30/03/09

Mensaige de l Die Mundial de l Triato 2009



Yá se passórun uns dies zde l Die Mundial de l Triato (27 de Márcio), mas cumo todos ls dies son buonos para falar de quelóquios, cuido que inda bou a tiempo de deixar ende la mensaige de astanho, de la outorie de Augusto Boal -- ancenador, pedagogo, criador de l Triato de l Oupremido, ua refréncia ancuntornable pa l triato i la spressón dramática.




«Todas las sociadades houmanas son spetaculares ne l sou die a die, i perdúzen spetaclos an momentos speciales. San spetaculares cumo forma de Ourganizaçon social, i perdúzen spetaclos cumo este que bós benistes a ber.

Mesmo quando ancuncientes, las relaçones houmanas son struturadas an forma teatral: l uso de l spácio, la lhenguaige de l cuorpo, la scuolha de las palabras i la modulaçon de las bozes, l cunfronto de eideias i paixones, todo que fazemos ne l palco fazemos siempre an nuossas bidas: nós somos triato!

Nun solo casamentos i antierros son spetaclos, mas tamien ls rituales quotidianos que, por sue familiaridade, nun mos chégan a la cuncéncia. Nun solo pompas, mas tamien l zaiuno i ls buonos-dies, tímidos namoros i grandes cunflitos passionales, ua sesson de l Senado ó ua reunion diplomática - todo ye triato.

Ua de las percipales funçones de la nuossa arte ye tornar cuncientes esses spetaclos de la bida diária adonde ls atores son ls própios spetadores, l trabiado ye la plateia i la plateia, trabiado. Somos todos artistas: fazendo triato, daprendemos a ber aqueilho que mos salta als uolhos, mas que somos ancapazes de ber tan afeitos stamos a mirar. L que mos ye familiar torna-se ambisible: fazer triato, al cuntrário, eilumina l trabiado de la nuossa bida de cada die.

An Setembre de l anho atrasado fumos surprendidos por ua rebelaçon teatral: nós, que pensábamos bibir nun mundo siguro inda que houbira guerras, genocídios, heicatombes i torturas que acuntecien, si, mas loinge de nós an países çtantes i salbaiges, nós bibiemos siguros cun nuosso denheiro guardado nun banco respeitable ó nas manos dun hounesto corretor de la Bolsa - nós fumos anformados de que esse denheiro nun eisistie, era birtual, feia ficçon de alguns eiquenomistas que nun éran ficçon, nin éran siguros, nin respeitables. Todo nun passaba de malo triato cun triste anredo, adonde poucos ganhában muito i muitos perdien todo. Políticos de ls países ricos fechórun-se an reuniones secretas i de alhá salírun cun seluçones mágicas. Nós, bítimas de sues decisones, cuntinamos spetadores sentados na redadeira fila de las galeries.

Binte anhos atrás, you derigi Fedra de Racine, ne l Riu de Janeiro. L cenário era probe; ne l suolo, pieles de baca; alredror canhas de la Índia. Antes de ampeçar l spetaclo, you dezie als mius atores: - "Agora acabou-se la ficçon que fazemos ne l die a die. Quando atrabessardes essas canhas de la Índia, alhá ne l trabiado, nanhun de bós ten l dreito de mintir. Triato ye la Berdade Scundida".

Bendo l mundo para alhá de las aparéncias, bemos oupressores i oupremidos an todas las sociadades, eitnies, géneros, classes i castas, bemos l mundo anjusto i cruel. Tenemos la oubrigaçon de ambentar outro mundo porque sabemos que outro mundo ye possible. Mas cabe-mos a nós custruí-lo cun las nuossas manos antrando an cena, ne l trabiado i na bida.

Assistie al spetaclo que bai ampeçar; depuis, an buossas casas cun buossos amigos, fazei buossas peças bós mesmos i bede l que nunca podistes ber: aqueilho que salta als uolhos. Triato nun puode ser solo un eibento - ye forma de bida!

Atores somos todos nós, i cidadano nun ye aquel que bibe an sociadade: ye aquel que la streforma!»

Augusto Boal, ancenador brasileiro i criador de l Triato de l Oupremido





[An pertués:

«Todas as sociedades humanas são espetaculares no seu cotidiano, e produzem espetáculos em momentos especiais. São espetaculares como forma de organização social, e produzem espetáculos como este que vocês vieram ver.

Mesmo quando inconscientes, as relações humanas são estruturadas em forma teatral: o uso do espaço, a linguagem do corpo, a escolha das palavras e a modulação das vozes, o confronto de idéias e paixões, tudo que fazemos no palco fazemos sempre em nossas vidas: nós somos teatro!

Não só casamentos e funerais são espetáculos, mas também os rituais cotidianos que, por sua familiaridade, não nos chegam à consciência. Não só pompas, mas também o café da manhã e os bons-dias, tímidos namoros e grandes conflitos passionais, uma sessão do Senado ou uma reunião diplomática - tudo é teatro.

Uma das principais funções da nossa arte é tornar conscientes esses espetáculos da vida diária onde os atores são os próprios espectadores, o palco é a platéia e a platéia, palco. Somos todos artistas: fazendo teatro, aprendemos a ver aquilo que nos salta aos olhos, mas que somos incapazes de ver tão habituados estamos a olhar. O que nos é familiar torna-se invisível: fazer teatro, ao contrário, ilumina o palco da nossa vida cotidiana.

Em Setembro do ano passado fomos surpreendidos por uma revelação teatral: nós, que pensávamos viver em um mundo seguro apesar das guerras, genocídios, hecatombes e torturas que aconteciam, sim, mas longe de nós em países distantes e selvagens, nós vivíamos seguros com nosso dinheiro guardado em um banco respeitável ou nas mãos de um honesto corretor da Bolsa - nós fomos informados de que esse dinheiro não existia, era virtual, feia ficção de alguns economistas que não eram ficção, nem eram seguros, nem respeitáveis. Tudo não passava de mau teatro com triste enredo, onde poucos ganhavam muito e muitos perdiam tudo. Políticos dos países ricos fecharam-se em reuniões secretas e de lá saíram com soluções mágicas. Nós, vítimas de suas decisões, continuamos espectadores sentados na última fila das galerias.

Vinte anos atrás, eu dirigi Fedra de Racine, no Rio de Janeiro. O cenário era pobre; no chão, peles de vaca; em volta, bambus. Antes de começar o espetáculo, eu dizia aos meus atores: - "Agora acabou a ficção que fazemos no dia-a-dia. Quando cruzarem esses bambus, lá no palco, nenhum de vocês tem o direito de mentir. Teatro é a Verdade Escondida".

Vendo o mundo além das aparências, vemos opressores e oprimidos em todas as sociedades, etnias, gêneros, classes e castas, vemos o mundo injusto e cruel. Temos a obrigação de inventar outro mundo porque sabemos que outro mundo é possível. Mas cabe a nós construí-lo com nossas mãos entrando em cena, no palco e na vida.

Assistam ao espetáculo que vai começar; depois, em suas casas com seus amigos, façam suas peças vocês mesmos e vejam o que jamais puderam ver: aquilo que salta aos olhos. Teatro não pode ser apenas um evento - é forma de vida!

Atores somos todos nós, e cidadão não é aquele que vive em sociedade: é aquele que a transforma!»

Augusto Boal, encenador brasileiro e criador do Teatro do Oprimido]

29/03/09

Puonte de las Barcas





Fai hoije duzientos anhos (fui l 29 de Márcio de 1809) que se dou ua de las maiores traigédias de la nuossa stória, l zastre de la Puonte de las Barcas.

Porque fui an Pertual, ne la cidade de l Porto, ne l riu Douro, ne l Norte de l nuosso Paíç que tanto diç a todos nós i ls stramuntanos, este die ten que star siempre bien bibo an nuossa mimória.

Muitas rezones de l zastre inda naide fui capaç de splicar bien, mas la fugida de las gientes por bias de la guerra debe ser la rezon mais fuorte, siempre la maldita guerra. Seia d’acupaçon, de ganáncia ou de poder ye siempre ua capa de bergonha, de muorte i de sangre.

To l mundo sabe porque tenie este nome, to l mundo sabe l nome de l ambasor, l que l mundo ten que saber ye que la muorte de pobo zbalido nunca se puode squecer.




La raposa i l perro




Antrou ua raposa nun ganado de canhonas i arrimando-se a un cordeirico, ampeçou-le a fazer fiestas.
Chegou un perro de ls que guardában l ganado i preguntou-le:
- Quei stás fazendo ?
- Fago-le fiestas i jogo cun el - arrespundiu cun cara de einocéncia.
- Pus, deixa-lo de seguida, se nun quieres coincer las mies melhores fiestas!

L malo conhece-se puls sous atos. Studa i daprende cun gusto i tenerás suorte an tu bida.



27/03/09

Caçuada

Uas fouces



Ye mais que sabido que las gientes de las Tierras de Miranda siempre se dórun bien culs bezinos de l lhado d’alhá de la raia. Mas cumo quaije todo an la bida ye cumo na tulha, mesmo tenendo muito cuidado lhieba siempre alguas barreduras. Tamien las buonas bezinanças culs nuossos amigos spanholes nun se lhíbran de alguas lhonas, l mesmo acuntecerá de l lhado dalhá subre nós.
Quien nun se lhembra de la cuonta de l garotico que arremedou l spanhol i le dixo, “bai-te spanhol rabudo antes que te póngamos trés palos ne l culo”?
Cuido que se nun fusse assi nun tenie grácia nanhua, fai falta haber alguas mechas para mantener bibas las culturas. Ambentar lhonas subre ls bezinos ye ua cousa tan bielha i tan ousada ne ls nuossos dies i cun poucas ganas de zaparcer. Estas lhonas que se cuntában éran cumo ls fincones nas tradiçones, un modo bien própio de cada pobo, assi cumo las marras de la raia seca, senó qualquiera die naide sabie adonde acaba un termo i ampeça l outro.
Ne l die a die, aqueilhas cuontas de la stória an que ls mui nobres andubírun porqui a la spadagada, lhadronado tierras als zbalidos que bibien neste praino, yá hai muito fúrun squecidas. Mas pouco amporta las gientes ser assi ou assado, todo mundo sabie que ls spanholes éran bien agabarolas i caçuadores. Dezien a boca chena que ls mirandeses íbamos a la fiesta de la Senhora de la Lhuç porque percisábamos de las cantaricas, alpargatas i gustábamos de galhetas. I fui nua dessas fiestas que l quinteiro de la Quinta de Fuonte la Taça, andando campante de la bida pul terreiro cuas fouces a las cuostas, fui apoquentado por un spanhol.
- Antonces, hombre para que quires tu tanta fouce, ua nun te chega?
Al que el le respundiu.
- Son para mi i mius filhos. Sou lhabrador nua quinta que sembro de trigo i quiero star purparado pa la segada.
L spanhol assi que le oubiu dezir que tenie ua quinta botou-se a scarafunchar na cumbersa, quedar calhado nun era cun el.
- Anton, tenes ua quinta!? Sós assi un home de la mie cundiçon. I nun se dando por aquemodado, adelantrou: Sós un home cun muitos bienes, l cierto mais rico que you!
L quinteiro, home de muita simplecidade, nunca se dando a gabarolices, achaba que la sue quinta era armana a las outras, i arrespundiu-le:
- Mira home, ye pequeinha.
L spanhol palrador siempre sticando la cuorda.
- Mas hombre, diç-me qual ye l tamanho?
- Puis bien, ye ua quinta que l anho que la sembro toda lhieba uns cien alqueires de sembradura.
L Spanhol que staba mortico por fanfarronar-se, quando oubiu esta çcriçon, anchiu ls bofes de aire.
- Ah, la mie ye muito maior, mira tu que you lhougo a la purmanhana bien cedico çpuis l zaiuno, boto-me de jipe a dar la ronda, ye meidie inda nun fiç la metade.
L quinteiro de la Quinta de Fuonte la Taça quando lo biu todo ampruado, dixo-le:
- Yá dantendi. You tamien yá tube un jipe desses, son ua merda nun ándan nada, you algun tiempo apuis bendi-lo.



26/03/09

" La Maja Desnuda " (La guapa amplache)


Madrid, Museu de l Prado,
« La maja vestida / La maja desnuda »
(La guapa bestida / la guapa amplache)
de l pintor Francisco de Goya
(Fuendetodos, Saragoça, 30 de Márcio de 1746 -
Bordéus, França, 15 de Abril de 1828)




Penso que inda naide se squeciu de l que acunteciu hai dies an Braga a perpósito duns lhibros que éran mercados nua feira i ne ls quales aparecie na cápia l quadro de l pintor Gustave Courbet, l’Ourige de l Mundo… i agentes de la PSP que quejírun proibí-los depuis de habéren sido abisados por outras pessonas…
L que li hoije nun blogue pertués lhebou-me a pensar an mais ua cousa subre esse assunto. Dezie alhá, nun de ls sous comentairos, «Cuidado com a polícia de costumes. Mulher nua! » (Cuidado cula polícia de questumes. Mulhier amplache!), un de ls lheitores a perpósito dun quadro, desta beç de l pintor spanhol Francisco de Goya «La maja desnuda» (La guapa amplache), que la outora de l blog, ua porsora de Leiria grande apreciadora de poesie, habie scolhido para eilustrar un poema de Vasco Graça Moura, «Crónica feminina», que ampeça lhougo de maneira mui caliente cumo podeis cumprobar bós tamien, até an mirandés :

«estava nua, só um colar lhe dava
horizontes de incêndio sobre o peito,
a transmutar, num halo insatisfeito,
a rosa de rubis em quente lava.»

«staba amplache, só ua buolta le daba
hourizontes de fuogo subre l peito,
a streformar, nun halo ansastifeito,
la rosa de rubis an roija laba. »

[…]

A mi bino-me l seguinte pensar: Inda bien que se puodan eiditar ne ls países adonde bibimos (França, Pertual…) poemas cumo este de Vasco Graça Moura que (diga-se de passaige) me lhembro de haber bisto un die an Paris por oucasion dua cunferéncia nua grande feira de lhibros que todos ls anhos tamien fázen alhá, ne l més de Márcio percisamente, i a que se le dá l nome de «Salon du Livre» (Salon de l lhibro) que ten siempre un einorme sucesso cumo fui l caso astanho…

Inda bien ! Mas nun deixa de ser mui surprendente para mi que nun cunheço la realidade pertuesa cumo talbeç muitos que aqui léien este site la cunhécen (Ye an França que moro hai mais de quarenta anhos i l’anternete que tornou mais fácele an ciertos casos l acesso a l’ anformaçon, cumo todos sabemos, solo eisiste hai uns dieç anhos)… nun deixa de ser surprendente para mi por acaso saber que an 2009 inda haba an Pertual esse tipo de cinçura que lhieba a ampedir que ciertos lhibros ou quadros seéan spuostos an público cumo tamien ancunteciu afinal un die an Mirandela a Delaide Monteiro que faç parte agora de la nuossa quadrilha, cumo eilha mos chegou a cuntar ...


Torno a falar neste tema porque me parece que nun fui dita assi i todo neste sítio ua cousa que antretanto salta tamien als uolhos : Essa cinsura que inda eisiste an Pertual (I ende talbeç mais inda que an França) an relaçon al cuorpo femenino, i penso que nun m’anganho se dezir que tamien ye berdade an relaçon al cuorpo masculino, l cuorpo an giral quando ye spuosto mostrando todos ls seus contornos até ls mais íntimos, custitui na realidade ua grande forma de heipocrisie !


Cumo splicar anton que séian pul cuntrairo spuostos i outorizados an muitos sítios i an toda la legalidade por eisemplo la benda i l comércio de einúmeras rebistas, jornales, bídeos e outras publicaçones nien siempre de bun gusto que ténen cumo oubjetibo dar a ganhar a alguns i tamien a alguas amostrando a las claras aqueilho que muitos (la maiorie !) scundemos ou simpresmente nun amostramos por pudor, mas que an ciertos casos alguns tamien cinçúran, rejéitan i reprímen inda hoije, an 2009 ?

Hai ua rezon mui simpres que lhieba la sociadade a poner lhibremente ne l comércio (sujeita solo a alguas restriçones) toda essa amprensa de carátele mais ou menos pornográfico: porque nó tamien i antes de todo antresses financeiros nien siempre declarados (al fisco por eisemplo) i an ciertos casos bien scundidos, esses pul cuntrairo!? Nó?

Outros para se dar buona cuncéncia, cumbencidos talbeç que solo assi poderan chegar mais rapidamente al Paraíso, subretodo nestes tiempos an que l repersentante mássimo de la Eigreija prega l'abstinéncia (sexual, claro! Dende l que acunteciu an Braga, pensais que nun ye berdade? Ou tamien, debe de ser esso, cul que acunteciu als quadros de Delaide an Mirandela…), ban al punto de cinçurar alguas dezenas de lhibros, uns quantos quadros que, diga-se de passaige, lhebórun bien mais tiempo a ser screbidos ou pintados i por esso dórun bien mais trabalho a aqueilhes que ls realizórun; mas que, l mais de las bezes, nunca chégan a ser tan rentables eiconomicamente falando cumo toda essa amprensa de fuolhas de papel bendidas als milhares i an toda ampunidade que ténen cumo única pertenson amostrar mulhieres amplaches - gajas! cumo alguns dízen - depuis de uns se habéren lhemitado a tirar i eiditar uns quantos retratos que nun lhieban tanto tiempo ou dan tanto trabalho cumo se fusse preciso screbir un lhibro anteiro ou pintar… ua obra d’arte !


Bibimos mesmo uns tiempos de crise! I crise, quien sabe tamien, subretodo de balores! Mas you, cumo siempre fui l miu caso, que haba ou nó crise, cuntinarei a ir a ber sposiçones seia an Pertual, an França ou tamien noutros países, a besitar museus i a ler cada beç mais buona i guapa lhiteratura... i subretodo… para me lhibrar dua cierta cunfuson a que por bezes até parece defícele scapar…sei que l que me puode ajudar ye ler tamien lhibros de poesie…
Ua poesie cumo you gusto: ua poesie serena i lhibertadora.

P.S. A solo uns binte quilómetros de adonde bibo, ne l Sudoeste de la França, na cidade de Castres, hai un museu cul nome de Francisco de Goya que tengo que tornar a ber. Ye l único an França a mostrar un panorama tan amportante de la pintura spanhola cun quadros tamien de Pacheco, Murrillo i Velásquez. De Goya hai alhá, antre outros quadros, un outo-retrato i de Velásquez, sei tamien que hai un retrato que fizo de l rei Filipe IV de Spanha que tamien fui rei de Pertual.






Ambora de l die



L Cunseilho de ls Dreitos Houmanos de la ONU aprobou, esta quinta-feira, ua resoluçon que cundena la difamaçon de la relegion.



Amboras an mirandés

Inda eisitei ne l nome para mais esta anzona. Podie ser "Sós bien anzonas", "Cumo quien nun sal delantre de l cumputador", "Yá son muitos cacharros". Por fin queda anton l nome mais oufecial, "Amboras an Mirandés".

Ende bai la ligaçon www.amboras.pt.vc
Ende podeis ancuntrar resumes de amboras atualizadas por bárias fuontes cumo jornales, telbisones, rebistas (eilhes ye que ambían hehe). Todo traduzido para mirandés.

Bejitai a ber se stá aprobado (inda puode haber pequeinhas amanhadelas bá).

25/03/09

L Eimbierno

Quando pensamos ne l Eimbierno, nun tenemos que pensar siempre an tristeza, friu, aire a ouliar to la nuite.
Pus nun ye ne Eimbierno que ls cuorpos mais se aniálan, mais se respíran,
anrebulhados an la manta ou se anróscan na calor de l lhume?

L Eimbierno nun puode ser oulhado cumo la staçon que ben apuis l Outonho,
de folhages burmeilhas ou amarelhadas,
nien la que ben antes la Primabera, fuonte de fronças frescas i flores queloridas.

L Eimbierno ye l mistério de la purficaçon de la tierra, pula lhimpeza de maleitas que s’acembonórun anquanto mai produtora,
matáncia de malinas, pula acion de l friu, regeneradora.

Ye l perdon a l Outonho, pula znudeç que le trouxo calafrius.

Solo despuis de star l brício purparado
ye que la natureza pare ls filhos,
anchendo ls nuossos uolhos de belheza sien fin, cun l retornar de fuolhas,
flores queloridas,
fruitos prefumados.

Naide le dá muito balor al que siempre tubo:
solo sentimos la grande falta
quando aquilho que amamos se mos scapou.
Que balor le dariemos al abrir dua flor,
se essa rialidade fazisse parte de l cenário de siempre?!!...

L eimbierno ye la refleçon de la bida;
nun ye seinha de ampotencie, de einutelidade,
de cuorpos torpes ancerrados an quatro paredes;
este eimbierno, tamien este, tenerá que purparar la tierra
para recebir ls nuobos gromos de la Primabera,
atrabeç la transmisson de ls saberes
i de la çperiença.

Ye ne l eimbierno que hai l perdon de las culpas,
de las acusaçones;
ye ne l eimbierno, que ls amantes son purfeitos,
atrabeç las lhembráncias.

Ye ne l eimbierno que se bota pa la rue
todo l que ye einútele pa l tiempo
porque,
de tan einútele,
yá nun se l acha tiempo.

Eimbierno,

Acunchego
Purficaçon
Saber
Perdon




24/03/09

Un baraço i dous nuolos





Serie un die bien armano a outros, you yá era rapaç de atar ls çapatos hai muito tiempo, nun fusse a la purmanhana miu pai achegar-se a mi i dezir-me:
-Pon l pie anriba deste talho, quiero saber quanto calças i a mi yá me custa a abaixar por bias destes delores nas malditas cruzes.
Yá traie un baraço cun nuolo nua punta. Mediu l pie i fizo outro nuolo. Apuis este géstio, palabras para quei, era die uito, die de feira an Malhadas. Mientres guardaba l baraço nun de ls bolsos de l capote, acrecentou:
- Bou-me a la feira cun tagalhico de cordeiros, se ls bendir i l çapateiro de baixo stubir por alhá merco-te unas botas de bezerro.
Botei las manos a la cabeça. Staba zgraciado pa l resto de l anho. Puis era sabedor que se l çapateiro stubisse na feira nun deixaba miu pai anté el nun traier las botas que por ende tubisse, fussen eilhas a la medida cierta, lhargas ó apertadas. Çapateiros de baixo mais s'aparecien a çanchinas que a pais de filhos, se éran grandes nun fazie mal, l garoto medra to ls ides, se éran pequeinhas cul tiempo alhárgan. You nun me quedei. Inda dei palpite a ber se pegaba: Ah pai you quiero ir a la feira cun bós, i yá nun percisais de lhebar l baraço!
De nada me baliu. Lhebei lhougo ua nega de l tamanho de l camino de la feira, nun deixando dúbedas sequiera.
- Tu quedas cun tue mai puis eilha solica nun dá cuonta de l ganado i de las bacas, assi cuntigo por acerca ye melhor, bai tou armano.
Berdade seia dita nun era desta feira que you gustaba mais, i inda quedaba la de l die dezanuobe an Caçareilhos i çpuis la de l Naso die bient’i dous, la mais guapa para mi. Staba nas manos de Dius, ó miu pai nun bendie ls cordeiricos, ó l çapateiro nun benie. Porque las redadeiras botas de bezerro mercadas a baraço, fui dua curceficaçon atroç. Yá eilhas percisában duas gáçpias inda ls mius pies nun se habien afeito, duras que nien cuornos, nun houbo sebo que las amolhíssen. Chegaba a andar çcalço, lhebando-los a las cuostas.
Mui pai a la tardica chegou de la feira, i oubi-lo dezir para mie mai, ls cordeiricos pagórun-me-los a meia nota, mas l çapateiro nun l bi. L garoto ten que s’amanhar até la próssima feira.




L amor paterno

L miu amigo Antonho Andrade relhembrou-me ua lhienda, que oubi an pequeinho.
Era un beç un filho moinante, mui gastador i amigo de la mesada que l padre le daba quando era nuobo, i tenie alguns bienes. Más tarde, quando l pai ambelhecieu, quedou doliente i deixou de tener denheiro para le pagar la mesada. L filho resolbiu çpreziá-lo i deixá-lo adonde se morrisse debrebe. Para esso, lhebou-lo ne l carro, bien ambrulhado nua manta, para ua zona de l termo, adonde nenhua persona passasse i adonde naide l bisse. Quando chegou alhá, tirou-lo de l carro, anrodelhou-lo bien anrodelhado nua manta i deixou-lo ne l meio de las touças.
Quando iba a antrar pa l carro, l padre chamou-lo i dixo-le:
- Miu filho! Miu filho! Lhieba metade de la manta! Se chegares a la mie eidade, puode benir a fazer-te falta!
Leonardo Antão
  • Quien coincir la cuonta oureginal i l sou outor, agradecie que me l dezisse.

23/03/09

Zde Berlin!

Screbido die 23 de Márcio :

Cheguei hoije an bien a Berlin. Quedarei-me eiqui 5 dies pa l miu trabalho i açpuis yá bolberei de nuobo pra Paris. A la purmanhana cedo yá you andaba porqui, habie ua chobizna que nun paraba i un aire bien friu, mas agora yá s’acalmou. La purmeira cousa que bi hegando eiqui, fui un spece de galheta cun cereijas anriba. Nun sou capaç de me lhembrar cumo raio se chama isso, mas l que ye doce nun amarga !







Ua buona notícia ye que parece que me cunfundo bien cula giente deiqui yá que trés pessonas hoije s’acunchegórun de mi a falá-me Alman, i a pedir-me nun sei l quei, yá que ye ua lhéngua que nun falo! I l porblema ye esse, ye qu’inda hoije nun fui capaç de stablecer ua cumbersa cumo debe de ser ! Mas bon, nien si, nien sopas, cuntinei d’andar i acabei agora d’ancuntrar 3 moças de Pertual, mas nien tiempo de pedir d’adonde benien que tube lhougo que me zapartar deilhas porque nun lhebábamos l mesmo camino. Ua deilhas inda me dixo « Até jaá», you acho qu’isso ye ua buona seinha!








Mas bon, mesmo assi dou pra dar ua buolta por eiqui cumo l podeis ber naquessas fetografies. La cidade inda stá bien marcada pul muro, i agora ye maneira de fazer turismo i de lhebar ua recordaçon. Pus bénden-se pul centro todo uns cacharricos cun uns cachicos de l muro alhá. Isso a mi nun me parece que seia bien de l muro oureginal, i inda stube a pensar a ber se m’atopaba un cousico desses pa l amostrar a Antonho, que el sabe.

L que tubo más grácia hoije fui un ancuontro que tube cun un rapaç que yá maá de trés anhes que nun bie i que studou cumiyo na scuola d’angenherie de Bordeus. Finalmente stamos los dous eiqui pa la mesma cousa, la cunfréncia EuCAP 2009 (European Conference on Antennas and Propagation). El ye más de porpagaçon i you sou de porpagaçon i d’antenas, i assi bai a ser porreiro. Passei un pouquechico de tiempo a ber l porgrama de la cunfréncia (103 páiginas que ten aquilho!) i stan alhá alguns pertueses de l IST (Instituto Superior de Telecomunicações) que yá berei manhana. Inda nun mirei bien de l lhado spanhol quien ben, mas cuncerteza que pessonas de Madrid alhá staran.

Hoije :
Ui! Acabei agora de quemer más bien que you sei alhá! Yá ancuntrei los pertueses de l IST, i quemi cun spanholes de l Anstituto Politécnico de Madrid, son mui simpáticos. Dezirun-me qu'habie tamien giente d'Uvieu, i ne l que parece ténen uns cartazes pr'apersentar hoije a la tarde. You pensaba que solo iba a haber pessonas de l'Ouropa, mas anfin hai eiqui giente de l mundo anteiro. Stá isso mui porreiro!
Zde Berlin, Tiégui, pa l froles.



La Tulha





Eisiste agora La tulha, un sítio que quier tener anformaçon centralizada de ls bários spácios de l mirandés. Este sítio mora an http://tulha.pt.vc.

Hai que dezir que la páigina ye anteiramente de la outorie de Aníbal Branco. Ls sendineses se bien calha nun l conhécen pul nome, mas pula nomeada "Cortamaro" yá debeis saber.
Parabienes Anible.




21/03/09

La terceira palhestra de mirandés an 2009











Hoije, die 21 de márcio, ne l Pabilhon de l Clube Cultural i Recreatibo do Alto do Moinho an Corroios, tubo lhugar la terceira palhestra de mirandés, stando neilha 28 pessonas. Lhougo que la jolda fui chegando ampeçou-se a oubir las pessonas a saludar-se dezindo buonas tardes i apuis cumbersando an mirandés. Estas cumbersas fúrun anterrumpidas cul ampeço de la palhestra, mas fúrun de nuobo retomadas ne l final. Estes son cahicos que son siempre aporbeitados para falar mirandés, yá que nun ye todos ls dies que se ten jolda pa l fazer.
L porsor Amadeu ampeçou la palhestra lhembrando de l que falou na purmeira i na segunda. Assi, dixo que habie falado de ls anhos de 1883 i 1884 i de las dues biaiges que José leite Vasconcelos fizo a la tierra de Miranda i subre las fuontes que JLV tubo. Estas fuontes fúrun Branco de Castro i las pessonas de Dues Eigreijas i l Abade Sardina, este decierto l mais amportante bulto de la cultura mirandesa ne l seclo XIX.
Apuis de las sues purmeiras ambestigaçones, de 1883 i 1884, JLV ourienta-se para outros campos nomeadamiente pa ls studos de medicina que acaba an 1886 i deixa de mirar tanto pa l mirandés inda que publique algua cousa fruito inda de recuolhas anteriores. Assi, an 1886 publica Línguas Raianas, adonde fala de Riu de Ounor i de Guadramil i de l Sendinés i an 1887 publica na rebista Lusitana ua cuonta popular an mirandés ‘’L Lhobo i la Cochina’’.
Las semientes stában arramadas i ampéçan a dar fruitos atrabeç de alguns bultos de la cultura que fálan de l mirandés. Assi, an 1885 Teófilo Braga publica O Curso de História i Literatura Portuguesa i fala nessa obra de l mirandés. An 1889 l porsor Mendes dos Remédios publica Introdução de Literatura Portuguesa i dedica dues páiginas al mirandés. Antretanto aparece Manuel Ferreira Deusdado, natural de Riu Friu, cun ouriges an Zenízio i na Pruoba, que agarra ls studos de JLV i busca modo de alguns mirandeses fazéren cousas pula sue lhéngua. Manuel Ferreira Deusdado era mui culto i era porsor an Lisboua ne l Curso Superior de Letras, tenendo-se dedicado zde mui cedo a la pedagogie i era amigo de José Leite de Vasconcelos.
Manuel Ferreira Deusdado scribe cul pseudónimo de Cavalleiro de Miranda i an 1993 pulica ne l jornal Commércio de Portugal, la Cantiga de l Mirandun, que ye publicada mais tarde em O Mirandez i apuis ne ls Estudos de Philologia Mirandesa de JLV.
Manuel Ferreira Deusdado era primo de Bernardo Fernandes Monteiro, natural de la Pruoba cun ouriges an Zenízio de adonde era l pai i cumbenciu-lo a ampeçar a screbir mirandés. Manuel Ferreira Deusdado yá habie falado de l primo a JLV cumo pessona que coincie l mirandés i que l podie ajudar. Bernardo Fernandes Monteiro, mesmo coincendo l mirandés nun sabie cumo lo iba a screbir yá que nun habie reglas de scrita i dá cuonta disso al primo Manuel Ferreira Deusdado, que fala cul porsor Gonçalves Viana que arranja las purmeiras reglas de scrita an mirandés, reglas que ancosta a las reglas de l pertués, todo esso sendo publicado na Revista de Educação e Ensino. Staba resolbido l porblema i Bernardo Fernandes Monteiro ampeça a traduzir testos an mirandés que l primo Ferreira Deusdado bai publicando na Revista de Educação e Ensino que habie criado i de la qual era l sou diretor.
Antretanto, Ferreira Deusdado fala cun Trindade Coelho, para fazer algua cousa pul mirandés na páigina que tenie ne l jornal Reporter i este ampeça a publicar an todas las sumanas ls eibangeilhos que Bernardo Fernandes Monteiro ihabie traduzido. Bernardo Fernandes Monteiro ampeça a trocar cartas cun José Leite Vasconcelos, de que coincemos siete i algues an mirandés, i passa a ser la sue principal fuonte de anformaçon.
JLV passa a mandar muitos testos i a pedir anformaçones, que Bernardo Fernandes Monteiro bai corrigindo i dando essas anformaçones i ponendo alguas notas. Ls Estudos de Philologia Mirandesa publicada an 1900 yá ten muito desses cuntributos.
Bernardo Fernandes Monteiro ye l mirandés que mais screbiu ne l sclo XIX an mirandés i todos ls sous testos ls mais deilhes traduçones, fúrun dados a JLV sien nada pedir an troca. La traduçon de ls Quatro Eibangeilhos screbidos a la mano que JLV dixo quando ls recebiu que ls publicarie ouportunamente inda hoije nun fúrun publicados, mas talbeç essa ouportunidade inda chegue yá qu’ eilhes stan an buonas manos i todos quedamos a spera que seia l mais debrebe.
Este eilustre mirandés, que fui furriel an 1846 na guerra de la Marie de la Fuonte, casou-se an Dues Eigreijas. Fui dirator de la’Alfándiga de Barca d’ Alba i de Idanha i apuis adido de l’Alfándiga de l Porto. Naciu na Pruoba an 1828 i morriu-se ne l Porto an 1906, i merecie pula parte de las anstituiçones lhocales, Junta de Freguesie de la Pruoba i Cámara de Miranda ser lhembrado pul muito que screbiu i dibulgou l mirandés.
Un bien haia als dirigentes de l Clube Cultural i Recreatibo do Alto do Moinho, a todos ls que stubírun nesta terceira palhestra i an special al porsor Amadeu Ferreira, por mais ua beç tener feito ua prática chena de grandes coincimientos.
Lhembramos que la quarta palhestra será ne l die 18 de Abril, a las 15, 30 horas, na Scuola Francisco Arruda an Lisboua.

Francisco Domingues




Porque hoije ye die de poesie... !





Fui a saber dua rosa…
Cousa preciosa
i quelor de rosa.
Rosa airosa !

Mas tamien dua mimosa,
guapa, serena
i amerosa…
alhi pa ls lhados de la Speciosa.

L que fizo cun eilhas
Balentin, an Sendin…?
Un jardin!

I Dionísio, an Zenízio...?
Un paraíso!

Quanto a Fernanda...
Sei que las ten na baranda
i quando me scribe de Miranda
ye ua flor que me manda.

Rosa preciosa,

Rosa amerosa,

Rosa airosa…

de la Speciosa!




Ana Maria Fernandes, Graulhet (França),
21 de Márcio de 2009.



20/03/09

Demudou l pensamiento de l home?



Que tiempos outros i tiempos estes, ls ricos stan ricos, ls probes probes stan. Vieira, Antonho, cura, an sou púlpito boziando, dezindo a sous fieles que yá muitos anhos, Antonho, Santo de Lisboua ou Pádua, pregaba als peixes porque ls homes nun quieren oubir, scuitában l que le anteressa. You que digo…mas que digo you, mius pensamientos boltéian na miolheira: arrebalando nas scobeiras, puxando l chougarço, mirando l Douro, sburacando, amparedonando, scuitando miu pai: ah baliente… Onte fui l die de l pai, las mies rapazas, scuteiras zde pequeinhas, cun suonhos chenos, tanto le azocrinóran la molineira al pai que el se çfizo i fui a missa. L cura falou de la houmildade, de la fuorça i la coraige de San Jesé ser pai i nun ser l pai. Demudou assi tanto zde l tiempo de Jasus até ls nuossos dies l pensar i la strutura de l pensamiento de l home?





Sou la dona primabera



Sou la dona primabera

Que acabei de chegar
Als mius queridos fragueses
Acabo de me apersentar


L eimbierno me chamou
Pus tenie que se ir ambora
Bin lhougo na mesma hora
I anton eiqui stou you
Mas l eimbierno por ende quedou
Gusta de mi cumoquiera
Deixa-me an paç sue fiera
Que agora ye la mie beç
I digo-te mais ua beç
Sou la dona primabera


Trago alegrie pa ls campos
Dou froles de la natureza
Ye cun toda la gentileza
Que entro an to ls cantos
Anté ne ls lhugares santos
You me fago anunciar
Pido para me çculpar
Puls nuobe meses de demora
Pus agora chegou la hora
Que acabei de chegar


Agora bin para quedar
I bos dar muita alegrie
Pus aqueilha eipedemie
Solo bos deixou azar
Mas el acabou de marchar
Agora you quedo cun bocés
De la cabeça anté als pies
Culs mius poderes debinos
Para alegrar ls çtinos
Als mius queridos fragueses


Trago ls paixaricos inda frius
Para cantar melodies
Será assi todos ls dies
Para fazer ls sous nius
Criar filhos cula grácia de Dius
Cula misson de cantar
Pa l anho hei de you boltar
Para bos tornar anton a ber
Pus ye esse l miu deber
Acabo de me apersentar


José António Esteves




Antre todos nun custa nada



Oufierta de lhibros / Donacion









La Biblioteca Scolar José Gustavo de la Scuola Secundaira “João de Barros “ (Corroios - Seixal) pormuobe nesta semana la “Sumana da Lheitura” nun sprito alhargado de pormober i ganhar l gusto pula lheitura,
Atrabeç de ls sous repunsables achou que era un bun momiento para criar nesta biblioteca un spácio pa la lheitura an mirandés, la segunda lhéngua oufecial de Pertual.
Assi sendo lhánçan un zafio a to l mundo que querga dar la sue upa, ouferecendo lhibros para criar ua secçon adonde stéian muitos i bariados lhibros screbidos an mirandés ou bilhengues.


Escola Secundária João de Barros
Rua Dr. Manual de Arriaga, Quinta da Mata
2855-096 CORROIOS
http://www.secundariajbarros.net/

Associaçon Cultural i Recreatiba Nial de la Boubielha
Rua Dr. Afonso Costa nº 6 – 6º Drt
2855-096 CORROIOS
http://www.nialdelaboubielha.org/





18/03/09

L caldo de l caçuolo






Hoije bien cedico, quando lie un desses jornales que até mos chega a las manos sien l mercar, ende benie ua pequeinha ambora, bien amportante, dende un nun se quedar çcunfiado ne l que diç l jornal solo porque nun mos custou un chabo.
Alexandre Fernandeç, baliente cronista que se bota a dezir cousas bien guapas i úteles pa l nuosso çamarro, fala de nutriçon. Ten la coutela de dar buns cunseilhos, dezir l que fai bien, quando i cumo se debe quemer. Diç-mos que quemer bien ye quemer bárias bezes al die i quemido saludable, tenendo siempre an cuonta las berduras, fruitos sanos de la temporada, i por ende el bai botando falas bien certicas acrecentando, buer muita auga.
Iba lendo esta ambora i percuraba-me se este tiu nun era de l tiempo de mie mai. I alhá me benie a la lhembráncia l caldo feito por eilha to ls dies, que quedaba arrimado al borralho de la chamineia para se mantener caliente, para mi i pa ls mius armanos, quando salie cun miu pai pa las lhidas de l campo ou cul ganado i nós bien lhampeiros ne l recreio de meidie beniemos a almorçar.
Feito de berças galhegas de la lhata de la Barreira, de bainas de la huorta stercada culas caganetas de la corriça i ua colher d’unto de l cochino cebado a lhabaduras, que até las nuossas bochenchas relhuzien de lhambuzadas l restro de la tarde, éran las caçoladas que mos fazírun crecer i ser saludables até hoije. De fruita era la que las amoreiras i las silbeiras dában, ls cerimeinhos, las maçanas, brebas, cereijas, melancies i melones ne l sou tiempo.
Quanto a auga, esso era l que nun mos faltaba, un botaba-se de queixos adondequiera, ne ls nacientes, nas fuontes i ne ls ribeiros corrie clarica i lhimpa cumo béu de moça fidalga an die de missa, i ne ls poços cula mano.
Hai ua cousa que este eilustre cronista nun fai, ye dar l quemido pa l sprito saludable, i cuido you que stá a fazer muita falta, a spreitar para esse tiempo, you tenie-lo, se benie agarrado al caçuolo nun sei, l que sei ye que l tiempo fuora de la scuola passaba-lo sien cobradeiros de cabeça, cun fuorça nas canielhas dando pinotes por aqueilhes carreirones de l termo.




17/03/09

Palhestras de Mirandés





L Porsor Amadeu Ferreira stará die 21 de Márcio, a las 15.30 horas, ne l Pabilhon de l Clube Cultural i Recreatibo do Alto do Moinho, an Corroios, para dar la 3ª palhestra de 2009.
Cuntinará a falar de la Lhéngua Mirandesa, subre l tiempo que bai zde 1880 a 1940, an special subre José Leite Vasconcelos i las sues fuontes de anformaçon . Fuonte que desta beç será Bernardo Fernandes Monteiro, de la Pruoba.
Mais ua beç ls mirandeses i outras pessonas antressadas, ténen ua buona ouportunidade de oubir falar mirandés, yá que l palhestrante fai la palhestra nessa lhéngua. Tamien las çfrentes pessonas l puoden falar antes de l ampeço, durante la palhestra ponendo questones al palhestrante i apuis ne l final cumbersando culs muitos mirandeses que alhá ban a star. Estes son spácios que dében ser aporbeitados nun solo para falar la nuossa lhéngua, mas tamien para quedar-mos un cahico mais ricos subre la Stória, la Cultura i la Lhéngua Mirandesas. Las dues purmeiras palhestras subre las dues biaiges de José Leite Vasconcelos a la Tierra de Miranda, fúrun mui antressantes i ricas an coincimientos.
La tercerira tamien nun bai a quedar atrás i, por essa rezon alhá bamos star todos para oubir l porsor i amigo Amadeu Ferreira.

Francisco Domingues



Suobre toponimie Euskera an Miranda



Eiqui apersento un strato d’un studio qu’ancamino alhá bai yá un cierto tiempo. Nun sei bien adonde bou cun isso mas ende bos apersento uns poucos resultados, cuncluson dua cumbersa cun miu pai, inda onte a la nuite.
Esse stúdio ye ua cuntinaçon, i un alhargamiento de l trabalho ampeçado por Amadeu i ua aplicaçon de l papel de José Maria Canal Sanchez-Pagin an “Toponimia Euskera y Prerromana en la Provincia de Léon”.




"Lauburu" Mirandés ou ruodra solar de 12 partes d'ourige céltica, eigreija de Malhadas




S’algua toponímia se puode splicar cul lhatin (Custantin, Miranda, Samartino, ...) outra queda más scura (Cicuiro, Malhadas, Lhuç, ...) i yá nun hai lhatin ningun pra splicar tales nomes. Esses nomes bénen de tiempos inda más antigos a l’ambason romana, son los rastros de l passado prerromano de las nuossas tierras. L santido desses nomes ten anton de ser ancuntrado an lhenguas prerromanas.

Hoije an die, nun recanto de la península Eibérica inda bibe ua dessas lhénguas, biba an cada strato de la sociedade, de l bar anté l’ounebersidade, ye l Basco ou l Euskera. Essa lhengua eirá mos ajudar a ancuntrar i a traduzir an palabras modernas al santido desses sítios.


L ribeiro de Cicuiro




Duorna : Tierra samartineira, puode-se deribar de l céltico, i de l breton dur que senefica “auga”. De maneira algo mas cumplicada tamien se puode deribar de l Basco iturria “la fuonte”; iturria>turria>durria>dur. Dende tamien se deriba al nome Duiro, Doiro i Douro.
L sufixo –na nun parece mui claro pur anquanto, mas puode ser deribado de ena, “sitiu cun”. De acordo cun essa teorie parece que Duorna ten l sentido de sítio cun fuontes, l que se berifica sien porblemas inda alhá.

Peinhas de Gordo : Diç Manuel Preto que fui porque se morriu eilhi l Capitan Górdio qu’essas peinhas samartineiras lhieban inda hoije l nome de Gordo. Se mos biramos pa l Basco ancuntramos la possible ourige como sendo gur “altura” i doi “sítio de”. Tamien ende se berifica que las peinhas stan nun sítio bien alto, yá bien purriba la ribeira.

Marie Guerra, Tierras de Marie : Esse nome persente an Cicuiro i tamien an Samartino ye un de los ralos i acho l unico nome de tierra que lhieba un nome de mulhier. An Samartino, Marie Guerra parece stranho, sera qu’houbo ua guerra? I Marie quien serie?
Los bascos tenien ua diusa prencipal que se chamaba Marie i l nome de Marie Guerra puode talbeç benir de Marie herria “grande Marie”. Poderien ser aquesses sítios uas tierras de culto?

Ourrieta : Ende ye bastante fácele recoinecer las dues palabras bascas ur “auga” i eta

Uolga : Ende tamien se puode recoinecer las seguintes palabras bascas ur “auga” i aga

Beiga : Pra essa palabra José Sanchez-Pagin da outra anterpretaçon que la mie, mas deixai-me agora splicar la mie oupenion. La palabra ben dal basco ibai “riu, ribeiru” i ka “pequeinho”. Ua beiga ye anton un sitiu adonde cuorre ua pouquechica d'auga. Situaçon que se berefica bien subretodo an eimbierno.

Surrague/Surraque : Nome dua tierra de Custantin, yá Amadeu falou deilha, mas you eiqui uso al basco pra splicar al topónimo. Ben dal basco zur “madeira, arbore” i aga “abundáncia”. La palabra basca zur ancontra-se pra zignar bários oubjetos de madeira, i yá assi cumpon muitos nomes d’arbles. Ne l que parece, l Surrague debie de ser un sítio cun arbles. Zur tamien s’ancontra ne l mirandés zurra que tenerie al sentido d’apanhar cul palo, yá agora bater; dar ua zurra <> bater cul palo.
“abundencia”. Ua ourrieta ye anton un sitiu cun muita auga. “abundáncia”. Por anfluença de l “a” de aga al “r” de ur passarie a ser un “l” i ulaga trasformou-se an uolga. Assi cun todo ua uolga ou ua ourrieta son basicamiente las mesmas cousas.

Eiqui quédan essas quantas palabras i nomes de sítios, pus yá benera algo de más cumpreto.



Antresse na léngua de quien nunca la scuitou antes





Antrórun pula sala adonde you trabalho na Ounibersidade de Coimbra als bózios i muito se rien a dezir que un falaba mui bien brasileiro. Ora caracho, falar bien brasileiro? Sin faltar al respeito al Brasil eilhes inda nun ténen ua léngua própia. Anton you dixe, pus you falo mirandés (i Spanhol se fur perciso). Nesto cuido que creciu algun antresse pul mirandés i pedírun pa falar a ber. Pus falar assi de rajada nun sal nada i apuis mei çcunfiórun. Anton, bá bamos eiqui a un blogue qualquiera i leio. Fui lendo i peç que quedórun menos çcunfiados i até achórun angraçado. Apuis tamien ua rapaza se puso a ler www.lhengua.blogspot.com. Dando you la ajuda que sabie, eilha alhá fui lendo i cada beç melhor (hai que dezir que mei le ansinei a falar a la moda de Sendin, tamien la única que you sei). Nesto la rapaza até se anscrebiu nun curso por ende i ten benido a preguntar pequeinhas cousas. Cumo se puode ber ne l retrato tamien bai ponendo pequeinhas frases ne l sou nome ne l Messenger. La fin deste testo ye solo pa que se beia que hai quien ache antressante i guapa la nuossa léngua mesmo que nun tenga raízes nanhues de l Praino Mirandés.





Cecílio

La spabilada




Eras l sol de la einocéncia
Ne l tiempo de la tua anfáncia
Hoije beiste abandonada
Na mais triste circunstáncia

Quantas bezes te dixe you
Fuge de las oucasiones
Oube mies reprensones
Ye para beneficio tou
Mas la amisade cediu
A la orde de la prebidéncia
Caíste na decadéncia
Sin honra sin probidade
Ne ls dies de la mocidade
Eras l sol de la einocéncia

Fuste la streilha de Jacó
Fuste un anjo de candura
Mas na corruççon ampura
Reduziste la honra a puolo
Até las pedras méten duolo
Ls tous ais de tanta ánsia
Tenes la zonra por hardança
I assi chegueste al fin
Sendo tu un çarafin
Ne l tiempo de la tue anfáncia

Eras qual birge Marie
Filha de Juquin i de Ana
Mas la lhibertina i profana
Caíste na eidolatrie
Quantas bezes you te dezie
Un die serás zgraciada
Nun te amportabas de nada
Ardies an bibo fuogo
Pul boato de l pobo
Hoije beiste abandonada

Oh mal ampregadas horas
Que gastei an t'abisar
Hoije beio-te a chorar
Tues culpas nun eignoras
Agora matas-te i choras
De la honra a lharga çtáncia
Dizes que fui eignoráncia
Con la qual Dius te dotou
Poren , you bendo-te stou
Na mais triste circunstáncia

José António Esteves



16/03/09

L outro Douro



[crónica salida la semana atrasada ne l jornal A Voz do Nordeste]



Muita giente inche hoije la boca cula palabra Douro, mas çprézia ua parte de l que esse riu ye, tan nobre cumo la outra. Hai até quien querga reserbar l nome solo para un cacho de l riu, que an sou nome se diç anteiro, cumo se l restro nun eisistira i sue giente fura de nanhue balie, assi algo aparecido a ua bergonha, andignos de ousar aquel nome. Quien nun conhece l chamado Douro Anternacional, zde Paradela a Barca d’Alba, cuida que todo se buolbe an peinhas i arribas, un spilro de la natureza bruta de que ls homes nunca cunseguírun fazer bida. Até puoden agarrar l barco an Miranda i chubir puli arriba, ls uolhos ancandilados an faias i alcaforros, ciguonhas negras, águilas i mais peinhas, siempre faias. I ye berdade esse milagre d’auga i piedra, altar adonde s’assóman rábias de la natureza, quaije tan antigas cumo l mundo, i an que la própia natureza ye un respirar de piedra. Mas essa ye la costra angurriada de las arribas, acocada an sou zlhumbramiento i inda a spera que quien puoda le dé cuolho. Para alhá desso, quédan las benas que al lhargo de seclos la giente fui fazendo i que uolhos suoltos nunca seran capazes de ber al loinge, mas solo abaixando a sous carreirones, parando an sou sou paredones, ampalpando sues culagas, çcansando an sous patacones. Se l outro Douro s’oupiu anriba l sangre dun trabalho scrabo, tamien este acobelhou seclos de sudores i de fames, de ganas i de spranças, de suonhos i delor. Al alrobés de l outro Douro, este fui puonte antre pobos i culturas, speilho de guindaletas na nuite an busca de comércio i de amores, semitério de heiroismos que nunca ganharan fama por nun séren barones de Forester sous duonhos, agarimo de perseguidos de cada lhado de la frunteira. Yá de hai miles de anhos ls castros ampáran la corriente de l Douro, altares a un dius maior, i que inda hoije úpen sues ouraciones de piedra. Apuis, benírun a sacar la eiletracidade i todo anchírun de barraiges, lhebando cula lhuç un riu sien nada deixar an troca, nun ato de rapina que, apuis doutros, hoije ten nome an EDP’s i REN’s, i inda porriba spéran palmas, i nada desto ye acontra l neçairo porgresso. Pul meio desses dous tiempos, fui l riu eigreija que l tiempo anchiu de pequeinhos altares adonde creciu la binha, l’oulibeira, l’almendreira, la pequeinha huorta, adonde l aire peinou las centenadas puostas a poder de mano i çada, i muita giente daprendiu l’arte de sacar cargas de sítios que nien triteiros an circo fazerien melhor. Inda alhá stan ls nomes sagrados de l pobamento i obra houmanas, sues feridas inda sien botáren costra, nua ourfandade que spera sue justícia. Esse ye l outro Douro, que nien por nun l dezíren deixa de ser património de la Houmanidade, i adonde gobernos nunca ambestírun un çue, nien anglesas cumpanhies, mas que giente fizo a poder dua gana i persisténcia que durou seclos, aguantando l sangre i guerras que le benien de l outro lhado: esse ye l Douro adonde las piedras fúrun oubrigadas a dar bino, azeite i pan. Nós, que alhá crecimos i que lo ardemos, tenemos proua deste Douro i de la giente que l fizo i al lhargo de seclos ganhou l dreito a tratá-lo por sou nome própio, cumo de família, i arrenegamos de quien l squece i a sous pobos, sues obras, sous scritores, sous cantores, sous menumientos, sue andezible beleza.

amadeujf@gmail.com



15/03/09

Oulores i sonidos de ls Anjos




Nada se acumpara a aquel oulor de yerba cortada pulas gadanhas; passo cuntino i cierto cumo se fura lida pauta de música; sonidos abafados antre la yerba i la fuolha de aço, harmonie cumo se beiláran juntos zde siempre. Cordelinas de feno que despuis se spargiran, niales de patoixas i coquelhadas çtapados; paixaricos cubiertos cun yerba. Que se bai a fazer, naide ye amo de la bida i ls paixaros tampouco!
Todo isto habie bido, hai mais de quarenta anhos, anquanto inda paraba algun tiempo an la aldé. Agora pega na gadanha quando an Primaberas yerbaceiras, hai que cortar la yerba a dreitos a sue casa. Nun hai ningua asparecença, anque cun l oulor quede cun ls sentidos nas nubres. Falta l passo cierto de ls gadanheiros; faltan las gadanhas picadas, capazes de cortar la barba mais dura de qualquiera home.
Assistiu l anho passado, quando dous homes cortában la yerba de la lhameira que, por ser pequeinha, nun podie passar la máquina.Berdadeiros artistas de gadanha d´antiempos, sonidos afinados i cun toques ciertos cumo se houbisse un maestro a ourientá-los.
Sonidos i oulores de ls anjos!...
Sonidos sien bruídos cumo se fúran de un beilado clássico i que nun podemos çperdiçar, por séren yá tan ralas bezes oubidos!




14/03/09

Çfile de mascaras an Bergáncia an 2009

Por Tierras de Castielha - La Mancha

















































(cuntinaçon)


Cuntinando por estas tierras stube an Toledo, cidade Patrimonho de la Houmanidade zde 1986. Toledo queda nua cuosta i tal cumoTalabera ye banhada pul riu Tejo, cun quien fai ua muralha natural.
Ls bisigodos cul Rei Leobigildo tornórun-la capital de l Reino an 596 i eiqui stubírun anté la cunquista puls Árabes comandados por Tarik an 712. Ls Árabes, apuis la cunquista, ampéçan a recustruir las muralhas de l tiempo de ls Remanos i a custruir nuobas muralhas a toda la sue buolta cun puontes i puortas d’ antrada, mesquitas i palácios. Las puortas d’ antrada son mui guapas i fúrun custruídas an çfrentes épocas, zde ls árabes anté l seclo XVI. L mais deilhas inda ten la madeira cun que fúrun feitas.
An 1085, L Rei Fonso VI de Lheon, apuis de demorado cerco antrou cun las sues tropas pula puorta Bielha de Bisagra, que apuis quedou a chamá-se puorta Fonso VI.
Antes de la rendiçon ls Árabes yá habien cunseguido un acordo cul rei Fonso VI, que stablecie que tanto ls árabes cumo ls judius podien quedar an Toledo i an troca tenien que pagar ampuostos a fabor de ls crestianos. Assi, las trés comunidades ampéçan a trabalhar juntas i ls crestianos aporbeitando la grande sabedorie de ls arquitetos i artesanos árabes, debrebe tórnan Toledo an cidade amperial.
L Rei Fernando III, ne l seclo XIII, ampeça la custruçon de la Catedral i cun Fonso X, Toledo passa a ser l purmeiro Centro Cultural de l’ Ouropa.
Toledo ye ua cidadade mui rica an monumientos i eigreijas çtacando-se:
- La catedral, de stilo gótico, cun la sue nabe central arrodeada por 22 capielhas dua grande beleza i na sacrestie hai guapas pinturas de ls pintores L Greco, Lucas Jordan, Van Dick i Goya, antre outros;
- L’eigreija de S. Tomé, ye de l secloXI i neilha stá l famoso quadro ‘’L Antierro de l Senhor d’Orgaz’’ de l pintor L Greco;
- La Mesquita Cidade de la Lhuç, ye ua custruçon anterior a la cunquista crestiana i cunserba-se tal i qual zde l seclo X. Ten nuobe cúpulas de las mais bariadas struturas todas eilhas anspiradas na Mesquita de Córdoba;
- La sinagoga L Tránsito, tenerá sido oupida an 1357 i era la única que eisistie ne l bárrio de ls judius. Apuis de la sue spulson passou a ser eigreija católica i hoije ye l Museu Sefardi, adonde hai muitos teçtemunhos de la cultura judie;
- L cumbiento de S Domingos L Antigo, fui custruído ne l seclo XI, ye ua eigreija de planta an cruç lhatina de ua sola nabe, cun grande cunjunto de retábulos, çtacando-se l retábulo-mor i bárias pinturas de l pintor L Greco;
- La Casa Museu L Greco, ye ua recustruçon dua casa típica Toledana de la época de l pintor. Esta Casa Museu queda adonde habie l único bárrio judiu an toda la cidade;
- L Mosteiro S. Juan de ls Reis, fui mandado custruir puls Reis Católicos. Ye de stilo gótico, mas anspirado ne l stilo mudéjar. Este mosteiro foi feito para comemorar la batalha de Toro i tamien para serbir de Panteon pa ls Reis Católicos. Cumo ls Reis benírun mais tarde a cunquistar Granada i cumo la tradiçon mandaba que ls reis tenien que ser anterrados na última cidade cunquistada, yá fúrun anterrados an Granada. Este mosteiro ten colgados nas sues paredes ls cadenados cun que ls crestianos presos puls árabes an Guadix, Baza i Málaga, stában presos i lhémbran l camino an pelegrinaçon que ls crestianos fazírun anté Toledo para agradecer als Reis Católicos la sue lhibartaçon aquando de la tomada de Granada an 1492.
Hai inda un cunjunto de eigreijas católicas an stilo mudéjar çtacando-se las de San Sabastian, Santa Oulaia, Santiago, San Bicente i la de Cristo de la Beja custruída ne l lhugar de l’ antiga Basílica Bisigótica de Santa Lucádia;
- L Palácio L Alcazar, queda na punta de riba de la cuosta de Toledo i dende cun la sue amponénça domina toda la cidade. Yá ls Remanos tenien ende las sues tropas i tanto ls bisigodos cumo ls árabes fazírun del l sou reduto.
Fonso VI, apuis la cunquista, fai la sue recustruçon, mas fui Carlos V que arrodeado puls melhores arquitetos de l tiempo, fai la sue adaptaçon a Palácio Real. L Rei Felipe III, manda custruir l Scorial acerca de Madriç i muda la capital para Madriç. Zde esse tiempo passa a ser l’ Academie d'Anfantarie. Atualmente ye l Museu de l Eisército.
Andrento las muralhas cunserba-se la custruçon ampeçada puls árabes feita an ladrilhos i piedras cun barandas an fierro i quaijeque todas las casas stan recuperadas. Las rugas son streitas i cun muitos cruzamientos, caratelística de todas las cidades árabes para anganhar l einimigo. Toda la cidade stá mui bien cuidada i ten un grande comércio birado pa ls turistas. Ls toledanos ténen proua ne l sou passado de cunquistadores i guerreiros i splóran l comércio a la buolta desses outencilos ( spadas, scudos, elmos i sporas). Tamien las figuras de D. Quixote i Sancho Pança ténen un grande çtaque i stan spuostas an todos ls lhugares amportantes.

Francisco Domingues



13/03/09

Ancuontro para solo falar mirandés


Tenendo an cunsideraçon las curticas palabras de Adelaide, ne l comentário que se sigue de las Máçcaras “Nun te tengo falado” relhembrei-me dua pregunta que me fazírun uns mirandeses, hai yá cerca de un més, nun almuorço de amigos. Porque nun mos ancuntramos de beç an quando solo para falar an mirandés? La cumbersa cuntinou mais ou menos assi. Somos yá muitos eiqui pula zona de Lisboua a screbir l mirandés an blogues i “sites”.
Berifica-se que l património de testos publicados no Froles i noutros blogues i “sites” se ten zambolbido muito, nestes dous últimos anhos, cun muita giente a screbir an mirandés i poucos a falá-lo.
Ye einegable que se solo l screbimos i nun l falamos, cuntinamos a deixá-lo morré-se. La globablizaçon stá a çtruir la bida i la lhéngua nas nuossas aldés. Ls bielhos que fálan bien i cun gusto l mirandés stan a zaparecer. Ls nuobos, que yá nun ténen scuolas nas aldés, yá pouco fálan cun ls bielhos.
Parece ser deseio de muitos mirandeses a bibir nesta área de la grande Lisboua, falar la lhéngua mirandesa, i passarmos algun tiempo a zanferrujá-la, uolhos nos uolhos, botando para fuora la nuossa bida, que stá scundida, de ser mirandés i de reancuntrar l eissencial de las nuossas bidas “la speriéncia lhenguística que mos atrabessou ls anhos de mocidade nas aldés mirandesas”.
Quien dubida que esta speriéncia lhenguística nun ye un de ls maiores patrimónios de la nuossa bida?
Cumo podemos ampedir de cuntinar a deixar anterrar esta riquíssema speriéncia lhenguistica?

Nun será ua de las melhores soluçones reancuntrarmos-mos i falá-la?

Nun serie antressante un “serano mirandés” adonde mos ancuntrássemos solo para falar an mirandés?
Falar la lhéngua mirandesa nun será ua de las melhores houmenaiges que podemos fazer als nuossos antrepassados mirandeses, la maior parte deilhes analfabetos?
L mirandés debe deixar de ser ua lhéngua local, cun paredes. Yé preciso sbarrulhar las paredes de l mirandés i falá-lo, sien miedo, an todas las partes de l mundo onde haia, al memos dous mirandeses. Cuncordais cun isto?
Pongo estas questones a la buossa cunsidraçon. You gustaba de rebibir, cun todos ls mius amigos i amigas mirandeses, ls tiempos que passei an Zenízio i an todas las tierras mirandesas i de poder gritar bien alto i de l fondo de l coraçon “biba l mirandés!”
Ls ancuontros poderien ser marcados ua beç an Corroios, outra an Lisboua, outra an Sintra ... an çferentes tierras, cuomo ua spécie de l ancontro de bloguistas feito ne l berano passado ne l Naso.
Zde ya agradeço las buossas sugestones para ampeçarmos ancuontros ou “seranos mirandeses” onde solo falassemos la nuossa mui querida lhéngua mirandesa.
Leonardo Antão


Abílio Pires - O Silêncio das Pedras


Cápia de O Silêncio das Pedras, de Abílio Pires [1995]




Hoije a la tarde stube a falar cun Abílio Pires, mirandés custantineiro, que an 1995 publicou l remanse O Silêncio das Pedras, un de ls poucos remanses screbidos por mirandeses até agora. Hai que lo dezir eiqui, ua parte amportante de l lhibro stá screbida an mirandés, nua altura an que inda nun habie Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa. Qualquiera die bai a salir ua lharga anterbista cun Abílio Pires na FUOLHA MIRANDESA, de l Jornal Nordeste, adonde se falará desso i de muitas outras cousas. Anquanto i nó, deixo eiqui la seguinte lhona, que Abílio Pires me mandou, screbida por sou punho.



Un mocico de Cércio staba na tropa nun quartel de Lisboua. Screbiu-le ua carta a sue mai i dixo-le:
- Maizica, tengo muitas ganas de bos ber, mas nun sei se nun me morrerei de friu neste eimbierno. La mie roupa anda sfarrapada i las botas yá nun ténen suola por baixo.
La mai, mui chenica de pena, cuntestou-le:
- Ai miu rico filho, roupa nun tengo you para te mandar porque eiqui nun bénden fardas, mas yá te cumprei uas botas na feira de Dues Eigreijas i bou-te-las a mandar pul telfone que passa eiqui an Cércio a camino de Miranda. Quiero que andes cun los pies bien calenticos.
Agarrou nun martielho i nun crabo i saltou las paredes de la cortina de l tiu Manuel de las Berças i achegou-se a un puosto de l telfone i spetou l prego i colgou las botas.
Passado un cachico, passou por alhá un probezico cun fame i friu, cuntentido de la bida. Antes de salir dalhi, colgou las botas bielhas no mesmo crabo i seguiu l sou camino.
Un cachico más tarde, la mai de l soldado tornou alhá. Quando biu las botas bielhas colgadas, pansou lhougo que l sou rapaç yá habie recebido las botas nuobas i que tenie mandado las botas bielhas pa la mai mandar cuncertar. Mui admirada cun estas cousas modernas, zabafou:
- Ai, balga-me Dius! Bien spierto ye l miu filho i bien rápidos son los telfones!...
Abílio Pires

(12.03.2008)