite e delicie-se com o feno.

A vida exige muito mais compreensão do que conhecimento!
Às vezes as pessoas, por terem mais um pouco de conhecimento ou acreditarem que o têm, acham-se no direito de subestimar os outros...
E haja feno!

Remanse "Lua Nova"

La cápia de l remanse tamien an purmeira mano.

20/02/08

Remanse "Lua Nova"


Talbeç seia de tornares a falar mais alantre i splicares quien ye l outor i cumo se chama l nuobo remanse. (AF)

Perguntei-le al remansista l que está arriba... mirai la repuosta...


Quanto a quem sou... Ninguém! É uma resposta antiga, como sabes, mas com actualidade como concordarás. Quanto ao Remanse chama-se Lua Nova.


Puodo dezir-bos que nun cuncordo! Quien scribe la nuossa tierra cumo bós ten que ser alguien... i bien grande.

Fica eiqui, an prurmeira mano i an traduçon mie, ls dezires de la contracápia de l remanse, relhembrando que el salimiento será ne l purmeiro de Márcio a las 18h00 na FNAC de Santa Catrina - Porto. Tamien ye amportante dezir que l parteiro de l salimiento ye l nuosso porsor Amadeu Ferreira.



José Alves naciu an Trás de ls Montes, hai cinquenta anhos.

Ye médico i porsor ounibersitairo.
Acabou l curso de l liceu an Bergáncia, i licenciou-se i adoutorou-se ne l Porto.
Ye outor de bários artigos i publicaçones científicas.
Publicou an febreiro de 2007 l remanse “Planalto”.


Artúrio sperta zde hai dous meses para acá cun un suonho cumpulsibo que nun l deixa zampenhar ls sou afazeres de cada die até resolber oubedecé-le. Forteficar ua aldé i guardar bárias cousas. Quando le pedie ajuda al filho para fazer esso, çcubre que l filho ten benido a tener suonhos que cumplétan ls del

L que ténen a fazer até faç acraditar nua cataclismo por todo l ouniberso. Conhécen outros "sonhadores" que améntan nua possible besita de l nuosso sistema solar por un Buraco Negro.

Se fusse berdade, formarien-se corredores para fuora de l sistema solar, tornando possibles las biaiges antre streilhas, anque la Tierra corrira l risco de zaparecer.

Al lhargo de la narratiba damos cun cumportamientos stranhos de todos ls animales, ampurriando l lheitor pa la certeza de que algo se bai a passar.

I passa, l buraco negro aparece na borda de l sistema solar, angulhe Pluton i la Lhuna, deixando trés corredores, un pa la borda de l sistema solar i dous pa l çcoincido. La Tierra anterrompe l mobiento de traslaçon por uns raticos, l de rotaçon por quatro horas. Streforma-se nun planeta berdadeiramente berde i azul...


L Segredo de Peinha Campana

*
Cápia de l lhibro L Segredo de Peinha Campana



L Sábado que ben, die 23 de Febreiro, a las 15,30 horas, na sede de l Parque Natural de l Alban, an Bila Rial, bai a ser l salimiento de bários lhibros eilustrados, screbidos a respeito de ls parques naturales de l Norte de l Paíç: Peneda-Gerés, Alban, Muntesino, Azibo, Douro Anternacional i Douro Património de Houmanidade. Un desses lhibros ye ua cuonta para mocicas i mocicos, screbida por Fracisco Niebro i eilustrada por Sara Cangueiro, i chama-se L Segredo de Peinha Campana. Trata-se dua einiciatiba de la Delgaçon de l Norte de l Menistério de la Cultura chamada «Pintar o Verde com Letras», un cunjunto de cuontas eilustradas pa la giente nuoba.
Eiqui queda la notícia para quien querga i puoda aparecer an Bila Rial este sábado que ben. Alhá starei cun Sara Cangueiro i serie un gusto tener alhá outros mirandeses.

L lhibro ye eiditado pula Gailivro i cuido que yá stará ou bai a star mui debrebe a la benda nas lhibraries.

19/02/08

... un bai-se ancarrapitando puls anhos...


Crónica publicada ne l jornal Público, l die 17 de febreiro atrasado.



Sabes, yá lhiebo anriba arrimado a uns binte anhos a mais do que miu pai, quando se morriu. Se l eimbierno ben algo mais molhieço si me duolen las juntas todas i nun sou capaç d’acunhar uolho. Assi i todo, dá-se-me andar porqui anquanto me podir achegar a la brigada, i ls uolhos nun s’anubrináren para ber crecer la huorta. Cumo tal, pongo un pataconico de frajones i, mal apenas nácen, ancosto-le ua rodriga que seia bastante pa que l frajoneiro baia angarrando até adonde podir. A las bezes l frajoneiro chega a un cierto punto i deixa-se debelgar, yá sien fuorça i meio ouxado, anque inda houbira mais rodriga para chubir. Antoce, un bai-se ancarrapitando puls anhos cumo nua rodriga: hai siempre mais anhos para un s’ancarrapitar, assi nun le fálten las fuorças. A las bezes chego quaije a perder la gana, pus al modo que l tiempo passa un bai quedando mais solico: eiqui na rue yá nun sei bei un germo i datrás era un formigueiro que nun se cabie, ls de l miu tiempo yá se morrírun todos, i porqui bamos andando spetados nun caiato i colgados de la reforma na fin de l més. You inda nun sou de ls que me quedo, pus nun me falta que fazer, mas que balor le dan al que un bielho faç? Morremos-mos, mesmo, mesmo, quando yá naide mira para nós. Se cuntinamos a andar porqui ye porque l semitério inda nun mos quier. A fuorça de l mundo nun la querer, la belheç bai-se tornando a modo traspariente i dá muito jeito que nun se beia.

Ben acá que te quiero amostrar ua cousa. I lhieba-me para ua casica chena de todo, de nadas. I para que quier l persunto, pregunto-le, se yá nun l puode comer? Á, responde-me, siempre puode aparecer un amigo, alguien, por eisemplo tu, i se nun aparecir naide nun faltará quien l querga. Ne l miu modo de ber, ua pessona ten que s’agarrar a algo, i cada un ye que ten de çcubrir al que se ha de agarrar. Todo esso que eiqui bés - yerba cidreira, lureiro, maçanielha, bóbedas, bardeiros, sachos, jornales bielhos para acender l lhume, meia dúzia de pacotes de leite meio gordo, i mais cousas que nien caberien nesta crónica -, bien falta mos faç a las bezes, i nun stroba a naide. Mas nun te rias que you bien sei que nun ten outro balor a nun ser l que you le dou, mas por ende me cuorre la bida.

Puso l gorro ansebado i saliu acontra l Sagrado, que querie ir al banco antes de cerrar. Habie ajuntado mais uns ouricos pa le dar als filhos. You bien sei que ye pouquito, mas a mi inda me dórun menos, acrecentaba siempre. I sentaba-se ne l scanho a ber l rachon a arder ou a spechucá-lo culas tanazes. Géstios repetidos a cada die, sien ua filosofie que ls justefique, mas que acában por amanolhar ua cultura de rejistença dua dureç calhada. Esses géstios repíten-se por miles i miles d’aldés adonde la belheç se le agarrou cumo l musgo a las peinhas, i l silenço cuntina a dar bózios que yá mos squecimos de oubir. Perguntamos-mos, mas nun sabemos cumo mos deixemos chegar eiqui. Assi, scusamos de quedar burmeilhos de rábia ou de bergonha. Un açago, que, quando alhá chegarmos, teneremos que daprender a la nuossa custa la nobre arte d’ancarrapitar pula rodriga de ls anhos.

Amadeu Ferreira



17/02/08

Cachicos d’ouro




Son cachicos anriquecedores.
Cachicos ne l tiempo de duraçon, porque s’arríman a ua hora i meia de cada beç, por cada palhestra, cachicos porque se pássan sien dar por eilha, cachicos porque se bán nun sfergante, cachicos porque se pássan nun pestanhar d’uolhos.
Mas dua riqueza sien eigual, anriquecedores porque l tema i la motibaçon dan grandura a aqueilhas aulas. Pula boca de l specialista, porsor i ambestigador, arreculamos al tiempo dantes, bien alhá al seclo XIII, als gobernantes i reinos, a las sues gientes, al sou querer i fazer, cumo se cumportórun culas sues anstituiçones mosteirales i de sous domínios. A las sues ganas, la çtribuiçon de ls sous bienes i la demarcaron de l sous termos.
Tamien, i porque nun puode ser zlhigado, l modo cumo chegou a nós esse modo de bida i de ourganizaçon, l teçtemunho desse cachico de la stória.
Ls scassos decumientos desse tiempo. Cumo fúrun screbidos i por quien ls mandaba screbir. Porquei l fazie i l modo, lhionesa ou lhatina.
Scritos, que apuis de feita l’análeç por specialistas, nun angánhan i son rebeladores de que las cousas tenien i ténen ua lhigaçon a la nuossa lhéngua mirandesa.
Este cachico d’ouro acunteciu na tarde de l redadeiro sábado (16 de Febreiro) an mais ua palhesta dada pul porsor i ambestigador Amadeu Ferreira, ne l seguimiento dun eibento cultural que an cordenaçon cula ALM (Associaçon Lhéngua Mirandesa) s’aperpuso fazer anté l berano.
Na cara de las pessonas que ende stubírun, i nun fúrun poucas, era bien eibidente l’eilebada sastifaçon, salida pul gusto de tener este falante i l gusto por todo al que ende era splicado.
La maiorie cun ouriges i lhigaçones a las tierras dantes de l Reino de Lhion, todo ye recebido cun redrobada sastifaçon.
Solo cun este trabalho de palestras i dibulgaçon, la motibaçon ben al de riba por todo aquel patrimómio cultural i lhinguístico. La spriença diç-mos que a nun ser assi l squecimiento ben a tomar cuonta de todo.
Ye nuosso deber dar balor, i recoincer este sfuorço de l porsor i de la ALM.
Puis a nun ser assi, muitas pessonas que a las palestras bénen nun tenien modo de saborear i coincer tamanha riqueza.
Todo aquel ajuntouro queda mais rico, mais sabido i mais listo pa la lheitura, la fala i la scrita de l mirandés.
Sal-se dende cul ferbor dua pessona nuoba, cuntenta i chena de proua, ambaidecida por pertenecer a ua tierra i a ua giente cun tanto balor.
Por todos la stória ampeça a ser mirada doutro modo, yá nun cumo ua madrasta mas si cumo algo de quien debemos tener mais ourgulho. I hai tantas cousas que neilha botamos la culpa i eilha sien culpa nanhua.
Fazemos-lo por berdadeiro çcoincimiento.
Bien haia, als que se sfórçan pula splicar i aqueilhes que la quieren daprender.



16/02/08

Machistas, houmófobos... i tamien racistas ?!





Yá stamos an 2008 i por essa Ouropa fuora inda hai bien defrenças de mentalidades! You, por eisemplo, nun daba un çton podre (un céntimo de euro, hoije an die; esses trocos que quaije nun se béien na carteira de tan pequerrixos que son) para bibir un segundo cun un machista, desses que tamien se quieren aparcer cun buis mas acában por stourar, cumo na fábula de Eisopo, i cunsídran cumo paneleiros aqueilhes que nun son machistas tamien ou nun se quieren aparcer cun eilhes.
Machistas i houmófobos !
Nun eisísten leis an Pertual para castigar tamien tanto l machismo cumo l houmofobismo ?
Debe de star a passar-se la mesma cousa cumo pa l aborto…
Trinta anhos de atraso pul menos an relaçon al que yá stá antegrado nas mentalidades an muitos países zde hai mais dua geraçon para que las leis séian botadas i tamien aplicadas... ?!
Mais ua ardança de l facismo... Salazar, para bien dezir, inda cuntina bibo nas mentalidades de alguns !

Para anrabiar todos esses machistas i houmófobos, xateá-los, bumbardeá-los cun eideias nuobas i einobadoras, «hacer la revolución, Camaradas!», pongo aqui hoije trés modas de l cantor Alain Souchon, tamien poeta. Ye francés i anton qual ye l problema? Quei, nun bonda ser machista i houmófobo mas racista tamien? Purparai-bos, anton !

1. «Le baiser» (L beijo). Na realidade, nó un solo mas muitos, muitos beijos!
http://www.youtube.com/watch?v=ZuwyY2iav-w

2. «La vie ne vaut rien» (La vida nun bal nada). Si bal, splica l cantor, mas nua cundiçon…
http://www.youtube.com/watch?v=A7SmUBnirEo

3. «Sous les jupes des filles» (Por baixo de las saias de las rapazas). Aqui nun digo nada…
http://www.youtube.com/watch?v=AeJwfsY9jjs

N.B. La letra de todas estas modas stá tamien sponible na Anternet.


Ei camarada!

[Onte, nun comentairo al testo de Faustino Anton subre l San Balantin, amentei nuns bersicos mius subre la tradiçon de ls casamientos ne l Antruido. Fiç esses bersicos para ua música, a pedido de l grupo Arzinales, de Sendin. Cuido que nunca chegou a tener música. Seia cumo fur, eiqui quédan ls bersicos, quatro anhos apuis.
Ls casamientos que you conheço son ls que se fazien an Sendin, cun rapazes ne ls quatros puntos de l pobo, cada un cun un ambude.
AF]





Yá nun arde l lhume
yá se fui l die
todo mundo drume
sultai la magie.
Bamos a casar
a cruzar çtinos
streilhas a brilhar
ban a ser padrinos.



- Camarada! Camarada alerta!
Ehhhhh!
- Alerta stá! Camarada alerta!
Ehhhhh!
- Cuitado d’Antonho ciego
cun quien l bamos a casar?
Ohhhhhh!
- Bai a ser cun Marie manca.
- Camarada tan dariego
que dote le quieres dar?
- Ua pita bielha i manca
mais ua puorta sin tranca.
- EEEEEH! EEEEEH!


Yá nun arde l lhume
yá se fui l die
todo mundo drume
sultai la magie.
Bamos a casar
a cruzar çtinos
streilhas a brilhar
ban a ser padrinos.


- Camarada! Camarada alerta!
Ehhhhh!
- Alerta stá! Camarada alerta!
Ehhhhh!
- I la mais bielha sulteira
que stá chena de ferruge?
Ohhhhhh!
- Casamos-la cul ferreiro,
marchácan la nuite anteira.
- I dás-le dote que ruge?
- Cumo nun sou antresseiro
dou-le baras pa l fumeiro.
- EEEEEH! EEEEEH!



Yá nun arde l lhume
yá se fui l die
todo mundo drume
sultai la magie.
Bamos a casar
a cruzar çtinos
streilhas a brilhar
ban a ser padrinos.


- Camarada! Camarada alerta!
Ehhhhh!
- Alerta stá! Camarada alerta!
Ehhhhh!
- A quien mais botas l lhaço?
- Pus, al burro de tiu Gorja.
Ohhhhh!
- Par’esse tengo ua burra
que de bé-la dá cagaço!
- Dou-le de dote ua alforja
bás a ber cum’el le zurra
bás a ber cum’eilha zurra!
- EEEEEH! EEEEEH!


Fracisco Niebro
(2004)

15/02/08

Sábado, 16 de Febreiro, a las trés i meia de la tarde


Sábado que ben, die 16 de Febreiro, a las trés i meia de tarde, starei a falar subre lhéngua mirandesa ne l «Centro Cultural e Recreativo do Alto do Moinho».
Ye la segunda de las palhestras que ampecei ne l més de janeiro, antregadas ne ls cursos de lhéngua mirandesa.
Quien podir i quejir que apareça i lhiebe outras pessonas. Ye mais ua ouportunidade para falarmos de la nuossa lhéngua i mos tornarmos a ber.
Para quien nun soubir adonde ye, bai até Corroios i buolbe pa l Alto do Moinho, lhougo eilhi a la mano. Ua beç eiqui ye solo preguntar.


14/02/08

... Quien de buona gana se spon a tantos peligros...

Raymond Peynet (1908-1999)

" ... i ne l termento se morrir, cobrar algue pierna ou braço ou quedar sien algun sentido, podendo bien eibitar cunfessando sues culpas !" D. Francisco de Castro (1640), Libro II, Títalo XIV.

13/02/08

Peynet: San Balantin


Hoije, mando-bos un cachico dua carta… redícula!
Manhana ou depuis de manhana, mando-bos mais.
Ye normal: astanho, l zenhador Raymond Peynet, que naciu an Paris an 1908, tenerie cumpletado 100 anhos. Ye el l pai dessas dues personaiges tan románticas: «Ls namorados de Peynet»…
Tamien bos hei de splicar cousas… talbeç redículas!


12/02/08

To las cartas d'amor son redículas

To las cartas de amor son
Redículas.
Nun serien cartas de amor se nun fúran
Redículas.
Tambien screbi ne l miu tiempo cartas d'amor,
Cumo las outras,
Redículas.
Las Cartas d'amor, se hai amor,
Ténen de ser
Redículas.
Mas, al fin,
Solo las criaturas que nunca screbírun
Cartas d'amor
Ye que son
Redículas.
Quien me dira ne l tiempo an que screbie
Sien dar por esso
Cartas d'amor
Redículas.
La berdade ye que hoije
Las mies lhembráncias
Dessas cartas d'amor
Ye que son
Redículas.
(Todas las palabras sdrúxulas
Cumo ls sentimientos sdrúxulos,
Son naturalmente
Redículas.)

Álvaro de Campos (Fernando Pessoa)




[An pertués:

Todas as Cartas de Amor são Ridículas

Todas as cartas de amor são
Ridículas.
Não seriam cartas de amor se não fossem
Ridículas.
Também escrevi em meu tempo cartas de amor,
Como as outras,
Ridículas.
As cartas de amor, se há amor,
Têm de ser
Ridículas.
Mas, afinal,
Só as criaturas que nunca escreveram
Cartas de amor
É que são
Ridículas.
Quem me dera no tempo em que escrevia
Sem dar por isso
Cartas de amor
Ridículas.
A verdade é que hoje
As minhas memórias
Dessas cartas de amor
É que são
Ridículas.
(Todas as palavras esdrúxulas,
Como os sentimentos esdrúxulos,
São naturalmente
Ridículas.)

Álvaro de Campos (Fernando Pessoa)]


11/02/08

Lhienda i tradiçon de San Balantin



Un pouquito por todo l mundo, comemora-se ne l die 14 de Febreiro l Die de San Balantin, mui coincido tamien cumo l die de ls cumbersados (namorados). Mas quien fui San Balantin i porque ye que este santo i mártere Romano stá lhiado a esta tradiçon i birou l patrono de ls cumbersados? Fui l que you percurei siempre saber, cuido que cula maiorie de las pessonas assi acuntece.
Amporta çtacar que las comemoraçones de l die 14 de Febreiro cumo l die de ls cumbersados i de San Balantin, ten bárias splicaçones. Uas de tradiçon crestiana, outras de tradiçon romana i pagana.
L’eigreija cristiana acuolhe trés santos cul nome de Balantin, mas aquel que lhieba la lhigaçon als cumbersados cúidan ls antendidos tener bibido ne l seclo III, an Roma, i que se morriu cumo mártere ne l anho 270. Cunta tamien la lhienda que San Balantin antes de ser santo fui cura crestiano al tiempo de l Amperador Cláudio II, que cula gana de arrincar un eisercito romano grande i fuorte, proibiu ls casamientos de ls moços, yá que poucos éran ls que íban a las suortes, i nanhun s’ouferecie cumo boluntairo pa la tropa. Esta lei amperial fizo cun que l cura Balantin se reboltasse i fizo muitos anlhaces a las scundidas. Para mal de ls sous pecados, que ls curas tamien ls ténen, nien ls casados fúrun capazes de l salbar. Çcubierto, preso, maltratado i por cundenaçon quedou sien la cabeça ne l die 14 de Febreiro ne l anho de 270. Assi cumo muitas outras lhiendas, tamien esta ten bariantes que le acrecéntan algo a la stória. Ua deilhas ye que anquanto staba ne ls calhabouços, Balentin era besitado pula filha de l xefe de l calhabouço a menudas bezes, cun quien falaba muito i de quien se birou mui amigo. Ne l die de la sue muorte (die 14 Febreiro), antes de ser lhebado pa l terreiro de la bergonha, deixou par’eilha un scrito adonde dezie: “De l tou Balantin.” Ampeça eiqui la tradiçon de scritos antre ls cumbersados, que se mánten até ls dies de hoije.
La lhienda de tradiçon pagana armana-se cula stória de l mártere crestiano, ua beç que na Roma Antiga, se comemora ne l die 15 l Festibal Lupercalia, que ne l caléndairo romano, era al mesmo tiempo l ampeço de la Purmabera. An biesperas desse die, éran puostos an cacharros scritos cun l nome de rapazas romanas que çpuis cada rapaç los íban a tirar. Assi sendo era tradiçon que l nome que le salie an suorte era la sue cumbersada anquanto duraba l festibal, ou até podie ser l anho todo.Quijo que la crestianizaçon eibolutiba de ls questumes romanos, la fiesta de la Purmabera benisse a dar lhugar a las comemoraçones an honra de San Balantin.
Cul passar de l tiempo, l 14 de Febreiro quedou assinalado cumo la troca de mensaiges amorosas antre ls cumbersados, subretodo na Anglaterra i an Fráncia. Alguns anhos apuis ne ls Stados Ounidos, adonde la tradiçon stá mais afeita, ua beç que ls scritos de San Balantin yá éran bendidos ne l ampeço de l seclo XX.
Ne ls dies de hoije ye comemorado an muitos países de l Mundo, cumo ampurron para que ls cumbersados i casados ouferecíran cousas.
An Pertual este die nun queda de fuora nien deixa la tradiçon morrer-se. Aporbeítan ls cumbersados i cumbersadas, tius i ties, para nesse die tener géstios i fazer festicas que ne l sou die a die nun se fáien.
Ua frol, un regalo, un ambite, por bien pequeinho que seia, nesse die ye grande i quantas bezes çculpa para un die ou nuite bien guapa i maior que las outras.
Que buono serie que San Balantin spargisse este ferbor l anho anteiro.




Stará l mirandés a zaparecer?



Las rezones para classificar ua lhéngua cuomo amenaçada de zaparecer, stan depandentes nun solo de l númaro de personas que la fálan, mas an special de la média de eidades dessas personas.

Hai lhénguas que son faladas por pouca giente, mas cuntínan a ser faladas por giente nuoba i, por esso, stan pouco amenaçadas de zaparecer. Hai outras que só son faladas puls mais bielhos, i muitas dessas morreran cun eilhes.
L site www.etnologue.com calculaba, cun base an dados actualizados anté 2005, que eisistirien 6.912 lhénguas na tierra, mas ua pequeinha minorie dominaba l património lhenguístico mundial.
Arrimado a 5% deilhas (347) ténen un milhon de falantes i represéntan 94% de la populaçon mundial. Todas las outras, 95% de l total de las lhénguas, son faladas por solo 6% de las personas de l mundo.
Ye neste einorme grupo que se ancóntran las que stan an risco de zaparecer mais depriessa. Estas lhénguas minoritárias son l sponente máximo de culturas que stan a ser angulhidas pul processo acelarado de globalizaçon.
An todo l mundo, arrimado a metade de las actuales quaije siete mil lhénguas eisistentes poderan ser angulhidas durante este seclo.
Passeando pulas aldés mirandesas, custatamos que se ancontra pouca giente nuoba a falá-la i ls bielhos, que todos ls dies la fálan, son cada beç menos i stan a zaparecer.
Porque tengo un grande amor pula lhéngua mirandesa que daprandi anquanto mie Mai me arrolhaba, sinto un misto de angústia i afliçon al ber que stan a zaparecer ls bielhos que todos ls dies la falában i poucos nuobos a daprandé-la. Por esso anterrogo:
- Nestas aldés, stá-se a fazer algo que permita l mirandés rejistir por muito tiempo?
- Haberá anteresse an preserbar este património cultural i lhenguístico de ls bielhos de las aldés mirandesas?
- Haberá antresse an deixá-lo zaparecer para siempre? Se si, l nuosso Pertual, i l mundo todo, ficará mais probe.

Lhénguas mais faladas de l mundo:
Mandarin (chinéç).....1.075 Milhones de personas (MP);
Anglés...........................514 MP;
Andustan .................496 MP;
Spanhol....................425 MP;
Russo..........................275 MP;
Arabe.....................256 MP;
Bengali......................215 MP;
Pertués.................194 MP;
Malaio-Andonésio....176 MP;
Francés....................129 MP.

Leonardo Antão
11 FEV 08.


09/02/08

Pau Brasil



- Terra como é o teu nome ?
Cortaram pau Saiu sangue
- Isso é brasil !

Raul Bopp, Cobra Norato i outros poemas (1931)



Fui la purmeira fuonte de riqueza que ls Pertueses splorórun ne l Brasil: essa madeira d'adonde se straie ua tinta de quelor burmeilha, quelor de brasa, que serbie para tenhir panhos.
Ye tamien l títalo an pertués, zde 2002, dun remanse scrito an francés pul scritor Jean-Christophe Rufin i eiditado cun l títalo ouriginal de Rouge Brésil – “l mais grande sucesso eiditorial ne l que respeita a remanses screbidos an lhéngua francesa, estes últimos dieç anhos, an França” - cumo oubi dezir nun hai muito na rádio .
Nun sei l que bal la traduçon pertuesa, publicada pula eiditora ASA, i tampouco sei quien fui l tradutor ou la tradutora mas nun m’admira, por haber lido i adorado ler pessonalmente esse remanse na berson ouriginal, que esse lhibro tenga tubido l éisito, pul menos cumo aqui an França, que bien merecie.
Aporbeito este spácio que mos aperpon tamien Froles para acunselhar la leitura desse lhibro a todos, als grandes i als mais pequeinhos, zde 15 anhos mais ou menos, i eibidentemente, na medida de l possible, ne l oureginal… Caso nun seia possible, ye siempre ua buona cousa fazer tamien por ancuntrar l oureginal, ler ciertas passaiges, alguas páiginas… ou pedir a alguien que saba para ler na lhéngua que l scritor scolhiu para cuntar essa stória que a mi me ancantou i puls bistos mais d'un tamien, até an Pertual, cumo me dei de cunta, indo a ber alguns sítios na Anternete.

Eimaginai dous garotos quaije adolecentes – un armano i ua armana; ye assi que mos-los apersenta l narrador, mas… – que ban a ser scolhidos cun alguns outros para fazéren parte dua spediçon de bários milhares de pessonas eisercendo bários oufícios (trés a quatro mil soldados, marineiros, artesanos, carpinteiros, pedreiros, ferreiros, çapateiros, etc…) assi cumo un ciento de mulhieres i muitos degredados a quien habien pormetido la lhibardade, que ambarcórun ne l porto de Le Havre, na Normandie, uns ne l anho de 1555, outros depuis, para fundar i stablecer ua quelónia francesa a partir de la Baíe de Guanabara, situada acerca de l que ye hoije l Riu de Janeiro, naquel território de la América de l Sul que ls Pertueses yá habien ampeçado a chamar “Brasil”.
Toda esta base ye stórica. La spediçon era quemandada pul bice-almirante Nicolas Durand de Villegagnon (1510-1571) , un calbinista, nua altura an que la França iba quedando cunfruntada cada beç mais cun las guerras de relegiones antre católicos i portestantes. Fui assi que tamien ambarcórun na altura para essas tierras de l Nuobo Mundo que pertencien antretanto ouficialmente a Pertual - grácias al Tratado de Tordesilhas que data, cumo todos sáben, de 1494 -, muitos outros calbinistas, tamien chamados houguenotes: portestantes que habien aderido a la doutrina de Calbino, antre ls quales Jean de Léry que çcrebiu i comentou algun tiempo mais tarde l que biu an tierras brasileiras al lhargo dun anho, tornando-se, cul cartógrafo fraciscano André Thévet, ls outores de ls purmeiros testos i até lhibros an lhéngua francesa que lhémbran l Brasil, cumo habie acuntecido tamien, mas an pertués, cun Pero Vaz de Caminha, na sue carta a El rei D. Manuel I° subre «l Achamento de l Brasil», na altura de la biage de çcubierta mas subretodo de tomada de puosse a fabor de la corona pertuesa, por Pedro Álvares Cabral, ne l ampeço de Maio de 1500.
Mas ye an França que ampeça la stória que mos cunta Jean-Christophe Rufin ne l sou remanse; an Ruan (Rouen, cidade normanda, que you pessonalmente bien cunhecie i adonde cheguei a bibir dieç anhos), arrimado a 1560, cun la perséncia de índios que habien sido traidos de l Brasil puls Franceses para séren oufrecidos i amostrados al rei de França, Anrique II, casado cun Catarina de Médicis, reina de ourige eitaliana.
I depuis la stória cuntina, tamien na Normandie, cun esses dous garotos cumbencidos que son armanos - el: Just; i eilha: Colombe (palomba ou rola an mirandés, giralmente de quelor branca ou castanho mui claro) - que gústan muito un de l outro i que ban a ser scolhidos i lhebados pa l Brasil cun la mission de daprendéren la lhéngua falada puls índios para cunseguir quemunicar cun eilhes…
I depuis… ?
L que se sabe ye que essa tentatiba de la França, an meios de l seclo XVI, de criar essa quelónia ne l Brasil cun l nome de «La France Antarctique» solo durou cinco anhos, acabando ls Franceses por séren spulsos puls Pertueses an 1567, depuis de l Riu de Janeiro haber sido fundado an 1565 …
Qual la rezon dessa derrota pa la França an tierras brasileiras?
La mais amportante pula cierta ye esta: grandes dibergéncias i cunflitos, até relegiosos, que eisistien antre ls Franceses i que fúrun crecendo, mas tamien por parte de alguns muita regideç ne l modo d'ancarar las nuobas cebilizaçones cun las quales íban antrando an cuntato. L que éran ls Índios senó salbaiges, seres bárbelos, antropófagos, cun modos de bida cuntrairos a la doutrina, a la religion i a la moral... ?

Jean-Christophe Rufin cunsigue, assi i todo, dar-mos outra bison.
Just i Colombe ban a afazer-se a la maneira de bibir de ls Índios, a daprender a falar la lhéngua deilhes i a bibir cada beç mais armanados cun eilhes…
Até que un die Villegagnon acaba por renunciar i deixar l Brasil. Mas para Just i Colombe la scuolha stá feita. Ye cun ls Índios que decíden quedar i cuntinar a bibir.
I nun digo mais nada; nien cunto até l melhor.
Só bos digo mais ua beç que este lhibro ye un grande remanse, mui bien scrito, que mos trai un tema inda totalmente de atualidade: l choque de las culturas i la deficuldade que hai inda hoije an antender muita beç ls que son defrentes de nós.





07/02/08

L'amportança de tener un títalo bien scolhido: Studo subre ls títalos lhargos i xatos aplicados nas teses de mestrados i doutoramientos



L outordie passei pula Faculdade i spreitei un pequeinho placard adonde stan puostas las datas de defénsia de teses de Mestrados i Doutoramientos. Tengo algue curjidade an ber ls alunos defender las teses, até porque un die talbeç chegue la mie beç de l fazer (yá tube más ganas, mas esso ye outra cuonta). Claro que las defesas anunciadas ne l placard yá stában zatualizadas, mas esso nun me spantou. L que me chamou l'atençon fúran ls títalos de las teses, todos mui lhargos (querie dar dous ó trés eisemplos, mas nun cunsigo lhembrar-me) i quaije todos mui xatos. Antrigado, pus-me a pensar se haberá algua rezon para esso.
La ounibersidade eisige als alunos que deféndan las sues teses an público, mas nun hai ne ls planos de curso, ningua çplina que ls purpare para falar an público. Portanto, talbeç seia ua eideia tener títalos xatos. L aluno entra, ls uolhos todos puostos nel i anton ampeça a falar: "La mie tese antitula-se...". Quando acaba de dezir l títalo, yá l público stá quaije todo a drumir i dende palantre ye más fácele cuntinar. Ye un bun truco.
Outra rezon talbeç seia que muitos académicos cunsídren que un títalo pequeinho, direto i cun segnificado ye un títalo anferior. Ye possible. You yá cumbersei cun muitos porsores para quien todo l que nun seia de la sue specialidade ye anferior. I anton, se fur minimamente apelatibo a las "massas", nun ye digno de ser studado nua ounibersidade.


Papel, qual papel?



L Metro de Lisboua bai a deixar (ó yá deixou) de tener ls belhetes simpres (para ua biaige) i bai a sustitui-los por un carton berde adonde se puoden carregar bárias biaiges. L'eideia ye buona, porque para alhá de prática ye eicológica (las mesmas bantaiges que eisistirien se l paiç fazisse un sfuorço para reduzir la burocracie). You solo tengo ua pequeinha question. Se isto ye buono para quien bibe ó trabalha an Lisboua, será que ls senhores que derígen l Metro pensórun nas pessonas que acá bénen dues ó trés bezes por anho? Será que para fazer ua biaige quando calha, teneran que pagar la biaige i l carton?


Ye siempre buono falar



Cuido you que ye siempre buono falar i screbir, çque se tenga an cuonta l respeito pulas eideias de ls outros. Çque ne l falar ou screbir nun stéian oufénsias personales, nien l modo de ser de cada, mas si eideias cun oujetibos plurales, d’ounion, d’amisade i bien bibir.
You percuro poner siempre las mies eideias, mesmo sabendo que nun son armanas a las de ls outros, i se nun l fago melhor, nun ye por ganas de nun querer, mas si porque nun l sou capaç. Puis falar i screbir dreito ye cousa que siempre me faltou, para mauga mie. Nun sou capaç de screbir ua, nien dezir dues pa la caixa. Dende se calha me pongo parqui a screbir i nun chego a dezir l que me bai n’alma. Mas tamien sei que un calhar-se nun lhieba a lhado nanhun, calhar nun sclarece, nun screbir nun eiduca, nien ajuda nada. De la çcuçon abierta i lharga se fai lhuç. Dezir l que sentimos, cun respeito nun puode ser lhebado a mal. You percuro siempre nun dezir nien screbir palabras que béngan a maugar quienquiera.
I todo esto ten haber cua çcuçon que se fizo antre ls “Boubielhos” ne l sou cumbíbio tradecional de l Dous de Febreiro. Cumo to l mundo sabe, para alhá dun sprito de ls magostos, de ls jogos tradicionales i de ls cumbíbios que hai muitos anhos atrás yá se ten, naciu gráçias al amigo Amadeu l anteresse i amor pul mirandés. Screbido i falado.
Se antre ls “Boubielhos” (Associaçon Cultural i Recreatiba Nial de la Boubielha) se tubo i ten ua buona quadrilha (grupo) studando, lendo i screbindo mirandés solo se debe a el, pul sou modo simple d’agarrar las amisades, d’ambitar al cumbibío, a l’ounion. Pul modo cumo mos dá las liciones, la cultura de nuossas ouriges. Pul sou carátele buono, abierto i siempre pronto a ajudar quien percisa, sien que nada querga an troca, nien salir de sou lhugar quemun de home que sabe al pobo que perteneçe, i quier ser siempre eigual.
Todo esso se falou antre ls “Boubielhos” i bien, puis ye esso que todos sentimos, ye berdade i se l sentimos tenemos que l dezir. Queremos que siempre el saba que este sentimiento stá an drento de todos nós, que la nuossa Associaçon muito debe a el, puls ansinamientos que mos dá. Que todo l que fazirmos ou aperpóngamos ye siempre pouco, nunca pagará la sue antrega.
Mas tamien sabemos que el nun quier lhugar de perbileijo, nun quier lhugar d’honra. Quien l coinhece sabe, que l quel quier ye ounion, ye amor pul quel ansina. L quel Quier ye que se tenga respeito pula ounion desta quadrilha que gráçias a el tanto tiempo stubo ounida. I que a las bezes desso mos squecemos. Nós “Boubielhos” l melhor que podemos dar al nuosso porsor, ambestigador i amigo Amadeu ye nun andar a assomarmos-mos por riba de ls ombros de naide. Nun andar culas puntas de ls pies.
Que an purmeiro de todo steia l çcurso abierto i lhargo, la simplecidade. Que fágamos ua çcuçon lharga, siempre zantressada, nun solo quando mos dá jeito. Sien çprézio pul saber de ls outros, sien que se póngan las pessonas an scaleiras. Todos ounidos sien haber grupos. Nun adelantra dezir cousas guapas nestes ajuntouros, se apuis se l que se fai ye un zbarrulho, ye çfrente. Para mi ye assi, se queremos respeitar ls ansinamientos de l porsor tenemos que deixar las peneiras de lhado i amostrá-lo naqueilho que fazemos.
Percurei cul que dixe, sponer la mie eideia, nunca fui de l miu feitiu alhebantar las saias para se béren las bragas. Se cul que dixe todos podemos fazer ua refleçon i dende apartar la palha de l grano, ou seia apartar las eideias buonas de las malas, yá fui buono. Nun ye apartar pessonas, quiero que seia alrobés, ajuntá-las.
Ajuntei l retratico, que me pareciu fazer bun pareilho cul testo. La tie na lhimpa. Falar ou screbir ye botar las eideias acá para fuora, cumo se fai na lhimpa para tener un pan buono na mesa adonde cában todos.
Falar ou screbir ye siempre buono.


Tie na lhimpa



06/02/08

Padre António Vieira


Faç hoije 400 anhos que naciu l padre António Vieira, a 6 de Febreiro de 1608, reinaba an Pertual Felipe II de Spanha. Bal eiqui lhembrar deste grande home:
- la lhuita que trabou contra l'Anquesiçon, i an defénsia de ls judius, que l perseguiu por to la bida i chegou a cundanhar, mas sien ser capaç de l detener;
- la defénsia que fizo de ls índios de l Brasil i, anque cun dúbedas, haber sido contra la scrabatura;
- l modo relhuziente cumo screbiu la lhéngua pertuesa, ua de las nuossas dues lhénguas.


Eiqui queda un cachico, traduzido para mirandés, de l sou Sermon de Santo Antonho als Peixes [1654]:
«La purmeira cousa que nun me gusta, á peixes, an bós, ye que bos comeis uns als outros. Grande scándalo ye este, mas la circustáncia torna-lo inda mais grande. Para alhá de bos comerdes uns als outros, inda porriba son ls grandes que cómen ls pequeinhos. Se fura al alrobés, era menos mal. Se ls pequeinhos quemíran ls grandes, bundarie un grande para muito pequeinho; mas cumo ls grandes cómen ls pequeinhos, nun chégan cien pequeinhos, nien mil, para un solo grande. (...). Ls homes, cun sues malas i purbersas codícias, bénen a ser cumo ls peixes que se cómen uns als outros. Tan stranha cousa ye, nun solo pa la rezon, mas pa la própia natureza, que sendo todos criados ne l mesmo eilemiento, todos cidadanos de la mesma pátria, i todos al fin armanos, bíbades de bos comer. Santo Agostinho, que patricaba als homes, para carregar la feiura deste scándalo, amostrou-lo ne ls peixes; i you, que patrico als peixes, para que béiades cumo ye feio i abominable, quiero que l béiades ne ls homes.
Mirai, á peixes, dende de l mar acá pa la tierra. Nó, nó: nun ye esso que bos digo. Bós bolbeis ls uolhos pa ls matorrales i pa ls outibales? Parqui, parqui; pa la cidade ye que heis de mirar. Cuidais que solo ls (índios) tapuias se cómen uns als outros; bien mais grande açougue ye l dacá, bien mais se cómen ls brancos. Bedes todo aquel bulhir, bedes todo aquel andar, bedes aquel caminar pa las praças i atrabessar las rues? Bedes aquel chubir i abaixar las calçadas, aquel antrar i salir sien paraige nien assossego? Pus todo esso ye ls homes andáren a saber de cumo han de comer, i cumo se ban a comer.
Morriu-se algun deilhes: bereis lhougo muito anriba l misable a çpedaçá-lo i a comé-lo. Cómen-lo ls hardeiros, cómen-lo ls teçtamenteiros, cómen-lo ls lhegatairos, cómen-lo ls credores; cómen-lo ls oufeciales de ls uorfanos, i ls de ls defuntos i de ls que nun stan; come-lo l doutor, que l sanou ou ajudou a morré-se, come-lo l sangrador que le sacou l sangre, come-lo la própia mulhier, que de mala gana le dá para mortalha l lhençol mais bielho de casa, come-lo l que le abre la foia, l que le toca las campanas, i ls que a cantar l lhieban a anterrar; al fin, inda l probe defunto nun comiu la tierra, i yá l ten quemido toda la tierra.
(...) Mas para que conhéçades adonde chega la buossa maldade, cunsidrai, á peixes, que tamien ls homes se cómen bibos, tal i qual cumo bós. (...) Bede un home desses que ándan perseguidos por demandas ou acusados de crimes, i mirai quantos l stan a comer. Come-lo l meirinho, come-lo l açougueiro, come-lo l scribano, come-lo l solicetador, come-lo l abogado, come-lo l anqueridor, come-lo la teçtemunha, come-lo l julgador, i inda nun le dórun la senténcia, i yá stá quemido. Son mais malos ls homes do que ls cuorbos. L triste que fui a la forca, solo l cómen ls cuorbos apuis de eisecutado i muorto; i l que anda an demanda, inda nun stá eisecutado nien sentenciado, i yá stá quemido.
(...)
La çfréncia que hai antre l pan i ls outros quemidos, ye que pa la chicha, hai dies de chicha, i pa l peixe, dies de peixe, i pa las fruitas, çfrentes meses de l anho; mas l pan ye quemido de todos ls dies, que siempre i de cuntino se come; i esso ye l que padécen ls pequeinhos: son l pan de cada die de ls grandes; i assi cumo l pan se come cun todo, assi cun todo i an todo son quemidos ls misarables pequeinhos. (...)
Parece-bos bien esto, á peixes? (...)».


05/02/08

Dexter


De die trabalha para la polícia, na tentatiba de çcubrir assassinos an série. A la nuite mata ls assassinos an série que la lei nun cunsigue castigar. L sou nome ye Dexter i ye l protagonista de la série houmónima que yá strenou na Fox i strenará manhana a las 22:45 na RPT 2.
La série yá porbocou ua série de artigos ne l suplemento Y de l jornal Público i ten sido albo de las mais bariadas anterpretaçones (antre las quales, l zancantamiento cun la justicia oufecial). You stou curjidoso. Se stubirdes tamien, nun bos squéçades: a las quartas na RTP2, apuis de l jornal 2.


Compras



Quando bamos a las compras, nun ye ralo toparmos cun ciertas deficuldades para salirmos dalhá bien çpuostos i sin sermos roubados. Para ampeçar, ls précios stan puostos dun modo que anganha. Apuis, hai ciertos perdutos que ténen un précio marcado, mas quando chágan a la caixa yá son más caros (ten de haber un nome técnico para este tipo de anflaçon). Quien nun tubir atençon a estes pormenores, arrisca-se a pagar mais. Las cumbersas antre las ampregadas (que ténen más a ber cun las sues bidas que cun aquilho que stan a fazer) ajúdan a çtrair. Se l cliente más atento antende que l précio que aparece na máquina nun yera l que estaba marcado, ten de sperar bastante tiempo até que apareça alguien para trocar l perduto. L cliente atento lhieba anton culs mirares de ls outros clientes, que stan quaije siempre apressiados i nun quieren antender l cliente que acupa más tiempo na caixa do que debie.
A las bezes, acuntécen-me algues destas cousas. A las bezes, acuntécen todas. Ir a las compras nas grandes superficies ye ua abintura.


04/02/08

Frase de l Die (todo caro)

"An Pertual ye todo caro, menos l trabalho."

Ua bendedeira de jornales lista

Comemoraçon de l "Dous de Febreiro"

A la hora de la missa

La quemunidade Zeníziense, sous cunterráneos i amigos que móran na region de Lisboua, nua cuntinidade de la tradiçon comemorórun l Dous de Febreiro, tamien coincido cumo die de Nuossa Senhora de las Candeias.
Arrimado a meidie fazírun ajuntouro ne l sagrado de l’Eigeija de Bal Figueira, apuis de seguida ua missa adonde la mimória de to ls familiares i amigos que se morrírun fui relhembrada.
Nestes dies relhembrar to ls que eilhes mos deixórun, ye bien un modo de nunca squecer tamien ls sous ansinamientos, que cumo beretas andícan donde ben i para adonde bai l aire, tamien eilhes siempre andicórun la direcion de l’ounion i amisade. Bien neçairos ne ls dies d’hoije.
La missa, culas lheituras na nuossa lhéngua mai, fui tamien un momiento muito amportante para todos nós, la quemunhon nun quedarie anteira se a eilha nun se lhigasse esta nuossa tradiçon de falantes i screbidores an mirandés i crestianos cun ouriges na region mirandesa.
L Dous de Febreiro siempre tubo na nuossa aldé (Zenízio) muita fuorça, cumo fiesta i cumbíbio antre to las famílias i amigos. Nun quedaba nien queda bien nesse die nun ambitar ls amigos que mos besitában, a quemer an nuossas casas. Ye para ls Zenízienses ua queston d’honra tener a la mesma mesa giente de fuora, mesmo que nun fússen parientes.
Tamien porqui na region de Lisboua ye de l mesmo modo, quando pula tarde mos ajuntamos para quemer, fazemos queston que cun nós stéian amigos. I assi acunteciu, a la mesma mesa cumbersando i cumbibindo stubírun muitos.
L que sobrou de l die fui aporbeitado para poner la bida de l’Associaçon Cultural i Recreatiba Nial de la Boubielha an die, relhembrar i cantar la moda de Zenízio, algo que tanto se fazie dantes i agora tan squecido, soltar la lhéngua i zanferrujar la lheitura cun alguns bersicos an mirandés. Estes cachicos fázen bien a l’alma, arrimamos-mos uns als outros i lhigamos-mos a la nuossa aldé. Adonde todos nós tenemos familiares, tenemos l coraçon i para adonde se scapa l mais de l tiempo l sentido.
Yá que ls afazeres i çtáncia mos tápan l camino para starmos todos an Zenízio, esta ye la çculpa que siempre ancuntremos para l bibir. L lhocal pouco amporta se ls balores de la tradiçon i l buono de las pessonas ende stubir.

02/02/08

Ua ciscadela

Ua cuba

Por estes dies fai-se ua fiesta, por quaije to l mundo, que me deixa muitas bezes pensatible. Ls ninos bísten-se de crecidos, ls crecidos de ninos, alguns que le gusta aporbéitan para se bestir de ties, i las ties de tius, ls probes de ricos i a las bezes ls ricos de simpricos. Mas, buono, solo l fai quien quier. A mi l que m'atelondra ls miolhos, ye nun saber se son berdadeiros nestes trés dies, se son l restro de l tiempo. Porque a fazer de cuonta, ciscados i bestidos de caramonicos, anda por ende muita giente l anho anteiro i l tiempo todo.
Chego a ambaralhar-me cun estes modos i a pensar mal desta fiesta. Ou seia, passa-me cumo a un tiu de la mie tierra. Tenie dues rapazas que éran las moçatonas mais pimponas d’alhá, mas quaije siempre de fronhas biradas. A la deita scápan-se-le alguas risicas que sou pai nun antendie i a las bezes anté éran de sobra. Tamien tenie esse tiu ua dega, cuas cubas de bino i, a la buona maneira mirandesa, an pie de la cuba que tenie la torneira un cacharrico. Para nun fugir a la tradiçon, a sue mesa i pa la bima acumpanhaba-lo la botelhita de quartilho i meio. Rogaba siempre a las rapazas para que búbissen un trago para las códias abaixáren melhor. Al qu'eilhas respundien: nun, nun queremos bino, a nós nun mos gusta. Até quedaba mal, moças cumo somos, apuis botar báfio a bino. Buono, mas l pai a las bezes bie-las tan cuntenticas que la bota nun batie cierto cula perdigota. Tubo que tirar las teimas. Fui-se al cacharro que tenie an pie la cuba i ciscou-lo todo a la borda. Yá cula pulga atrás de l’oureilha fai-se de cansado nessa nuite, i antes de cenar dixo pa la mais nuoba: mira stou derreado d’arrincar touça, podies ser tu hoije a ir anchir la boteilha pa la cena. I assi fui. Quando bolbiu de la dega, trazie na tiesta la marca de l cisco feita d'aperpósito ne l cacharro.
- Cun que anton nun bebes bino?, Dixo-le l pai. Trais l tira teimas bien a las bistas de todos.
Assi l tiu zmanchou las dues, porque essa dixo lhougo que l’armana tamien l fazie a las scundidas. I nun era Antruido nesse tiempo na mie aldé

Poema a ua mai mirandesa

Eiqui bai un curtico poema que you screbi nun die de anibersário de mie mai, (anterrada an Zenízio ne l die 7 Nov 88) .

Mai!
Hoije quiero poner nas tues manos
Todo l que un filho ye capaç de te oufrecer:
L amor pula lhéngua mirandesa que m'ansineste
Anquanto me dabas de mamar;
L gusto de daprender a screbi-la;
L’antusiasmo que sinto an dibulgá-la;
L’angústia de ancuntrar tan poucos a ansiná-la;
L’afliçon de ber que stan a zaparecer
ls bielhos que todos ls dies la falában;

Mai!
Ajuda-me a nunca deixar morrer la lhéngua mirandesa,
Que naide me soubo ansinar melhor que tu,
Quando me arrolhabas ne ls tous bracicos,
I me dezies:
Miu filhico!
Miu amor!

Leonardo Antão
3 MAR 05

01/02/08

Lhéngua!



Habie guardado este poema até que me cumbenci hoije a poné-lo aqui…

Stube a ber ne l sítio de Sendin, ls bídios subre l programa que passou nestes dies ne l canal História.
L poema, sei que nun bal grande cousa i cousas que digo talbeç nien antréssen a naide; antretanto dedico-lo a todos aqueilhes que cuntribuírun para fazer l programa. Será para mi ua maneira d’agradecer.


Para yá gusto cumo stás.

Oubi-te falar eissencialmente até agora
Por bielhos, pessonas por bezes até
De lhuito bestidas
Quaije sien dientes muitas bezes,
manos i dedos deformados,
depuis de trabalhos sien fin…

Mas pessonas tamien
que ténen brilho ne l oulhar
i que fálan
cun doçura i carino...

Gustarie, ye berdade, de te ber
I de te oubir falar tamien
Por rapazas i rapazes
Mais guapos que diuses
Capazes de reambentar l mundo
Todos ls dies…

I acradito qu’inda todo seia possible
Porque nun riso hai todo:
Sol i amor,
bida!
Anton só spero ua cousa:
L tiempo de la frol!

La lhéngua ye eigual:
Precisa que acradíten neilha
Cumo ua cousa que se reambenta…
Todos ls dies!

I benirá outra beç esse tiempo
Para la falar, la cantar
i la reambentar tamien :
la nuossa Lhéngua!

Esse tiempo de poetas…
Esse tiempo de la frol!





Este retrato roubei-se-lo a Carlos Ferreira. Achei que tamien podie star bien aqui. Solo yá nun se me lhembra cumo se cháma essa frol an Mirandés. Ye ua frol de la Primabera i an Sendin, noutros sítios de las Tierras de Miranda pula cierta tamien, sei que hai ua bariedade eicecional. Nunca an França, por eisemplo, cheguei a ber la mesma.


Nobel de la Paç



Al que parece, José Manuel Durão Barroso fui nomeado pa l Nobel de la Paç. Yá que cheguemos a la cumpleta falta de bergonha na cara, yá agora podien tamien nomear a George W. Bush.



L Die de l Regicídio

1 de Febreiro. Faç cien anhos que matórun al rei D. Carlos ne l Terreiro do Paço, an Lisboua. Bários ténen sido ls eibentos a assinalar la data (nalguns casos, hai tentatibas de rescrebir la Stória).
La RTP bai a trasmitir la série O Dia do Regicídio, screbita por Filipe Homem Fonseca e Mário Botequilha i realizada por Fernando Vendrell (la premiada série Bocage cuntou cun la mesma dupla de guionistas i cul mesmo realizador). Die 1, pulas 00:55, será trasmitido l making of (l hourário tardiu ye de lhamentar). La série será trasmitida an blocos ne ls dies 2 (21:45), 3 (22:00) i 4 (21:30).