31/07/10

LAS BUOLTAS QUE L LHEBOU

Depuis de l haber arramado
El naciu, i alhá se criou
Fui seguindo, l sou curso
Anté l die que se secou


Depuis de se haber secado
Era la hora de l apanhar
Ye chegada la hora
De mos botar a cegar


Alhá bai un pul termo
Dobradico por aqueilhas stalhas
Fazendo grietas nas manos
De las roçadelas de las palhas


De las palhas, i dels cardos
E de las gatunhas tamien
Las manos quedaban anchadas
De tantos picos que se l metien


Apierta eiqui, apierta eilhi
Abraçando ls manolhos
Cumo se fussan rapazas solteiras
Que iban quedando nels restrolhos


Lhougo depuis habie que junta-los
Cun carino i cun maneiras
Para depuis ls carregar ne l carro
I lhebalos pa las eiras


Deixa-los nun bornal
Para depuis ls spalhar
I culas bacas i ls trilhos
A las buoltas pals trilhar


Bira parqui, bira palhi
La parba hai que ajuntar
I sprar que faziesse un airico
Para depuis la lhiempar


Apartado l pan de la palha
Yá l sol queimaba cumo ua brasa
Depuis de l meter ne ls sacos
Lhieban-se anton para casa


L grano bai pa l molino
I de farina, pa la peneira
Juntasse-le auga sal, i furmiento
I queda a drumir na masseira


Depuis dua buona soneca
Al spertar, bai a cozer
Terminada esta funçon
Stará pronto para quemer


Calantico ó miesmo friu
To mundo de l gustou
Mas para el chegar eiqui
Las buoltas que l lhebou




José António Esteves

30/07/10

Canméme (Assi i todo)


Arde sturrelhado l Praino, de tanta calor!
Dá miedo un abinturá-se por touçones adrento. Las piernas quédan sgadunhadas por piornos i carqueijas, ls pies furados por carinos de gatunhas que atrabéssan las alparagatas.
Hai uns ouáses ne l meio deste zerto.
Pequeinhas huortas regadas cun sudor, por manos que nunca fúrun capazes de quedar a la selombra i que mais parécen hourtas de jogo de ninos. Outras maiores, quaijeque siempre daqueilhes que se fartórun de andar pul mundo i tornórun cun sues eiquenomies i reformas a sues casas de piedra ou de alguns que porqui quedórun a tratar de sues bidas.
Pequeinhas tierras sembradas de pan zafian l´ atafanho antre touças i cerrados. Las spigas miran l chano, nua timideç i solidon de giente a quien yá l faltan piernas pa las mirar.
Dezien-me l´outurdie alhá pa las Guiras: Stamos na maior mancha de touçones que hai ne l Praino.
Grande de más, dixe you que bien la beio de la mie baranda, stendida pula Malhada, Cabeça Gorda, Trabacinos i sei you por que sítios más…
Mete miedo tanto monte, aquel hourizonte berde seco a stendé-se porende afuora, sien ua mancha castanha que l sirba de resfolgadeiro i l lhibre desse atafanho de peligros.
Bai-te cunsolando Praino, Agosto stá a chegar para te traer gente que te çaracuteie, te déia las buonas horas cun bonjures i te diga que canméme gustan de ti porque canméme ye eiqui que melhor se sínten.
Assi i todo, anque ls touçones mos apérten i la falta de carreirones mos zouriente, ye eiqui que gustamos de star i eiqui tornaremos para fabricar l nuosso pequeinho ouáse que mos quebre la secura de ls fenos…


28/07/10

L XÁL DE SEDA

Por quei me fuiges Marie
Nun bés que you te quiero bien
Se tu quejires ser mie
Serei solo tou tamien.

Tengo tanto amor p’ra dar
Se l quejisses receber
Aposto sin m’anganhar
Que nun t’ibas a arrepender.

L tou xál de franja fina
Fai-me tanta, tanta ambeija
Quando sentado na squina
Te beio ir pa la eigreija.

Cumo you gostaba de ser
Esse xál de seda amerosa
Para te poder calcer
Miu lindo beton de rosa.

Nun sou nada rezador
Mas yá fiç ua promessa
Marie dá-me l tou amor
Que la quiero cumprir depressa.

Rezar um terço por die
An loubor de Nossa Senhora
Dá-me l tou amor Marie
Qu'ampeço yá nesta hora.

" L MIRANDÉS AN FORMATO ANTENSIBO"



Publicado no Jornal de Notícias em 26-07-2010

Buonos dies, buonas tardes ó buonas nuites, todo bai depender de l'hora an que cada un abrir l'anterneta para bejitar las Froles.


Ye berdade, hai mui tiempo que nun cumbersaba culs mius amigos de las Froles mas nun ye por star anrabiada ó me tener çquecido de la nuossa lhengua, son cousas de la bida... mas hei-d'aparecer!

Hoije tube buntade de deixar eiqui ua ambora, nun solo porque fala de la nuossa lhengua mas tamien pul seneficado que ten para todos aqueilhes que defenden l Mirandés cun tanta dignidade i diga-se mais, cun tanta baidade.

Ye habito miu la leitura de l jornal que mais se cumpra eiqui pul nuosso norte i, ambora passe muita fuolha adelantre, porque hai muita ambora que pouco me diç ó nun me antressa, nunca deixo passar la páigina de la cultura porque sei que mais die menos die eilha bai a falar de l nuosso Nordeste Transmuntano.

Nun fui propiamente l'ambora que me çpertou l'atençon, pus cada beç mais se bai falando de las dibersas einiciatibas de muita buona giente ten lhebado la bun porto pa la dibulgaçon i l'ansino de la nuossa lhengua mas saber qu'hai pessonas, que me dá l'ampresson nada tenéren haber cul mirandés, fazíren trés horas de biaige pa l daprender, deixa-me cul coraçon cheno d'alegrie i admiraçon!

Ye l causo desta Porsora de Lhenguas - Manuela Laranjeira que se çloca de Abeiro, para participar nesta eniciatiba promobida pula Associaçon Recreatiba de la Mocidade Mirandesa.

Eiqui stá ua proba de que se mos ampenharmos un pouco l nuosso Mirandés nunca hai-de morrer.
Esto faç-me citar ua frase dua cançon de la nuossa Amália Rodrigues, " cantarei até la boç me doler..”

Para quien nun lheu l jornal, eiqui bos deixo l'ambora!

27/07/10

PIRUETAS




L outro die, yá nun sei adonde ye que fui, an que tipo de « média » (ye assi que nós dezimos an francés), na telbison ou na rádio (You sou ua que oubo mais la rádio que la telbison porque apurbeito para fazer outras cousas, até cerrar ls uolhos por eisemplo quando inda nun cunsegui ou nun quiero acordar totalmente)... L outro die, dezie you, oubi un quementador ou talbeç até ua quementadora dezir aqui an França que ousar sacos de plástico yá nun era « tendéncia »; « old fashioned » derien ls Angleses, quier dezir : fuora de moda, banal i sien antresse. Mas tamien por ua rezon : hoije, quien nun stá sensibelizado a la nececidade de reduzir las cuntidades de todo l que un puode çpejar nas « pubelas » (palabra tamien d’ourige francesa para quien inda nun sabe) passa por un eirrespunsable, un incunciente, un çleixado, un eignorante ou un eigoísta até an ciertos casos...
Quando oubi esse quementairo quedei assi i todo cun la cunciéncia tranquila. Lhembrei-me por eisemplo que yá uas sumanas tengo ua proua cumo nun podeis eimaginar cun un saquito cun quelores mesmo a la mie moda i feito – i ye esso l mais amportante – cun un panho legeiro mas resistente, scolhido de perpósito para transportar alguns quilos de mercadories i que se dobra mui facelemente de tal maneira que até entra, ua beç dobrado, nun saquito inda mais pequeinho que puode tamien serbir de puorta-chabes...
Claro que cun esse tipo de saco que lhiebo siempre quando salo para fazer compras, yá nun preciso que ls comerciantes me déien sacos de plástico cumo dantes era l caso inda nun hai muito.
Mas nun ye só desta maneira que bou cuntribuindo para reduzir las cuntidades de todo l que acaba nas pubelas para ser queimado ou çtruído. Yá hai muito que mos aquestumemos a fazer, you i ls mius, l que hoije cháman i chamamos « cumpostaige » i que nun ye outra cousa senó fazer stierco cun todos ls begetales, cascas de patatas i sobras de outros legumes ou de fruta que un nun quier i deita fuora.
Reciclo, i reciclamos todos, l que ye possible reciclar : papel, latas, garrafas de bidro ou até de plástico anque yá haba poucas destas hoije an die an nuossa casa porque yá uns anhos que acabemos por mos cumbencer que tamien nun era ua soluçon eicológica buber auga çtribuida i comercializada an garrafas ...

Buono esto ye só ua antroduçon para l que inda bos quiero cuntar mas yá debeis de haber percebido que l tema eissencial desta mie anterbençon de hoije ye ua chamada de atençon subre ls problemas ambientales ligados al cunsumo eisagerado particularmente de ciertos perdutos que muitas bezes nien siempre son fáceles ou son quaije ampossibles de reciclar sien que esso tamien tenga un cierto ampacto negatibo subre l nuosso meio ambiente.

An Sendin, neste fin de sumana, houbo puls bistos un ancontro de « motards » (mais ua palabra francesa) ; digo puls bistos porque fúrun eimages que bi aqui na Anternete, eimages que dában a antender que ye eissencialmente la mocidade, i mais ls moços que las moças, que gústan desse tipo d’acuntecimiento… Nun ye que you yá me sinta bielha, yá « old fashioned »; na mie antroduçon até tentei probar l cuntrairo. Sinto-me até bien nuoba i sprimentada para dezir claramente que l’ourganizaçon desse tipo d’acuntecimiento nun se faç cun uns poucos d’euros. Ua mota custa siempre mais que ua simpres bicicleta por eisemplo i l cumbustible que sirbe para fazer funcionar essas maquinetas, « bombas » dízen alguns !, acaba tamien por tener l sou peso i ancidéncia na carteira… Ua carteira que tamien mos oubriga a todos a pagar dua maneira ou doutra las cunsequéncias de las bárias catástrofes eicológicas debidas al cunsumo eilebado i talbeç tamien eisagerado de petróleo ne l mundo, catástrofes a que yá assistimos muitas bezes i cuntinamos a assistir todos ls dies anfeliçmente cumo essa de que tanto se fala agora i que ten cumo respunsable ua cumpanhie cumo la BP que nun ye çcunhecida para naide...

Bi alguas de las eimages de l ancontro de ls motards que fui ourganizado neste fin de sumana an Sendin,
Bi alguas de las piruetas (palabra d’ourige eitaliana i griega tamien) que cunseguien fazer alguns…
Quedei ampressionada ? Chenica d’admiraçon ?
Nó ! Essas eimages deixórum-me andefrente !

Mas nun sei porquei (talbeç por ber a cierta altura antre ls sendineses que habien salido pa la rue i stában delantre de la puorta para ber passar la comitiba essa, un primo miu que ten quaije la mesma eidade que you, só un anho mais bielho), recunheci Eiliseu al lhado de Leliana i lhembrei-me que hai quaije quarenta anhos, mais de trinta, durante l Berano quando íbamos a passar las « bacanças » an Pertual, un més anteiro na altura, an Sendin , un die, na fin dua tarde, yá era quaije de nuite… Puso-se Eiliseu a amostrar-me a mi i a la armana Eirene, talbeç tamien a mie armana de trés anhos mais nuoba, a nós que íbamos anriba duas burras mesmo al lhado del, delantre de ls nuossos uolhos ancandilados de rapazicas que tenien uns onze, treze, catorze anhos ou algo mais, i cul coraçon a bater, fuorte, fuorte… l que el, Eiliseu, era capaç de fazer anriba dua mula ou até l macho de que l pai se serbie para arar; béstias cun las quales habiemos ido an Agosto até ua huorta que pertencie als mius tios, ls pais desses mius dous primos, ne l termo de Sendin, de que hoije yá me squeci l nome, talbeç para regar uas oulibeiras inda nuobas ou que habien sido plantadas recentemiente … i amostrou-mos, Eiliseu, saltando de mil i ua maneira anriba de la sue béstia, melhor inda que se stubíssemos nun circo, todas las piruetas i acrobacies que habie daprendido a fazer, siempre anriba de l animal manso i paciente que cuntinaba a andar l mais çcansadamente de l mundo ...
« Á tonto qu’inda t’aleijas ! Sabes bien que mai nun quier que fagas esso ! Pára mas ye i ten juízo que sós mais bielho que nós ! »
Era Eirene cul miedo que le acuntecisse algua cousa al armano i que tentaba cumbencé-lo de parar. Mas nada nien naide fui capaç de fazer mudar d’eideia a Eiliseu que cuntinou l sou spetaclo amprobisado cheno d’ancanto i d’eimoçon i cun toda l’agilidade de l mundo durante mais alguns minutos sien que nada de mal , feliçmente, le acuntecisse..

Zde esse die soube que habie an Sendin rapazes i rapazicos, rapazas i rapazicas tamien pula cierta, cumo esse miu primo Eiliseu, berdadeiros acrobatas i artistas potenciales chenos de agilidade, habilidade i mestrie... cumo ne ls melhores circos de l mundo... cumo nas stepes de la Mongólia...
Un die al çponer de l sol, hai mais de trinta anhos, cun uns garoticos que regressában de la huorta anriba duas burras i duas mulas para las lhebar até uns poucos quilómetros dalhi, pal palheiro que quedaba al lhado de casa dentro de Sendin que na altura inda era ua aldé... Anriba duas mulas i duas béstias que respirában cumo nós respiramos...

Ye essa la defrença cun las motas que uns gústan de amostrar hoije an die tentando fazer piruetas eilhes tamien quaijeque cumo l miu primo Eiliseu, hai mais de trinta anhos, anriba de la sue mulica, porque se furmos a ber nunca me lhembro, nunca, de oubir alguien dezir que ua mota tamien ye capaç de respirar, ou se ye capaç eilha tamien a la sue maneira, ye capaç mas nun ye cumo nós ls homes, nós i ls outros seres bibos de l nuosso planeta que todos ls dies i a cada segundo precísan, porque ye ua nececidade bital, de respirar talbeç tal i qual cumo nós respiramos.

26/07/10

Monólogos de solidon - I

Falaba cumo que nun oubisse falado cun naide yá quantá.
La solidon i l modo de nun se ajeitar de ir para naide por bias de percisar de se deitar ne l scanho para çcansáren ls delores de la queluna, fai cun que apuis zanrebulhe l nobielho sien paraige.

Agora nun ye cumo antiempos. La giente yá nun se ajunta a seranar, cada un queda an sou buraco a mirar pa la telbison, agarrados a las nobidades de l mundo i sobretodo a las telenobelas que ye un bício pior que l fumar. La cidade bieno pa las aldés ne l sou pior que ye naide star cun naide.
La mie funçon ye uobir, acenhar cun la cabeça para nun anterrumper, fazer alguas perguntas para sacar algo que querga más declarado. Quaije que monólogo, an mirandés cun uas palabras an Pertués a la mistura, quando l dá las ganas de me fazer falar grabe, yá que siempre me diç que nun habie de falar mirandés que peç que sou ua palhantrica.
Si era bien custosa la bida antiempos! Mira, tanto trabalho, tanto trabalho senhores, … aquilo era trabalho de scrabo. Agora la giente nun sabe l que ye trabalhar! Que custa agora arar, arramar stierco, andar a ser pastor se las canhonas anté enchan l pandorco atrás de casa. Todo por arar, todo abaluto, un ganado solo anque seia mui grande, a drumir siempre debaixo de teilha.
Naquel tiempo si! Lembra-se-me que ua beç,… lembras-te daqueilha niebe cisqueira que mos antrou pala cama?
Lembro, lembro. Spertemos cun la niebe anriba de la colcha.
Antrou pulas teilhas, ora si?
Nó, a nós antrou-mos pula frincha de riba de la puorta i a outros pul telhado porque eran las canales de las teilhas adreitos al aire de riba; a nós nó que l batie zlhado. Lembras-te? Chamei a abó a la pormanhana i fui a sacudi-la pala baranda de las scaleiras.
Lembra-se-me si, dixe you, yá zaquestumada de falar. Fui quando l bui staba cun ua bola de carambelo ne la punta de l rabo?
Si, antrou-l la niebe pul buraco de la fechadura que staba sien chabe. You i mai Ana íbamos a soltar un bitelico a la nuite que l habiemos prendido para quedar un cachico preso para que se fusse aquestumando i yá nun fumos capazes de ir que l´aire i la niebe cortába-mos la cara de tan frie i de tan ampuxada que batie. Tebímos que bulber. A la pormanhana quando fumos a abrir un fóio para antrar na loija, you feturaba que se tenie anforcado. Nunca se biu cousa assí...
Fui nessa nuite que Manuel de San Martino i outro pastor dalhá que yá nun tebírun tiempo de chegar a la corrieça i quedórun a drumir eilhes i ganados cun la niebe a caí-l anriba, cuitadicos, nun sei cumo nun se murrírun cun l friu. A la pormanhana tocórun a rebate i fui l pobo todo a percurá-los i alhá ls achórun caras a Alcanhiças. Nun l calcien las piernas cun nada i cunta-se que tebírun que las meter drento dua strequeira mais que tiempo i solo assi calcírun. Que tiempos stapurados!...
An que més fui?
Fui nun die binte i un ou binte dous de Febreiro, nun die de feira l Naso. Apuis ls tendeiros i todo mundo tube que drumir acá cun sous machos, burros i l que fusse. Toca la giente de la Speciosa a abantar cul catarro a deitar aquel pobo todo cumo podie i ls animales. L cochineiro de l Campo que nun bendiu ningun cochino ne la feira porque naide alhá era capaç de se abinturar, anchui ls cabanhales de tiu Zé Maria. Apuis bendiu-los todos acá i nós tamien l cumpremos un mui grande que era l´ultimo, mui bárbaro.
Como trazie ls cochinos de l Campo?
A pies, cumo habie de ser!!!
Ah maizica, que tiempos esses! Ua bezeira de cochinos, tan malucos cumo són ls cochinos, por esses caminos, quilómetros i quilómetros!
Apuis alhá se fúrun scapando todos, cun sous carros de burros ou de machos, ou sien carros, un ou dous dies apuis, ne l meio daquel nebon.
Cun l Naso, si mos tocaba cada farpa!...
La giente era mui amiga de fazer bien; stá todo tan demudado!...
Trabalhába-se muito i anque cansadicos ajudábamos zantressadamente.

Monólogos de solidon II



... anque cansadicos, ajudábamos zantressadamente...
Oi a mai, quanta auga, yá podie parar de chober!...

Mai, anton fazie tanta falta para cebar ls nacientes i yá la stais a mandar? Nun bedes que yá tantos anhos que pouco chobie,... i apuis hai l risco de quedar zerto.
Pus si, las cousas de l tiempo demudórun muito. Datrás chobie siempre ua auga mui bien chobidica ne las huortas, para criar las batatas, sumiar las nabiças i todo se dába! Eiqui dába-se todo, todo buono, todo mui doce; ls melónes anté cortában ls beiços de tan doces. Agora ye todo a poder d´ auga i nien assi,... dízen que ye por causo de la poluiçon que l clima stá a demudar,... you nun sei,...tamien hai tanto carro! Ah home que yá naide dá un passo a pie, assi la giente anda cebada!...

Quando chobie an Agosto, cun las parbas nas eiras era ua canseira,... i apuis, teniemos que aparbonar debrebe, antes que las nubres arramássen l´auga. Debrebe, debrebe a ajuntar la parba an trés ou quatro çambones i se la palha yá stubísse trelhada, pouco se molhaba.
Tiu Adriano muita beç staba alhá pala Cortinona, quando als deimingos atrunaba ou chobie sien atruonos. Staba para alhá a regar la huorta; toca a aparbonar la nuossa, apuis las de ls outros, l que acababa ajudába i solo se salie de las eiras quando todas las parbas stebíssen aparbonadas.
Se fusse agora la de l tiu Adriano quedaba alhá a anchuquecé-se, dixe you.
Ah si, si, a la cierta que agora stá todo mundo birado pal sou ambeligo.
Ua beç tiu Batista tubo setenta talhas de trigo; nunca se biu ua parba tan grande. Chubiu i de tan grande ser nun se pudo aparbonar, mas bá, apuis si se secou. Inda se me lembra de l munton de grano ne l die de la lhimpa. La giente ajudou-lo cun juntas de bacas a lhebá-lo para casa i era muita giente a lhimpar. Fui ne l anho que casou las dues filhas más bielhas, casórun no mesmo die las dues alhá para Zenízio, cun dous armanos. Nun pongas l pálo assi no lhume que bota fumo!
Apuis que benírun las trelhadeiras fui un çcanso. I las segadeiras,...ui, segar era un degredo, un trabalho para cumprir ua grande peniténça i faziemos-l ls justos que nada habiemos feito para andarmos de castigo.
Muito trabalho, muito trabalho,…mas la giente era amiga de fazer bien.
...l peixe nun se debe assar muito, tira-lo, mira que yá stá!...

Stá bien, yá l bou a tirar.
Dixo-me a mi la tie Ginja. Muito carolico l dou mai Ana para quemer las sardinas antes de se ir! A eilha i a outros!
Anton nun l daba ua sardina, ua sardina que fusse?! Era justo.
Ah nó! Carolos i más carolos...
...tenie un tiu mui feio i mui borracho. Nua feira de l Naso, amborrachou-se lhougo cedo i a fazer strelhouços spantába-l ls fragueses ne la taberna. Eilha, chamou la Guarda i pediu que l prendíssen anquanto fazie la feira. Assi fui, la Guarda prendiu-lo.
Mira que era ua mulhier de coraije!!
Tubo muito filho, cuitada; home borracho solo fai filhos, más nada... El nun fazie nadica. Einés era mui guapa.

Mas tu stá a screbir l que digo? Assi mesmo an Mirandés?
Passan buonas ne la bida! Tomara-me you naquel tiempo i l passado para cunseilhos…
Estes uossos!... tan dreita cumo you era!
Sticai ls braços pa riba, andreitai-bos! Teneis que fazer ginástica. Si, si, tu bien falas!...
Deixou de falar; ancomeçou-se a queixar.
Lembra-se-me que me bou a ir a la cama. Estes tiçones deiqui pudemos lhebá-los pala sala que siempre quedas mais calentica. Que rapaza que nun se há-de deitar cedo!...

Bá, nun scribas essas cousas, puis quien liga algo a isso? Inda fázen pouco de ti...

25/07/10

NA OURGÊNCIA

La bida ten que ser assi
Siempre a camino de la ourgéncia
Sufrendo terribles delores
I aguantando cun pacéncia


Buolta i meia, stou alhá
Bendo to aqueilhas maleitas
I bendo las anfermeiras
Fazendo las sues colheitas


De sangre para analisar
Para ber cumo la giente stá
I la giente deitada nas macas
Aguantando-las i yá stá


L doutor, diç, quei te duol
De quei te stás, a queixar
Ben lhougo ua anfermeira
Bou a tener que te picar


Ye para puoner l cateter
Ye só ua picadelica
Mas la anfermeira era nuoba
Nun acertaba, la cuitadeica


Aquilho qu´era para ser ua picada
Birórun uas quantas ferronadas
I nada de salir la sangre
Staban las torneiras cerradas


Outra, que passaba por perto
Se oufreciu para ajudar
Aguanta alhá Jantonho
Que mais ua bais a lhebar


Dues palmadicas ne l braço
Pa la bena aparecer
I sien you me dar de conta
L sangre staba a correr


Pus quien sabe, sabe
Quien nun sabe ten que d´aprander
Que, quien ben a la ourgência
Yá sabe que ten que sufrer


Alhá ben outra beç l doutor
Repetindo la cantiga
Isso nun ye nada de mais
Ye ua anfeçon na bexiga


Aguantei puoli to l die
Deitado naqueilha ourrgéncia
Toma este antibiótico
E spera cun pacéncia


Anquanto isso, entra un
Que habie caido de l trator
I alhá bai l probe cuitado
Desta bida para outra melhor


Entra outro boziando
Diç, l doutor quei se passou
Caie dun telhado abaixo
Mas este alhá se safou


Era l sou die de suorte
Ó tenie ls santos de l sou lhado
Porque se nun fuora assi
Starie el bien arranjado


Bien arranjado, staba you
Scuitando aqueilhes gemidos
I mais outro que entraba
Yá de sentidos perdidos


Anté que, outra doutora
Puoli fui a arrastrar la assa
Dixe, desta te lhibres-te
Bou-te a mandar para casa


Isso nun ye nada de mais
Depriessa bai a passar
Tomas estes cumprimidos
Un por die, anté acabar


Bieno anton l miu bombeiro
Que you tenie perferéncia
I fui assi que deixei
Mais un die naqueilha ourgéncia




José António Esteves

24/07/10

Custelhaçones ne la Prainada


Nun conheço sítio adonde tanta streilha se beia, anque la lhuna steia quarto crecente, quaijeque chena.
Chubi a la muntanha que me queda acerca de casa, dadonde se poderie ber la prainada a to l redor, nun fura ua touça que tapa por un lhado las bistas de l marco giodésico. Cun la lhuç a tembrar, uas an Pertual, outras an Spanha, uas mais acerca i cun la lhuç mais acesa, outras más loinge i cun la lhuç que scassamente se dá por eilha, las aldés son custelhaçones. Ye cumo se l cielo antrásse pula tierra adrento por antre l´ourizonte que se rumpiu.
Por sfregantes tornei al para trás l reloijo de l tiempo, muito anho, al tiempo an que a la nuite, essas aldés drumien de lhuzes apagadas, uolhos cerradicos nuite adrento.
Agora, apaguei las lhuzes de to las aldés, i, an cada houmilde casa cun sues pequeinhas jinelas de cantarie, acendi ua candeia que almeia la antemidade de sous siléncios. Tamien las mesmas aldés cuntinan a ser custelhaçones, mais antemistas inda, lhuzicas singelas, quaijeque a apagáren-se cun la más pequeinha airaçada. Tiro de l cielo la lhuna para que la defrença seia más grande i l cielo scuro cun sues streilhas relhamposas inda entre más tierra adrento, cumo que las custelhaçones quejíssen fazer un beilado de streilhas ambas a dues, las terrenas i las celestres.


D´antre todas las custelhaçones terrestres, atento naqueilha que fui miu berço, eiqui abaixo i, puodo ber l manelo de lhana preso ne la ruoca, las meias anfiladas ne las agulhas i ninos que al serano stan a oubir stórias, cun sues boquitas abiertas para que la eimoçon melhor entre na sue eimaginaçon de ninos.
Nua casa cun scaleiras de cantarie, ne la cozina de tábuas anchas beio-me you cun mius uolhos abiertos, un pouco assustada, a oubir ua stória de miedos.
Quando, apuis que bi que afinal l ´eidade yá me pesaba an mius uossos, senti que l´ourbalheira me habie molhado l algodon de ls farrapos que traie bestidos. Tornei para casa sien que percisásse de acender fócç porque la lhuna era quaijeque sol.
La custelhaçon Speciosa tenie candieiros ne las rues i lhámpedas que spargien la lhuç alredor adonde ls cínfanos i berboletas que a la ruoda deilhas andában, tamien eilhes relhuzien cumo se de streilhas se tratara.
Streilha, muita streilha, solicas i juntas, bidas çque mos antréguemos al siléncio de las custelhaçones.


A la tardechica de tardiegos dies…

Tenes ne l cuorpo
Ls múscalos
De ls remissacos
De chubidas
Caminos yegres
Que te lhieban
Alhá de tous siléncios...
Tenes ne l´alma
L deseio de passar
Pala borda d´alhá
Dun riu que siempre
Sous miedos te metiu
I que t´ ampíden
Que de tous braços fagas remos...
Un die
Ne l serenar de fin de tarde
Ne l puial
Mirarás inda la borda d´alhá
An debaneios
De la tardechica
De tardiegos dies...


Desta baranda I - Sien lhemites

Nun hai lhemites nua prainada sien lhemites…
Nun hai lhemites nua baranda sien canhiça…
Nun hai reloijo nun tiempo sien tiempo an que todo acuntece cun l bulhir de ua formiga…

Ls perdales dízen-me la hora de spertar, las chicharras la hora de la séstia, las campanas anuncian-me l´armuorço i la cena i a la nuite naide me diç para ir a la cama porque toda la natureza sabe que ye a la nuite que me antrego al piar de l moucho i de la cruja, naqueilhes sonidos que an nina me dezien que eran de zgrácia i me zambulbien quelubrinas, me arrolho ne l cantar de ls ranucalhos i grilhos, me amboubo cun las lhuzes que ls cínfanos i berboletas bótan quando la lhuç de ls candieiros ls ancandílan.

Sintada a la puorta de mie casa, l cielo nun ten lhemites i la tierra tampouco! L cielo ben a buer a las fuontes ua auguita fresca i, an pagas, deixa eiqui mais lhuç. Assi, las aldés cun sue lhuç andeble son custelhaçones de belheza mui própia, cumo se a outra galácie pertencíssen. Todo ye sereno neste nial de la nuite, adonde me acunchego para me portejer de l recio i adonde me abinturo an biaijes sien çtino pula ourbalheira de las ourrietas.

Nun hai lhemites neste ourizonte sien lhemites, adonde ls cabeços que beio de un azul acinzentado son dunas dun mar que me cuorre nas benas.

Deiqui, até l mar beio!...
Trago-l pal pie de mi, chega mesmo eiqui, an baixo. Un bracico de mar por adonde me boto a nabegar nun barquito de papel ou mesmo a nado. Por sfregantes pongo-l un tapon para que se forme ua lhagona salgada, adonde refresco la piel stonhada pul sol que queima i lhiberto l peso de ls uossos que a to la hora me dán las buonas horas. Apuis çtapo-lo i el bai-se outra beç a mirar la lhuna que l dita sues marés i deiqui cuntino siempre a ber sues dunas, nó amarielhas, mas si azul acinzentadas porque l friu de ls eimbiernos l arroxiórun las benas.

Nun hai lhemites quando l mar chube muntanhas…
Nun hai lhemites quando l´alma se abre nesta baranda biba.

Tengo menos bida i suonhos quando esta baranda se me scapa…
Nun hai lhemites quando l debaneio se me striba…
Nun quiero lhemites…

Las stradas birtuales

"L gás de la candeia acabou-se, Jesé. Fazes-me l fabor de me acender un gamon que la lhuç de l lhume nun me stá a chegar para filar la lhana negra".

Esta cumbersa poderie-se haber passado ne l tiempo de mie abó. Muita beç oubie cuntar cuontas destas quando era nina, ou porque l gás se tenie acabado, ou porque se quejisse furrá-lo.
Ne l meio de la scuridon an que las nuossas aldés bibien, l pobo i l mundo an giral, un gamon chegaba para ber l manelo, la meia i todo l que fusse. Feliçmente stamos noutros tiempos i hoije nien que acéndamos todas las lhámpedas, nunca son sufecientes para ber l que queremos ber.
Tengo stado sien anternete. Adonde stou agora a passar férias questumo tené-la sien filos mas nun sei porque carga d´auga nun se me quier fazer la lhigaçon.
Nun tener anternete ne ls tiempos d´hoije ye tan malo cumo nun tenéren un gamon para acender, quando l gás se acababa. Quien stá aquestumado a ber to ls dies l mundo atrabeç daqueilha jinelica i de repente falta, queda an cumpleta scuridon.
Camino muita beç adreitos l cumputador i apuis biro cun las cantigas de la segada, que ye cumo quien diç, sien saber l que bai pul mundo i sien poder quemunicar cun el atrabeç de ls blogues i de todo un sien fin de caminos que podemos ousar atrabeç de l mundo birtual.
A las bezes lembra-se-me de l que me dezie mie abó Ana, l´ abó santa que tamien fui para mi ua anternete pul que me ansinou i me ajudou a medrar an to ls sentidos. Dezie-me eilha a modo de professie, l que outro haberie profetizado an tiempos, un home que se l prebenien las cousas feturas: quando l mundo stebir todo cruzado cun stradas, muita, muita strada, la fin de l mundo stá acerca.
Yá mie abó dezie aquilo porque l parecie que yá haberie muita strada, muito abion ne l cielo i outras cousas que a eilha l parecie yá fuora de quemun. Se mie abó bisse agora nun repente todas las cousas que las stradas birtuales mos puoden amostrar, morrie-se outra beç, de spanto.
Parece-me a mie que la fin de l mundo de la eignoránçie stá acerca cun todas estas stradas i, se era isso que al tiu se l prebeniu, anton si acertou an sue professie.
La fin de l mundo cun lhemites de frunteiras.

Lhebai-me, caminos!


Lhebai-me, caminos
A ls cantares salidos
De camarada a segar
A l´ ourquestre de ls passos
Ne l birar de squilas
I carros a acarriar!
Lhebai-me, caminos
Que ls quiero grabar!

Lhebai-me, caminos
A la fuonte ne l chano
A la cántara chena
Cun un cacharrico
E a la sede bencida
Ne la cantarena de la mano!
Lhebai-me, caminos
Lhebai-me, pula mano!

Lhebai-me, caminos
A ls oulores a panes
A ls cuorpos sudados
De soldadas mal pagas
A matáren fomes
De eimbiernos lhargos!
Tirai-me, caminos
Cumo cundanados!

Lhebai-me, caminos
Al quarto pequeinho
Birado a naciente
Cun forro a strelhar
Tan friu era antiempos
I agora caliente!
Lhebai-me, caminos
Quiero alhá tornar!

Lhebai-me, caminos
Als ouleios de ls lhobos
Al miedo de l scuro
Aceso an candeia
Als pies angaranhidos
Nua ruga de lhodos!
Lhebai-me, caminos
Ne la mie alma, todos!

23/07/10

SINDENÊS

La stória tamien ye mintirosa i muitas bezes ye madrasta para alguns de ls sous filhos. Mas la culpa ye de quien la scribe quando diç solo l que l antressa i sconde l percipal de ls acuntecimentos. L HOIJE ambestigou i mirai solo l que scubriu:

.

Mas mais antressante fui ber que an 1991, Sendin tenie jornal i que l sendinês yá era ambora nesse tiempo cun dous testos, un de l Pe. Mourinho i outro de l Porsor Almendra. Inda nun habie cumbençon i stan screbidos tal cumo a eilhes le parecie bien.



LS TESTOS

I - CUNTA

.
LHONA
Ua rapaza mandou fazer ua saia.
Soutor die andaba a arar quando s’alembrou que nun tenie dezido a la costureira cumo querie la saia.
I cum’alguas rapazas ampeçában a traer saias cumo las de fuora, tubo miedo que l fazíssen ua eigual.
Anterrou l’arado na tíerra para las bacas nun s’capáren i fui en casa de la costureira:
- A dezir bengo, quíero la saia cun ribete, malbete i pie de galho, que yâu nun sou asna cumo las outras.

(da tradição oral)

II - SONETO
.

SÂUIDADES
Yâu chamo quien nun bâio i bien conheço,
Mas loinje mora…para alhá del mar…
Yâu chamo i a chamá-lo desfaleço.
…Naide arresponde quedo-m’a chorar.

A Dius que yí miu Pai, tols dies âufereço
Las flores d’âuraciâun qu’ando a rezar.
Pur essas almas brancas que nun m’reço,
Pur bós, rosas d’Abreil siempre a brilhar.

I bós, pur loinjes tíerras trabalhando,
Els dies passais tamien rêindo i churando
Lembráncias i canseiras que passórâun…

Mas mêiro i nun bâio al pie de l bôusso niu,
Solo planto i ais d’amor pur quíen fugiu…
Chórâun ls que se fêurâun, chórâun ls que quedórâun.
(Pe. Mourinho)

19/07/10

Oulimpíadas Çportibas Mirandesas





Onte, apesar de l die ser um deimingo mui ancalmado, nun fui oubstáculo a mais uas Oulimpíadas Çportibas Mirandesas, que cuntoran yá la XI eidiçon.
Giente de todo l cunceilho, porque este eibento ye mesmo para todos ls mirandeses, marcoran presencia nun de ls lhugares que mais atrai las gientes de l Praino, la Senhora de l Naso. Este lhugar ye sin dúbida mui agradable e spacioso, i nun haberá outro cun cundiçones eiguals par las práticas çportibas que enquadran estas oulimpíadas de l çporto.
Todas las freguesies de l conceilho se apresentoran para cumpetir nas bárias modadlidades aprepuostas a la cumpetiçon. Se bien que se trate de jogos tradicionals, cumo: Fito, Barra (reilha, fierro i piedra), Raiola, Corrida de Sacos, Çueca, Damas ou l Puxar de la Cuorda, parece-me a mi na mie eignorância, que quedoran de fuora tamien outros jogos que se jogaban datrás, que tan populares eran antre la garotada i que se puodien tamien anquadrar nestes eibentos.
Quien nun se lhembra de la Belharda? de la Ua de la Mula? de l Pion? de Saca Barra? de las Palombas? ls jogos de ruoda i tantos outros que se jogaban antes de haber la troubison?
La Câmara prepon a las Juntas de Freguesie que ourganizan ls concurrientes para çputar ls jogos, mas julgo you i se calhar eirradamente, que falta articulaçon cum las Associaçones Culturals, que tenen dreito i oubrigaçon de zelar por este património cultural, que se deben ampenhar an fazer ua recuolha de toda esta riqueza que stá na bias de zaparcer.
Parabienes a la Câmara Munecipal por se anteressar tan eifusibamente neste aspecto cultural, a las Juntas de Freguesie i a todos quantos parteciporan an tan grande fiesta, porque fui isso mesmo.


Sin amportar quien ganhou mais ou menos, todos nós ganhemos un die zfrente i mui agradable.

Rebindico !



«Herdaste umas centenas de palavras práticas, um vocabulário elementar. Com isto viveste e vais vivendo. », diç Saramago falando de la sue bó na sue crónica « Carta para Josefa, minha avó » eiditada pula 1a beç an lhibro, an 1971, na sue obra Deste Mundo e do Outro.

Traduçon desta citaçon aperpuosta pul Tradutor de Mirandés que podemos ancuntrar an linha :
« Heirdeste uas cientos de palabras práticas, un bocabulairo eilementar. Cun esto bubiste i bás bibendo »

You pessonalmente ye assi que traduzirie:
« Hardeste uns cientos de palabras práticas, un bocabulairo eilementar. Cun esto bibiste i bás bibindo »

I agora, relatibamente al que diç Saramago, you pregunto : será que las pessonas cumo essa abó Josefa mas que bibien (ou inda bíben ou subrebíben por bezes até grácias a las giraçones seguintes de filhos, nietos i biznietos) nas nuossas Tierras de Miranda sabien mais que eilha, la bó de Saramago ? Nó, pula cierta nó. Tal i qual cumo l'abó del, l mais de ls nuossos antepassados nunca chegórun a saber mais ou pouco mais que la bó desse scritor hoije mundialmente cunhecido.

I nós anton, nós que somos de la mesma giraçon ou quaije (un cachico mais nuobos pula cierta assi i todo i essa defrença ye berdade que tamien cunta) que l Prémio Nóbel de Lhiteratura Pertuesa, nós que tamien gustamos de screbir (talbeç menos assi i todo que el ?), nós que daprendimos tamien a falar Mirandés (mas al cuntrairo de Saramago que pouco debe de haber daprendido a falar esta lhéngua, talbeç la única beç que andou pulas Tierras de Miranda), nós que tamien tubimos, quaije todos stou cumbencida, cumo el abós cumo la sue abó Josefa ou tamien l sou abó de las calças que se chamaba Jerónimo, abós cumo ls del que nunca chegórun por bezes sequiera a ir a la scuola para daprender las purmeiras lhetras…

Nós… an 2010, l que ye que tenemos que fazer quando mos queremos sprimir i dezir aqueilho que mos passa pula cabeça an Mirandés ?

Falar cumo ls nuossos abós falában, quier dezir cun «ls cientos de palabras práticas» que deilhes cheguemos a hardar ne l melhor de ls casos, un « bocabulairo eilementar » cumo diç Saramago… ?

Claro! Parece fundamental daprender nós tamien esse bocabulairo anquanto inda ye possible subretodo que sabemos todos bien que esso puode ser anfeliçmente inda talbeç por pouco tiempo, hai que dezir tamien la berdade…

Mas you stou cumbencida que serie un erro grabe cunsidrar que mos debemos ounicamente restringir a esse bocabulairo, eibidentemente lemitado tanto ne l tiempo cumo ne l spácio : « Uns cientos de palabras práticas », « un bocabulairo eilementar » …

Nós que pul cuntrairo tubimos la suorte i inda la tenemos de daprender bárias lhénguas i de frequentar por bezes até bárias ounibersidades, an bários países de l mundo cumo por bezes tamien acuntece… i you que admiro tamien Saramago… rebindico la possibelidade de irmos mais loinge na reflexon subre l berdadeiro sentido que ténen las palabras desta nuossa Lhéngua, acho neçairo abrir mais puortas i jinelas senó ye toda la casa que ampeça a cheirar a mofo, ye amportante ancarar mais heipóteses, percurar inda mais loinge ne l tiempo cumo tamien ne l spácio para çcubrir raízes inda mais fondas i por bezes squecidas ou eignoradas… I esto siempre cun un oubjetibo: anriquecer la Lhéngua atualizando-la tamien (Ye desso que precisa tamien !), dar-le mais bida, poné-la a falar i porque nó tamien a beilar, dar-le de buber tamien alguas poçones mágicas… Ua deilhas ye la poesie.

Biba la Lhéngua que falamos ! Déiamos-le bida todos ls dies que Dius mos dá ! Cantemos-la tamien la nuossa Lhéngua porque nun hai dúbeda que bien l merece i siempre l merecerá.




Métodos de Scrita


Purmeira metade de la década de uitenta. Pegar nua folha de papel i nun lapiç. Afiar l lapiç. Screbir. Fazer las correçones neçairas. Pegar noutra fuolha i copiar l testo a caneta. Bereficar se nun hoube anganhos.

Segunda metade de la década de uitenta. Colocar la folha an la máquina. Ajustar la fita para screbir a negro. Ajustar la folha. Ampeçar a screbir. Chegado al fin de la linha, rodar la fuolha i passar l carreto pa trás. Cuntinar até l fuolha star chena. Bereficar todo. Hai erros. Repetir l porcesso. Bereficar. Hai erros. Repetir l porcesso. Hai erros. Screbir l testo a caneta.

Década de nobenta. Lhigar l cumputador. Correr l anti-bírus. Correr un porgrama para bereficar se l disco ten setores daneficados. Jogar un jogo. Abrir l porcessador de testo (purmeiro l dw4, que corrie subre l Ms-Dos, mais tarde l winword que corrie subre l windows).

Purmeira metade de la década zero. Lhigar l cumputador. Ler l jornal anquanto l cumputador arranca. Lhigar la anternete. Ber ls amails. Eirritar-me cun mensaiges cumo "sós un grande amigo se me reenbiares esto" ó "bais a tener muita suorte se mandares esto para binte pessonas". Respundir als amails. Ler alguns blogues. Quementar alguns blogues. Respundir als comentairos. Abrir l porcessador de testo. Screbir.

Segunda metade de la década zero. Lhigar l cumputador. Ler l jornal anquanto l cumputador arranca. Ber ls amails. Respundir ls amails. Eirritar-me cun mensaiges cumo "sós un grande amigo se me reenbiares esto" ó "bais tener muita suorte se mandares esto para binte pessonas". Respundir als amails. Ler alguns blogues. Quementar alguns blogues. Respundir als comentairos. Abrir l Twitter. Ler ls twitts. Abrir l facebook. Ber las mensaiges de l facebook. Ber l giral. Ber ls bídeos. Comentar. Ler ls comentairos. Respundir. Abrir l porcessador de testo. Olhar para l reloijo. Çlhigar l cumputador, que yá ye tarde.

18/07/10

Las Buoltas que la Bida Dá


Quando se fala de política, la tendéncia ye quaije siempre para se falar de ls çcursos de l die. Cuntudo, ye perciso coincer l passado i reber-lo de beç an quando. Por esso, resolbi colocar eiqui un bídeo de un çcurso feito an 2004 a la Assemblé de la República, por un deputado "socialista" (que antes desso fuora "social-democrata"), cuntra la política de l goberno de la altura.

L Deputado chama-se Jesé Socras i ye hoije Purmeiro Menistro. L eirónico ye que, parece que el stá a falar para sí própio (la muntaige foi feita para mos mostrar esso, mas nun yera perciso, que nós habiemos de alhá chegar solos). Hai eiqui un cierto toque de fiçon científica i até de drama filosófico, yá que bemos un home a falar para la pessona an que se tornará.






Quando bi esto, la purmeira frase que me beio a la cabeça foi "las buoltas que la bida dá". Mas apuis pensei an mais duas cousas:

1. Este çcurso serie justo i rigoroso (cambiando alguns númaros), çtinado a quaije todos ls purmeiros menistros de ls último binte anhos (i outelizo eiqui la palbra "quaije" cun pouca cunbicçon).

2. Hai por ende uns senhores de un partido cun ua sigla ampeçada por P, terminada an D i cun S ne l meio, que yá dirigírun uns çcursos assí parecidos a Jesé Socras. Stou cunfiado que, daqui a uns anhos, darán tamien uns buonos çtinatários.

Zanrascar


La trahison des images - Magritte, 1929

Quadro amblemático de la relaçon antre l oubjeto i la sue repersentaçon


L anho atrasado, un sítio americano, desses de cousas de risa, resolbiu-se a faer la lista de las 10 palabras más porreiras i que más falta le fáien a la lhéngua anglesa.
Scolhírun palabras bien antressantes, cumo tal, bakku-shan, ua palabra japonesa que diç que quier dezir ua rapaza que ye guapa bistas de cuostas, mas feia quando se bira a caras a un; tingo, ua palabra de la Ilha de la Páscoa, que signefica pedir amprestado al amigo anté l deixar sien nada; tatemae, aquilho an que faemos de cuonta que mos fintamos, i honne, aquilho an que berdadeiramente mos fintamos, ambas a dues tamien japonesas, i muita más palabra assi.
Mas l más antressante ye que la palabra que ancabeça la lista, la palabra que ls homes diç que más falta le fai al anglés ye la palabra pertuesa “desenrascanço”, zanrascanço, se tamien la quejirmos pedir amprestada.
An algua cousa habemos de ser ls purmeiros. Dízen eilhes que “zanrascar” ye l’arte de ancuntrar ua salida para un porblema ne l redadeiro minuto, sien planeficar nada i sien tener meios cun quei; i dan cumo eisemplo las halbelidades que l MacGyver, l de la talbison, fazie solo cun ua nabalhica suiça.
I acrecéntan ls tius que l “zanrascanço”, más que ua palabra, ye ua maneira de star na bida; anquanto eilhes son cume ls scoteiros – siempre alerta, siempre purparados – nós somos eisatamiente al cuntrairo, que anté ansinamos a “zanrascar” na ounibersidade i na tropa, l que nun anda loinge de la berdade, a faer fé na boç de pobo, que diç que la tropa ansina a zanrascar. Stan cumbencidos que esta ten sido la chabe para mos aguantarmos durante tanto seclo. I acában cun un abiso als leitores: nun bos deia la risa, an tiempos tubírun un ampério que se standie de l Brasil a las Felipinas.
Buono, isto hai que le dar un çcunto, que ye un sítio de cousas para rir; assi i todo, inda hai quien ande más loinge de la berdade.
Nós, ls mirandeses, tenemos ua bantaige subre ls americanos: nun percisamos de le pedir la palabra amprestada al pertués, al menos you yá tube que oubir muita beç “Anda, zambleinha-te! (ó zambreinha-te, an buona berdade yá oubi las dues)” cul santido de “zanrascar”. I nun stou mi cierto de poder dezir que nun tengo fazido disso ua maneira de star na bida.

17/07/10

Silly season


Ando you eiqui a poner scritos seguidos, posque stais todos yá de bacanças, stiraçados culas barrigas al sol, peç que l Froles tamien yá ten silly season, inda bien, ye seinha que somos giente de l nuosso tiempo i nun çtrocamos l passo cun ls homes de l seclo XXI.
Buono, se l assunto ye silly you stou ne l miu patatal. Cumben siempre saber assi uas cousicas que nun antréssan para nada, mas que dan siempre buono jeito, cumo tal, nua mesa de café para zlhargar uas tiradas a mod’e doutor de scanho, más nun seia para passar por home anstruído. Apuis, se por algun acauso stubir algun que nun se le angulha todo l que un diç i que saba de la poda, quando se bei que se stá a perder l pie, mete-se la mano na jiqueta, mei çfraçado, pon-se l telemoble a tocar, fai de cuonta que ye ua chamada de l patron por bias de l serbiço, la nuossa persença ye “amprescindible” (sien nós nun se amánhan, que será de l’ampresa quando cerrarmos ls uolhos), ala que se fai tarde i la cumbersa queda par'outro die, quando yá naide dir fé de l que cad’un habie dezido.
Bedes!?, silly season, pongo-me cun lérias mofosas i quaije se me squecie de l assunto an que bos querie amantar.
Hai muito que cuida que l bui de l retrato, ó más bien, la repersentaçon de l bui de l retrato (ceci n'est pas une pipe) ye un símbelo de Spanha, de ls spanholes i de la sue cultura, seia adonde fur que steia, apegado todo ambarrado na traseira de un carro ó mesmo splanchado ne l meio de la bandeira – assi a mode quinas spanholas – nas bancadas de ls campos de la bola sul-africanos – ah campeones!! Quien isso cuida nun s’anganha. Buis, Spanha.
L que talbeç puoden nun saber ye que l bui, este bui, fui – i inda ye – parte de un reclame de publecidade de ua ampresa spanhola de buidas – Osborne – mormiente para faer porpaganda a ua de las sues augardientes, ó brandies, se quereis melhor pedir la palabra amprestada – Veterano.
Ponírun ls buis (purmeiro de madeira, apuis de fierro) no cimo de ls cabeços, assi a modos que se bíssen bien de las stradas i aquilho caiu-le tan bien a la giente que debrebe lo apurfilhórun cumo símbelo nacional. Adonde peç que nun cai nada bien ye na Catalunha, que diç que ne ls cabeços catalanes hai muita bentaneira i bota-los abaixo.
Muito más haberie que dezir de l bui de l’Osborne, ah carai, nun hai telemoble que me faga alhebantar de la mesa, cun la Biquipédia eiqui a la mano de clicar, ó al clic de semear, querendo ide bós tamien a ber, la mie cumbersa queda par’outra beç, para silly bien bonda l que bonda.
Assi i todo, inda tengo que bos dezir más ua cousica: l bui de l retrato, este bui, este si nun ye spanhol – anton pensábades que you tamien yá staba de bacanças i andaba a sacar retratos alhá pal meio de la meseta. Nó, este ye pertués, i más que pertués, mirandés, quaije Garrote. Stá eilhi a pacer nun cabecico an Fuonte la Taça, camino de Dues Eigreijas para San Pedro, mirai que milagre, anton par’onde habie de ser?!

15/07/10

Stória de l ansino de la matemática


Salírun hoije ls resultados de ls eisames de matemática i quaije metade de ls alunos sacou nota negatiba. Aqu’d’El Rei que assi nun puode ser, que ls porsores nun ansínan, que ls alunos nun daprénden, que ls porgramas nun son cume habien de ser, que isto, que aquilho, que ten que se arranjar ua seluçon, que la mocidade assi nun ten feturo… nada.
Diç que ne l tiempo de la Bielha Senhora, quando querie que las cousas amperrássen, l de las botas armaba siempre ua quemisson ó “grupo de trabalho” pra studar l assunto i fazer un relatório. Nun será l causo agora, que bibimos an democracie i, mormiente ne l Menistério de l'Eiducaçon, las cousas ándan siempre citres i amánhan-se de la maneira más dalgeira, mas anda que nun faltará quien aperponga formar uns “grupos de trabalho” para resolber esse porblema. Nun bal la pena, anté por bias de l trabalho yá star fazido.
You stou an cundiçones de partelhar cun bós ua anformaçon de la más chubida amportáncia, que me chegou de maneira que agora nun ben al causo, nien you sou home para çcubrir l sítio donde las mies fuontes mánan.
Trata-se de un de ls tales relatórios, ua spece de un lhibro branco de l eiducaçon an Pertual, que, cumo qualquiera relatório que se mande, nun hai crestiano que se astreba a lé-lo de tan gordo l ber.
Mas nun bos cunsúmades; cumo amigo que sou, you yá le fiç un rebusco i deixo-bos eiqui l çumo que se aporbeita de l que ten sido la eiducaçon an Pertual, anformaçon que muito puode ajudar a antender ls tales resultados de ls eisames que salírun hoije.




Stória de l ansino de la matemática an Pertual




ANSINO ANTÉ LS ANHOS 60
Un lhabrador bendiu un saco de patatas por 100$00.
Para las fabricar gastou 4/5 de l précio de la benda.

Quanto fui l sou lucro?

ANSINO NE LS ANHOS 70
Un lhabrador bendiu un saco de patatas por 100$00.
Para las fabricar gastou 4/5 de l précio de la benda, quier dezir, gastou 80$00 i sobrórun-le 20$00.

Qual fui l sou lucro?

ANSINO MODERNO – ANHOS 80
Un lhabrador çtrocou un cunjunto B de patatas por un cunjunto M de monedas.
L cardinal de l cunjunto M ye de 100 i cada eilemiento de M bal 1$00.
Zeinha l diagrama de Venn de l cunjunto M cun 100 puntos que reperséntan ls eilemientos desse cunjunto.
L cunjunto G de ls gastos ten menos 20 eilemientos que l cunjunto M.

Repersenta G cumo sub-cunjunto de M i scribe a burmeilho l cardinal 20 de l cunjunto L de l lucro.


ANSINO RENOBADO – ANHOS 90
Un lhabrador bendiu un quilo de patatas por 100$00.
Ls gastos para las fabricar chúben a 95$00 i l lucros son 5$00.

Trabalho a faer: fai ua ruodra al rededor de la palabra patatas i çcute-la.


ANSINO ATUALIZADO – ANHOS 2000
1 agrícola reçebiu 1 subssidio d 50 000 oros para preduzir bué d çacos d patatas, los k bendio por 50 oros kadun i gastaba niuns ouros dele.

Anliza l testo d l eiserssissio, cunberte 1 oro an çcudos i an çeguida diç l k penças desta maneira d henrrikesser.


ANSINO DE L FETURO – DÉCADA SEGUINTE
Un andustrial agrícola go to buy 10 trucks de tubérculos de patata ne l site mail.begeta.come. La cotaçon de l begetal na bolsa sufriu un “bull” i l andustrial tubo un profit de 100 K ourodolars.

Define, nun testo formatado an Pascal, l plano stratégico de anriquecimiento para la porduçon off-shore desses begetales sien ousar subcídios on-line.

14/07/10

La Mona l Maio - cuontas de la Raia i de l Praino


Cartaç para dar a saber la hora i l die de la salida de más un lhibro, neste causo bilingue - pertués / mirandés - screbido an 1961 i 1962 i que solo agora bai a ber la lhuç de die para poder ser çfrutado por todo mundo. Solta-se la fuolha an Cicuiro, i nun ye cumo de questume, no die de San Juan!

Magies para alcançar denheiro i amor


Isto un home bota-se porqui por estes caneilhos de l’Anternete a bagamundiar i a alhebantar lhastras para ber l que hai ambaixo, i muita beç se daprende más que un cuida.
Inda un die destes you fui a dar a ua brigada chamada Las Gorjas de la Queluobra i quedei bien cuntento cun l que bi alhá. Dei, anton, alhá cun un de ls nuossos camaradas deiqui de la quadrilha, i cun scritos detrás de l’oureilha. Que l home ten dedo pa la letra para mi nun fui nobidade, mas cuidei que solo se botaba puls tiatros i puls quelóquios. Anganhei-me. Afinal tamien le bota uas cuntas. I papa fina!
You quando beio un de ls mius a fazer figura quedo mi cuntento i cheno de proua. Ye quaije cumo se la bantaige tamien fura un cachico mie i de to ls d’acá. De maneira que quaije puodo dezir que stamos todos de parabienes, i Fir de ua maneira special – quien assi scribe nun ye coto.
I para la nobidade nun ir assi a seco, boto-me you a traduzir ua de las cuontas, que you puodo ser burro para muita cousa, mas siempre tube uolho para las cousas buonas, quando nó procurai-le a mie mai se nun se me antolhaba siempre l carrico más caro de l soto.



"Magies para alcançar denheiro i amor"


Scondo l lhibro , nun apareça algun conhecido. La rapaza de la caixa nun çfraça la risa de caçuada quando me bei, debe manginar que bengo a mercar ua rebista eirótica, cumo de questume. Desta beç, bou-la a deixar spantada, inda que l lhibro m’ambergonhe más que ua rebista. Mi mai diç que estes lhibros son uas cimpradas, mas you nun me finto an todo que eilha diç. Estou farto de rebistas, quiero mulhieres al sério. l miu donairo nun ajuda, la léria tamien nó, bou a resolber l porblema cun magie. La rapaza bei l lhibro, demuda la risa de caçuada para ua mirada de çprézio, passa-lo pul código de barras, diç l précio, seca. Pago, ambergonhado, i pido un saco.
Chego a casa, entro ne l quarto. Saco l lhibro de l saco, torno a ler al títalo, desta beç an boç alta: “Magies para alcançar denheiro i amor”. Leio las receitas de amor. Ls anguentos son çfíceles de arranjar: cumo ye que bou a arranjar meche de burro, lheite de baleia ó l pénis de un cabalho cinzento.
Dou, por fin, cun ua receita que se puode faer. Solo perciso de meijo de gato i stierco de burro. L mui gato and’a gatas, meija an qualquiera parte, inda bien que a mi nun me dou para isso, ambora tamien steia zasperado. Tengo un bezino que hai un més mercou un burro, por bias de oubir dezir que ls burros stan-se a acabar i que hai subcídios para quien ls criar. L probe de l burro nunca sal de la loija, solo come ua beç por die, lhieba porradas quando rozna de más. Solo tengo que antrar na loija i roubar un cacho de stierco, para faer la mistela. Arreparei un die destes que l miu bezino guarda la chabe de la loija ambaixo de un tejolo, mesmo al lhado de la portalada
Ampeço lhougo a arrecolher ls materiales. Acaço un rodilho bielho i colho l meijo de gato, scuorro-lo para andrento un lhato.
Meia nuite. Mius pais yá se deitórun. Salgo de casa, arrumo-me a la loija, lhebanto l tejolo, agarro la chabe, decerro la portalada. L burro spierta cun l barulho, ampeça a roznar, nun tarda que l duonho benga a da-le uas, tengo que me abiar. Busco ua pala i un saco, nun ancontro nada, ye l que dá nun purparar las cousas antes de las faer. Junto las manos, acaço un cacho buono de stierco i boto-me a fugir.
Chego a casa inda a resfolhegar. Pul menos, yá tengo ls anguentos. Misturo-los nun alguidar, nas quantidades andicadas, amasso bien, anquanto digo ua reza an lhatin, que ben na receita. Digo la reza más trés bezes i pongo la mistela a la lhuç de la lhuna, durante trés nuites.
Nuite de Sesta, mistela pronta. Apuis de l banho, unto-la pul cuorpo. Diç l lhibro que spertará ls anstintos más salbaiges de las mulhieres a quien me arrumar. Stá na hora de ir para la nuite.
Ls siguranças de la çcoteca nun me déixan antrar. Palurdos! Entro nun bar, meto cumbersa cun alguas mulhieres, scápan-se antes de la segunda frase. To la giente se scapa, menos ua mulhier, chena de prumas, que fuma ua cigarrilha. Mira para mi, fala-me an francés…


Yá biste, ah Fir, quando te quejires morrir, mandas-me a mi pula muorte, que inda gastas bien uas meia'solas anquanto asperas pul recado.

12/07/10

Defesa de l cinema pertués


Senhora menistra, pido-bos que penseis bien ne ls porblemas que stamos a bibir, de modo a ancuntrar seluçones eificazes i justas.

An defesa de ls rializadores i de ls produtores de filmes pertueses neste defícele momento por que stan a passar, an defesa desta buona causa, tengo a dezir l seguinte:

Ls filmes pertueses nunca fúrun ruinosos pa l paíç i ls sous custos cremos séren ls mais baixos an relaçon a la maior parte de ls países. Ye cierto que l momento ye de crise, mas l cinema pertués stá loinge de ser motibo de ruína pa l paíç i eisatamente pul seguinte:

Cada un de ls nuossos filmes mobe un grupo d'atores, outros tantos figurantes i ua eiquipa técnica cumpleta.

Este cunjunto de cuntratados mexe cun transportes, cun restaurantes, cun hoteles, etc., etc. I to esta giente, cun aqueilho que ganha, faç las mais bariadas cumpras cun esses pequeinhos ganhos de l sou trabalho, i esto, para para alhá de ls gastos que las própias filmaiges son oubrigadas a fazer para produzir cada un de ls sous filmes.

Mais: todos, seia drento ó fura de l filme, pagan ampostos i esses ampostos, feitas las cuntas, seran muntantes aprossimados, se nun eiguales ó até superiores, al subsídio que l Menistério de la Cultura dá para cada un desses filmes. L que quier dezir que l Stado ben a cobrir ó até a recebir mais de l que ls subsídios qu'atribui la cada filme. I quiero dezir inda:

Depuis ls filmes passan a ser eisebidos ne l paíç, i quantas bezes bendidos para defrentes outros países, alguns de ls mius filmes yá passórun por esse mundo fura, an cerca de 27 países, bien cumo acuntecerá cun outros colegas, dando a coincer las nuossas spressones cinematográficas i culturales, ua beç que l cinema figura cumo ua síntese de todas las artes; para para alhá de repersentar un refuorço ne ls lucros de ls produtores, lucros esses faborables al paíç, cumo acuntece culs libros, cula pintura ó cula música.

Assi cumo las telbisones nacionales mostran als sous países l'eissencial de l que se passa ne l mundo, l cinema nacional dibulga la cultura de cada paíç al mundo.

Nunca senti ser un "peso" pa ls gobernos de l miu paíç. Lhemito-me a fazer l miu trabalho l melhor que sei i puodo pa l que sinto tener nacido, tantando questionar ls seres, las cousas, la nuossa stória i l mundo atrabeç de ls filmes que tube l perbilegio de rializar. Ne l tiempo de la ditadura, fui fazer un curso de retrato an Leverkusen, oufrecido pula Bayer, ne ls sous stúdios de la Agfa. A seguir, fui para Munique, adonde comprei na Arnold Richter ua cámara de filmar. Muntei nua carrinha todo l neçairo d'eimaige i sonido para filmar an qualquiera lugar i fiç l purmeiro filme a quelores rebelado pula Tobis Pertuesa: L Pintor i la Cidade que ganhou l miu purmeiro prémio ne l Festibal de Cork, la Arpa de Prata. I a seguir filmei solico mais quatro filmes, ancluído l Ato de la Primabera, l único pa l qual recebira ua ajuda de l SNI, por se tratar dun filme relegioso i pa l qual tube cumo miu assistente l malogrado António Reis.

Senhora menistra, peco-bos que penseis bien ne ls berdadeiros porblemas que stamos a bibir, de modo a ancuntrar seluçones eificazes i justas. Nun pregunte quanto ganha un cineasta que por bezes trabalha durante dous anhos debruado repetidas bezes subre l'arranjo de l sou guion pa l'ajustar al sou reduzido custo de produçon, cumo fura l causo d'alguns filmes i an particular de l Stranho Causo de Angélica. Nós, rializadores, nun tenemos dreito la qualquiera reforma. Cada rializador ganha l sou salairo solo quando filma, sin garantie nanhue de cuntenidade. Nun pregunte quanto ganha un ator ó un beilarino. Calculo que sabe que nun ye muito i que la sue derradeira glória poderá benir a ser la de morrer pobre. Pregunte si, por eisemplo, quanto aufere l'admenistrador de la Lusomundo/Zon, l'abafador, aquel que scunde ls nuossos filmes, i que nun respunde mais depuis de se assegurar cun un cuntrato, i que nun respunde nin a nós nin la quien quier ber i amostrar ls filmes pertueses.

Neste momento defícele, penso subretodo ne ls mius colegas rializadores mais moços. Para eilhes, estes cortes son perfundamente anjustos. I penso que, cumo you, eilhes nun puoden bibir sin ua Cinemateca Nacional fuorte que puoda amostrar, hoije i todos ls dies, l que ye la stória de l cinema. Nun puoden bibir sin un laboratório d'eimaige i de sonido, cumo l de la Tobis, adonde hai mais de setienta anhos fago ls mius filmes. Eilhes percisan dua lei de l cinema que eifetibamente porteja l cinema pertués. I percisan de ser oubidos para esso. Eilhes, cumo you, siempre bibiran na percaridade i na ansigurança, sin reforma nin subsídio de zamprego, i sin nunca sabermos se nun staremos a fazer l nuosso redadeiro filme. Eilhes, cumo you, solo tenemos un deseio: todos ambecionamos morrer a fazer filmes.

Manoel de Oliveira

(Testo publicado ouriginalmente ne l Jornal Público i republicado ne l blogue de la Associaçon Pertuesa de Rializadores.)

11/07/10

III Ancuontro de Bloguers - Porgrama











Retratos antigos de las Grutas de Santo Adrian
Eimaige de l cartaç - Pintura de Balbina Mendes


Calhando, cumo naide daba nobidades, cuidábades que astanho yá nun habie Ancuontro de Bloguers Mirandeses. Anganhestes-bos. Ye die 21 de Agosto i anté yá ten porgrama i todo. Querendo podeis-lo ber eiqui, quando nó, you copio l scrito i pongo-lo eiqui ambaixo.


L III Ancuontro de Bloguers Mirandeses yá ten porgrama. Nun bos squéçades que ye die 21 de Agosto i que quien quejir quemer de l jantar ten que se anscrebir: l précio son 15 ouros, i l ranxeiro ye l de l anho atrasado; para bos anscrebirdes, podeis deixar eiqui ua mansaige ó anton telfonar para l nº 961800909.
La lista de las anscriçones stá a medrar. Stamos cuntentos que l Ancuontro yá ten sainete anternacional: hai 3 anscriçones de porsores spanholes i al menos 2 son falantes de Mirandés.
La Cámara Munecipal tamien partecipa, mormiente nas "Cumbersas an Mirandés" (quien nun soubir de l que se trata puode-se assomar eiqui). L tema sumbreiro ye "L Mirandés na era degetal", para quien quejir ir purparando ls amprobisos.
Quien quejir bai por San Pedro, quien nun quejir bai solo para la Senhora, mas apuis ten de andar a procurar cumo se passou. De San Pedro para la Senhora tamien se puode ir de a pie ó a cabalho, yá bedes que ye todo a la buntade de l fragués.
Bah, oupa, nun bos squéçades de l'anscriçon, se nó apuis l ranxo puode nun chegar als caneiros.
Queda eiqui l porgrama:


III Ancuontro de Bloguers Mirandeses
21 de Agosto de 2010

Senhora de l Resairo - Minas de Santo Adrian


10.00h - - Recepçon als partecipantes an San Pedro de la Silba
- Palabras de buonas-benidas de l Persidente de la Junta
- Besita a San Pedro de la Silba
11.30h - Salida para la Senhora de l Resairo, cun assomadela al Poço de la Filadeira (quien quejir bai de a pie, quien quejir bai de a cabalho, ls carros pássan bien pul camino)
13.00h – Jantar (précio 15,00€ por pessona)
15.00h - "Cumbersas an Mirandés" - L Mirandés na era degetal
17.00h - Jogos Tradecionales /Gaita, Caixa i Bombo /Besita a las Minas de Sto. Adrian

Anscriçones an: http://bloguersnopraino.blogspot.com
ó
talf. 961800909

Ah, i inda más ua cousica: quando tornardes a la sierra d'Aire, scusais de quedar tan admirados cun tanta stalaquenunseiquei... ai que lindo, ai Jasus Senhora!... Podeis-le dezir: Bah, la cumenéncia! Bacatela! Na mie tierra tamien hai disto - i bien más guapas! - mas cumo tenemos tanta marabilha, cousas desta culidade nisequiera bal la pena çtapá-le la antrada.

09/07/10

La calma de siempre



Ye ampossible un çpir-se de las sues bibéncias, de l sou passado.

Cumigo tamien assi acuntece, i nun quiero you dezir que solo m’arriben a la mimória las cousas malas, nó, tamien las buonas, depende de muita cousa, adonde stamos, de cun quien stamos de l nuosso stado d'animo, de l tiempo que fai i por ende alantre.

Nestes dies, porque ten feito un suberrolho de ls catanos por todos ls lhados, buono ye dezir que l que me reçuma mais a la mimória son ls dies de calma quando tenie la suorte d’andar pul termo de Zenízio, a birar i acarretar l feno, de las segadas, acarreio i trilhas de l pan.

You digo la suorte, porque bibindo agora nua cidade tengo outros trabalhos, la calor ye tamanha mas l aire que respiro, nun ye tan lhimpo, lhougo nun ye saludable.

Quantas bezes ne l que scribo i digo, deixei antender que l tiempo dantes fui un anfierno, porque mos criemos culs calçones rachados, la monca ne l nariç i robendo uns rascanhos, i ls nuossos tenien que fazer cumo diç l dito,“se quieres saber quanto custa fazer pul grano, arrinca piornos ne l eimbierno i xaras ne l berano”, tamien bos digo, l tiempo dantes ye un filme a negro i branco que nunca quiç apagar i muitas son las bezes que l relhembro.

Ne l miu rosairo de cuontas puode tener muitas de tiempos çfíceles, mas deilhes nun guardo sapeiras, la maiorie son de tiempos passados i acobilhados d’alegries i felcidade. L tiempo nun bolbe al para trás, i inda bien, se you atamei la calor i matei la sede, quando s’acababa l’auga na cántara, an lhagonas adonde las buiadas tamien l fazien, hoije yá nun ye perciso porque hai geleiras i garrafones d’auga tratada.

Tamien sei i era berdade que nessas temporadas de l anho, quando las lhabutas éran mais i mais penosas la maiorie de las pessonas até angordada.

08/07/10

La Solideç de un Lhibro, Segundo Sobrinho Simões


L libro de Marie de Lurdes Rodrigues ye un relatório burocrático subre las sues tenebrosas medidas de política eiducatiba.

Ne l libro que acaba de lhançar, Maria de Lurdes Rodrigues cita Max Weber para justeficar la sue açon política, mobida, diç eilha, pula "ética de las cumbiçones". Atentien, generosas leitoras i leitores, al naco de prosa que l'ex-menistra scolhe para caratelizar quien ten bocaçon pa la política (ne l causo, eilha própia):

"... Solo quien stá cierto de nun zanimar quando ... l mundo se mostra demasiado stúpido ó demasiado ajeto pa l que ... ten a oufrecer ... ten bocaçon pa la política ..." (in La Scuola Pública Puode Fazer La Defrença, p. 18)

Freud ansinou-mos que nanhue palabra ó pensamiento acuntecen por acidente. Ua cousa son ls erros quemuns, outra, ls atos falhados. Ye falhado l ato que lheba Maria de Lurdes Rodrigues a citar, assi, Weber, para justeficar la sue açon política. I fizo todo l que fizo, cunfessou-mos ne l circo de l lançamiento, cun grande alegrie, qual pirómana que se baba de prazer ante las cinzas de la scuola pública que deixou.

Eis las antranhas dua cousa que nun ye pessona, que nun ten alma, i que nun aguanta mais que 18 páiginas para dezir, de modo obceno, l que pensa de ls que smagou cun sofrimiento.

L libro ye híbrido i friu, cumo l'outora. Ye un relatório fatual i burocrático subre las sues tenebrosas medidas de política eiducatiba. La scepçon a este registo stá na antroduçon, un arremedo ansaísta d'alguien que chegou a menistra sin nunca tener percebido l que ye ua scuola i para que sirbe un sistema d'ansino. Premitan-me dues notas fatuales a este perpósito i a mero títalo eilustratibo:

1. L'outora antroduç, cumo grande tema de debate subre políticas eiducatibas, l nible de coincimientos adqueridos na scuola. Anterroga-mos assi: "... Ls adultos que fazírun la quarta classe de l'anstruçon purmaira ne l tiempo de ls nuossos abós sabien mais de l que ls moços que hoije cuncluen l nono anho? ..." (obra citada, p. 11). La queston ye anteletualmente pouco hounesta. Porque cumpara quatro anhos de scuolaridade cun nuobe. Porque ye formulada por alguien que cuntrebuiu defenitibamente para que nun se puodan hoije acumparar resultados scuolares, cousa que, anque de las deficuldades, se podie fazer na época a que alude.

2. La ex-menistra diç que nun fizo ua reforma de l'eiducaçon, que tan solo cuncebiu i aplicou medidas. Se ye surprendente l cunceito ("reforma" fui palabra-chabe citada até a la eisauston na bigéncia de l Goberno que antegrou), antra an delírio surrialista quando scribe (p. 15): "... Nun se puode cunsidrar que l cunjunto de las medidas cunfigurien ua reforma de l'eiducaçon, porque de fato nun fui antroduzida ua mudança ne ls percípios de funcionamiento de l sistema eiducatibo, ó ua mudança na sue strutura i ourganizaçon ...". Nun mudou percípios de funcionamiento de l sistema eiducatibo, nin mudou la sue strutura i ourganizaçon? I ls stúpidos somos nós? Anxergai-bos i tenei decoro.

Segue-se l Diário de la República narrado als papalbos por 20 ouros i 19 céntimos. Registran-se apoios, listan-se colaboradoras i colaboradores i referen-se reuniones. Nanhue dúbeda, nanhun apercio pul cuntraditório que le fui oposto, mui menos qualquiera riqueza dialética. Un zerto, nua eimensa outo-strada de porpaganda.

Al longo de ls redadeiros cinco anhos, fundamentei nesta coluna d'oupenion l'ouposiçon la cada ua de las 24 medidas que l libro çtingue, pul que tan-solo recordo las mais amblemáticas de las que l'outora refere: l'aberraçon pedagógica i social, que nacionalizou ninos i legitimou la scrabizaçon de ls pais, batizada cumo "scuola a tiempo anteiro"; l logro de l'ansino porfissional (Maria de Lurdes fala de 28.000 alunos an 2005, para dezir que ls quadruplicou an 2009. Mas cunta mal.

Ne l'anho letibo de 2004-05 tenie 92.102 alunos ne l cunjunto de ls cursos que oufecian formaçon porfissional); la demagogie de porlungar para 12 anhos l'ansino oubrigatório (na Ouropa a 27 solo cinco países fúrun por ende) sub-reticiamente sustentada pula grosseira manipulaçon statística que le premite afirmar que ne l'ansino secundairo tenemos un porsor para cada 8,4 alunos (p. 90), pasmien quantos cunhecen la rialidade; l'ansisténcia ne l criminoso abandono de miles de ninos cun necidades eiducatibas speciales, por bie de la decantada aplicaçon de la Classeficaçon Anternacional de Funcionalidade; la aangenharie financeira i admenistratiba (depuis beremos adonde ne ls cunduzirá), que stá an transferir pa la porpiadade dua ampresa pribada, por anquanto detida pul Stado, to l património eideficado; i, "the last, but not the least", la fraude pedagógica eimensa que dá pul nome de Nuobas Ouportunidades, forma de diplomar l'eignoráncia na hora, gerando anjustiça i sembrando eilusones.

Na cerimónia de l lançamiento de l libro que acabo, sumariamente, d'analisar, Sobrinho Simões, un cientista de grande gabarito i un home de muitos méritos, referiu-lo cumo "l mais sólido" que liu até hoije. Quien dedicou la bida a cumbater l cáncaro cul rigor de la ciéncia nun podie, stou siguro, afirmar l que afirmou, se tubisse analisado la produçon técnica i legislatiba que sustenta la racionalidade de l libro que eilogiou. Mas la bida atual ye assi. Muitos sucumben, adatando-se l'esta sociadade doente. Cuntino feliçmente de salude. Por esso choro quando beio caer ls melhores.

Santana Castilho

FLOR DE LA PAISAIGE

(Robertinho de Recife i Fausto Nilo)



Tous uolhos son la flor de la paisaige
Sereno fin de la biaige
Tous uolhos son la quelor de la beleza
Sorriso de la natureza
Azul de prata, miu lhitoral
Dous brincos de piedra rala
Riacho d'auga clara
Roupa cun oulor de mala
Uolhicos assi son mais guapos
Que renda branca an la sala

Quien bei nun anxerga la praia
Nós ne l lhençol de cambraia

Tous uolhos ne l fin de la bereda
Amor de papel de seda
Tous uolhos que claréian l roçado
Relhúzen tou cordon colado

La bola


L futebol ye la cousa más amportante de l mundo, andrento de las cousas pouco amportantes de la bida.
Arrigo Sacchi, treinador de futebol

L pai cumbidou l filho cun ua bola i lhembrou-se-le l gusto que habie tenido quando recebiu la sue purmeira bola, dada tamien por sou pai. Ua númaro 5, de capon, cumo las oufeciales. Agora nun era de capon, era de plásquito. Mas era ua bola.
L garoto agardeciu, zanrebulhou la bola i dixo: “ ‘tá-se bem!” Ó l que ls garotos agora dízen quando nun le gusta l que le dan ó nun quieren antristecer l belhote.
Apuis ampeçou a dá-le buoltas a la bola, a saber d’algua cousa.
- Cum’ye que se lhiga? procurou.
- Bó! Cum’ye que se lhiga? Nun se lhiga.
L garoto rebuscou andrento de l papel de l ambrulho.
- Nun ten manual de anstruçones?
L pai ampeçou a zanimar i a pensar que ls tiempos son outros. Que ls tiempos son an berdade outros.
- Nun percisa de manual de anstruçones.
- Eilha quei fai?
- Eilha nun fai nada. Tu ye que fais cousas cun eilha.
- L quei?
- Adominá-la, dá-le chutes…
- Ah, anton isto ye ua bola.
- Pus claro qu’ye ua bola.
- Ua bola, bola. Ua bola de berdade.
- Anton tu quei cuidabas qu’era?
- Nó, nada.
L garoro agardeciu, dixo “ ’tá-se bem!” outra beç i deilhi a un cachico l pai fui a dar cun el delantre de la talbison, cun la bola nuoba eilhi cerca, a sferrunchar ls controles de un jogo de la PS3. Era assi a modos de algo chamado Monster Ball, an que eiquipas de anfernicos lhuitában atrás de ua bola an feitiu de chip eiletrónico al mesmo tiempo que tentában çfazé-se uns als outros.
L garoto jogaba bien. Mexie ls dedos cumo un relhistro i pensaba depriessa. Staba-le a ganhar a la máquina. L pai acaçou la bola i spurmentou a dá-le uns toques. Amparou-la ne l peito de l pie, cumo d’atrás, i chamou l garoto.
- Mira, filho.
L garoto dixo “ ‘tá-se bem”, mas nun zbiou ls uolhos de la talbison.
L pai assegurou la bola cun las manos i cheirou-la, tentando acaçar mentalmiente l cheiro de l capon. La bola nun cheiraba a nada.
Calhando, un manual de anstruçones nun serie más mal, manginou el. Mas an anglés, para la mocidade se le antolhar.

Luís Fernando Veríssimo(adaptado)



An tiempo de Mundial de Futebol, nun me parece mal ua cuntica cun bola. I nun béngades acá que ye bola de más, que nun se fala noutra cousa, que l que ye de más tamien ye moléstia... Qual de más nien qual quei! You inda hoije quedei bien anreliado que tube que dar scuola i nun bi la coça que ls Spanholes le dórun als Alemanes... Anton ye más bien star a to las horas a maçcalhar cun la crise i ls PECs i essas trapalhadas todas.... Anda nó! Procurai-le a estas horas als Spanholes se quieren más bien que le chúban ls ampuostos ó ganhar ne l Demingo i yá bereis que repuosta bos bíran.

An lunjuras

Hai ua barranca
Puls tremores de ls passos
Nun la puodo passar.

Hai ua aranheira
Que nun me deixa ber
Pul túrbio de l mirar.

Hai ua jinela cerrada
Adonde nun spreito
Por nun se çfechar.

Abre-te jinela
I rasga la cortina
Para que me béngan oulores
De palabras frescas!

Alharga-te jinela
Scacha las bidraças
Para que se me streformen
Las lunjuras, acerca!


06/07/10

La zertificaçon stórica de las aldeias

Era solo ua rua, you sei; era solo ua piedra cun ua pocica, uns puntones adonde caímos tanta beç quando an pequeinhos ls queriemos passar a correr. Ye pouca cousa, you sei, mas tamien sei que las cousas que mos énchen l´alma son siempre pouca cousa i essas cousas bán zaparecendo sien que naide l beia l rastro.
Inda dous dies atrasado screbi l testo “ne ls remissacos de l tiempo”,adonde falaba de la piedra ambaixo la moreira i de ls puntones la ribeira, nun eimaginando que stában fugindo de mius uolhos i de ls que cumo you gústan, más referéncies de ls antepassados.
Puoden a las bezes dezir que era solo ua rua cun calçada, la quemenéncia i que l que ye perciso ye que se camine alhá melhor!
Nó, nun ye assi, parece-me!
Streitica, tan streitica que miu abó botou abaixo la parede y las portaladas para dar mais lharguesa als outros, quedando assi cun l pátio abierto i la barranca a cair cada beç más para baixo.
Asneira deziemos nós siempre!
Fúrun botados abaixo quando mie mai era rapazica, dezie-me eilha siempre que bie la tierra a i-se cada beç más.
Naqueilha rua, se alguien tenie alhá algo éramos nós i que bien se bie la seinha ne l chano sien ampedriado a toda sue lhargueza de l´outro lhado de las casas mui antigas cun barandins i scaleiras de piedra, mas assi i todo nada teniemos más que naide porque las ruas son de todos i naide ten dreito a modeficá-las an sou porbeito.

Mui antiga, secálha de l tiempo que, cunsante mie abó Ana falaba i que yá l´habie oubido de ls sous, de l tiempo an que por causa las formigas, l´ aldeia tubo que salir de San Lhourenço para benir para adonde ye hoije.
Alguien haberá pedido para que la Cámara la alcatronasse, alguien que tenga por alhá que passar i la Cámara l fizo la buntade: A la cierta que a esta hora yá tenará ua carrada de negro anriba a queimá-l las tripas a las pobres piedras, uas lisas, outras mais ganhuolos, anceradas i que an ciertos sítios, anque sendo mais grandes las piedras, fazie lhembrar l chano l´ eigreija l Naso,

A mi parece-me que estas cousas nun poderien ser feitas assi.
Apuis que l pedido fusse feito, la Cámara habie-de tener ampregados cun sentido de stética i sancibelidade para dezir se isto ou aquilho deberie ou nó ser feito. Nun sei cumo la cousa se passou, mas seia cumo fur, la respunsabelidade ye de l Persidente de la Junta i arriba del, de l Persidente de la Cámara.

La zertificação de las aldeias de que tanto se fala nun ye solo falta de giente mas tamien falta de sentido de perserbaçon de ls balores culturales, uns más pequeinhos, outros más grandes, de referéncies que mos dízen cumo pobo que somos. Ye cun estas cousas que quedamos mais pobres na medida an que las nuossas aldeias quédan sien las seinhas de todos nós que alhá moremos, tapando ls rastros uns ls outros.
Stá más pobre, más feia i muito más assoalhada la nuossa querida Speciosa…
Porquei nun ampedriórun l que faltaba ne la punta mais nuoba??!!

Porque nun soube you, rua!!?? Al menos querie-me tener çpedido de l tou tapete de pedricas, mirando siempre para trás al modo que te iba acenhando, cumo quien se çpide dun filho que se sabe nun se torna a ber.
Adius tapete de tanto nino i sudor de tanta giente. Cun este adius que te deixo, deixo tamien la mie raiba de nada tener feito por ti.


Las madrinas de Guerra



You cuido que muito mundo sabe l que ye ua madrina de guerra, nun digo to l mundo, porque esta figura de madrina de guerra, solo eisiste nua cundiçon quando hai guerra.
I cumo muita giente, i inda bien, nun sabe nien stubo an guerra, tamien nun sabe l que ye ua madrina de guerra.
Hai muito tiempo que you tenie ganas de screbir, subre l que fúrun las madrinas de guerra nien por sombras será ua houmenaige, porque nun tengo capacidade lhiteraira pa l fazer, i resumir todo eiqui serie pula cierta ua ouféncia.
Tamien nun stá eiqui an çcuçon la justeza, que nunca la hai de la guerra, la guerra seia eilha qual fur nunca ye justa
Porque esse papel que tantas moças i ties zampenhórun an tiempo de guerra culs sous afilhados fui dun balor tan eilebado que nun se mide nien se puode resumir a uas meras i scassas palabras.
Star çponible pa ls outros sien querer nada an troca yá ye solo por si de lhoubar, mas star sponible para aqueilhes que son botados para mundos stranhos, çcoincidos, de sufrimiento i solidon, que loinge de ls sous, de las sues raízes i ouriges son puostos, que nas manos le son metidos antrumientos para matar, que ne ls maiores suberrolhos d’angústias son atelundrados de fúrias i rábias, inda ye de maior balor.
I éran las nuobas benidas nun aerograma, carta ou postal (porque nun habie outros meios de comunicaçon) muitas bezes la sola cousa que se tenie ne ls anterbalos de l ribombar de las morteiradas ou matracar de las canhotas (spingardas). Quaije siempre çcoincidas, ponien palabras d’animo i cunfuorto, anquanto las oubiemos (liemos) l nuosso pensamiento sali deili, íba-se daquel anfierno pur un cachico cumo se bai ua delor quando sanamos.
Cun eilhas quaije siempre abriemos l coraçon, cumo solo l faziemos cua mai, nun éran todas las namoradas que sabien de ls sous namorados l que sabien las madrinas de ls sous afilhados, neilhas depositábamos segredos, dúbedas, miedos, miedo dun se muorrir, miedo de nun bolber, miedo de nun quedar capaç pa l restro de la bida, miedo de subrebibir.
Se assi era, ou seia quien mos cunquista l coraçon, ye amportante

ÍNDIOS

(Renato Russo)

Quien me dira, al menos ua beç, tener de buolta to l ouro qu'antreguei a quien cunseguiu cumbencer-me qu'era proba d'amisade s'alguien lhebasse ambora até l qu'you nun tenie.
Quien me dira, al menos ua beç, squecer qu'acraditei qu'era por chalaça que cortaba-se siempre un panho-de-suolo de lino nobre i pura seda.
Quien me dira, al menos ua beç, splicar l que naide cunsegue antender, que l qu'acunteciu inda stá por benir, i l feturo nun ye mais cum'era antigamente.
Quien me dira, al menos ua beç, probar que quien ten mais de l que necita tener quaije siempre cumbence-se que nun ten l bastante, i fala smaziadamente por nun tener nada a dezir.
Quien me dira, al menos ua beç, que l mais simples fusse bisto cumo l mais amportante, mas dórun-mos speilhos i bimos un mundo doliente.
Quien me dira, al menos ua beç, antender cumo un solo Dius al mesmo tiempo ye trés, i esse mesmo Dius fui muorto por bós. Ye solo maldade, anton, deixar un Dius tan triste.

You quijo l peligro i até sangrei solico, antenda!
Assi, pude trazer-te de buolta para mi.
Quando çcubri que sodes siempre solo tu qu'antendes-me de l ampeço al fin.
I ye solo tu que tenes la cura de l miu bício d'ansistir nessa suidade qu'you sinto de todo qu'you inda nun bi.

Quien me dira, al menos ua beç, acraditar por un anstante an todo qu'eisiste i acraditar que l mundo ye purfeito i que todas las pessonas son felizes.
Quien me dira, al menos ua beç, fazer cun que l mundo saba que l tou nome stá an todo i, mesmo assi, naide te diç al menos oubrigado.
Quien me dira, al menos ua beç, cumo la mais guapa tribo, de ls mais guapos índios, nun ser atacado por ser einocente.

You quijo l peligro i até sangrei solico, antenda!
Assi, pude trazer-te de buolta para mi.
Quando çcubri que sodes siempre solo tu qu'antende-me de l ampeço al fin.
I ye solo tu que tenes la cura de l miu bício d'ansistir nessa suidade qu'you sinto de todo qu'you inda nun bi.

Dórun-mos speilhos i bimos un mundo doliente. Tentei chorar i nun cunsegui.

05/07/10

Eilogio de la Dialética

(nota: traduçon andireta a partir de l pertués)

La ajusticia abança hoije a passo firme
Ls tiranos fázen planos para dieç mil anhos
L poder apergoa: las cousas cuntinaran a ser cumo son
Nanhue boç para alhá de las de ls que mandan
I an todos ls mercados porclama la sploraçon

Mas antre ls oupremidos muitos hai que agora dízen
Aqueilho que nós queremos nunca mais alcançaremos

Quien inda stá bibo nun diga: nunca
L que ye siguro nun ye siguro
Las cousas nó cuntinaran a ser cumo son
Depuis de faláren ls dominantes
Falaran ls dominados
Quien ousa pus dezir: nunca?
De quien depende que l'oupression porssiga? De nós
De quien depende que eilha acabe? Tamien de nós
L que ye smagado que se lhebante!
L que stá perdido que lhuite!
L que sabe al que se chegou, que hai ende que l retena?
I nunca será: inda hoije
Porque ls bencidos d'hoije son ls bencedores de manhana

Bertolt Brecht