27/02/09

Arte

NAIDE YE DUONHO DE LA BERDADE I MUITO MENOS DE LA ARTE

Adan i Eba - Capielha Sistina - Baticano
(Miguel Angelo)



Nun podemos medir a todos cun l mesmo raseiro i hai muita giente que antende de arte i defende la lhibardade, yá muito antes de nós. La Eigreija fui ua de las anstituiçones que mais acarinou la arte i ls artistas.
Nun andube anhos ne l seminairo, nin sou de ls de ir a missa.
Nun cunfundo relegion cun politica.
Mas defendo la berdade i por esso antendo que se debe saber quien manda ne ls polícias de Braga. Se ye l Papa ou l menistro de la Admenistraçon Anterna.
Fui feito un ataque a la lhibardade de spresson, mas tamien eiqui fui feito un ataque a la Eigreija i als Santos. Un berdadeiro ato de antoleráncia relegiosa.
Eilhes ándan mesmo por ende...Ls que quieren calhar todo mundo.



L znudo cinçurado an Braga

Ne l museu, l znudo stá spuosto
Partes a béren-se… naide bira l oulhar
Ninos ambáien-se…
Son de sue mai, las partes
Ye apuis, Ye arte!… Puoden mirar

Panho, piedra, madeira i outros tales
Asparécen-se a bibos, quaije eiguales
Ye arte… puoden quedar

Adonde stá la çfrença?
Anté me ambasbaco
I penso que ye…
Ne l que bei l retrato

Ten calhos nos punhos
I nuolos no peito a sangrar
De tanto bater, de tanto rezar
Antolerante i aculto…
Bei-lo a pecar!...

Bersos pra ti : La frol de l camino

Dançadora de Balcerto




La frol de l camino
Pul camino la frol abierta
Que ne l coraçon d'un spierta
La gana d'alhá s'acunchegar
Pra que naide la baia a smagar.

Stribada dun charco d’auga
Naciu fugida dua parba.
Pulas manhanas grácias a l’ourbalheira,
Que l sol, deilha de-lei, fizo ancarrapitada an yedreira.

I strunquei-la i cula mano amouchei-la
Cul miedo qu’apanhasse friu pula Costanielha.
Que pula beiga curri i an casa cheguei.
Al lhume, de l friu la lhibrei.

Mas la natureza ye cabrona
Qu’eilha sabe i nu’l perdona
Baia que puchára !
Ya fizo de la mie frol murcha.

Tiégui Albes, 27 de Febreiro dal 2009, Paris.




26/02/09

Bamos Indo... 2ª Parte



Sperta, come, cuorre,... agarra na pala i la picareta
Perde l camboio que fuge, ne l meio de la multidon.
Agarra la sfregona, l panho, ou l lhibro i la caneta
Ne l bibir a nun bibir, a scapá-se an serbidon.

I nesse correr bíben ls que scápan.
Suonhos dua bida mais buona, de realizaçon porfissional, de mais tener.
I adonde quedou l nial que ls fizo medrar?
Stá baziu!... Anchiu-se de prumas brancas!...
Quieren lhebar essas prumas cun eilhes, mas ls paixaricos de prumas brancas anfraquécen i muorren-se, quedando ancerrados nua gaiuola.
Como las rolas ancerradas, pérden l cantar.
Eilhi, de oulhar triste i a assomá-se an jinelas cerradas que nien sequiera déixan ber la quelor de l cielo, ls dies inda son mais morrinhosos.
La cena cun la família ye brebe, l drumir ye brebe, para debrebe spertar. Este correr repite-se dies, staçones i anhos!...
Eilhes que nun ténen priessa, quédan an casa i ténen priessa de se ir.
Percúran un bezino que nun ténen i cúntan las speras cumo quien cunta freijones un a un, nun saco de tristezas!...
Píden-le als filhos que ls báian a lhebar pa l sou nial, para stéren outra beç ne l sou bamos indo...
Despuis, uns i ls outros, cúntam ls dies que fáltan pa l Natal i l més de Agosto, an calendário anfenito, ne la sue priessa i ne ls sous bagares.

Maldita guerra



I para nada dixo Abelhón
I para nada digo you
I para nada dezimos todos
Mas Manuel alhá quedou

I para nada Manuel Zé
I para nada ende quedeste
Nun fuste a defender nada
I la tue muorte ancuntreste

La última beç que you l bi
Fui ne l Porto, na staçon
Porque biajaba sin belhete
Eilhi l prendírun anton

Lhougo quando el me biu
A mi s'abraçou a chorar
Á Jantonho, á Jantonho
Bou a morrer ne l Ultramar

Nun digas esso Manuel
Que alhá tu nun morres nada
I nun ye que morriu mesmo?
I para nada, i para nada

Sin belhete, i sin denheiro
Staba preso na staçon
Paguei l sou belhete
I resolbi la queston

Zdende nun l boltei a ber
Fui a cumprir l sou deber
La bida ten destas cousas
Que muito mos fázen sofrer

Muito oubrigado Abelhón
Por te lhambrares del
Pus assi you boltei
A recordar a Manuel

Á Manuel, á Manuel
Tengo tanta suidade
Roubórun-te la tue bida
Na frol de la mocidade

José António Esteves

25/02/09

Courbet, Bento XVI i la lhibardade de spresson

« L’ourige de l Mundo », quadro de 1866, pintado por Gustave Courbet (1819-1877), spuosto atualmente nun de ls mais guapos i amportantes museus de Paris, l museu d’Orsay.


Mas esta pessona sabeis quien ye. Nun ye neçairo apresentá-la.




An repuosta al redadeiro testo de Fir i porque l comentairo que le querie aperponer yá ampeçaba a quedar lhargo demais, sabendo que l porblema a que el se referiu ye un tema de sociedade mais amportante que l que parece a la purmeira bista…

Podeis acraditar que essa giente an Braga - agentes de la PSP que quejírun sacar bários eisemplares dun lhibro (puls bistos dua outora i cineasta francesa que alguns poderan achar assi i todo algo porbocadora, Catherine Breillat) an que aparcie na cápia l quadro de Gustave Courbet, « L’origine du monde » (L’ourige de l mundo) - nun debe de saber mui bien l que ye la Arte, quien fui Courbet i inda menos, l que ye inda mais grabe, la lhibardade de spresson cumo dreito fundamental de l Home.
I çculpai por zabafar un cacho aqui hoije a perpósito deste assunto, talbeç por Courbet ser francés i you tamien l ser oufecialmente zde hai mais de binte i cinco anhos agora, mas tamien (i ye esso l mais amportante !) por el haber sido un republicano i un socialista de purmeira cun eideias antre las mais abançadas de l sou tiempo. Mas deixai-me preguntar tamien: nun fazeran parte tamien esses agentes de la PSP, ou las pessonas que le pedírun para apriender esses lhibros, desse tipo de giente que ye batizada, cumo muitos tamien l son nesse paíç tan católico i praticante cumo ye Pertual, faç la quemunhon, casa eibidentemente cumo nun puode deixar de ser pula Santa Eigreija… I bai a missa… Mas para ber l quei? Uas santas por eisemplo ne ls altares que até méten miedo a las bezes, se pensarmos bien! Mui tapadas cumo todos yá bos apercebistes… i subretodo eimaculadas eilhas!
Inda me stou a alhembrar que an sou tiempo Zeca Afonso, por eisemplo, soubo dezir quatro berdades bien ditas an relaçon a la cinçura eisercida pula Eigreija i las relaçones que anfeliçmente muitas bezes mantubo cun ciertos Stados i ciertos regimes políticos… antre l bispo de Braga (Braga percisamente!) quando el, Zeca Afonso, inda era bibo i un cierto regime facista, reacionairo, retrógrado, pula cierta houmófobo tamien, colonialista i…. eibidentemente!, un regime que cunsidraba las mulhieres cumo pessonas de segunda catadorie, pessonas a quien era negado até, para solo citar un eisemplo que muitos talbeç yá téngan squecido ou de que nunca téngan bien oubido falar ou até nun antressa muito a alguns de oubir falar: l dreito pa las mulhieres de çponer lhibremente por eisemplo dua cuonta bancaira sien la outorizaçon oubrigatória de l home ounipotente i todo poderoso !

Mas arreparai bien i tentai analizar las cousas tamien ne l sou cuntesto atual!
L que cuntou Fir passa-se nua altura an que nestes redadeiros tiempos l representante mássimo de la Eigreija, l papa Bento XVI cumo todos sabeis, acabou de tomar decisones que aqui an Fráncia deixórun mais dun de boca abierta! Antre ls quatro bispos ultratradicionalistas que fúrun reabilitados pul Baticano i por decison papal por cunseguinte, neste més de Janeiro atrasado, até hai un, l arcebispo anglés Richard Williamson, que nega i cuntina a negar zde l seminairo que dirige na Argentina i an todas las antrebistas que dá, nada mais nada menos que l holocausto i la eisisténcia de las cámaras de gaç ne ls campos de cuncentraçon i de stermínio nazis, na altura de la Segunda Guerra Mundial!
I inda m’ iba-me squecendo de dezir: pertenciu a las mocidades heitlerianas, este papa Bento XVI !
A todos aqueilhes que bos dezíren : « Puis ye, mas ye que na altura, todos ls moços daqueilha eidade i antre eilhes seminaristas tamien cumo esse papa, fúrun oubrigados i até forçados a antegrar las mocidades heitlerianas», respundei-le solo esto: " Puis! Mas ye que ne l meio de toda essa eignomínia, tamien houbo, até seminaristas!, moços almanes (Mas nó este nuosso papa!) que fúrun bien mais corajosos i se recusórun, ponendo seriamente la bida deilhes an peligro, a antrar nas mocidades heitlerianas ! "

« Nun hai que misturar todo!» pensaran tamien alguns… I a eilhes tamien respondo :
Nun stou a misturar todo! Passa-se que ningun problema puode ser ancarado de maneira apartada ou eizolada an relaçon a outros. Todo, stou cumbencida, stá dua maneira ou doutra lhigado. Todo faç parte dun todo!

Mas a la data de hoije feliçmente, puode-se dezir que nun deixou de haber assi i todo i cuntina a haber un mobimiento de portesto i reaçones depuis dessa decison bien stranha que fui tomada por este papa i de las declaraçones an particular de carátele negacionista que cuntinou a fazer zde anton Williamson; portestos i reaçones contra la atitude tomada por esse bispo anglés cumo esta dun comentador, houmorista i ator francés que nun deixa scapar nada i que oubi, cumo muitos, inda nun hai muito, nua de las rádios mais amportantes, aqui an França, France Inter:
http://video.google.fr/videosearch?hl=fr&q=st%C3%A9phane%20guillon&um=1&ie=UTF-8&sa=N&tab=wv#q=st%C3%A9phane+guillon+benoit+xvi&hl=fr&emb=0

Só depuis de la decison tomada pul papa i por bias de todas las reaçones que ampeçórun a aparcer ye que l Baticano acabou por eisigir que Williamson recunsidrasse las sues posiçones… Mas até hoije, l que sabemos tamien ye que l bispo assi i todo cuntina a negar… negar i siempre negar cumo se nada fusse ou tubisse acuntecido!

Talbeç até fusse capaç l bispo esse de negar que nestas tierras de Miranda adonde nacimos muitos de nós, an tiempos tamien acunteciu ua eignomínia, ua antre outras, chamada Anquesiçon, tamien cun sous dramas, formas de bioléncia i de antoleráncia, torturas i crimes an grande scala. I até serie capaç de dezir tamien, sabendo nós agora de l que ye capaç : «Bó, mas esso yá acunteciu (Se por acaso acunteciu… !) hai yá tanto tiempo! Quien ye que se alhembra? Naide, claro! Nien bal la pena star a falar nesso! Ye bien scusado!»
I hai que le dezir anton, sien miedo i cun toda la fuorça de cumbicçon que puode ser la nuossa: «Acunteciu, si, anfeliçmente! Inda hoije, passados anhos i até seclos, inda sáltan als uolhos an muitos lhados las cunsequéncias se repararmos i pensarmos bien! Só quien ye ciego ye que nun bei! I neste caso, ciegos ancapazes tamien de sentir las cousas ye ua cousa bien triste i até peligrosa! Grabe, mui grabe, tamien! Que dezir anton dessa tragédia que fui la Segunda Guerra Mundial i de que muitos, inda hoije bibos, fúrun teçtemunhas?! Bonda anterrogar ls mais bielhos alredror de nós. Sien deficuldade, pónen-se a cuntar...

I teçtemunhas cumo essas pessonas, nun fáltan anfeliçmente!
You yá tube oucasion de oubir falar mais dua. Muitas, miles!»


Camino pa la mouqueira





L ronco de l altemobles, l silbote de ls camboios, de las motas, ls bózios de ls bendedores ou la surdina de las pessonas que antropíçan uas nas outras, berdadeiros bandos que baláncian ne l pendor de la manhana i la tarde para se quedar loinge de la corte.
La tormienta declarada de las telbisones, rebistas i jornales nun pára, arrincando las gientes pa l zafuogo, ancarrilhando las baidades nua fugida d’anganhos a cubierto de pormessas traídas an terrinas de porcelana acoquelhadas de mil falsas scuolhas, quédan las modas, poucas de balor, passadas na rádio de un rádio para botar fuora la rezma de scarnos que m’antrórun pulas oureilhas i me adóndian.
Angeinhos, sparrielhas purfeitas, maldades mais que muitas adonde nun quiero caier, spurmento to las manhanas la fuorte tentaçon de me birar xordo por bias destes perdutos ouferecidos als muis oubidos, amponientes mais que l strondo dun trúnio que quieren matar l reçumar que me sobra i quedou dantes. Matar aquel siléncio adonde çtinguie ls pios de ls mouchos i de las crujas, ls silbos de ls páixaros i de las abes, l mexer de las fuolhas de ls ramalhos i de las çfróncias.
Ye nesta selba de casarius, d’antenas i de filos que s’amoucha l siléncio dun bruído faroç, adonde l matracar de todo s'ampon se fur botado de corneta. A nun ser assi nada nien naide oube seia l que fur.
Selba de bruídos i de bózios, de roncos i de silbotes, xordo me quedo cul passar de l tiempo, lhuito para nun me quedar ansensible, star spierto pa l siléncio d’ouro, tener l sentido de l cantar dun reissenhor que todas las manhanas m’ouferecie algo puro, la melodie que m’ancantaba i me cumbidaba a ser parte de l sou mundo que nun este.
La mie alma percisa dessa moda i desse aire, desse oulor i desse sítio, porque l coinciu, l saboreou. Nun l tener queda-se negra, cumo negra queda la nuite que nun amostra l sou strelhado nien lhunar.
Tengo arrecelo s’essa xordeira yá stá ne l puial de mie casa, yá s’antolha bater a la mie puorta, i quier que deixe de oubir la fala de ls bezinos, de ls amigos, daqueilhes que mais quiero.


24/02/09

Braga i l ampeço de l mundo


(eimaige sacada de l blogue Irmão Lúcia de Pedro Vieira)


Cunsante li hoije an bários blogues, trés agentes de la PSP de Braga antrórun nua feira de lhibros an saldo i sacórun dalhá bários eisemplares dun lhibro subre Stória de Arte. Porquei? En la cápia, staba l quadro L’Origine du Monde, de Goustave Courbet (stá agora spuosto an Paris, ne l Museu d’ Orsay), que amostra ls quartos i l sexo dua mulhier. Pintado an 1886, foi un choque para aquel tiempo i parace que l cuntina a ser.
Pa ls eidiotas de la PSP de Braga, fúrun cunsidrados lhibros de pornografie. Será que lhebórun ls lhibros de la feira para ls podéren ber melhor na squadra ó an casa? Ó será que tubírun un ataque súbito de puritanismo? You nun sei, mas cuido que nun debien de deixar qualquiera stúpido antrar pa la polícia. Todos ls agentes debien de coincer, pul menos, ls cunceitos de Democracie i de Stado de Direito. Mas esso sou you. Hai claramente quien nun pense assi.


23/02/09

Bamos indo... 1ª Parte




Stamos ne l Antruido. L tiempo ye soalheiro i na mesma ancarambinado, eiqui no Nordeste.
Pul die l sol ye relhamposo; a la nuite, la gelada anteima an formá-se amostrando a la purmanhana ua manta branca que cun l sol relhuç cumo l cristal mas que debrebe se derrite. Nas ancuostas biradas a Norte, anteima i bai quedando.
Ye cedo. L sol ampeçou a spreguiçá-se i debrebe chubirá l monte sobranceiro i alumiará l'ancuosta de l aldé.

Quedo-me an casa i, atrabeç ls bidros, lhabo ls uolhos cun la paisage an quelor de cinza acastanhado, nua mistura de tierra drumida i arbles çpidas, spargidas pul aire assobiador que le cungela las antranhas i le fai ancolher ls gromos tienros i deseosos de nacer.

Ls arboles, prenhadas i no fin de l tiempo, ténen gromos que debrebe boziaran de alegrie en fronças tienras i apuis en folhaige ancerada i dun berde zlhumbrante.
Stubírun a cumprir l tiempo en eibernaçon, nun eimbierno rigoroso que teimosamente botou camadas de niebe i gelo resbalante.

Tamien eilhes cúmpren l tiempo i eibérnan, ls bielhos!...
Cuorpos ampedernidos, manos tremblas, ancarambinadas, cúntan ls dies i las lhargas nuites, cume quien reza a passar las sartas dun rosairo de martírios, nua ladainha de marmúrios, an terjeitos i palabras repetidas.

Como ides, tiu Antonho?
L mesmo de siempre, acá bamos indo!...
L acá bamos indo que se repite to ls dies, l cada beç mais malo que se repite siempre, cumo siempre se repite l tornar a benir de las ciguonhas i las andorinas, mansageiras de la Primabera.
Aquel acá bamos indo… sien suonhos!...

La gente muorre-se quando se queda sien bida i muorre-se tamien quando se queda sien la capacidade de sonhar!...
Ye un morrer deloroso, debagaroso, nun cunsemir de quien se bai morrendo por drento.
Ye un bibir a morrer i un morrer a nun bibir.

Apuis, l oulhar baziu i ousente percuorre ls dies i las nuites, las staçones i ls anhos, nun bamos indo!...
Bamos indo,…anquanto Dius querga!...
Un bamos indo a spera de ls filhos que eimigrórun!...
Un bamos indo!...

Sou nobica

Nisto you sou nobica
Acabadica de nacer
Falar nun me custa nadica
L que me mata ye screber

Apuis, na mie tierra diç-se assi
Bós i outros dízen assado
Yá toda me cunfundi
Tengo l caldo arramado

Mas, cumo diç Amadeu,
L que antressa ye ampeçar
I cun algun studo i ajuda
You hei-de alhá chegar

La Quadrilha

Fui a las Froles Mirandesas
Pa las ber risquei ua cerilha
I anton pude you ber
L que dixo la quadrilha

Bi que staba alhá Amadeu
Que ye l xefe na stalha
Por algua cousa serie
Que le dórun aqueilha medalha

Inda nun habie bisto a Ana,
Mas bi-la desta beç
I bien guapa que staba
Cun sue cabra cabrés

Bi tamien a Faustino
Que tamien ye Antão
Las cousas qu'eilhi puso
Cada ua an sue oucasion

I tamien pude you ber
L que dixo Deusdado
Cun todo l qu'eilhi dezie
Passei un cacho angraçado

I tamien staba Artur Esteves
Un cachico amperrado
Mas cada un colga l que ten
I a mais nun ye oubrigado

Se calha la culpa fui mie
Nun fiç la cousa acabada
I ne l decorrer de ls tiempos
You nunca le ansinei nada

Bi que staba alhá Alcina
I bien guapa que staba
De ber aqueilhas cousas
You nunca mais me fartaba

Ancuntrei a Leonardo Antão
Ne l meio daqueilha lista
Tamien gustei de ber
L que dixo l fadista

Tamien a Carlos you bi
I las cousas qu'eilhi tenie
De bé-las nun me cansaba
Nin que stebisse nuite i die

Cristina Martins eilhi staba
Cun sue tese de Doutoramento
Culas las cousas que bi
Digo que quedei mui cuntento

Passei por Alfredo Cameiron
Que staba a meio de la lista
Anté quedei abismado
Cun toda aqueilha bista

Muito más grande ye la lista
Que you eilhi bi
Nun ls pude meter a todos,
Porque eiqui nun cabie

Mas alhá passei por todos
Nun bos quiero anganhar
I para bos tornar a ber
Seguro que buolbo a antrar

Yá agora que alhá antrei
Yá nun quiero you más nada
Nun sou capaç de me drumir
Sin dar eilhi ua oulhada

You quiero meter la pata
Yá me stou a purparar
Qualquier die eilhi starei
Para me poderdes mirar

Quije you dezier las cousas
Que nas froles you bi
I que stou mui cuntento
Tener antrado eilhi

Sou you mui curtico
Quaije nun daprandi a ler
Por esso antrei eiqui
Para cun bocés daprander

Bersos pra ti : la purmeira beç

Xaras, sierra de la queluobra

LA PURMEIRA BEÇ

Çpon-se al sol,
Ne las tues melenas an caracol.

Los tous uolhos ne la tue cara,
Ténen l brilho cume se fússan xaras.

Ne la tue grande cabelheira preta,
Manhana habera ourbalheira.

Auga a correr pula tue tiesta,
Cumo a passar por ua ourrieta.

Ende darei-te un beiso,
Que nien tu l sabes por fin sera eiterno.



Tiégui Albes, 9 de Júnio dal 2008, Paris.

Demingo Gordo




You, agora, querendo passar por antandido, habie de ampeçar este scrito subre l Antruido cun ua licantina a dezir que ten raizes nalgua dessas fiestas de ls Remanos ó de ls Gregos, ó assi, ó de ls Celtas ó pori ne l Angito... apuis daba-le outra buolta cun l "roubo" pa l calandário Cristiano, fin de Ambierno, ampeço de Primabera, metie-le Duniç i Baco al barulho, cousa i tal, anda que nun me habie de anganhar muito.
Mas cumo l melhor ye falar de l que sei, siempre bos digo que de Antruido an San Pedro nun hai muito que ber.
Datrás ls casamentos i las trobas yeran certinhos i nunca falhában. Mas yá uns anhos que nun se fáien i nun custa muito a saber porquei: nun hai a quien casar!
Agora, tirando-se meia dúzia de garotos bestidos de pafós - quando los hai! - a dar uas buoltas pulas rues, de l Antruido yá sobra pouco.
Assi i todo, l que sobra nun ye malo de todo.
Demingo Gordo - ó die de Antruido para quien puode - yá se sabe: butielho cun cascas!
Diç que nun ye ua tradiçon mi buona para la salude: gorduras, colestrol i assi. Stá bien! Yá oubi trés bezes!, cumo dezie tiu Chuché, i yera xordo!
Arreparai bien i dezi-me se nun le perdonábades un colestrolzico, para poder zanfastiar bien ls dientes!
You si yera para bos cumbidar para ber se me queriedes botar ua mano, mas apuis passou-se-me, i solo quando lo bi salir de la panela ye que me lhembrou de bós, yá bai a tener que quedar pal anho que ben, por agora teneis que bos cuntentar cun l retrato.
I tamien queda un retratico de la nabalhica: fui tiu Américo de Palaçuolo que la fizo, i an mie casa esta ye la nabalhica de l pan, al menos yá más de quarenta anhos, que you siempre me lhembra deilha. I ai de quien se astreba a cortar chicha ó outra cousa cun la nabalha, que apuis queda ambuznada pa l pan. Spurmantai bós a dezir-le a mie mai que tanto dá, que apuis bereis la respuosta!
De maneira que yá sabeis: se pal anho quejirdes benir al butielho a San Pedro ne l Antruido, nun habendo mal ó muorte, la nabalhica de l pan - eilha yá bai bien gastica! - inda há de ser esta!

21/02/09

La apersentaçon

You sou tetrapleijo
Nun l bou you a scunder
Digo als que nun me conhécen
Cumo ye l miu deber

Hoije bou-me a apersentar
A la quadrilha anton
Eiqui stá l pimpon
Que bos quier desear
Un santo die a brilhar
Ne l buosso guapo corteijo
Cumo para mi deseijo
Que bos cuorra bien afinal
L miu será eigual
You sou tetrapleijo

Chamo-me José António
Pa ls nietos abó Zé
Ye perciso tener fé
You bos digo outra beç
Stés tu adonde stés
Nun baia l diabo a tecer
Sprai anton para ber
Cumo amanhece l die
Que corrisse bien you querie
Nun l bou you a scunder

Ye grande mi sastefaçon
De a la quadrilha pertancer
Mui feliç eirei you a ser
Digo-bos de l coraçon
Grande quadrilha esta anton
Digo para nun bos squecer
Que agora stou you eiqui
Melhor quadrilha nun bi
Digo als que nun la conhécen

Para todos muita salude
I que la sában stimar
Agora stareis a trabalhar
Que esso ye ua bertude
Pido a Dius que bos ajude
Que el ten esse poder
Pus manhana eireis a ber
Cumo stan las einergies
I you bos dou ls buns dies
Cumo ye l miu deber

José António Esteves

Naciu esta nuite


Yá muitos anhos atrás
Semiente mie bó sembrou
Germinou por ende
Qu'inda nun se secou


Germinórun por Palaçuolo
Buns fruitos dórun puli
Fúrun acrescentando
I yá bamos eiqui


La última naciu esta nuite
Yá la stábamos a sperar
Nun sei adonde chegaran
Assi por este andar


Fázen parte de la mie stória
Ben de semientes que you sembrei
Fúrun semientes, que de miu pai
Un die you hardei


Botei-las lhougo a la tierra
A ber se si pegaba
Para ber se la mie stória
Inda nun se acababa


Pegórun a la purmeira
Pus nunca se secórun
I agora yá son eilhas
Que outras semientes dórun


Este que bieno esta nuite
Ye l fruito dua que you sembrei
Demorou a dar sou fruito
Mas inda bien que la plantei


Agora daqui palantre
Ye solo quedar a sperar
Que eilhes fágan sue sementeira
Para la mie stória nun s'acabar


You até sei mui bien
Qu'eilha ten que acabar
Mas yá quédan ls nietos
Para la stória cuntinar


José António Esteves
Bumioso

20/02/09

Porque me deixeste para trás!?


La Cruç de l Barreiros (hai quien diga que fui tie Calras que la mandou poner ende ne ls percípios de l seclo datrás)


You era un cachico mais bielho, mas la çfrença d’anhos era tan pouca que nunca fui strobilho de las nuossas cumbersas ou jogos. Bien bezinos, antre las casas de morar solo s’antreponie la de miu tiu Manuol Einácio, las loijas i la corriça de l ganado éran puorta cun puorta. S’este arrimado era buono para nós garotos, que éramos joldeiros quando saliemos pa la scuola ou pa l termo culas béstias ou la cria, l mesmo nun se podie dezir de nuossos pais, andában siempre culas candeias a las abiessas, porque las pitas scarbában ls huortos i la sterqueira, l carro s’atolhaba a la puorta, la ramalhada nun habie de ser eili, que sei you, éran teimas que lhebában a arreganhar ls dientes i séren rezungones l tiempo todo. Mas esso nunca ampediu ls filhos de se faláren i sermos amigos, de partilhar buonas tardes ne l termo, fazer corridas culs arcos, jogar a la bilharda, tenermos ls nuossos segredos daqueilho que gustábamos, andarmos a saber de nius, zabafos i cuntar las nuossas cuontas. Ls nuossos pais sabien que loinje deilhes nós teniemos esto todo uns culs outros, i dende nunca bieno quinau de maior, acuntecie tamien culs mius armanos i sue armana.
Un quando ye nuobo stá mais puro, nun ten lhugar pa las maleitas que antrábian las nuites i anfernízan ls dies que córtan l bien star de ls bezinos. Quando se ye garoto, l’amisade i l’eigualdade nun quédan çpinduradas atrás de la puorta, estes balores stan siempre a mano, stan an to ls géstios, son dados sien ser pedidos. Era assi cul miu amigo, que la maldita muorte lo lhebou lhougo que sacou las suortes, na frol de l’eidade. Aquel rapazico de poucas falas, cara ambergonhada, metie l pion ne l bolso de la jiqueta i ataba las calças cun baraço, cuntentaba-se solo cula cumpanhie de ls amigos, para mi nunca creciu.
Hoije son muitas las bezes que me lhembro de quando íbamos la Caleija Ancha arriba a cara als Barreiros, de bardasca na mano i las mulas d’arreata, le cuntaba las mies tristezas i alegries, ls mius zanganhos i eilusones. Partilhábamos las molhadelas i fraquezas, secábamos ls miotes i las cholas a la calor de l mesmo lhume. Quando assi acuntece, you sei que tu nun stás miu bun amigo, cunto todo na mesma porque nun tengo mais naide.
Ah miu amigo Casmiro porque me deixeste para trás!?

La lhagona de ls Barreiros (Ye ya criaçon de ls tiempos modernos, peçque paraíso de gambozinos)

19/02/09

San Balantin 2009



"Cumo se custípan ls namorados de Peynet"





Yá faç cinco dies i dezir que naide se alhembrou de amentar ou mesmo de celebrar San Balantin neste sítio! Nun se puode dezir outra cousa: ye un sacrileijo !

De la França adonde moro, nunca faltaran eimages por eisemplo para l celebrar bien celebrado l San Balantin! I este anho, mais ua beç, cumo l anho atrasado, deixo aqui zeinhos de Raymond Peynet que naciu an Paris an 1908 i que se morriu faç dieç anhos ne l die 14 de Janeiro… un més antes de l San Balantin percisamente. Ye l criador de ls «namorados de Peynet» (Les amoureux de Peynet), essas dues personaiges tan románticas que aparécen nestas graburas que deixo aqui tamien astanho. Nun sei se todos se alhémbran de you dezir yá l anho atrasado que eisiste, an Heiroshima, ne l Japon, ua státua adonde stan repersentados estes dous namorados de Peynet…
I na cidade de Valence, ne l Sul de la França, até dan un Diploma d’Amor tamien eilustrado por Peynet. Todos stais abisados! I nestas cousas, quien ye que puode chumbar, dezi-me ?

Ah, inda me iba squecendo... Todos ls zeinhos de Peynet que bos amostro son mui recomendables i angraciados até. Mas nun bos anganheis! L artista fui capaç de ir un cachico mais loinge…! Mas nun digo mais.
Mas quien, quien serie capaç de cometer tamien l sacrileijo de l cinsurar esse poeta de l'eilustraçon? You?
You nó!


P.S. Pa l anho que ben, se todos tubirmos salude, hei-de bos amostrar mais eimages para celebrar San Balantin. Eimages destas tierras i destas gientes de França... mas siempre, siempre, recomendables !



La Segunda Palhestra de Mirandés an 2009 (Parte 2)




(cuntinaçon)

José Leite Vasconcelos, apuis de haber feito la purmeira biaige a la Tierra i Pátria de la lhéngua cumo el se referiu a Dues Eigreijas, pulicou O Dialecto Mirandez, que define las caratelísticas de la lhéngua i faç tamien de gramática. Nesse lhibro fala de las çfréncias de la fala antre algues tierras, dá alguas andicaçones quanto a la fala de la raia, mas nun fala de las bariaçones de l sendinés. Tamien nesse lhibro fala an Zenízio a perpósito de la lhienda de la Senhora de la Coquelhuda i debe tener sido la purmeira beç que esta lhienda fui publicada.
José Leite Vasconcelos, diç que ls mirandeses debien fazer sfuorços atrabeç de la fala familiar, correspundéncia eipistolar, publicaçones de artigos lhiterairos i tradiçones populares para çfender l mirandés de las ambasones de l pertués i de l spanhol. Este apelo subre la scrita solo mais tarde bieno a tener cuntributos de alguns mirandeses. José Leite Vasconcelos, apersentou l sou studo redegido an francés i ganha un prémio nun cuncurso de lhénguas lhatinas an Momplier i l mirandés passou assi a ser coincido an todo l mundo.
An Júnio de 1884 parte de nuobo a percura de mais anformaçones i desta beç bai a las tierras de Bergáncia. Ende fui a tener cul padre António Pereira, de Parada de Infanções, cun quien yá benie a trocar cartas. Andubo por bárias tierras i fui al Zeibe a besitar un pariente. Arranjou un tiu yá cun eidade i ua burrica que l lhebou por aqueilhas tierras afuora an direçon a Riu de Ounor i Guadramil. Eiqui tubo cuntato cul Riodonorés i Guadramilés, mas nestas dues tierras stubo poucas horas, mas mesmo assi publica l purmeiros studos subre estas dues falas, Riodonorés i Guadramilés, falas lhenoesas tal cumo l mirandés.
Cuntina la sue biaige cun çtino a Sanmartino, para besitar l Abade Sardina que el coincie solo por cartas. Cuntina l camino i passa por Riu Friu, Pinelo, Abelanoso i eiqui bai a tener cun un studante de 16 anhos que habie coincido an Bergáncia, chamado. Este studante de nome Pires Avelanoso, benerie a ser mais tarde diretor ne l menistério de las colónias cun quien JLV trocou correspondéncia. An Abelanoso tenerá stado pouco tiempo i cuntinou biaige anté Sanmartino. Pul camino apanhórun ua nubrina mui cerrada i yá andában perdidos quando un pastor apareciu i alhá ls ancaminou pul sítio cierto. José Leite Vasconcelos yá habie publicado trabalhos de l Abade Sardina, na sue rebista L Panteon.

JLV staba ansioso por se ir a ancuntrar cun l Abade Sardina, que cunsidraba cumo un grande bulto na lhiteratura. Quando chegórun a la ribeira de Sanmartino yá la nubrina habie lhebantado i el pudo assi ouserbar las buonas bistas que ende habie. JLV ne l sou lhibro De Terra em Terra diç que eimaginaba la casa de l Abade Sardina cumo la casa dun lhiterato, mas quedou mui admirado por ber que era armana a las outras, sin paredes ancaliadas, cun portaladas i chena de alfaias agrícolas i pansou:
- Manuel Sardina ou ye lhabrador ou filósofo!
Fúrun recebidos pula criada a quien antregou un carton cul sou nome, i lhougo l abade l mandou antrar. Era manhana bien cedo i l Abade Sardina staba inda de camisa i ceroulas i anquanto l Abade se acabou de bestir reparou que ne l aposento habie muitos alfarrábios, lhibros, cartas i papeles spalhados pul chano i lhougo antandiu que l Abade nun era lhabrador, mas si filósofo. JLV çcribe l Abade cumo sendo de statura mediana, magro i que tenie arrimado a 40 anhos. L Abade çpuis de se bestir fui a dezir missa, que nesse tiempo era dita an zanjun i JLV acumpanhou-lo. Na missa nesse die solo stában l Abade, JLV i l criado deste. Cumo nun habie sacristan, tubo que ser el l ajudante.

L Abade Sardina, naciu an Sanmartino an 1841, l pai era de Angueira i la mai de Sanmartino. JLV stubo solo uas horas cun l Abade i apuis seguiu biaige cun çtino a Dues Eigreijas, tenendo agarrado l Carril Courisco a partir de l Naso, fazendo apuis un zbio pa la Speciosa de adonde seguiu para Zenízio.

Nestas dues tierras nun parou i solo haberá falado cun algua pessona que adregasse a star na ruga. Chegado a Dues Eigreijas, tamien stubo pouco tiempo. Passou apuis por Sendin adonde drumiu ua nuite i ende tubo cuntato cul sendinés, oubindo uns quantos homes a falar ne l Sagrado i cuntórun-le la cuonta de La Raposa Manhosa. De Sendin bai a Mogadouro i desta beç fui a quedar an casa de ls pais de l sou amigo Trindade Coelho. Apuis seguiu biaige anté l porto.


Desta biaige publica nuobo lhibro que ye l Flores Mirandesas que el dedica a la lhéngua mirandesa. L poema mais amportante deste lhibro, ye "Quien
Dirie", que el dedica al Abade Sardina, l poema las "Muralhas de Miranda" ye dedicado a Branco de Castro, i las dues stáncias 20 i 21 de l Canto III de Ls Lusíadas, son dedicadas a Trindade Coelho. Na antroduçon de Froles Mirandesas stá ua carta de l Abade Sardina screbida an Setembre ou Outubre de de 1884.

L Abade Sardina era un grande poeta que colaborou nas percipales rebistas desse tiempo i de quien Guerra Junqueiro, diç que serie un de ls mais pormissores poetas desse tiempo. L Abade Sardina forma-se an padre an Bergáncia, indo a seguir para Coimbra a studar, adonde fui colega de Guerra Junqueiro i de João Penha que eiditaba nesse tiempo l jornal A Folha, an Coimbra. Apuis fui para Braga adonde studou mais quatro anhos i dende bai para Sanmartino.


L Abade Sardina scribe-se cun Antero de Quental, que habie acabado de publicar las Odes Modernas, lhibro que apersenta la chamada poesie reboluçonaira.
An 10 de Setembro de 1871, Antero de Quental, scribe al Abade i ampeça la sue carta trantando- lo cumo "meu caro correligionário" i cuntina dezindo que solo agora respundo a la carta del, quando acában de ancerrar por orde superior las Cunfréncias de l Casino, dadas ne l hotel Bragança an Lisboua. Antero de Quental coincie ls bersos de l Abade zde 1860 que habien sido publicados na Folha de Coimbra. Cuntina la carta dezindo que la carta de l Abade lo habie comobido i que agradecie la lhembráncia de le haber screbido. Para Antero de Quental l tratar deste modo era porque l Abade Manuol Sardina, tenie muito balor i era tratado cumo eigual puls grandes bultos lhiterairos desse tiempo.

An 1885 l Abade Sardina scribe ua carta a JLV, adonde fala de Joaquim de Araújo, de Penafiel, que tenie ido cumo adbogado para Génoba, stando l sou spólio an Veneza. Nesta carta l Abade queixa-se de l amigo Joaquim Araújo, que segundo el le tenerá quedado cun muitos poemas que l mandou, dezindo que fizo 40 poemas rebolucionairos, mas que habie perdido mais de 400.
Quien sabe se alguns destes poemas nun staran ne l spólio deste Joaquim Araújo, an Veneza? L Abade cuntina la carta dezindo que agora eiqui bibo neste rincon zde 1965. Ls mirandeses ténen que tener muita proua, por haber nacido i bibido na segunda metade de l século dezanuobe este Abade que eigualou culs grandes bultos de la Lhiterarura Nacional desse tiempo.

José Leite Vasconcelos, apuis destas dues biaiges nun ten mais cuntato direto culs mirandeses i passa solo a tener anformaçones por cartas. Faç tamien ua paraige an relaçon al studo de l mirandés i solo passados mais de dieç anhos publica ls Estudos de Filogia Mirandesa.


Un bien haia de nuobo al Conseilho Eizecutibo de la Scuola Francisco Arruda i an special a la sue persidente Drª Maria do Rosário de Matos, al porsor i ambestigador Amadeu Ferreira i a todas las pessonas que stubírun nesta segunda palhestra i anté die 21 de Márcio pa la terceira an Corroios.


Francisco Domingues


17/02/09

Curjidades mirandesas


1. You çque bi la baquita muorta i la çamarra çpindurada de la figueira, you dixe lhougo, bá, pus esta baquita yá nun mos fai la semanteira.

2. Zbie-se , zbie-se senhor Padre, que ben eilhi ua baca que scorna perros!

3. La fuonte cun auga mais clária ten siempre lhodo ne l fondo.

4. L diente muorde la lhéngua, porque bíben juntos.

5. Quien fala grabe nun ye quien mais muorde.

6. An Febereiro crécen ls dies un salto de carneiro.

Ne l passado Sábado, cumbersando cun l Pe. António Morais, de Bilachana de Barceosa, oubi i relhambrei estas curjidades de ls falantes de lhéngua mirandesa, de l tipo de ditos dezideiros.

Fui tamien relhembrado que nas aldés de l nuosso percioso rinconico mirandés hai curjidades dua anfenita riqueza cultural.

16/02/09

Las lhembráncias nunca s’apágan

Esta Cruç ye la de las Guiras (tamien coincida pur Cruç de la Rata)


Era questume ne l miu tiempo de garoto botar las bacas ne ls restroilhos. Lhougo que se fazie l acarreio i l termo quedaba sien medas, las buiadas andában puls restroilhos, ambaiában-se culas spigas que quedában, graninas de las yerbas, fenascos i alguns fenos que medrórun ne ls panes. La berdade era que berdura nas lhameiras i cerrados nun habie, a nun ser alguns galhos de freznos zgalhados a perpósito, i las spigas ne ls restroilhos era grano puro que siempre se dixo que fai bien a la cria. Mas esto de botar la cria ne ls restroilhos acuntecie cun quaije to la giente, i era ber muitas buiadas nessa temporada spargidas pula restrolhada.
Un die, tenie arrimado a meia dúzia d’anhos, mui pai mandou-me a ser buieiro pa la Chaneira, sítio de l termo que nesse tiempo nun quedaba ua suorte nien rabeira deilhas sien ser sembrada, la Chaneira, l Cabeço de la Cabanha, la Cruç de las Guiras, la Malhada i l Cabeço de l Naso éran campo para buiadas. Un miraba alredror i todo aquel termo staba que nien canhono çquilado, de quelor dourada i caliente capaç de birar zerto.
Cierto fui que esse die para mi fui mais que un zerto, fui un die de solidon i abandonado. Quando pul camino botaba cuontas inda tube la spráncia de que algua jolda por ende benisse, mas l tiempo fui-se passando i por ende quedei to l die cun cacho de pan i ua garrafa d’auga na cerrona. Porqui las fuontes nun abúndan i s’algun manadeiro habisse starie seco, i l’auga ne ls poços staba fonda para un garoto.
Ls dies apuis de la segada inda son rendeiros, l sol scarrancha-se an todo i nunca mais se porpon abaixar, dando lhugar al zánimo. La solidon chegou a tomar cuonta de mi, cheguei a pensar que staba solico neste mundo, castigado sien saber porquei, sien fazer mal a naide. Pouca suorte la mie, porqui quaije siempre habie mais buieiros i buieras i hoije naide.
Cheguei a chorar. Nun era miedo, qual ye l garoto que nun coincie l termo?
- Se naciemos i soutrodie yá íbamos al chinchin i apuis de la mamada quedábamos deitados nun suco anquanto nuossa mai lhabraba, aricaba ou segaba...
Era aqueilho que nace andrento dun quando nun ten naide, quando nun ancontra repuosta para aqueilho que lo cunsume, era aqueilho que duol sien tener frida, aqueilho que solo se bai quando las lhágrimas abáixan pula cara.
L tiu Feliç passou por ende a caras al Balhe de la Rata tocando sues mulas i biu-me d’uolhos molhados i percurou-me?
- Porque choras?
- Porque stou solico.
Se ye por isso, nun chores mais que esta nun bai a ser la redadeira beç.
Cumo era berdade l que este tiu, miu amigo me dixo!


Este retrato fui sacado ne l termo de la Quinta de Cordeiro (pertence a Dues Eigreijas). Meti-lo eiqui porque ten asparcéncias a todo aqueilho de la mie cuonta. De la Chaneira desse tiempo nun tengo nanhun, agora cun esta "florestaçon" debalde mais s'asparece a ua manta de trapos.


15/02/09

La segunda palhestra de mirandés de 2009 - retratos




La Segunda palhestra de mirandés de 2009 (parte 1)



Die 14 de Febreiro, tubo lhugar na Scuola Francisco Arruda, an Lisboua, la segunda palhestra subre "Sessenta Anhos Eissenciales na Stória de l Mirandés (1880-1940)" i alhá stában 25 pessonas, cun atento para oubir l palhestrante.
L porsor i ambestigador Amadeu Ferreira, ampeçou la sue prática fazendo ua pequeinho resume de l que se passou na purmeira palhestra. Assi, ampeçou por lhembrar cumo José Leite Vasconcelos (JLV), tubo l sou purmeiro cuntato cul mirandés i qual la sue purmeira fuonte de anformaçon. Essa fuonte fui Branco de Castro, de Dues Eigreijas, studante de angenharie ne l Porto, adonde JLV tenerá stado cun el pula purmeira beç pula Páscoa de 1882. Falou inda de las cartas que Branco de Castro screbiu a JLV i de la sue bida an Dues Eigreijas adonde fui lhabrador i de las malheitas que lo atormentórun to la bida.

José Leite de Vasconcelos, tenerá achado que las anformaçones de Branco de Castro nun chegában pa l studo que el querie fazer i resolbiu-se a ir anté Dues Eigreijas a oubir las pessonas. Ampeça anton a purparar la biaige cun Branco de Castro i nas férias grandes de 1883 alhá se pónen eilhes a camino. Agarrórun l camboio anté l Pinhon i ende agárran la deligéncia anté Macedo de Cabalheiros, passando por Fabaios, Alijó i Murça adonde segundo JLV yá habie la Cochina, chégan a Mirandela a la purmanhana cedo i diç el que staba mui delorido de ls saltos de l carro, i cun muita fame. Almorçórun lhougo pula manhana ua buona bitela, acumpanhada de bino berde, mas JLV debe star anganhado yá que an Mirandela naquel tiempo pula cierta nun haberie bino berde. Apuis salírun para Macedo, adonde chegórun a la nuite i ende la passórun. A la purmanhana andubírun a percura de trasporte i alhá arranjórun dues ties cun dous garotos i dues burricas que ls lhebórun anté Dues Eigreijas.
Anrriba las burras alhá ampeçórun mais ua eitapa de la sue grande biaige. Atrabessórun ls rius Sabor, l Maçanas i l Angueira. Passórun por Limãos, Gralhós, adonde JLV biu las pessonas a trilhar, i apuis chegórun a la Matela adonde JLV diç que drumírun an buonas camas cun buonos lhençoles de lhino. L die apuis cuntínan la biaige passando pul Campo de Bíboras, Bal d’ Algoso, Uba i ban anté Sampedro, purmeira tierra mirandesa. Eiqui JLV anchiu ls pulmones d’ aire i diç! Baliu la pena tanto trabalho para oubir falar la lhéngua. An Sampedro ban a la casa de l Abade adonde comírun queiso i pan dado pula armana de l padre que falou cun eilhes an mirandés.
Stában ne l sou quinto die de biaige i alhá ban eilhes cun çtino a Dues Eigreijas adonde JLV diç que era la casa i la pátria de l mirandés que el iba a studar. Chegados a Dues Eigreijas quedou an casa de Branco de Castro i nun se sabe al cierto quantos dies alhá stubo, mas teneran sido arrimado a quinze.
La notícia lhougo se corriu pul pobo i todos dezien que un studante de fuora staba an casa de Branco de Castro i que habie benido para studar la nuossa fala. Las ties purmeiro stában çcunfiadas pensando que el querie oubi-las para fazer caçuada, mas quando el diç que nun farie ua biaige de tantos dies se nun fusse para un studo sério ende eilhas ampéçan a falar cun el.
Las ties ajuntában-se pulas tardes a la selombra de ls cabalhales onde íban fazendo trabalhos i cuntando cuontas que JLV iba registrando. Pul die la sue percipal fuonte de anformaçon fui ua rapaza chamada Marie 'Mara i a las nuites era un home yá de eidade abançada que iba a tener cun el, pa le dar scuola cumo JLV diç. Tenerá sido deste home mui sabedor que JLV arrecolhiu l mais de las sues anformaçones. JLV i Branco de Castro teneran inda ido a Cércio i Miranda, mas solo de passaige.
Tornou pal Porto pul lhado de Mogadouro i nun se sabe bien se tenerá passado pula sue tierra Oucanha ou se tenerá ido lhougo pa l Porto.
Culs dados arrecolhidos nesta biaige i cun las anformaçones que Branco de Castro yá le habie fornecido, JLV publica O Dialecto Mirandez que ye la obra mais amportante subre l mirandés anté salíren ls Estudos de Philologia Mirandesa. An O Dialecto Mirandez JLV fala de las caratelísticas de la lhéngua, yá que stá ouganizado cumo ua pequeinha gramática an, i mos deixa muitas palabras de Dues Eigreijas, cumo tal: patata (batata), castanhal (souto), acion (acção), zaiuno (pequeno almoço), Conceicion (Conceição), perguícia (preguiça), ourifeiro an beç de ouribeiro (ourives), rato (cachico de tiempo), rigueiro (ribeiro), ruga ou rue (rua) etc. La çriçon desta purmeira biaige ye mais tarde publicada por Trindade Coelho ne l jornal O Reporter (1897) i apuis ne ls Estudos de Philogia Mirandesa I.

Subre la segunda biaige de JLV, an 1884, falarei na parte 2.

Un bien haia al Cunseilho Eizecutibo de la Scuola Francisco Arruda i an special a la sue persidente Drª Maria do Rosário Matos, por haber amprestado la sala.
Un bien haia al porsor Amadeu, por mais ua beç tener feito ua prática mui buona, que cun la lheitura de alguas passaiges fui ponendo las pessonas bien çpuostas i a rir.
An último lhugar un bien haia a todos ls que stubírun nesta palhestra i anté die 21 de Márcio pa la 3ª palhestra, an Corroios.

Francisco Domingues


(cuntina)

Quantos seremos?


Nun sei quantos seremos, mas que amporta?!
Un solo que fusse, i yá balie la pena
Eiqui, ne l mundo, alguien que se cundana
A nun ser conibente
Na farsa de l persente
Puosta an cena!
Nun podemos demudar la hora de la chegada,
Nin talbeç la más cierta,
La de la salida.
Mas podemos fazer la çcubierta
De l que presta
I nun presta
Nesta bida.
I l que nun presta ye esto, esta mintira
Quotidiana.
Esta quemédia zoumana
I triste,
Que cubre de soturna maldiçon
La própia andignaçon
Que le rejiste.

Miguel Torga

[An pertués:

Quantos Seremos?

Não sei quantos seremos, mas que importa?!
Um só que fosse, e já valia a pena
Aqui, no mundo, alguém que se condena
A não ser conivente
Na farsa do presente
Posta em cena!
Não podemos mudar a hora da chegada,
Nem talvez a mais certa,
A da partida.
Mas podemos fazer a descoberta
Do que presta
E não presta
Nesta vida.
E o que não presta é isto, esta mentira
Quotidiana.
Esta comédia desumana
E triste,
Que cobre de soturna maldição
A própria indignação
Que lhe resiste.

Miguel Torga

]

Requiem por mundos de l outro mundo



[crónica publicada ne l jornal A Voz do Nordeste]


A cada beç que torno a la mie tierra falta-le un cacho, i puls anhos afuora bai-me quedando chena de buracos, paredes, oupida a poder de machinales, renda de piedra a que mal se m’afázen ls uolhos, soledades de piedra adonde eiternos silenços se ban ancundesando. An giral, la lhembráncia bai dando por falta de quien se bai, stende sue galerie de retratos até adonde la mimória fur capaç, i solo ne ls semitérios algo demuda cun ua foia ou nome a mais. Mas nas tierras por adonde pelegrínan mius pantasmas, las pessonas que se ban déixan uocos na paisaige: puortas que nunca mais se ábren, chupones de adonde nun sal fumo yá, casicas que quédan spuostas al tiempo cumo un bózio, puiales adonde patrielhas spétan las gárrias de sou tributo, buraquitos de fechadura agora yá galrito de aranhon. Passo rue arriba i assóman-se las risas de tardes de berano apuis la séstia, scónden-se de miedo gouchas yá sin l bolo dua cuonta, i de to ls lhados crécen uolhos dun silenço an que ls uossos yá mal aguántan l peso dun cuorpo que nun naciu para crecer tanto, de buonos dies i buonas tardes nien l retombo yá debuolben las paredes, eilhi colgadas cumo roupa que la lhabadeira se squeciu de ir a buscar al stendedeiro.

Hai quien me diga que essa ye la lei de la bida, mas nun ye berdade, que la bida nun ten outra lei que nun seia eilha mesma, i chama-se renacer, crecer, tornar outra beç a botar sangre, cuntinidade, i quando se deixa ir ye para, cumo óndia, tornar siempre a la praia cun nuoba scuma: nun faç sentido un mar sien óndias, adonde l aire deixou de assoprar i l’auga mesma se bai coalhando cumo cúscaro. Ls mundos que se ban nun me déixan sauidades, a nun ser de mi mesmo, que la mocidade me lhieban cun eilhes, mas que se báian cun sous miedos i sues negras fames, sous trabalhos scrabos i delores sien fin. L que me custa son ls saberes que lhieban por mortalha, agarrados al sangre i respirar de quien se bai, i pouco mais que un cachico de tiempo amanho para poner l barrenhon a agarrar esse sangre, boto a suspender ls respiros que se cálhan. L que me custa son ls muros de berlin que se úpen antre ls mundos que se ban i ls que quédan, que poucas son las fuorças para renacer, l sangre a sumir-se cumo an morredeiro, que son de l outro mundo ls mundos que se ban.

Torno al ganado de mies aldés i nunca me chega l cerron para meter las forfalhicas, siempre me falta l tiempo para me sentar na soledade de ls puiales, porque la bida me cuntina noutros lhados, mas ye a esse sítios que pertenço. De cada piedra, cada arble, cada camino ou carreiron, cada poço ou paredon, cada sbarrulho ou casa, cada rieiro ou calçada, upe-se un hino de fuorça, de saber i querer bibir ne ls lhemites de la rejistença houmana, que durou seclos: ye essa fuorça, esse saber i esse querer que arrecuolho cumo pautas adonde scribo miu requiem, que por essas puortas se abre a l’eisecuçon de l’ourquestra de la modernidade.

amadeujf@gmail.com


13/02/09

Ser ou nun ser spiruolho





Se calha alguas bezes you si l fui. Cuido que ser rico ou ser probe, nun era cierto que un nun fusse spiruolho. Ser spiruolho talbeç tenga mais a ber cula falta de nun tener las cousas que se béien quemer, a si a modo de lhambisquice, nun ye fame.
Cierto ye que stou a falar de l miu tiempo de garoto, ne ls anhos cinquenta/sessenta de l seclo atrasado, de bolhos para alhá de l pan pan lebe, ls sodos i ls roscos mais nun habie, de fruitos solo aqueilhes de la temporada, de arrebuçados un solo se lhambiscaba culs de las doceiras nas fiestas. Assi sendo, nun era de stranhar que qualquiera garoto quando bie quemer uas galhetas spanholas quedaba spiruolho.
Mas ser spiruolho ye un defeito de ls taludos. Se nun l fusse, nunca serie cousa de cunsumir tanto mie mai. Puis nunca se cansaba de mos dezir, quando éramos pequeinhos i ibamos a qualquiera lhado, a mi i mius armanos, Bós nun séiades spiruolhos! I mie mai nun era mulhier de malos cunseilhos, se l fazie alhá tenie las sue rezones.
Garotos que querien culs uolhos l que ls outros stában a quemer éran feios, ambergonhában la família, nun tenien eiducaçon. Mas serie assi mesmo!? Será que ne ls tiempos dantes, quando muitos garotos deseában l que ls outros quemien, la mais de la bezes nun serie la fame? Porque la fame eisistiu, las sobras nun podien ser muitas adonde ls crios éran quaije siempre mais que meia dúzia. La falta de quemer fui ua relidade, que las famílias todo fazien para scunder de ls parientes i bezinos. Quantas bezes a las tulhas se le bie l fondo antes de la segada, ls garbanços i las bainas s’acabában sien tener nada na huorta. Bergonha de nun tener que quemer, por bias de la probreza, uma maleita que inda nun se barriu de beç.
Inda benirá l die an que las mais recoméndan als filhos para nun spiruolhar?
Que sei you?



12/02/09

La guerra!... aqueilha guerra!...


La guerra!… aqueilha guerra!...», dezie Américo a falar cun el própio. Todo le habie roubado. Purmeiro, l filho que era murgado. Depuis, la mulhier, que nun resistiu a tanto sufrimiento. El pormetiu a el mesmo que se habie de bingar. Atentou, benindo pa la rue a pedir justícia, mas l que ganhou fúrun uas nuites ne l calhabouço de la PIDE para anterrogaçones. Baliu-le na altura un home alto, mui bien bestido, que nunca coinciu, que lo mandou sultar. Hoije serie cunsiderado un preso político ou, quien sabe, nun serie nada…
- Adonde bás, dezie-le, armano?
- Bou-me até l’África, a Angola, ancuntrar-me cul miu filho.
A Américo nun le quedaba mais nada que aquel delor mui fondo de haber quedado solo, cun un filho muorto naqueilha guerra. Para que se podisse morrer an paç tenie que ir al sítio adonde stubira l filho pula redadeira beç. Era a modo ua çpedida. Para el era amportante. Se calha assi podie çcansar. Aquel queixon que le habien antregue i que el nun podira abrir, para tener la certeza que era l filho que iba a anterrar, nun assossegaba este pai.

Bolbidos dous meses, l armano recibe ua carta del a dezir-le que nun sabie quando tornarie. Nun h
oubo mais correspundéncia. Américo nun conseguiu deixar aqueilhes lhugares. Eili sentie-se mais acerca de l filho.
Válter Deusdado

Ls 200 anhos de Darwin



Charles Darwin naciu an 12 de Febreiro de 1809 i morriu-se an 19 de Abril de 1882. Era filho dua familha aristocrata anglesa i ampeçou a studar para médico, tenendo assi deixado l sou pai cheno de proua. Mas lhougo chegou a la cuncluson que nun era aquilho que el querie i mudou para Stória Natural. Pouco tiempo çpuis de acabar ls studos, ambarcou nun barco d’ ambestigaçon científica, HMS Beagle, que l lhebou a outros continentes i ilhas cun dibersas formaçones geológicas, que guardában çfrentes fósseles i ourganismos bibos.
Atrabeç destes ourganismos ampeçou a ber que las spécies tenien çfrentes fases de eiboluçon, zmentindo assi la teorie de l criacionismo, segundo la qual fúrun eileminadas todas las spécies de l mundo tenendo solo quedado las que habien ambarcado na Arca de Noé.
Zde esse tiempo Darwim tubo que trabar muitos debates culs sous oupositores para probar la teorie de que l home era decendiente de l macaco. L mais afamado tenerá sido an júnio de 1860, nua sala adonde stában ls sous çfensores i oupositores. Ende, nua anterpelaçon un de ls sous adbersairos tenerá perguntado se era ‘’de la parte de l sou abó ou de la de sue abó que era decediente de l macaco’’. La repuosta bieno debrebe i fui la seguinte:
- ‘’Mais bal un macaco que un ambecil’’.
Francisco Domingues


11/02/09

Palhestras de Mirandés



L Porsor Amadeu Ferreira stará die 14 de Febreiro, a las 15.30 horas, na scuola Francisco Arruda a dar la 2ª palhestra de 2009.
Cuntinará a falar de la Lhéngua subre l tiempo que bai zde 1880 a 1940, an special subre José Leite Vasconcelos i las sues fuontes mirandesas.
Ls mirandeses i outras pessonas antressadas ténen nestas palhestras ua buona ouportunidade de oubir falar de la nuossa lhéngua, de melhorar ls coincimientos, de ancuntrar amigos i cumbersar an mirandés.
L Porsor Amadeu alhá spera por todos.

Francisco Domingues


Nota: La scuola Francisco Arruda, queda na Calçada da Tapada, nº 152 an Alcántara, Lisboa. Ye lhougo a seguir l Pabilhon de l’ Ajuda


10/02/09

Bersos- Fiesta de l “Dous de Febreiro”




Cumbibindo eiqui stamos chenos d'alegrie
Ounidos por ua amisade i amor berdadeiro
Quijo Nuossa Senhora de las Candeias
Que siempre assi fusse l die “Dous de Febreiro”

La celebracion de l “Dous de Febreiro”
Ye mi belhica, ben datrás de la Stória
Mas siempre l pobo de Zenízio lo celebrou
Eibocando esta Senhora i sue glória

Nós acá (Lisboua), ls nuossos parientes an nuossa aldé
Lhigados a eilhes por fuortes lhaços
Cumo s'atados stubíssemos cun garanheiras
Para todos eilhes, deiqui bai un bornal d'abraços

Esta fiesta de tamanha nomeada
Era die de comer lhombo, chouriços i botielhos,
Que you saba habie poucos dies assi
Que anchíssen de tanta proua ls boubielhos

Neste die an Zenízio siempre fui tradiçon
Chamar, quando l baile paraba,
Ls moços i moças de fuora a casa cenar
Era l modo de la mocidade festejar

Esses géstios afeiçonában para toda la bida
Cumo hoije tamien eiqui tenemos amigos
Que muito mos honra la sue perséncia
Beni siempre, i çculpai-mos esta queménencia.

Nuossa Senhora de las Cadeias nun mos perdonaba
Sue nomeada ye coincida pul mundo anteiro
Se l sou die nun fur passado antre amigos
Nien l sprito de l “Dous de Febreiro” serie berdadeiro



Amándio Agusto Martins - 10 Feb 1974 - Miranda de l Douro



Reçúman lhágrimas las peinhas

Hai delor na giente, nos caminos, nas jinelas.
Curjidosos ousérban nas muralhas
aquel carro cun soldados i cornetas,
spingardas i mortalhas.
Reçúman las peinhas lhágrimas sufridas:
Gotas d’ourbalheira pula piedra a resbalar
fázen crecer l’augueira an canalon
que l Frezno apanha, cun passion,
para remortigar maleitas de sous filhos a chorar.
Un siléncio de fromigueiro apesta la calçada
i l negro lhuito an prociçon
zde la Sé a la última morada.
Al cielo apúntan las spingardas
teçtemunhas de zgrácias tanto anho,
acontra l’aire, sien balas, dan trés tiros:
Barrenos que atelóndran todo l Praino.
Tamien retómban nas arribas las notas de l clarin:
Acerca, fuortes, más loinge, debagar,
até quedar un tiempo lebe, quaije sien fin.
L tou, segado antre l morrer i l matar.

Abelhón, 10 de Febreiro de 2009


08/02/09

L Nial de la Boubielha an Fiesta - II

*










Nial de la Boubielha an Fiesta - I

*








Ls Zenizienses, sous decendientes i amigos a bibir an Lisboua i alredores stubírun hoije, die 8 de Febreiro, mais ua beç armanados ne l sprito de pertença, de ounion, de partilha i amisade a comemorar la fiesta de la Senhora de las Candeias. Este die cuntina a ser pa ls zenizienses l retornar a las ouriges i a lhembrar l die de fiesta que siempre acuntecie ne l die dous de Febreiro adonde nun faltaba l grande lhume de cepos apanhados culs carros de bacas pul mardomo i pula mocidade.
L Nial de la Boubielha ye ua Associaçon Cultural i Recreatiba a la buolta de la qual ls zenizienses a bibir an Lisboua i alredores se bénen ajuntado zde 1 de Nobembre de 1975. An Agosto de 1999, fui tornada oufecial por scritura pública feita an mirandés ne l cartório de Miranda de l Douro. L’ Associaçon ten benido a comemorar este die zde hai muitos anhos atrás i a fazer la fiesta na Marge Sul de Lisboua, adonde bibe la maiorie de ls zenizienses. Astanho i cumo tamien yá ben sendo questumado alguas de las pessonas ampeçórun a chegar a l’ Eigreija Paroquial de Bal de Figueira, acerca de meidie para fazer mais un ansaio de ls cánticos pa la missa i para cumbersar un pouco culs amigos. Apuis fúrun chegando las outras pessonas i antes de las 12.30 horas yá alhá stában arrimado a setenta pessonas prontas para assistir a la celebraçon de la missa pul Sr. Padre i amigo António Morais natural de Bilachana.
La missa an mimória de todos ls que yá mos deixórun fui dezida an mirandés pul sr. padre António, assi cumo las lheituras. Ls cánticos fúrun cantados an pertués i an mirandés, acumpanhados a la biuola por Isabel Serras, António Feleç i Carlos Vaqueiro. Na sue prática, l sr. Padre António Morais çtacou l papel de l’ amisade i de la lhéngua mirandesa que la maiorie de nós daprandiu an pequeinhos. Amisade que faç cun que la familha zeniziense eiqui steia reunida mais ua beç, ounida na alegrie i ne l amor de Cristo para comemorar la fiesta de la Srª de las Candeias.
Claro que la parte spritual cuntina a ser amportante pa la maiorie de ls zenizienses i amigos, mas cumo las pessonas son un todo, nun quedarien completas se nun tubíssen an die de fiesta un bun almuorço i l cumbíbio culs amigos.
Assi, çpuis de la missa la fiesta cuntinou ne l restourante Manjares de la Quinta. Ende la familha zeniziense saboreou l bacalhau à Manjares de la Quinta, seguido de un torradeiro ou lhariego. Para acabar nun podien faltar ls doces i la fruita. Todo isto acumpanhado por bino, cerbeija, auga, çumo i café. Al almuorço nun faltórun las cumbersas an mirandés que lhougo mos lhebórun pa l eimaginairo de la nuossa anfáncia i de la mocidade, lhembrando ls bailes i ls namoricos que quaijeque siempre acuntecien ne ls dies de fiesta. Fúrun tamien sendo passados bídeos de Faustino Antão subre l Nacimiento de ua Maçcara por Amable Antão i ls Rituales de l Eimbierno cun Maçcaras an Bempuosta, Ouzelhon i Barge. Apuis de la sobremesa i de l café Isidro Miguel i Nelson Martins animórun las pessonas cun las sues cuncertinas i claro que muitas deilhas ampeçórun lhougo a beilar lhembrando ls bielhos tiempos de fiesta an Zenízio.
L tiempo fui passando i la hora de l’ Assemblé Giral de l Nial de la Boubielha depriessa chegou. Assi, l persidende de l’ Assemblé Valter Deusdado, apuis de saludar i agradecer a todos ls associados persentes dou einício als trabalhos, ampeçando pul purmeiro punto de la orde de trabalhos adonde fúrun aprobados l relatório i cuntas de l anho passado apersentado pula direçon, assi cumo l parcer de l Cunseilho Fiscal i tamien la perpuosta de atebidades i l sou orçamiento pa l anho de 2009. L’ Assemblé decediu inda cuntinar l site de l Nial i aumentar la sue capacidade, yá que la atual yá se sgotou.
L’ assemblé aprobou un boto de cungrutulaçon al sócio i administrador de l site nialdelaboubielha.org, pul bun trabalho que este sócio ten benido a fazer.
Fúrun inda dadas anformaçones subre las datas i locales adonde las palhestras de mirandés de 2009 se ban realizar.
Stá de parabienes la direçon de l Nial de la Boubielha, assi cumo ls outros uorganos sociales por mais este die de fiesta i tamien todos ls zenizienses i amigos que dun ou doutro modo dórun l sou cuntributo para que la familha zeniziense tubisse salido deiqui mais ounida, mais rica, mais solidária i cada beç mais lhiada a la lhéngua que mos biu nacer i que la maiorie de nós daprandiu cumo purmeira i la falou durante muitos anhos.
Un bien haia al Sr. Padre i amigo António Morais por mais ua beç tener stado antre nós neste die de fiesta que tamien yá ye del.
Un bien haia a Isabel Serras pula sue çponiblidade para ansaiar ls cánticos.
Un bien haia a todos ls que stubírun nesta fiesta i an special als amigos i tornai siempre.
Un bien haia als administradores de l site nialdelaboubielha.org pul muito trabalho que ténen feito an prol de la dibulgaçon de la lhéngua mirandesa i de l Nial de la Boubielha.
An último, un bien haia a todos ls membros de ls uorganos sociales i an special a la direçon pul trabalho i dedicaçon a esta causa que ye de todos ls Boubielhos.

Francisco Domingues


07/02/09

Nun stan fuora d’uso

Agarro-me al que fago siempre cun muito ampeinho, dirie que l mais de las bezes quedo apeado a las cousas, bisto de fuora puode ser tomado dun stado doliente. Chego a matutar que esto dun ser assi, agarrado als deberes, çplinado, tener tino, nun deixar caier las cousas an saco roto, respunder a tiempo i horas cul mius cumpremissos, cumprir culas pormessas i la palabra dada, era la çfrença, era star de l lhado cierto. I esto fazie la çfrença daqueilhes que star a tiempo i nas horas marcadas, cunsídran ser ua quemenéncia i fuora d’uso, ye un modo de bida que nun ten mais rezon de eisistir. Que todo ancaba no “Marie bai culas outras” que l que nun se fazir hoije fai-se manhana i porque l mundo nun acaba hoije.
Ai mius amigos, cumo you arrenego a estes percípios, chego a oudiá-los. Inda nunca tube probas de que esso fazisse camino para lhado algun.
Será que stou agarrado al tiempo dantes, a l’eiducaçon que tube de pequeinho, als modos terreinhos i sanos que la palabra dada fusse a quien fusse era ua honra nunca faltar cun eilha, cumprir cula palabra era punto d’honra. Nun l fazer era la maior bergonha, l çcrédito, i era botar fuora la cunfiança que tenien an nós. Todo aquel que se prezaba ser hounrado, eibidenciaba-lo fusse adonde fusse, cumprindo.
Cuido que muitas destas cousas, hai hoije quien diga que stan fuora d’uso, nun fáien falta, ls tiempos son outros, mas la berdade cruda i znuda que antra pula nuossa puorta to ls dies nun ye essa, cada beç fáien mais falta esses balores purmários an todo l que se diç i quier para nós i pa ls outros. Cuido que l modernismo nesto ye traiçoneiro, nun ye perciso tener bistas lhargas, nien acender ua candena para un se dar cuonta que las cousas ándan pulas rues de l’amargura.
Ye amportante que las cousas demúden, i nun ye solo a nible de l poder anstituido, ye tamien neçairo, bien acá abaixo, na família, culs achegados, culs amigos, culs que percísan de nós, culs camaradas de trabalho, na rue, dirie mais cun todo l que mos ambuolbe i lhiga, nas cousas pequeinhas, naqueilhas que se mos asparécen a nun tener balor nanhun.
You sei l chano que piso, qual ye l miu lhugar, de adonde bengo, i ye l que quiero tener siempre persente, mas digo-bos l you, nun ye fácele, quier muito tino, las tentaçones son muitas i bénen de todos ls lhados.
I neste tiempo anque scássen ls balores de la denidade, hai pouco respeito puls mais bielhos, puls mestres, de cumprir i tener siempre ua palabra para quien nos fizo i fai bien nunca seran percípios fuora de tiempo, fuora de balidade. Un agarrar-se a eilhes, i se esso inda ye un çfeito que bieno de ls antigos, nun fai mal.
Ancerro cua cuonta. Un cierto die l tiu que dá la prebison meteriológica na telbison dixo que soutrodie era prebisto chegar ua termienta al praino mirandés a las seis de la tarde. I nun ye que la termienta bieno a las seis de la tarde ciertas i si era baliente, puis çpejou auga fuorte i feio!? Un tiu que lo oubiou, astrebiu-se a dezir: esta termienta nun ye d’agora, ye bien dantes.
I porqui me quedo.