31/08/07

Houróscopos

Pula blogosfera hai muitas críticas de cinema ó de lhiteratura. Mas nun hai muitas críticas de houróscopos de jornal. Ye urgente fazé-lo, porque ls houróscopos nun solo rebélan muita criatebidade cumo, an muitos causos, son la parte más credible de l jornal. (You cunfesso que gustaba de ganhar la bida a screbir houróscopos, portanto se algun de ls lheitores coincir un amprego assí, faga l fabor de me abisar).
Hoije, bou a falar de l houróscopo de la “Dica da Semana”. L houróscopo ye sumanal i ampeça por mos dezir quales son las cartas scolhidas. Scolhidas cumo ó por quien, naide l diç i tampouco dízen l signeficado, mas pouco amporta, porque las cartas scolhidas nun esísten an ningun baralho de tarot. Solo para dar alguns eisemplos: la Mesa, la Ounion, la Auga, l Denheiro, etc. Para mí, l signo más curjidoso ye l cangareijo, yá que las cartas son l sucesso i l anfortúnio.
Depuis de las cartas, ben la prebison sumanal i ls cunseilhos. L miu signo diç que “ls dies son mui cúrtios para fazer todo l que tengo que fazer” i acertou (además, isto acuntece-me muita beç). Sigue la quelor de la sumana i l die faborable. Ó seia, nua sumana anteira, solo hai un die faborable.
I para acabar, las prebisones d l Totoloto: ua sucesson de númaros de la qual debemos scolher seis. Acho que quien scribe estes houróscopos habie de tener an cuonta que hoije las pessoas jógan más ne l Euromilhões, mas l que me daba la gana preguntá-le yera isto: se solo hai ua chabe, por que será que todos ls signos son acunselhados a scolher antre númaros defrentes?

30/08/07

I biba Zenízio

*
Zenízio ye la mie tierra



Quadrilha de ciclistas de Zenízio ne l santuairo de Nuossa Senhora de l Naso



Esta quadrilha de ciclistas
Que s’aperpuso un passeio dar
Apuis d’andar pul termo de Zenízio
Al santuário de l Naso fui a almorçar
N’Associaçon “Sol Naciente”
Treminórun ls sítios por adonde passar
Dar la buolta por Bal Buieiros
I a Lhagona Grande arrimar
L cumbíbio animába-los tanto
I muitas fuorças pa la ronda alhargar
Passórun pula Cerbeira, Semitério
Cabeças, Rodilhon i Caleija Ancha
I inda tenien muito que picar
Mas eiqui alhebantórun l culo
Pa la chubida de ls Barreiros adominar
Tamien yá alguns pedien als santos
Para an beç deilhes pedalar
Mas nun habie lhugar para zánimos
Que quien ourganiza estas cousas
Fai-las para todos a la fin chegar.
Solo perde quien nun s’ajuntar
Puis ls que stan metidos neilhas
Ye ua alegrie anté fartar
Barreiros arriba, Cruç de la Rata
Yá ls de la pimpona Speciosa
Ls stában a cuntar
Muitos dezien a boca chena
Que si son muitos i coquelhudos
Mas deilhes nun hai que tener miedo
Ambasores i zordeiros nun son
Son la ferbura de la nuossa pobaçon
Dezindo que “Zenízio ye la mie tierra”
Sien squecer l’ounion
A la selombra de ls carbalhos
Ua buona arrozada de gamozinos
Staba alhá bien temprada
Recumpensa bien merecida
Benga l purmeiro que diga
Que bibir assi nun ye bida?
Ls parabienes a todos hai que dar
An special als ourganizadores
I mais ua beç biba Zenízio
Tierra guapa d’ancantar.


Nota: Bal Buieiros, Lhagona Grande, Cerbeira, Semitério, Cabeças, Rodelhon, Caleija Ancha, Barreiros, Cruç de la Rata, son chamadeiros de l termo de Zenízio.


29/08/07

Alpendre - Antardecer

*

anton buonas i santas a to ls que bénen eiqui!

Hoije bou a deixar mais ua poesie an pertués i an mirandés.




"ENTARDECER"


Agora as tardes já se perdem
no vulto das aves no ocaso...
No sonho de navegar olhos vagueiam
por letras do passado em corpo lasso.
Há rotas por explorar em fim de dia
antigos risos reflectem o sol poente.
Soltam-se sonhos ...
lembranças vagas de outra gente
que não nós,
ancorados na tarde da melancolia
à margem de uma vida já urgente...

S:)



agora mais cumplicado:)



"ANTARDECER"

Agora las tardes yá se pérden
ne l búltio de las abes ne l poniente...

Ne l suonho de nabegar ls uolhos pérden-se
por letras de l passado an cuorpo molido.

Hai caminos por splorar an fin de die
bielhas risas spéilhan l sol que se çpon.

Sóltan-se suonhos...

lhembráncias bagas, d'outra giente
que nun nós,
arremansados na tarde de la melancolie
a la borda dua bida yá ourgente...

s:)



28/08/07

Picadeira(s)

*
Picadeira(s)


La maiorie de las pessonas, cuido you, conhécen esta pieça. Sáben para que serbie i la sue amportáncia. Quedou fura d’uso, hoije solo se bei ne ls museus, squecida nalgun cural, ou an casa cunserbada i çpindurada nua parede, que ye l miu causo. Pertence, cumo muitas outras, a outro tiempo, l tiempo an que las pessonas nua lhida liada a la criaçon de bitelas(os) para assi tener la sue própia criaçon cumo fuorça de trabalho ou bui de nomeada.
Esta pieça que se chama picadeira(s), mais balie que le chamássen zmamadeira. Era berdade que eilha picaba, mas solo s’ousaba para zmamar. Quando se querie zmamar ua bitela(o) ataba-se als cotos de la tiesta i al çofino por forma a ls picos de la(s) picadeira(s) quedáren nas narizes i na boca de la bitela(o). Quando este s’íba a mamar la mai era picada i nun deixaba, anté l scornaba. Al fin duns dies la mai secaba (perdie la funçon de dar lheite) i l zmamado squecie-se i tenie que quemer outras cousas que nun lheite de la mai.
Hoije, cuido you, era ua traiçon. Anton l buono de l bicho que mamaba nun nua teta mas si an quatro i dun die pa l outro, nun l puode fazer. Si debie quedar bien çcunselado l bichico, cun la paparoca eili siempre a mano i caliente, sien trabalho, nien delores de cabeça, era solo dar pinotes i apuis nun poder mamar mais.
Porque mamar siempre fui buono, nunca na mie bida bi naide resmungar anquanto mama. Malditas picadeira(s), la anteligéncia de ls homes l mais de las bezes stá birada para estas maldades.
Las picadeiras quedórun sien uso, mas que inda se mama muito i a la çcarada esso mama.

26/08/07

Cacholicas de Agosto

*
Cacholicas nua truniada de Agosto [Alijó, a ber la Bienal de Grabura 2007]

Ye lhargo l Douro i aqueilha strada
era de tiempo, las ancruzelhadas por punteiros:
siempre soube ls cielos adonde querie ir, i nunca
acertei l camino, solo l Douro me fazie sentir an casa
daqueilhes mundos nuobos que habien de benir.
Fui ajudante de trolha solo un anho i nunca
daprendi a fazer casas, mas sabie
que aqueilha casa dun nuobo mundo
abaixarie puls balados yá feita cumo todo
l que nun queremos que salte de ls lhibros
i nun tenga de spertar de ls suonhos.
A nun ser que haba un milagre...
An trinta anhos daprendi que ls milagres eisísten:
eilhi staba l Douro
i sues lhadeiras anfeitadas a sudor i binhas;
faltában las cacholicas que de nino me traie Agosto
i las seguie rue abaixo cumo pelegrino doutros mundos,
mas benírun cula tarde i lhougo l mundo
se me bolbiu milagre, que nunca
habie de s'acabar.
Fracisco Niebro

25/08/07

Arnal

Siempre tube ua special atraçon por sierras i peinhas i arbles i yerbas i sítios na fin de l mundo i outras cousas sien tiempo ou fuora de l (nuosso) tiempo. Gusto de l berde cumo quelor, mas son ls amarielhos i ls pardos que me cégan, baia un a antender estas manhas que nada fazimos para tener: a la falta de l amarielho dourado de ls panes ou de ls restroilhos ou de ls mares de fenascos, atráien-me las arribas i todo l que séian lhadeiras cun sous carreirones i montes i peinhas i bichos que por alhá atéiman an s'aguantar. Fui essa atraçon que onte me lhebou a chubir la sierra de l Alban mesmo até a la punta, tamien punta dun mundo, que se chega alhá i la strada nun cuntina, pus hai que tornar al para trás. Mas naide ye capaç de bolber sien ber aqueilha terrica que naciu de la peinha, que s'antretubo seclos a fazer arrebalar to la tierra pa l balhe i a deixar solo las peinhas a la muostra cumo ua arrebalina que chube pa l cielo, ARNAL. Mesmo cun ua arrebalina daqueilhas, tan al modo para anjos papudos, la berdade ye que l cielo nunca quijo nada cun aqueilha terrica.
Tenie ua reportaige desta ida a ARNAL, mas nun fui capaç de meter ls retratos, cousas de l'anternete an férias ou talbeç menos albelidade mie. Queda, anton, l que bos cunseguir dezir solo an palabras, mas nun sei se cun eilhas bou a ser capaç de bos dezir todo. Talbeç un die destes seia capaç de poner ls retratos.
Cunsante se chube la sierra, direcion naciente-poniente, Bila Rial queda-mos siempre nas cuostas i quando mos bolbemos eilha stá siempre persente, quanto mais arriba mais aparecida cun ua çtante nebulosa cun sou lheite de streilhas, sue lunjura tan acerca i tan einatingible, la berdade bien biba de que nun hai un mundo, mas muitos mundos a bibir uns delantre de ls outros, la berdade bien biba de que l tiempo nun passa an todos ls lhados de la mesma maneira, l que amostra cumo son mintirosos ls reloijos i ciego l caminar de sous punteiros.
Antes de ARNAL, hai ua pequeinha aldé que le cháman Galhegos de la Sierra [i que por estes lhados faç las bezes de la nuossa Granja ou de Griegos], adonde mos recibe ua centinela cun dues spadas afiladas na cabeça i bela d'anriba ua peinha: ye ua cabra que, por un ranquico que naide bei, se chube adonde naide ye capaç ou adonde naide ache que bala la pena. La strada, adonde solo cabe un altemoble, chube, chube siempre i entra por un mundo de peinha, solo peinha i uas ralas urzes ne ls anterbalos. Apuis dua rebuolta, un nuobo balhe i ua bacada de bacas maronesas que úpen sous cuornos nun sereno remenar cumo se todas estas ambasones de l sou mundo nun las afetássen nien un cachico.
A la punta de la beia alhá stá l'aldé i al lhado, por trás i anriba i nas paredes de las casas, peinha, siempre peinha, solo peinha. De Bila Rial nien muostra, que nanhun outro mundo se bei a nun ser estas casicas de piedra i esta muntanha de peinhas. Andando pul que parece ua rue, mais casas de piedra, telhados de piçarra, puortas cerradas, jinelas scachadas, secos ls cacos nas barandas, solos ls cachorros para basos, anferrujados ls cambones de las ruodras de ls carros que çcánsan ambaixo cabanhales de aranheiras, sien gabelhones ls portielhos, ls currales por barrer, sien bafo de animales ls palheiros. Lhougo apuis, l mundo demuda: un gatico anroscado ne l cuolho dun perro, mundos de cuntrastes ambelesados por ua cantiga que hai muito nun oubie. Cuntino l camino i la cantiga bai-se acendendo mais: ah, ye l riu de Arnal, que mais abaixo forma l Cabril i bai a dar al Corgo, i nace mesmo eilhi na raíç de la peinha, culs xeixicos a cantar la pureza de sue auga que inda nun tubo tiempo de coincer la zgrácia de las augas poluídas, tan aparecidas a mejaneira. Alantre, la boca abierta de l cubo de l molino bózia cumo sepultura biolada, i l que fúrun canastros para guardar l milho adebínan-se yá solo ne ls fincones adonde assentában las trabas, arrincadas talbeç para matar frius an eimbiernos anfernales. Las lajas de las eiras yá mal se adebínam por ambaixo las yerbas i ls juncos que fúrun crecendo na augadeira que inda passa al lhado. Mais abaixo, ua baca solo albanta l cachaço a saborear las canhas de milho que l duonho, un de ls seis morandores de l'aldé, le bai botando anquanto guia l'auga. Mais abaixo, l tiu Alfredo senta-se ne ls puntones de la ribeira anquanto ancosta l cachaço al sachico que muito suco ha de haber mudado i agora faç de choupa. L tiu Alfredo inda ten un diente que parece haber crecido mais do que debie, cumo aqueilhas maçanas que mais abúltian quanto mais ralas son na maçaneira. Diç que chegou a star uns trés meses an Fráncia i uns anhos pul Brasil, mas tornou, nó an busca dalgun amor, que siempre quedou sulteiro até als uitenta i dous de agora. Tornou solo porque aquel era l sou mundo, l mundo a que le coincie todos ls cachicos, l mundo de que coincie to la giente, l mundo de que nun se le scapaba nanhun oulor, l nome de nanhue yerbica i adonde era capaç de drumir cumo nun cielo, até quando ls lhobos ouliában sue fame a meter miedo al eimbierno. Todo l restro, acabou por cuncluir l tiu Alfredo, nun era amportante cumo el cuidaba que fusse quando le benien ciertas calores an nuobo. Deste sítio adonde me sento, diç, l sol tarda mais a çponé-se i naide se me pon alantre, a fazer selombra; sínte-se ua grande solidon, ye berdade, mas an pagas tengo un mundo anteiro solo para mi; l sol relhuç, l'auga de la ribeira cuntina a cantar, mesmo ne l berano, i todas estas peinhas a la buolta mos dan la certeza de que l mundo cuntina firme ne ls sous aliçaces; quando ls frius de l eibierno angaranhíren todo - augas, peinhas i sangre -, talbeç estas raças de sol me ajúden a lhuitar por inda mais un berano, que nada le paga a esta piedra de ls mius puntones, hounestos cumo piedras que son, cun sue cantiga d'auga i xeixicos i cun sou sol, sfergantes dua felcidade que nunca puode durar muito, cumo todo l que ye buono de mais i, por esso, solo a esta hora me bengo a sentar acá, cumo quien mordisca debarico nua cousa mui buona para que nunca se acabe.
ARNAL bai quedando para trás. Un redadeiro retrato a la sinfonie de las piçarras negras de ls telhados, cula selombra dua cruç a belar por trás, de grima de que las peinhas beníran por eilhi al para baixo. Nesto, al mirar la cruç, algo que se mexe a la punta de riba de la muntanha, algo que passa a cada cachico i solo apuis antendo que hai eilhi uas naspas a fazer la lhuç dun mundo nuobo, que deiqui nunca se biu. Stan por to l lhado las naspas de l'eiletracidade feita a aire, mas nunca cuidei que eiqui stubíran. Nun sei se fui dua raça de l sol que se sconde, se fui dua lhágrima perdida, nun sei mas tube de me sentar por un cachico, anque ls que íban cumigo cuidáran que fui para sacar mais uns retratos. Fui l modo de aguantar aqueilha fuorça que me smagaba i me querie oubrigar a que la tierra me angulhira. Staba na hora de abaixar, que las eimoçones éran cada beç mais fuortes i you siempre fui un fraco delantre destas cousas.
Outra beç a camino de Galhegos de la Sierra i inda dou para ua redadeira mirada a la scolica, inda branca, mas branca assi cumo la muorte, yá que nun fui capaç de deixar de pensar solo para mi: nunca mais eiqui se ansinará, nunca mais eiqui se sentaran garoticos, tamien yá nun tenien adonde jogar, que las urzes le cunquistórun l recreio. La cabra, que al chubirmos staba de bela, mudou l sou puosto de centinela i nien dou para pensar cumo ls galhegos haberien de eiqui haber chegado, talbeç que todos ls outros campos yá stubíran acupados. A seguir staba l'aldé de Sirarelhos i la strada cuntinaba a meia sierra, siempre a ber Bila Rial, agora menos branca, las purmeiras lhuzicas acesas. Mas nun dá para pensar an mais nada que nun seia ARNAL. Diç la mie tie que tenie ua colega de studos que era deiqui i le cuntaba que inda era todo quemunitairo i se fazie troca por troca, quaije ousar denheiro. Dá para antender. Ua placa de la strada diç que até Bila Rial son 10 km: cumo quédan loinje ls mundos que stan acerca...

24/08/07

Quien faç falta

Ua bielha lhona cunta que ua família de canibales fui a trabalhar para ua ampresa, na cundiçon de nun coméren ningun ampregado. Passado un més, zpareciu un ampregado de lhimpeza i bieno-se a saber que habie sido comido por un de ls canibales. L pai nun tardou an renher cun el: anquanto comimos admenistradores i gestores naide dou pula falta deilhes, porque ye que comiste a alguien que trabalha?
Ye deficele nun pensar nesta cuonta quando se entra nua repartiçon pública (Finanças, Sigurança Social ó algo assi). Nun sei se son las férias ó la pormetida reforma de l'admenistraçon pública, mas sinte-se la falta de funcionários, de ls que aténden las pessonas. Ye isto que ningun goberno consigue antender: se hai que restruturar, nun puoden "comer" las pessonas que trabálhan. Solo se fala an çpedir funcionários públicos, por bias de l défice, mas solo quieren çpedir ls que ténen ourdenados baixos, naide fala an çpedir admenistradores cun grandes ourdenados i que podien ser comidos por canibales, que naide darie por la falta deilhes. L Gobeerno nun puode pensar que oumenta la eificácia de la admenistraçon pública, mandando ls trabalhadores ambora. Isso ye, passo l lugar comum, querer fazer tortielhas sien uobos. Anfeliçmente, pa ls tecnocratas sien falta de bison que mos gobérnan, tener l sistema a funcionar ye secundário.

Calabaça

Frol de calabaceira [Lagenaria vulgaris Ser.]


Calabaceira an crecimiento


Calabacicas medrando



Oda

Diç-me calabaçica pimpona
Porque tenes tu dues barrigas
S’andas anraibada cula mai natureza
Inda stás a tiempo de mandar ua a la ourtigas
Muita beç you apercurei
Mas repuosta nunca ancuntrei
Al cierto tenes tu buona rezon
Perdona-me la mie eignoráncia
Porque percuro sien mala antençon
A ua bóbeda t’acumparei
Mas quien me manda a mi
Meter-me adonde nun sei
Solo porque stabas na huorta
I tiu Abel la sede d’auga te matou
Inda un die le bou a percurar
A esse anciano i sábio
S’algua cuonta de ti porqui quedou
Apuis de crecida i seca sei you
Stás a la par de muitas pechorras
Fazies la cumpanha de camineiros
I la felcidade de muitos soteiros.

Pieles

San Burtelameu sou die
hoije ye; morriu sien pelo,
Por esso ye padroneiro
De ls peleiros de Argoselo.

Fonso Roixo

22/08/07

Aluson

*
Capa de l lhibro de la fin d'anho (Corroios)


Yá neste blogue l amigo Leonardo fizo aluson, i bien feita, al curso de Mirandés (an pareilha Ass. Lhéngua Mirandesa / Ass. Rec. Nial de la Boubielha). Na cena de la fin d’anho letibo 2006/7, ls alunos Váter, Leonardo, Faustino i Natália, deixórun palabras de muita stima i agradecimiento de todos ls alunos als porsores Amadeu i Francisco. Cuidei por bien dibulgar eiqui un retratico de ls alunos i ua aluson.


F - Todos nós limos, scuitemos tantas palabras screbidas i dezidas por bós estes trés anhos.
N - Fúrun cembas deilhas, nun ténen cunta.
F - Alguas bien coincidas, outras assi assi. Lidas, relhidas ditadas i anté copiadas.
N - Fázen agora parte de l nuosso património lhenguístico, yá bien lhargo. Muitas deilhas yá nunca mais las bamos a squecer
F - Ua beç oubi ou li, que era ua paixon para bós precurar la stória que las palabras ancérran, i que cada ua ten la sue, que ye ua paixon de l tamanho de l mundo.
N - Fui mais ou menos assi.
F - Tamien sei que un filósofo un die hai seclos datrás dixo que la stória ye feita de muita cousa, mas sobretodo de palabras i paixon.
N - Anton quando precurais la stória de las palabras de la nuossa lhéngua, la cuntais, ansinais i screbis stais fazendo la nuossa stória.
F - Tamien cuido que se puode ajuntar mais ua cousa a todo esto.
N - La buossa paixon an studar la stória de las palabras queda cumpleta, quando la cuntais a las pessonas i l mundo.
F - Cumo un riu que lhieba l’auga pa ls campos.
N - Fazeis assi la nuossa própia stória.
F - La fuorça de la buossa palabra, demudou las muitas formas de pensar que se tenie subre la nuossa lhéngua, spertou-mos a todos nós pa l sou balor i atamou un amor por eilha.
N - Fui l buosso ampeinho i antrega que stubíran cumo eisemplo para starmos eiqui.
F - Stá bien eibidiente que fui la buossa fuorça i dedicaçon que fizo cun que muitos se tornórun porsores, studiosos i scritores.
N - Tamien nunca nanhun de nós oubiu dezir de la buossa boca que staba mal, mas si muitas bezes, menos mal, debagarico bamos até alhá, tenemos un lhargo camino para andar.
F - Mais tamien que somos todos balientes, de todos i todos ls dies ancuontramos cousas nuobas,
N - Stou eiqui para ajudar i daprender cun todos bós.
F - Estas fúrun siempre las buossas palabras para aqueilhes que bos arrodeában.
N - Era esta la mensaige que recebimos
F - Nun hai melhor denidade que esta forma de mos ampurrar.
N - Cula fuorça de la buossa palabras cuido que pessonas assi se puóden chamar, amigos cumpanheiros, porsores, mestres.
F - Als dous porsores que de cuorpo i alma s’antregórun a nós.
N - Queremos dezir-bos quedareis para siempre lhigados a este ambento de palabras que fui l curso de mirandés, para todos nós un fincon na nuossa lhéngua mai.
F - Mais ricos, mais çpiertos, daprendimos a gustar desta cousa tan guapa.
FN - La lhéngua mirandesa.

Alunos de l curso de mirandés de Corroios

*

Retrato de (quaije todos) ls alunos de Mirandés (Corroios)

La ronda de ls castielhos

Onte cheguei a Sendin para passar uns dies, inda nun sei até quando. Nesta altura stou a trabalhar nun porjeto de cuonta a ser eiditada pula Delgaçon de l Norte de l Menistério de la Cultura i que stá a ser eilustrada por Sara Cangueiro, uma pimpona rapaza, artista, culas sues raízes an Sendin i an Bempuosta. Para melhor antender la tierra de Miranda fui-me cun eilha, i mais pessonas, a dar ua buolta pula Tierra de Miranda, que ye l centro de la cuonta, yá que esta ampeça nun sítio que muita giente conhece i se chama Peinha Campana, mesmo na marra antre ls cunceilhos de Miranda i de Mogadouro. Nessa buolta fumos a fazer la ronda de ls castielhos, mas nun tubimos tiempos de fazer todos ls castielhos de la tierra de Miranda: Algoso, Outeiro, Penas Roias, Miranda i Mogadouro, esto solo para falar de ls que mais s'aguántan de pies. Quiero dezir-bos que fui un passeio i tanto.


Salimos de Sendin a caras a Atanor, yá a meia tarde, eiqui admirando sue guapa beia, mas passando an zlhado para Teixeira, adonde dá pena ber lhougo a l'antrada la scuola cun dues sala, mas nien un garotico se bei por alhá. Dá choro ber muita casa yá sbarrulhadas naquel cabeço amponiente subre l Angueira. Abeixemos pula nuoba strada cun ua lhebe paraige para meter an retrato dous guapos palumbares que hai a salida, bien restourados. Atrabessemos la ribeira de Tortulhas mesmo adonde bai a zambocar ne l Angueira i seguimos a camino de Mora, lhembrabdo l dito Uba, Mora i Fuonte Lhadron trés lhugares éran i trés lhugares son. La tarde rechina cumo sartian chena de azeite i por aqueilhas arribas de l Angueira las xaras parécen pantasmas que scolhírun bibir ne l einfierno. An Uba fui oubrigatória la paraige para retratar l mais amportante cunjunto de palumbares que conheço i tamien lhembremos la nuossa amiga Bina que eiqui fui criada cun sue bó.


Paraige a sério fui mais alantre adonde la strada torna a atrabessar l Angueira, que fazírun ua presa nun sítio adonde l riu ye tan galano que cumbida a quedar. Paremos i antretenimos-mos a retratar i arrincar juncos de caiata, ls baiuncos de que yá falei neste blog i que eilhi stában bien criados i cumpridos. Daba-mos la gana de quedar, mas l camino inda era lhargo i alhá tornemos al camino para Bal de Algoso, que até parecie ua aldé cun muita giente, mas que ten bien assinalada la casa de turismo rural que eiqui fazírun hai uns anhos. Lhougo apuis, agarremos la strada que bai de Bumioso para Mogadouro i que, a la bista de las stradas que habiemos andado, até parece ua outostrada. L próssimo oubjetibo era Algoso, antiga bila cun sou guapo pelourinho i casa de la cámara, agora museu, mas nun paremos que a la punta de la lhadeira mos asperaba la fortaleza, bielho castielho roqueiro custruido puls frailes houspitalários, que eilhi tenien sede de la sue Comenda. Sinte-se al redror l oulor a mouras ancantadas, que inda aparécen an manhanas de San Juan a agarrar l'ourbalheira i an ciertas nuites cántan cumo serenas a atrair a la faia que s'atira pa l Angueira dua altura de mais de duzientos metros. Bien frimei ls oubidos, mas nun las oubi, i tanta gana que tenie de le oubir la cantiga. Staba cerrada la puorta de la bielha fortaleza i alhá mos botemos lhadeira abaixo até la nuoba i amponiente puonte subre l Angueira, i era la terceira beç que atrabessábamos esta ribeira agora sien auga que cuorra. Eiqui ye oubrigatória nuoba paraige i quaije scachar l cachaço a mirar pa l'amponéncia daquel castielho que custa a antender cumo serie possible cunquistá-lo a nun ser a la fame i a la sede, armas que muita giente ousou al lhargo de ls tiempo i que inda hoije usa. Sinte-se l peso de la stória, tan fuorte que smaga. Hai que andar, que stória nun anda camino antes mos lhieba para caminos de mimórias sien fin.


Agora, yá an tierras de l cunceilho de Mogadouro, la chubida ye mais lhebe i l'oulibeira bai-se tornando cada beç mais spessa i l recorte de ls montes algo mais suable, nun hourizonte sien fin, mesmo quando alantre se pon la lunjura de las sierras de Bornes, de Nogueira, de Reboredo. Passamos l'ancruzelhada de Balcerto, i falemos desta tierra adonde se ampuso l purmeiro rancho de Pauliteiras i seguimos pa las tierras cun Peso ne l nome (San Martino, Macedo i Peso) até Penas Roias. Paremos un cacho na barraige de la ribeira cul mesmo nome i que abastece Mogadouro de auga, i admiremos la guapa zona de lazer que alhá hai - pena que stubira sien naide -, cumo a ganhar fuorças até al castielho, un sbarrulho inda amponiente. Atrabessemos l'aldé i chubimos até arriba. Ende fui tiempo de lhembrar cuontas de ls Templários, corridas pula prainada de giente cun miedo i eisércitos que naide habie chamado i siempre segnificában fame i muorte. Ampeçaba a correr ua fresca que fazie piel de pita i daba gana de jiqueta. Demos la buolta a aqueilhas piedras burmeilhas (roias) i alhá cuntinemos. An beç de seguir pa l Azinhoso i inda sentir D. Nuno Álvares pereira a rezar a la Senhora de l Carrasco, la hora acunselhaba mais a seguir por trás la sierra de la Castanheira passando pula Belariça, Ougariç, Tó, Lhamoso. Apuis Bempuosta, que era l nuosso çtino i adonde ua cena de trás de l'oureilha, an ca de ls nuossos amigos Antonho Cangueiro i Manuela, mos trouxo outra beç al mundo de las cousas simples i neçairas, apuis de tanto habermos çarandado por seclos de stória, corrido alantre i atrás de eisércitos, amborrachado ls uolhos cun tanta cousa, que hai que saber ber para se gustar. I, passa-se cumigo, quanto mais se bei mais se gusta.


Eiqui queda este lhargo relato a modo zafio. Se podirdes, nun déixedes de fazer la cumpleta buolta de ls castielhos de la Tierra de Miranda. Se you podir i me quejirdes, até me oufereço para bos ls amostrar, pena que l tiempo seia tan cúrtio.


Çculpai tanta palabra, mas ls dedos botórun-se-me a correr puls botones de l cumputador i nun staba a ber meia de ls agarrar.






21/08/07

l prencípio dua guapa amisade

Ua de las cousas que me xatéian, quando beio telbison ou cinema (ou leio lhibros), son las malas traduçones. Alguns filmes ya son mal traduzidos ne l títalo i ls dezires nun le quédan atrás. A las bezes, hai anté erros ourtográficos ou outras gralhas grabes. Ye por isso que tengo que fazer l miu mea culpa: la sumana atrasada, fiç ua brincadeira cun dezires an mirandés de las partes más coincidas de Casablanca. Nun ye que la traduçon steia mala, mas, cumo notou Amadeu Ferreira, habie melhores maneiras de la fazer. Aqui queda, anton, la fin de Casablanca.

20/08/07

Croua ou canhona

*

Pastor tomando cunta de sou ganado nua ancuosta de castanheiros.

Família que tubisse croua ou canhona nun passában fame.
Este dito, puls lhados de Zenízio (Miranda) i ne ls tiempos dantes, que si éran bien malos, era muito ousado. Agora ye solo lhembrado cumo dito, i inda bien, seinhas de que yá nun hai tanta fame i las cousas demudórun para melhor. Mas nun perdiu la fuorça que dantes tenie, ou seia las pessonas dezien que era daqueilhes ditos que se rebelaba berdade porqui.
Croua querie dezir, aquel cachico redondico asparcido a ua moneda que ls curas çquilában na crona de sues cabeças. Canhona querie dezir família que tubisse ganado.
Tener canhonas sei-lo you que era ua buona tranqueira a la fame, anté se puode dezir que era cumo tener a rendir denheiro forrado. Melhor solo tener bacas d'ameias.
Un ganado de canhonas, dá cordeiros para bender i quemer, belhones para mandar fazer todo l bestir i pagar ls pástios adonde pacien l anho todo, stercában las lhatas que assi dában buonas patatas, nabiças, berças, bena i trigo.
Que mais se querie? Era todo buono.
I tamien dában muito trabalho, tomar conta deilhas de nuite i de die, an dies buonos i malos, agarrar muitas cargas d'auga i muito friu.
Tener na família croua era tener quaije siempre de todo para quemer i bestir, que muitos nun tenien pus éran tiempos malos, i quantas bezes scapar-se dua bida madraça, coincer outro lhugar adonde habisse sol. A pedido de cura las fogaças crecien i anté las puortas de l cielo s'abrien.
Se ls antigos dízen que si era berdade, quien sou you para zmintir?
You siempre acraditei ne ls mais bielhos.

19/08/07

Stradas para quei?

Hoije fui-me até Chabes pula nuoba outostrada, A24. A esta bai a antruncar outra, an Bila Pouca de Aguiar, la A7, i que naide sabe por que la fazírun yá que poucos carros alhá passan i nun se sabe bien que tierras sírbe. Strada que, al menos a la purmeira bista, nun parece oubedecer a un plano racional para serbir l paíç. Dá pena... I nien fago eideia de qual fui l goberno que la mandou fazer ou que la pagou.
Al passar por esta outostrada béien-se nuobas-bielhas aldés que parece que las ponírun de cuostas para este porgresso, cumo se del yá nun quejíran saber ou el yá nun le podira baler. Las stradas, solo por eilhas mesmas, nada resuolben, mesmo nada: para esso son percisas pessonas, i eideias i quereres, algo que pouco ou nada se bei. Sien esso las outostradas solo sírben para passar mais debrebe i para un se ir ambora mais debrebe.
Béngan stradas, mas béngan tamien eideias: las pessonas quieren stradas, mas las eideias inda nun sáben para que sírben i se béien ua lhougo la bótan abaixo. Ua pena, que assi nun salimos de la cepa tuorta, a nun ser que seia cula de l restourante adonde hoije me fui a cenar i que, seguramente, ye un de ls melhores de Trás ls Montes: queda an Alijó i chama-se... CEPA TORTA. Recomendo bibamente a quien podir. Essa ye ua cepa tuorta adonde dá la gana quedar to la bida.

18/08/07

La Quadrilha

Quando un andaba a segar ou a bendimar, i noutros trabalhos, el solico era cumo se fura la mais grande zgrácia de l mundo. Hai trabalhos que solo puoden ser bien feitos cun muita giente. Era esso la quadrilha, l grupo que se agarraba al trabalho i que antre todos lo lhebában até la fin, cun mais alegrie i mais cunfiança. I fala-se cun admirança de las grandes quadrilhas que íban parqui ou pali. Tamien eiqui, neste blogue, la quadrilha yá bai an dues dúzias, i se fura nua segada nun haberie staia que se le ponisse alantre. Andrento de la quadrilha cada pessona ten l sou ritmo, las sues eideias, l sou stilo, la sue tierra, mas marca perséncia fazendo crecer la cemba i, que mais nun seia, tanta giente até le mete miedo al lhobo de atacar, por bien fame que tenga.
Ye de toda esta giente que se faç este blogue i stou cierto que, als poucos, la quadrilha ha de cuntinar a crecer, uns a screbir muito, outros a screbir pouco, outros a la spera de l sou tiempo de scrita, i assi ye que stá cierto. Hai eiqui giente yá de mais eidade i outra inda bien moça, giente de mui defrentes tierras de Miranda i giente que solo ye mirandesa de coraçon, giente que stá an Pertual i giente que stá ne l strangeiro, hai ties i hai homes, hai giente que scribe delgeira cumo l aire i outra que necita de s'arrastrar cumo para mais bein le tomar l gusto a las palabras.
Por mi, tengo muita proua de pertencer a esta Quadrilha, pus sei que la segada ye tan grande que nien se le bei la punta, i assi cun tanta giente, naide le ten miedo a la staia (stalha). Cul nuosso bagar, cada ua/un cul sou ritmo i cul sou pensar, cula sue lhibardade, cula sue spriença, l sou sentir, alhá cuntinaremos a fazer gabielhas que han de dar buns manolhos i apuis ua buona bornalada nas eiras. L tiempo de la trilha i de la lhimpa ha de chegar, assi s'alabante un airico al modo.

17/08/07

Todesco, buostas i malha de l centeno

Hoije a la tarde fui-me a dar ua buolta pul Parque Natural de l Alban, correndo por sierras i aldés antre Bila Rial i Mundin de Basto, tierra que siempre me faç lhembrar l Mundin que hai an Sendin - rima mas nun ye d'aperpósito. A cierta altura la stradica staba chena de todescos dun lhado i doutro. Parei l altemoble i arrinquei un cula eideia de preguntar cumo le cháman parqui. Antrei na guapa aldé de Ermelo i preguntei-le a trés ties que stában a la selombra, lhougo me dezírun que se chamaba codesso i que era buono para bardeiros, mui ousados para purparar las buostas para malhar l centeno. You achei stranho i preguntei-le a la tie de quei staba a falar. Ende eilha dixo-me que datrás ajuntában muita buosta fresca nas eiras de piedra i que apuis alisában la buosta andando al redror cun bardeiros de todesco. Apuis deixában-se secar las buostas i malhaba-se l centeno anriba. Dou-me la risa, agradeci i bin-me ambora. Pul camino pensei an qual serie la rezon para malháren l pan anriba de las buostas secas i cheguei a la cunclusion de que serie para nun smagar l grano, yá que era malhado an riba de la piedra. Seia essa la rezon ou nó, faç sentido.

Sabido l nome an pertués, yá ye mais fácele para mi buscar l sou nome científico, que eiqui hai dies nun fui capaç de l achar quando Faustino Antão puso un galano retrato de todesco (tamien hai quien diga codesco) frolido neste blogue. Agora yá l puodo eiqui deixar: adenocarpus complicatus (L.). Planta que parece tan simples i lhougo le habien de poner «cumplicado» ne l nome. Adondequiera bamos a dar cun anjustiças...


16/08/07

Dezires an Mirandés


Nun serie anteressante ancuntrar ls grandes clássicos de l cinema cun ls dezires an mirandés? Eiqui bos deixo ua brincadeira i ua antebison de l que poderie ser un mundo assi.








De l puial

Hoije, apuis de cenar, sali pal fresco a anxugar un cigarro. Diç que yá miu abó tamien tenie la manha de se sentar eiqui a çtripar ls de la cabeça atada i miu pai inda le bi you chupar buono anchente de Ritz sentado neste fincon. L que se harda nun ye roubado, nien se bai a mercar a la feira, anda que esta cruç pouco a mi me há de custar a lhebar al Calbairo.
Gusta-me muito çtripar un cigarrico sentado ne l puial, horas perdidas, a las bezes de cumpanha, outras bezes you solo, a magicar. Mas nun penseis que las magicaçones méten filosofie. Nó! Al fin, trocendo l rodilho, nien dues pingas reçúman. Ye magicar solo por magicar i por bias de me gustar tamien sentir San Pedro a respirar a la mie buolta.
Gusta-me saber que stou an San Pedro, saber que sou de San Pedro. Nun ye por nada, se habira nacido noutro pobico, serie la mesma cousa, ye cumo la família: haberá-las más buonas, mas nun son nuossas.
Diç que la tripa de l ambelhigo, an berdade, nunca chega a ser cortada. You ajunto que nacemos cun dous ambelhigos, i nun hai nabalha ne l mundo que tenga filo pa cortar qualquiera un deilhes.
Ls pobos l que son? Son cousas? Son solo casas cerca uas de las outras? Ou son assi a modos de pessonas ou bichos, seres, antidades, assi cun bida própia? Ténan maneira de ser? Súfren? Ténen pena? Dá-se-le la risa?...
You quaije me finto que si! You ancaro-las cumo se fúran pessonas.
San Pedro ye un tiu. San Pedro ye macho! Nun pergúntedes porquei, mas ye macho. Para tie, bien bonda la Granja. I Augas Bibas. Nun bos sei dezir porquei, you sinto-las assi, será por bias de l masculino i de l femenino, mas nun stou cierto, Fuonte Lhadron tamien ye macho, un tiu solteiron, inda que fuonte seia femenino.
Nun ye oufensa niua, ser tiu ou tie, son solo las mies magicaçones, se las bozes de burro nun chégan al cielo, mirai las magicaçones!...
Tamien agora yá pouco amportará, diç que ls pobicos porqui stan cundenados, ban a quedar sien giente i a morrir-se, quien le diç saberá más do que you, l que you bos afianço ye que inda nun bai a ser astanho, que isto peç ua Babilónia! Çque you stou eiqui, yá oubi falar pertués, anglés, spanhol i francés. I las mies magicaçones son an Mirandés. Nien que fura alhá pa las Américas !
You nun bos dezie que trocendo l rodilho, nun reçumaba nada…

Manolhicos de tripas

Son assi a modo un canhuto ou canielha a dar pa l gordo, quelor de miel cumo la çuça que reçúman, atadas cun outras delgadixas, la teç alboriçada cumo se tubíran piel de pita; de sabor algo slúbio, talbeç por bias de l azeite, a mais pa l miu gusto; andrento, ls canhudicos stan chenos cun bárias cousas cumo chouriço i presunto. Habie los an qualquiera tasco desta tierra, mas agora ye ralo bé-los, subretodo apuis de las bacas boubas. Inda se béien an Bila Rial, por eisemplo ne l Xaxoila, adonde ls fui a achar onte a la nuite, benido de Bergáncia. Cousa para comer solo de tiempos a timpos. Sáben-me a lhembrácias, quando ls como, esses manolhicos de tripas, lhembráncias cun mais de cinquenta anhos, agora un sabor yá menos requintado. Ye esso, mais nada. Mas nun las cunto eiqui i agora, essas lhembráncias, que dá muito trabalho i este nun ye cousa para bacanças. I mais do que a screbir, dan trabalho a antender.
Cumo l tiempo sfriou por estes lhados! Nien parece Agosto.

15/08/07

Quadra


Para quien steia de férias,
F'riado a meio d'Agosto
Ye cumo l'uba madura
Que se come i inda dá mosto.

Fonso Roixo


14/08/07

Zenhicos, tamien pretesto

Onte, a la tarde, i hoije, a la purmanhana, dei la buolta a la nuossa tierra de Miranda acumpanhando José Ruy, cunsidrado l mais grande outor de zenhicos an Pertual. L'eideia ye ajuntar materiales para secrebir la stória de la lhéngua mirandesa an zenhicos, que será publicada an 2008 pula eiditora Áncora (tamien l duonho desta eiditora, Baptista Lopes, mos acumpanhou) al menos se todo corrir cumo se spera. Fúrun dous dies de magie, un perbileijo: pula cumpanhie i puls caminos que tornei a andar.
Hai caminos que un nun se cansa de andar, hourizontes que nunca deixamos de mirar, puolo que se mos agarra cumo se siempre fura la purmeira beç. An San Juan de Arribas l passado i l persente cuntínan a abraçar-se cula mesma magie de siempre i Eimílio Baleso cuntina a belar l riu, que abafa l scachonar alhá bien ne l fondo, adonde ls uolhos se deténen, ancandilados ne l speilho de l riu. Tanto eilhi puode ser l centro cumo la punta de l mundo fuora de l mundo. Mesmo al meio de la peinha, sien tierra de que coma, la fedieira cuntina sue lhuita de bida, que nien las muitas patrielhas abáfan l assomar de ls fruitos an forma de cuorno.
Quando passo pulas nuossas aldés i las miro bien, cumo fui l causo, hoije, de Freixenosa, quedo assi sien geito. Nien dá choro, a la falta de algo cun que lhimpar las lhágrimas. Tanto siléncio que s'agarrou a algues paredes! L trilho de l curral apodrece yá zdentado, culas setas de la palha a assomá-se por antre l pocho de la traba i la bienda, yá solo arrodiada d'aranheiras; l buraco de l quiço zasperou d'asperar por portaladas i la baranda bai-se caiendo als cachos cumo gafo an stado terminal; l carro de las bacas yá solo aguanta sue bielha proua ne l rodrado, ls cambones sumidos na ferruge que l tiempo fui fazendo crecer, l trabiado i las baras yá arrodiados de silbas nun abraço de muorte; l telhado de l bielho lhagar inda se aguanta ne ls niebros a fazer de cantiados, l peso alhá cuntina an sue anchada redundeç, l fuso yá mal s'aguantando, perdido an sue rosca cumo ne ls remissacos de l tiempo, i ls pipos stan pali deixados a la fame de l sarro que se bolbiu cáncaro negro; ne l cacho de portalada, que zasperou de beç tornar a sentir l solene corteijo de las bacas por ambaixo, l pica puortas deixou perder la sprança, agora que nada mais tenerá para abrir i para cerrar; l cachico de huorto inda por uns anhos fui salon pribatibo pa l candieiro que acabou por se morrer, talbeç de soledade, talbeç anchado de fartura de tener toda aqueilha sala para el, afeito que staba solo a restros; la teilha de canal, talbeç de Atanor ou de Malhadas, fui-se atupindo cul arroç de ls telhados i crecírun las camadas de l puolo traido pul aire, deixando que an casa se chuoba cumo na rue; l assossego familiar de ls currales perdiu-se, nessa bergonha que todo deixa als uolhos ampuros i lhámpedos de l mundo, lhebando nesse géstio ua cultura de seclos.
Acabo de chubir la rue, de cuostas pa l riu, agora cun camino cumo ua strada adonde bai qualqueira carro, nien percisa de ser jipe, dízen-mos. Sinte-se l'Eidade Média a reçumar de las paredes i de ls telhados i agonia, cumo todas las cousas fuora de tiempo. A la punta de riba, ua rapazica, sentada ne l puial a la puorta de casa, joga cul sou cumputador portable nua risada que arrepassa l riu, galga la frunteira i ganha l mundo.
Miro ua redadeira beç al para trás i todas aqueilhas piedras ancarreiran-se cumo lhajas de semitério. I segui, lhadeira arriba, que me speraba l aire acundicionado de l altemoble. L que quedaba daqueilha aldé cuntinarie a bibir colgado de las cúrtias pensones na fin de l més, algo cun que nunca se dou bien i acabará por la matar se naide le balir. Ls seclos aquetobielhan para caber naquel cachico, cumo ninos que s'assóman todos pal mesmo retrato: l'aldé yá nun cabe andrento deilha, yá nun ye capaç de aquemodar tanto seclo al mesmo tiempo, an que uns míran ls outros cun ambeija ou cun çprézio i por todo esso arrebenta por todos ls lhados. I cumprazemos-mos a fazé-le durar esta agonie...

12/08/07

Oda al miu purmeiro die de férias

Manhana ye l miu purmeiro die de férias. Mas cumo siempre s'ampeça na fin de sumana atrás a sentir l sou oulor i a dá-mos aqueilha marrenega que mos tira la gana de fazer seia l que fur, puode-se dezir que yá stou de bacanças. Alhebantar tarde, fazer l que mos dá la gana, poner cousas an die, cumo scritas i lheituras i besitas, cousas que a las bezes até dan algun trabalho, cumo dezie eiqui atrasado l nuosso amigo Fir neste blogue.
A seguir al almuorço dou para dar ua buolta mesmo pul sierro de la sierra de l Alban, agora cheno daqueilhas naspas que dízen que ye para dar eiletracidade, mas que a mi mais me parece que sírben pa le traier algun fresco al cielo, yá que faç tanta calor i l cielo, sien un nubrica sequiera, ha de ser un borralho custoso de aguantar.
A la tarchica, cula calor yá a atamar, fui-me até San Martino de Anta, tierra adonde hai cien anhos naciu Miguel Torga. Oubi ler alguns de ls cien poemas que al redror de l sou busto se stendien cumo lhençoles colgados dun filo, na pracica de l'aldé atrabessada pula strada i chena de altemobles. Houbo çcurso i ls çcursos quedórun pali squecidos, agarrados als papeles. Nestas cousas hai siempre amigos que se béien i apuis hai que tornar i fui l que fiç.
Als pies de l Maron i de l Alban, la nuite refrescou. Dou cumigo a ber este aire que se alhebantou a abanar ls papeles cun poemas de Miguel Torga, cumo a lhebar las letras a perdéren-se por ende, adonde naide las beia, a modo semientes. Ye assi que ls poetas mais gústan de star, ne l siléncio de ls dies i de ls seclos, adonde ls poemas son nadas que ándan por ende i solo alguns son capazes de sentir an oulores, de ler an aires i streilhas, de pisar an caminos sien sentido, de angulhir an quelores que inda naide fui capaç de defenhir. Cousicas que nun sírben para nada: por esso son amportantes, tan amportantes cumo l que ye mais amportante, assi, cumo tal, ls purmeiros dies de férias.

11/08/07

Yerba caralheira

*
Yerba caralheira [euphorbia azorica]


Yerba caralheira [euphorbia amygdaloides]



Yerba caralheira [euphorbia azorica]




Solo al buscar l sou nome científico bi que hai bárias spécies de yerba caralheira [erva leiteira, an pertués], cumo bien se puode ber pula forma de las fuolhas ne ls retratos arriba, sacados por Manuel Bandarra a la borda de la Ribeira de Angueira. Assi i todo dambas a dues perténcen a la família de las euphorbia i todas recíben l mesmo nome an mirandés.
L nome mirandés ben-le de l lheite que essa yerba bota ser ousado cumo químico [benenoso] para fazer anchar l uorgano sexual masculino, tamien ousado an práticas de einiciaçon pulas rapazas ne ls rapazes mais nuobos. Era ua prática - mágica, ritual, de einiciaçon, chame-se-le l que se quejir -, inda de la mie menineç. Ye antressante que nun blogue [nun mirandés] bi la referéncia a que ls rapazes mais nuobos ousában essa yerba, falando de l causo dun que fui a aparar al spital, l que amostra que era tamien ua prática de outros lhados.



Nun tengas priessa, que l tiempo
hai cousas que trai. Asneira
ye querer ir mais debrebe
i ousar yerba caralheira.

Tanta yerba caralheira
perdida pula prainada:
muitos caíncan de fame,
mas nun le sírbe de nada...
(FR)


10/08/07

L Baiunco

*



Junco de caiata, spadanha ou baiunco [Typha latifolia]


Lhembra-se-me cumo se fura hoije, i bien pequerrico habie de ser: un rapazico miu bezino apersenta-se anriba de la burra cun ua manada de juncos de caiata i lhougo ls uolhos me quedórun lhámpedos. Essa era la cousa de l mundo que you mais querie, la puosse de la própia felcidade. Inda hoije, miro para el i acho que ye bien guapo, subretodo aquel xaruto fálico. Bien spirolhei, mas, de pirraça, l miu bezino nien un me dou, i la gana daqueilhes juncos creciu-me mais do que l mundo anteiro. De tan simples, bien cumplicadio ye de antender l mundo de ls mais pequerricos...
Dá-se l causo de que a aqueilhes juncos le chamo
juncos de caiata porque le drobabamos la parte gorda i forma-se ua caiata bien purfeitica. Mas tamien le chamamos spadanha, nome que se dá a outras yerbas culas fuolhas a modo de spada, subretodo ls lírios. L que muita giente nun sabe ye que tamien le cháman, an castelhano, bayunco: ye deste nome que you cuido que ben l nome dua de las rues de Sendin, que se chama assi porque a la punta de baixo dessa rue, nun sítio que hoije le chamamos Las Fuontes i que ye mui adbogado a auga, haberie desses juncos. Tamien an Custantin hai un sítio cun esse nome, que tenerá la mesma ourige.
De l
bayunco se aporbeitaba quaije todo, pus na primabera, inda tienros, se comien cumo spárragos i ne l eimbierno se cozien las raízes cumo se fúran patatas ou se fazie farina deilhas. Talbeç por esso l nome fura amportante al punto de quedar liado a ua rue ou sítio de l termo. Un die, se podisse, gustarie de l colher nun cantico de la huorta. Talbeç un die, quien sabe...

Hai cousas que, de tan simples,
son mais guapas do que todo:
deixan-mos marcas, i bemos
l mundo yá doutro modo.

Seia spadanha ou baiunco,
sou nome nun se me zata:
antes de mais ye un junco,
mas special, de caiata.
(FR)


09/08/07

L siléncio de las palabras



L títalo era “L delor de las Palabras nun Ditas”, mas fui sculhido l titalo “L Siléncio de las Palabras”.
Estes dous títalos ancuntrórun-se un die, i cada un deilhes achou que l outro le pertencie. Parecien antrelhaçados, cumo ls dedos de ls namorados, mas guardórun esso para eilhes. Nun querien assi sien mais nien menos antrometer-se, porque podie algun sentir-se çcunfortable al julgar que l outro le roubaba algo que era del. Guardórun segredo. Mas las palabras nun ditas i l siléncio dessas mesmas palabras, ampeçában cumo que cada ua deilhas, a acupar l spácio de las outras. Sentien-se anquemodadas. Ua de las frases resolbiu un die arriscar, cumbidando l'outra a sentar-se para que podíssen cumbersar, i assi, quien sabe, chegar a acuordo subre ls segnificados, semántica, sintaxe, parecenças, anfin, antandimientos.
Nien pansar. You nun arrisco nesses zafios. Quiero ye ficar cun las mies letricas, assi sei siempre como las hei de screbir.
Mas esse zafio, quier dezir daprender, çcubrir outras frases, pensarmos neilhas, aperfundar l saber.
Nien assi, nun quiero manhana ficar ambaralhada cun las palabras i l que eilhas puoden baler.
Tenien botado na sue mente, tantos i tan spressivos segnificados, que chegában a acraditar neilhes. Mas al cabo de cada die, aquilho nun le salie de la cabeça. Nua nuite, ua de las frases drumiu mal, sonhou cun lhabirintos, abismos, cun la scuridon. Treminou ir a poner-se na un cantico de l moble, adonde tantas outras frases i outros tantos segnificados eili stában. Resolbiu eilha própia atar a la buolta un filo que eili ancuntrou. Dou-le muitos nulos, i birou-le las cuostas. A soutordie tubo que zatar todos ls nuolos. La frase era mui amportante, tenie que star eili acerquita, para le afagar l'alma, pronunciá-la bárias bezes, anté se cansar, çpuis ponie-la eili no cantico, acerquita, a la bista, para que siempre que l siléncio aparecisse, iba-la a buscar, i repeti-la cumo ua balada anté se drumir.


Ls Simpsons (2)

*


Yá screbi aqui subre l filme de Ls Simpsons, mas na altura inda nun lo habie bisto. Buono, esta ye ua adaptaçon que nun frusta spetatibas. Inda que agarre nalguns spetos ya splorados na série, dá-le un anglo nuobo. Hai gags mui bien cunseguidos, nun se perde l houmor a que la série mos habituou. Quando l filme acabou, solo me daba la gana de l ber outra beç. Nun pérdan, na berson oureginal, claro. Solo assi poderan coincer la purmeira palabra de Maggie (las primeiras de Bart fúrun "Ai Caramba" i las de Lisa "David Hasselhof").



Pleno Out Jazz



Hai muito tiempo que nun iba a un cuncerto de jazz na rue. Fui l Deimingo atrasado. Andaba un pouco çtraido i nun me habie dado de cuonta de que l
Pleno Out Jazz yá eisistie zde Maio. Mas anfim, mais bal tarde que nunca. To ls Deimingos de Agosto, a las 17 i a las 19, ye possible assistir a un cuncerto de jazz ne l Parque Eduardo VII. Antrada de grácia, cun dreito a ua bubida, tambien eilha sien pagar. An Setembre, muda-se pa l Jardim da Estrela. Quien tubir curjidade puode ber l porgrama aqui.
L problema de l cuncerto de Deimingo passado, son las scaleiras. Ua pessona senta-se nas scaleiras i isso até ye buono para assistir passibamente a un eibento, mas quien quejir mexer-se un cachico al son de la música, nun ten grandes heipóteses. Assi i todo, gustei de l cuncerto. A dado momiento, ampeçou ua airaçada que quaije lhebaba las pautas de ls músicos i que, por bias disso, le deficultaba la bida. Anton, que fazírun eilhes? Ampeçórun a amprobisar. Mui bien.


Cerinco

*


Cerinco [Chenopodium album L.]


An anhos d'auga i tierra buona nun hai quien ls agarre a crecer, ls cerincos. Cun sues semientes anfarinadas, éran un bun alimento pa las chinchas i coquelhadas, mas yá anhos que nun páran d'arramar yerbicida para anriba deilhes. Assi i todo, atéiman an cuntinar, las chinchas i coquelhadas essas ye que yá quaijeque nun se béien. Yá muitá que bamos coincendo la dependéncia duas cousas an relaçon a outras, de l nuosso mundo an relaçon a todas las cousas i de nós an relaçon al nuosso mundo. Mas la berdade ye que inda eiqui hai un més le andube a tratar de la salude a ua grama que habie pul meio las oulibeiras i habie alhá ua cerincada!, galanos i frescos cumo frajoneiras an huorta acabada de regar, que deixaba l'alma cumpletamente ciega a un crestiano, i mie mai, que andaba cumigo, nun gusta de deixar la sue fé por credos alhenos. Yá íban algo cumpridos, que un botaba-le la mano i las semientes yá se çpipában, quedando culas manos chenas daquel farinato de las semientes i berdes de la ceçon de las fuolhas.
L nome cerinco [pertués catassol, antre outros; castelhano cenizo] ye l que daprendi an Sendin, mas nun sei se se diç assi an todas las tierras.


08/08/07

Ls dreitos de l leitor


Retrato de William Ronnis

Hai un tiu, un francés, que un die destes se lhembrou de dezir, i screbir, l que muitos yá çcunfiábamos, mas nun teniemos coraije nien arte para botar acá para fuora. Ye subre las marabilhas, i las zgrácias, de la leitura. Cumo yá se bai podendo ler un cachico an Mirandés, cuido que mos diç tamien respeito.
I más nun digo, que nun quiero misturar muito l miu piar de crujo, cun la música de roussinol de l tal tiu.


L berbo ler nun se afai a l amperatibo. Ye ua zízara que partilha cun outros: l berbo “amar”… l berbo “sonhar”…
Pus claro que inda podemos spurmentar. Bamos a ber: “Ama-me!” “Sonha!” “Lei!” “Lei, yá te l dixe, mando-te you que leias!”
- Bai pa l tou quarto i lei!
Resultado?
Nada.
(…)
L Home fai casas porque stá bibo, mas scribe lhibros por bias de saber que ye mortal. Ajunta-se cun outros porque ye çocial, mas lei por se sentir solo. Ler ye par’el ua cumpanha que nun acupa l lhugar de outra, mas l sou campo nun puode ser acupado por niua outra. Ler nun ouferece niua splicaçon cierta subre l nuosso çtino, mas tece ua rede de filos misteriosos i secretos antre nós i la bida. Ye por isso que las rezones que tenemos para ler son tan stranhas cumo las que tenemos para bibir.



Ls dreitos de l leitor


1 – L dreito de nun ler
2 – L dreito de saltar fuolhas
3 – L dreito de nun acabar un libro
4 – L dreito de bolber a ler
5 – L dreito de ler nun amporta l quei
6 – L dreito de amar ls “Heiróis” de l remance
7 – L dreito de ler nun amporta adonde
8 – L dreito de poular de lhibro an lhibro
9 – L dreito de ler an boç alta
10 – L dreito de nun falar de l que se liu
Daniel Pennac, Comme un roman, 1992


07/08/07

La Houmenaige


Bamos alhá?... Bamos alhá?... Naide treminaba la frase, nun era perciso. Todos sabien de l que se trataba, era de l purmeiro de Maio.
Íban ancolhidos, cun miedo, nun era porque se nun se habíssen aporcatado. Mas çpuis que chegórun al sítio de l ajuntamiento, i bírun que éran mais de trezientos, perdírun lhougo l miedo. Ls polícias tamien éran outros trezientos. Antonho, saliu deili mal tratado cun braço cobrado.

Hoije, nesse miesmo die, pon-se adelantre de la telbison cun ua malga de caldo, para oubir çcursar l filho, que ampeça siempre assi:
“Fui eiqui, neste lhugar, que ls nuossos pais stubírun hai mais de trinta anhos…"

A Antonho faç-le un nuolo na garganta que nun le deixa angulhir l caldo. Pára un cachico para se recumponer.
La mulhier habie tornado al fogon nun sei porquei.
Á Marie?, anda a oubir l nuosso filho. Eilha nun buolbe i la reportaige cuntina. Miguel, l nieto, stá a jogar cuns carricos de cuostas boltadas pa la telbison. Antonho olha pa l nieto, i este fizo ua risa.


Frol de todesco

*
Frol de todesco




Todesco an frol



Quando pul termo andaba
Esta guapa frol ancuntrei
Ye la de l todesco
I deilha lhougo m'acordei
Deste arbusto
Ls bardeiros se fazien
Agora feitos doutras cousas
Mas dantes porqui muito uso tenien
Cun eilhes quaije todo se barrie
Las eiras, las prieças i las rues
La palha i la munha
I muita bassura de l malo goberno fazie
Porque ua buona bardeirada
Quaije siempre mos dá alegrie.


06/08/07

L tiu que tenie miedo al lhobo

*


Era un home que tenie muito miedo al lhobo. Un die abriu la barriga dun, metiu-se alhá drento, apuis cosiu-lo i deixou cabeça i manos de fuora. Çpuis agarrou an dous xeixos i ampeçou a bater até botáren chiçpas. Assi que l lhobo biu las chiçpas, ah patas! Si que s’agarrou a correr! I botou-se a correr cheno de miedo i l tiu esse nunca mais tubo miedo a lhobos.


Oubi esta cuonta a un tiu de Fuonte Aldé este berano durante l passeio de " L burro i l gaiteiro", que todos als anhos se bai fazendo pul termo de Miranda. Gostei deilha por ser tan simpres i al mesmo tiempo diç-mos tanta cousa. Cumo scamugir ls nuossos miedos? La melhor maneira de todas nun será ir a tener cun eilhes, ponermos-mos an drento deilhes? I apuis? Cun algua listeza i sabedorie a la mistura ampuntá-los, caçuando deilhes, neste caso cun chiçpas, lhuç... Mas ls miedos parécen fazer parte de la nuossa natureza i nós siempre a metermos-mos an drento deilhes...para çpuis ls ampuntar para bien loinge, nien que para isso un tenga de ir an drento deilhes...


Heiroxima - 6 de agosto de 1945

*
Heiroxima, a modo un roque que nun hai palabras pa l dezir


Cuidamos que nuossa stória
Muito palantre abançou:
an guerras i bien matar
fui nesso que mais saltou.

(FR)


05/08/07

Madressilba

*



Madressilba, cun sues froles i fuitos [lonicera implexa]


Pouco bistosa, mal s'apersenta als uolhos. Mas sou oulor arrepassa até la spessura dua peinha i deixa las narizes presas cumo burro por ua rede. Nien ls ciegos puoden passar sien dar por eilha. Por esso, mui defícele serie que arranjara amprego ne ls serbícios secretos.
Quando you era garotico nun habie muito la questume de poner ramos de froles an casa, que se guardában pa l'eigreija i an casa era mais cacos l que se ponien. Mas ye de madressilba l mais antigo ramo que stá agarrado a la mie lhembráncia: mie mai, traie ua carga na burra i un ramo de madressilba na mano, yá mais de cinquenta anhos, mas l oulor inda me dura.

Á madressilba, cheirosa
antre qualquiera frolica:
sparges l oulor, i de ambeija
pon dues rosas la rosica!

Indo you por un camino,
un fuorte oulor me prendiu:
era frol de madressilba
que pul campo se spargiu.

De madressilba ls oulores
dúran mais do que ua bida:
nun son cumo alguns amores
que bénen yá de salida...
(FR)

04/08/07

Sardinas


Quando por trés debedie,

bien assada, ua sardina,
era pan l que mais comie:
la fame tamien s'ansina.

Fonso Roixo


03/08/07

Férias


A las bezes, quando l tiempo me falta, tengo la tendéncia para adiar las cousas pa las férias. Quando bou a poner la lheitura an die? Nas férias. Quando eirei a ber ls DVD de filmes i séries que tengo an casa? Nas férias. Nas férias quiero passear mais, passar mais tiempo cun la família i culs amigos, daprender qualquiera cousa de nuobo, çcansar, fazer eisercício físico, ir mais al cinema, poner ls telfonemas an die, scribir mais, coincer tierras que çcunheço. Ye demais. Tener férias ye mui cansatibo.


L que somos


Parte de nós yá l ardemos,
Outra parte l daprendimos,
Mas l melhor que tenemos

Fumos nós que l custruimos.

Fonso Roixo

01/08/07

Acraditar

*






























Anque todo
Hoije
Quiero daprander a sonhar!
Cun alguien que sonhe cumigo
Mas que nun me sonhe…
Porque you tamien sei sunhar!
Hoije!
Quiero daprander a Amar
Alguien que me ame
Mas que nun se ame an mi
Porque you tamien sei amar!
Hoije
Quiero daprander a bibir
Cun alguien que biba cumigo
Mas que nun me biba
Porque you tamien sei bibir
Hoije
Quiero daprander a Acraditar
Ne l suonho
Ne l Amor
An la bida
Porque la cousa mas defícile ye (saber, daprander i cunseguir)
ACRADITAR!

Pul Termo

Pintura de Balbina Mendes: "No tempo da Ceifa"


Assi, nun ye ralo ber-se l termo Mirandés animado por aqueilhes poéticos i antigos retratos de l labrador que, drobado subre l arado, assegura cun ua mano fuorte la rabiça, i cun la outra agarra la guilhada cun que guia la junta, seguindo lhougo trás del la quetobie, als poulos, an busca de l sustento an la tierra acabada de rasgar, i por aqueloutro, l sembrador bíblico, que, cun l mobimiento cuntinado de ir i benir de l braço, sembra la tierra pula sue mano, pateando-la siempre de punta a punta, a lhembrar un “judiu caminante” sin tino, que nun supeton se le habisse çquecido l camino que lhebaba, i inda outro, de l scabador, a puxar cumo un zalmado pul çacho, tenendo a la sue frente la tierra cinzenta ancalcada, i trás del la mesma tierra bolcada, más scura, más amerosa; i l de l segador, que delorosamente drobado pa la tierra, cumo que oubedecendo a un chamamiento amperial, bai, a pouco i pouco, cun ls mobimientos ciertos de la sue fouce, zbastando la senara oundiante, que queda pa trás, streformada an muntonicos parados, muortos – las gabielhas – strampalhados ne l silenço ásparo de l restoilho ressequido.
(…)
Son, sin dúbeda, estes trabalhos ls más poéticos, ls más naturales, ls más houmanos, sendo tamien ls más deseados pula giente mirandesa, mas son fazidos, al menos an la nuossa tierra, cumo un culto, cumo fazendo parte de la própia relegion, habendo ua spece de beluntaira sujeiçon houmildada por parte de ls trabalhadores(…)


Edmundo Garcia,
A REGIÃO MIRANDESA – Subsídio para o seu estudo monográfico,
1959
Traduçon mie, an riba de la burra.