29/06/11

ECOS DE L MIU PENSAR



Todo ye miu i puodo ousar
Naide me puode proibir
De l cheirar i de l sintir
Naquele jardin de sunho
Sien naide m´anquemodar

Todo ye miu, i puodo ousar
L Sol, i l bento a soprar
Puis alguien ouse dezier
Que la chuba me bai refrescar
Alguien me la puode tirar

Na nuite relhuzen streilhas
Que me stan a almiar
Cul relhuzir i ls tremeliques
Puis quien ousa pensar
Que alguien me las puode tirar

Todo ye miu, i puodo ousar
Ber la lhuna cun cunfiança
Ne l home de l cunto antigo
Que d´aprendi ne l miu lhibro
L lhibro de la mie anfancia

Todo ye miu, i puodo ousar
L azul de l cielo i de l mar
L cheiro a maresie
I la urze na serranie
Dun perfume tan ampar!

Todo ye miu, i puodo ousar
Ls sunhos a ressonar
De anjos que cantan hinos
Son fofos, tiernos ninos
Ye un nunca mais acabar…

José António Esteves

28/06/11

L GALHO PEDRÉS




You tengo un galho Pedrés
Que ten ua crista bien scranchada
Que nun ye nuobo nien bielho
Mas que parece ua talhada

Talhada dua grande melancie
I l galho canta, canta i canta
Melancie que you quemie tanto
I galho que nun se spanta

Canta , canta, i canta canta
Este galho que ye burmeilho
Assi que el se alhebanta
Benen las pitas a meter l guedeilho

Ua beç el batiu las alas
I fugiu-me de casa atuntado
I atrabessou ua rue
I passou pal outro lhado

Mas por nun lhigar a nada
Iba sendo atropelado, sien querer
I fizo tamanho stupido
Culas alas a bater

Que un guarda republicana
Quijo meter l sou guedeilho
Dixe, este galho, ye un çcuidado
Que mais parece un tarabielho

Fizo cun que you fusse multado
Pois atrabessou alas tontas!
I alhá fui cun el al puosto
Para acertar aqueilhas contas

Este galho ye un zgosto
Que só me faç cousas tontas
Lhebei-lo depuis para casa
Yá cun las cousas prontas

Tratei-le de las prumas de las alas
Dei-le auga, cumprei-le milho
Mas pensei para cumigo
Este galho bai-me meter noutro sarilho

Mas an beç de castigá-lo
Achei you que era melhor
Cumprar un outro galho
Para el se sintir un primor

I nun ye que l galho nuobo
Lhougo me fizo ua partida?
Para spanto puzo un uobo
Cumo ua pita atrebida

Bie anton que l galho, era pita
Dixe agora stou arranjado
Meti-me mais nun sarilho
Por este galho tener cumprado

Decierto ban a tener un filho
I de trás deste benirá outro
I lhougo a seguir mais outro
Porque un solo será pouco!

Tengo d´aturar l galho pai
Aturo tamien la mai
Puis yá que aturo ls dous:
Aturo la filharada quel trai

Mas se nun se puortaren bien
Ls filhos, i pai, i lá pita bela
Que you yá ls abisei
Que ls meto a todos na panela!

Que ls meto a todos na panela
Para fazer un bun refogado
Para assi me cumpansar
De las canseiras que me ten dado

José António Esteves

Cruç de l semitério-Zenízio

Esta cruç stá arrimada al semitério (nuobo), porque Zenízio ten outro semitério ne l adro de l’Eigreija Matriç, que inda mánten las quatro paredes bien cunserbadas, ambora quien atrabeç de l porton de fierro mirar para andrento yá poucas seinhas bei de haber sido eili que spultórun ls nuossos antepassados, ua ou dues laijes son l que sobra.

Este bielho semitério ten ne l sou rincon d’antrada un cruzeiro (falaremos del outra beç) que a miu ber si ten relaçon cun este spácio sagrado, cumo se m’afigura que tamien ten cul adro, puis cumo to l mundo sabe era ende que se passórun a spultar ls muortos quando deixórun de spultar ne l chano de l'Eigreija.

Ne l adro de la nuossa Eigreija yá naide bei seinhas de spulturas mas nun fáltan ne l praino mirandés i por todo l território de Saiago adros d’Eigreijas que inda stan bien a la bista ls muros para sue porteçon.

Tornando a la Cruç de l Semitério (que stá ne ls retratos) cuido nun haber relaçon cul mesmo, puis el ampeçou a recebir ls defuntos ne l meio de l seclo datrás i la dita cruç yá ende staba.

Mas se acauso estas eras nun stubíren ciertas, la queston stá abierta, acéitan-se oupeniones, para aclarear l conhecimiento giral.

L que you sei porque me cuntórun ye que la cuonta que stá agarrada a esta cruç ten mais haber cun questones personales que cun almas.

Hai algun tiempo por curjidade, até porque la cruç stá zanquadrada de l’antrada, assi de lhado, percurei l que se dezie subre la dita cruç, que cuonta se cuonta. L que me respundírun fui que porqui passaba un tiu culas sues baquitas a pacer para un cerrado (lhameiro) que traie de renda, mas deseaba muito que un die tubisse dinheiro para al mercar i assi ser l dunho

Cumo l deseio se cumpriu, el para nun quedar an falta cula pormessa, puso eiqui la cruç

Será berdade será mintira?!

A ser berdade, esta será mais ua cuonta que se bai perder, porque se deixa de cuontar, a mi só me chegou porque you sou un pergunton.

Quantas cuontas nun se pérden to ls dies, porque nun se fala deilhas, nun se cúntan, nun se regístan(scríben)?!


27/06/11

CICUIRO

.
CAMPU EILÉTRICU D'UA ANTENA

.
L mirandés chegou yá a las nuobas tequenologies i mesmo la scrita i la arte yá nun se resúmen a uas cuntas i bersos ou a uns retratos i augarielhas, antrou na ciéncia, ne l audiobisual, nó l que amostra l que se fai, mas l que ye arte i tequenica. L mirandés yá nun ye solo ua lhéngua que se studa cumo ls cacos de ls castros de las arribas i que apuis se ancérran an museus i libros, ye ua lhéngua biba, an eiboluçon i que ls mirandeses cuntínan a falar.
Amália fui grande, mas yá se bai acabando la sue memória biba, mas l fado ende cuntina. Ls Beatles stan ancerrados an discos ou DVD’s que de beç an quando alguien se lhembra de oubir, mas la música eibolui tols dies i nuobas modas aparécen.
La lhéngua i la alma de un pobo nunca múorren, inda que le bóten l’eirbicida de la censura.
Nun arremedemos a quien la fala i l’outeliza tols dies, porque eilhes ye que se ríen.
Thiégui miesmo nun seguindo la cumbençon, nun s’ambergonha de la falar i de la outelizar ne ls sous trabalhos.

II-Cruzes ne l termo de Zenízio





(Cruç de ls Barreiros)



Esta cruç queda ne l camino antre dues lhagonas ne ls Barreiros, bien acerca de la pobaçon de Zenízio, bien alrobés de outras, nun s’afigura ser ua cruç que aparece cumo sentido d’ourientaçon para ls biajantes.

Ambora este camino seia ousado pulas pessonas de Zenízio i de Bilasseco quando íban a las feiras ou romaries de l Santuario de l Naso, cumo para s’íren al termo.

Stá anriba dua grande laije (fraga), que yá mais que ua beç andubírun a quemer neilha, mas deixórun siempre pie i ende se mánten.

Ye ua cruç de feiçones trabalhadas, a modos de cruzeiro, l que puode adebinar que seia feita d’anquemiendaçon.

Quando arreparo an menumientos cumo este, chego a percurar a mi mesmo qual ye la cuonta que stá agarrada a eilhes. Puis siempre porqui se botórun fés de ganhar l perdon i l cielo anquemandando cruzes i cruzeiros para lhabar erros i çacaniçes. Porque quien nun sabe que arrependimientos siempre fazírun parte de l repasto serbido an mesas fartas, poner na tierra algue que remendasse la cousa nun fusse l diabro tecelas ou pedir cuontas quando se chegasse al outro mundo.

Hoije esta cruç fai parte de la paisaige, passa-se por eilha sien dar cuonta, cumo quien passa por un frezno ou castanheiro, mas nien siempre fui assi, mie bó i mie mai nun passában sien fazer seinha (persinar), ato de respeito i fé, nun fussen eilhas l simble na tierra para lhembrar l Nome de l Pai, filho i Sprito Santo no cielo, se agora nun l fago quien stá mal sou you, porque an atos d'acraditar i fé, la mie anda pulas ruas de l’amargura.

Mas tengo fé que estes marcos feitos de cantarie berdadeiros teçtemunhos dua cebelizaçon dantes, porqui han de cuntinar, ambora nestes tiempos outros béngan aparecendo feitos de cimento i mármole.

Porque, quier ls dantes quier ls d’hoije algue de armanamiento hai neilhes que naide puode apagar.

26/06/11

Grácias als Suldados

"...Ye grácias als suldados, i nun als sacerdotes, que podemos tener la religion que zeiamos.
Ye grácias als suldados, i nun als jornalistas, que tenemos libardade d'amprensa.
Ye grácias als suldados, i nun als poetas, que podemos falar an público. Ye grácias als suldados, i nun als porsores, qu'eisiste libardade d'ansino.
Ye grácias als suldados, i nun als adbogados, qu'eisiste l dreito a un julgamiento justo.
Ye grácias als suldados, i nun als políticos, que podemos botar..."

Barck Obama ne l Memorial Day

(Em Portugês)

"...É graças aos soldados, e não aos sacerdotes, que podemos ter a religião que desejamos.
É graças aos soldados, e não aos jornalistas, que temos liberdade de imprensa.
É graças aos soldados, e não aos poetas, que podemos falar em público. É graças aos soldados, e não aos professores, que existe liberdade de ensino.
É graças aos soldados, e não aos advogados, que existe o direito a um julgamento justo.
É graças aos soldados, e não aos políticos, que podemos votar..."

Barack Obama no Memorial Day

La Bouba de La Tenerie

Para quien ainda nun tubo la ouportunidade de lher i para berdes cumo l lhibro mos "agarra", ende bai un cachico de l pensamiento de Fraile Antonho, personaige principal de l lhibro de Fracisco Niebro cun l títalo - La Bouba de La Tenerie -:

"Passa l tiempo, todo bai demundando, mas l'alma houmana tarda muito a demudar. Hai partes negras n'alma que nunca somos capazes de lhabar, que tenemos de star siempre a zupiar i a fechar a la chabe para que nun mos adomínem. Son lhobos que amansiamos, mas que amóstran sous dientes quando menos pensamos i nun ten fin la stragacion a que se bótan. I muita beç, la parte mais negra de l'alma houmana ye aqueilha que s'apersenta cumo mais acerca de Dius. L home chubiu muito para alhá de qualquiera outro animal, mas cuntina a lhebar cun el sou cacho de dius i de diabro, dambos a dous feitos a l'eimaige del. Hai quien solo querga ber l home cumo un dius caído, mas nun ye menos berdade que tamien el fui l criador de l diabro, que tamien trai andrento del. Miro pa la stória que mos ansinórun i bien beio que uas bezes ye l tiempo de Dius, outras ye l tiempo de l diabro, i outras hai an que parece que dambos a dous ándan de manos dadas i nós quedamos perdidos cumo se al mundo nun houbira punta por adonde le pegar. Nunca de nós zapareciu aqueilha gana cun que nacimos hai muitos remelhones de anhos i que mos lhebaba a quemermos-mos uns als outros, gana que muita beç torna siempre ambuolta an quelores guapas para que nun deia al que ye."

PERTUAL DE PUNTA A PUNTA

.

Ls gueiteiros de Sendin fúrun ne l die 23 a tocar a Ruolos i yá alhá habie gente de las motas. Fui ua fiesta nunca bista a dançar la bicha. Ye assi que se bibe la tradiçon, ye an sou sítio que eilha ye outéntica. Tamien l nuosso jornal "l HOIJE" la trasmite i la ten eiqui siempre a la mano.
.

25/06/11

Pertual de punta a punta













Retratos sacados deiqui: http://www.fmportugal.pt





You inda asperei, a ber se l nuosso jornal diário an lhéngua mirandesa – l Hoije – daba la ambora, mas cumo desta beç se çcuidou (nun sei an que maneira, ah tiu Almendra!), bai mesmo eiqui, cuido que puode tener algun antresse.
Ampeçou onte, die 23, an Mogadouro, l 13º “Portugal de lés a lés”, un passeio cultural i turístico de mota por Pertual, 960km, antre la punta de riba – Mogadouro – i la punta de baixo – Lagoa, ne l Algarbe -, isto sien poner pie (neste causo ruodra) an outostradas nien IP nien IC, solo por stradas i caminos secundairos. 1400 anscriçones, la más grande de siempre.
Homes, isto ua cousa ye dezí-lo, outra ye bé-lo. 1400 homes i ties d’a cabalho nua mota por este Mogadouro, hóstia!, nien Pearl Harbour an die d’ataque.
You, para dezir la berdade, nun fura l eisame que hoije tenie que begiar na scuola, inda se me antolhaba scapar de jolda cula malta camino de l Algarbe por esses termos.
Ah pus anton!, cumo qualquiera pimpon que se fizo moço ne ls anhos uitenta an Miranda you tamien tube ua mota, i nun era nada peca, ua Sachs burmelhica, de cross (you las Zundapp, las XF, nun me gustában, que tenien l guiador mi baixico i nun dában pa ls caminos), la mie Sachs nun habie barranco que l’afruntasse, apuis de bien purparadinha pul macánico de Algoso, inda batiu muita beç ls 120, carai, hoije quaije se me gela la sangre quando se me lhembra las áfricas que faziemos, nun hai que un se queixar de la suorte, nun tener deixado l pelhejo nua dessas baletas. Capacete ye que nunca tube, que para un ser pimpon nun se podie dar parte de fraco i nun se podie pará-le a la guarda, bundaba botá-le ua cuçpenhadica als dous últimos númaros de la matrícula i apuis ua manadica de tierra porriba, yá nun habie GNR que disse cun nós nien mos botasse la mano.
De motas, la que más se me lhembra i que inda hoije dambos a dous mos rimos, fui daqueilha beç a benir de la Santa Cruç an Uba, you i miu Z’Alberto, camino bielho que inda nun habie strada, scuro cumo culo de lhobo, habie chubido, las rodeiras de ls tratores stában fondas i arrebaladiças, quereis saber que mos tumbemos 4 bezes ne ls 5 ó 6 quilontros de l camino. Era la XF del (bien bos dezie you que las XF nun dában pa ls caminos), i you, las purmeiras trés bezes, nun dixe nada, mas a la quarta, naquel tomba-te, alhebanta-te, yá cula jiqueta de las fiestas toda ambarrada, nun peguei de mi que nun le dezisse: “Carai, ah Z’Alberto, custaba-te puls finos que quedában ne l barril, beis agora!… a ber se tenes tino i nun tornas a deixar scucir l guiador!” L gaijo yá anriba de la mota, zbirou la cabeça al para trás, arregalou ls uolhos, i çparou: “Bó, i tu tamien benies ende?!” Nun quérgades bós matar la sede cul que habie quedado ne l barril.
Passaiges, outros tiempos, mas ye por estas i por outras que a mi onte inda se me ponírun uas cuçquinhas na punta de ls dedos quando bi ls tius a atrelundar Mogadouro culs runcadeiros que le botában, nun fura por dous tentinhos de bergonha, cumo dezie tiu Pepe…
Son cousas buonas estes juntouros assi nas nuossas tierras. I cumo an Mogadouro, mesmo abarcando l parque de campismo, nun hai 1400 praças para drumir, lhembra-se-me que an Miranda i na Bila tamien hai muito duonho de soto ó de restourante ó de penson que stá a sfregar las manos de cuntento.



Assi i todo, tamien inda dórun algun perjuizo: you i la mie garotica, onte a la tardechica, queriemos-mos zampar nun gelado a la selombra de ua splanada, i adonde staba la cadeira bazie?! Tubimos que ls benir papando camino de casa pul rechino de l sol.
Ah, quaije se me squecie: ls tius de l’ourganizaçon, n’apersentaçon de Mogadouro cumo punto de salida, falan de ls pobos, cultura, tradiçon i tal, i dízen que quien benir inda puode daprender uas palabricas de Mirandés, la segunda lhéngua de Pertual. Stá bien.

23/06/11

Hai oulores, hai rius

Nun te chega l auga
De ls uolhos adonde nabegas
Nun te chega l oulor
De l jardin que nun berdega


Dan tropicones ls remos
De l tou barquito dalgeiro
Nesse riu
Que ye un filo de sequeiro


Habies de tener un mar
Adonde l´auga te bundasse
I un aire te lhebasse
Debrebe cumo l pensar


Nun se te sgúbian las manos
A sfregar esses canteiros
Muortos
Cun la secura de chanos

Habies de tener un jardin
Que t´amboubasse l querer
Que te lhebasse a nun saber
Al que cuidas saber de ti

Stan zbotadas las flores
I las fuolhas spintarroxadas
Ls tuoros quaixeque secos
Las raízes ambaranhadas

QUADRAS AL SAN JUAN





Ye nuite de San Juan
I an cada rue mudesta
Cada cacho de chano
Ye un cacho de fiesta

Qu´amporta haber queimado
Miu coraçon, bida alén?
Las cinzas tenen un passado
Que la lheinha berde nun ten…

An namoro i atrás deilha
A rusga de l amor ye assi.
Casemos-mos i agora ye eilha
Siempre an rusga, atrás de mi!

Qu´importa que you seia probe!
Sou cumo a fuonte cantante;
Tengo alegrie que sobre
Para dar al caminante!

Ihargas marchas cuntente
Nien bieste este brutico…
L Porto ye un mar de giente
I you, sien ti, tan solico.

Deixas-me tan perturbado
Quando saltas la fugueira
Que anté chega a ser pecado
Nun pecar a la tue beira…

Dun suonho, nace l deseijo
De la purmessa, a la ouraçon.
Dun abraço, nace un beiso
I de l amor, un balon!....

You quejira ser l bento
Fusse na sierra ó na praia,
Que fazes ne l mobimiento
De l tou andar cula saia

Andamos ne l san Juan, a ruodar
You solico, eilha ziludida…
Por tenermos perdido nuosso par
Na contradança de la bida!

Que nun tengo coraçon
Dizes por ende… bien sei!
Cumo quieres quinda tenga
Ua cousa que yá te dei?

Este pan esta sardina
Las tripas i l freijon
Esta fiesta tue i mie
Na nuite de San Juan

Bamos pa la brincadeira
Nesta nuite de folie
Quemer la nuite anteira
Anté amanhecer l die

À miu rico San Juan
Nun ye pedido de chalaça
Mas arranja ende un balon
Oufrece-lo por mie a la Graça

Acertemos l passo
Neste nuosso San Juan
Eiqui bai un abraço
De todo l miu coraçon!

San Juan ye la Amizade
Que brota de l coraçon
I ye nesta felicidade
Que el traça la ounion.

Bou pedir cun carino
Al nuosso Santo maior
Que nos deia outro camino
Nun feturo muito melhor!

José António Esteves

IV Ancuontro de Blogueiros Mirandeses

Caçareilhos - Capielha de Santo Cristo






Caçareilhos - Santa Lhuzie
www.fapa.no.sapo.pt




Angueira - Parque de Merendas
www.angueira-angueira.blogspot.com


Calhando, cuidábades que podiedes treminar las bacanças assi a la buntadinha, sien le dar parecer a naide i sien tener tento na repunsabelidade que ye fazer parte desta quadrilha. Stábades bien mal anganhados!

Tal cumo quedou treminado l anho atrasado, l IV Ancuontro de Blogueiros Mirandeses (abierto a tod'mundo que querga fazer parte) ten die i sítio ciertos, a ber se pori bos fazeis zantendidos.



Die 20 de Agosto (sábado), ampeça na Capielha de Santa Lhuzie, ne l termo de Caçareilhos, apuis passamos a ber l que houbir que ber an Caçareilhos i ls trabalhos cuntínan ne l Parque de Merendas de Angueira. Pus ye, salimos de l cunceilho de Miranda, mas nun salimos de l território mirandés, yá que nestes dous pobos de Bumioso tamien se fala mirandés. Y ye que apuis, yá bedes, l termo de Caçareilhos apega cun San Pedro, i Angueira ye lhougo a seguir, de maneira que nun puoden ser tierras malas.

Ls repunsables stan a trabalhar cun fuorça para oultrapassar to las deficuldades i cunseguir acertar ls redadeiros puntos de l porgrama, mal apenas haba nobidades, deilhas darán conhecimiento (cun ua tirada destas, nien sei cumo nun me cumbídan para ua Secretarie de Stado).

Bamos a fazer las anscriçones - ó eiqui ó ne l blogue de ls Ancuontros - que hai que saber para quantos cientos se manda fazer l quemer. A mi inda me stá a saber l pernil de anho atrasado, mas tengo anformaçones perbeligiadas (i dezir que nun hai quien arrepare, al menos ua sub-secretarie de Stado!), tengo anformaçones que la cousa este anho nun le bai a quedar atrás.

22/06/11

Cruç de las Guiras (Zenízio)

Cruç de las Guiras, tamien conhecida por Cruç de la Rata.

L nome Rata ben-le (cuido you) de quedar acerca de l Balhe de la Rata (chamadeiro dun sítio de l termo de Zenízio), l balhe hoije stá quaije todo sumido pul rumpimiento i amanho de l camino pa ls tratores passáren, mas nas mies lhembráncias inda stá bien bibo l balhe cua funtica.

Acrecento que pa ls Zenízienses este chamadeiro tubo siempre ua grande carga de maldade, dende, dezir que stube na rata, fui a la rata, quieres ires a la rata, gusto de star na rata, era algue que nun se debie dezir, puis rata ye antendido queilha cousa de las ties, que las defrença de séren homes i que ls homes le gusta muito.

Porque nós alhá solo conheciemos ls ratos i ls lheirones.

Ye ua cruç, cumo muitas outras destes termos, de custruçon antiga cumo se puode ber ne ls retratos, sien era adonde un puoda cuncluir l tiempo, yá nun será assi pa ls spiertos (pessonas conhecedoras de Stória), stá nua ancruzilhada de dous caminos, un que bai de Zenízio a caras a la Speciosa, outro que bai de Este a Oeste atrabessando parte de l nuosso termo, camino muito ousado dantes puls peleiros culas sues mulas, que mercában çamarras pa ls lhados de la raia, cumo Cicuiro, Anfainç, Pruoba i ls lhebaba a Carçon i Argoselo.

Sempre que porqui passo rogo a Dius que tenga manos ne ls homes para que manténgan esta Cruç tal cumo stá, que para alhá de cuntinar a ser ua referéncia de sentido (ourientaçon) ye un teçtemunho stórico.

Porque muitas yá fúrun las bezes que las máquinas de andreitamiento de ls caminos ténen lhambido l sou pie, i siempre eilha ten registido.

Las ganas son muitas de porqui cuntinar, ls homes pássan, las Cruzes siempre quedórun, que nun séian ls d’hoije a çtruir l que ls nuossos antepassados mos deixórun i para eilhes tan útele, que se lhémbren que nien siempre houbo GPS.



21/06/11

Unisseixal - Ten sido mui anriquecedor



Star lhigado a porjetos cumo este de l ansino sénior, ye bien anriquecedor, sien star cula eideia d’agarrar l tiempo dantes, quien stá porqui nunca perdiu nada na bida, bien alrobés, todo yá ganhou.

Todo l mundo cunta yá cua formaçon, seia eilha porfessional, académica ou de bida, puis la maiorie yá stá aposentada, mas por ganas própias armanou-se nesta acupaçon de acupar l tiempo, puxar al de riba conhecimientos adrumecidos, rebibir i melhorar ansinamientos, fazer l que le da gusto, ajuntar-se an classes, fazer amigos i arredar-se de l que mais cumbida neste eidade, nesta temporada de bida, que ye parar, quedar sien fazer nada, çponible para que antre ne l cuorpo l anfadamiento, la solidon, ls pensamientos malos, las maleitas.

Als que eiqui bénen antienden bien este sprito ampreendedor, que dá todas las possiblidades dun negar-se a quedar parado a la spera que ls dies pássen, las nuites chéguen, la cama tolha ls uossos, l stress bote semiente na cabeça, ls conhecimientos apóchen.

Cua baliente bariadades d’ouportunidades, nun hai naide que tenga batido a la puorta de la Unisseixal i nun tenga ancuntrado algue de que guste fazer, ye tamanha la quantidade i çponiblidades de classes, que to l mundo se sinte sastifeito.

Mais un anho stá ancerrando las sues atebidades scolares, mais ua proba dada por todos aqueilhes que de coraçon i alma s’antregórun a este porjeto birado pa ls outros, un porjeto de carátele cultural, i porque nó dezi-lo social, porque estas acupaçones tamien se rebélan ser perbentibas na bida de cada un cumo eilemiento dua família, dua sociadade.

Sociadade que cada beç ye mais eisejente, para las bariadas andadas sociales, sendo la sénior ua de las que mais cuidados percisa, sendo esta ua de las que mais merece, i s’eilha fur bien tratada ye pula cierta la que mais ambaidecer la quemunidade.

Tener muitos anhos, ser bielho, yá to la giente antendiu, i inda bien, nun ye cousa de botar fuora, bien alrobés, ye acumparatibo (sinónimo) de muita spriéncia, de sabedorie. Trabalhar para esta andada de la sociedade ye trabalhar para mantener un património que las sociadades anteligente nun se puoden dar al luxo de çprezar.

Star nun porjeto cumo la Unisseixal ye star a dar a nós mesmos mais ua ouportunidade de tener melhor culidade de bida, porque puodemos partilhar spriéncias, porque mos ye ouferecido toda ua semba de cumbíbios, besitas, atebiades çportibas, culturales, palhestras, ancuontros, zafios, quelóquios adonde cada un de nós puode tornar a todo aqueilho que fui assembado al lhargo de ls anhos.

Todos nós mos alhembramos de l tiempo, que até stá bien acerca, adonde chegar a la terceira eidade era quedar assientado nun scanho ou nun puial a la puorta de casa, puis esse tiempo alhá bai, agora grácias a porjetos cumo este, agarrado pula Casa de l Eiducador do Seixal (CES) nun percisa mais de se quedar a fazer cuontas, nien a botar cuontas a la bida.

Hai si que fazer cuontas, i estas buonas son de fazer, l porjeto Unisseixal, passou bien pa riba de l cultural, fui acupacional, terapéutico, associatibo.

La Unisseixal ye un spácio anriquecedor, assi to la giente por esse paiç afuora tubisse la possiblidade que la populaçon de l Cunceilho de l Seixal ten.

Quando ls porjetos son feitos por causas nobres, por pessonas que solo quieren l bien de ls outros, solo puoden tener de nós todos l reconhecimiento, un muito oubrigado, un bien haia a todos bos de ls uorganos de direçion i admenistraçon.

20/06/11

Nun sei que sede!... SALBEMOS LS FREIXOS!

Nun sei que sede de ouros ataca alguas pessonas!...
Lhembra-se deilhes, bien mais pequeinhos i muito mais aparados. Nunca se bien cun aquel mofo amarielho que agora ténen. Nun ye que seian feios agora cun aquel amarielho a porteger sue belheç de galhos que solos yá parécen freixos.
Lhembra-se-me quando no berano ancarrapitaba por eilhes arriba nó para passar l tiempo mas para lhebar las bacas mais fartas para casa quando ls cerrados staban secos. Custaba-me a ber ls animales a mosdiscar aqueilha secura... Anton caminaba puls galhos de la parte de baixo agarrada a un galho de mais arriba até que, cun l miu peso, las fuolhas quedássen a modo de séren quemidas por aqueilha fome de berde. Era un bício que se l metie, ne l cuorpo deseoso de cousas tienras... Mal me bien a chubir yá nun baixaban mais boca na yerba seca.
Outras bezes colgaba-me i ls galhos abaixaban a modo de séren apanhados. Lhémbra-se-me de sentir aqueilhas lhénguas ásparas quando querien apanhar las folhicas adonde las mies manos staban siguras.


Todo isto se me lhembra porque, apuis que ls uolmos se secórun, renacírun i se stan outra beç a secar, son ls freixos la senha de belheza de l nuosso Praino. Se l freixos se ban, só restan touçones i silbeirones...
Nun sei que sede de ouros ataca alguas pessonas para se ponéren a bender ls freixos ou a cortá-los rentes, an beç de ls zgalháren.
Bendeis ls freixos de l cerrado de l Turril, aquel porriba de la cachoneira? Percurou-me l tiu a quien you ls bendi,ne l cerrado de l lhado de baixo de l buosso. Dezi-l al tiu que l bendo la leinha se ls zgalhar.Béndo-l-la toda, barata, de todos ls freixos de todos ls cerrados. Yá habie de star you bien percisada para bender aqueilhas árboles tan pimponas i chenas de la mie bida i de todos ls mius!...
Á,el isso nun quier...
Anton nun ye que estes "burros" que nun ténen outro nome, bénden freixos a binte ou trinta ouros a quien apuis lhieba por carrada trezientos i cinquenta, ua carrada que nun ye mui grande. Nun ye esso que me amporta, l que me amporta ye que stan a çtruir la belheza natural de l nuosso Praino. Será que nun haberá quien priba essa matáncia cumo se fizo cun ls carrascos?
Senhor Persidente de la Cámara, mandai eiditales palas Juntas, para ber se las pessonas ábren ls uolhos...
Priacupados an lhimpar? Claro que nó!!! La priacupaçon lhebarie a zgalhá-los i a deixá-los cumo un farol ne l mar que ye l nuosso Praino...Faroles argulhosos de sou mar...
L que tiraran de la miséria, binte ou trinta ouros por un freixo? L pior ye que nun se bénden por miséria, mas tan solo por ua carrada de ansenceblidade, que bai stroçando arboles adonde ninos de alguas giraçones botórun galhos abaixo para las bacas quemeren folhicas berdes...
An cumbersa cun un amigo de jubentude, zabafei estas cousas para ber se mais bozes hai cumo la mie que ampida esta mortandade. Dezie-me el que bibe por alhá. Mira tu, que "fulano" bendiu ls freixos todos dun cerrado por aquilho que pensaba que era ua carrada de ouros. Todicos!!! A binte i trinta ouros cada un, inda éran biendeilhes! Que balor ten agora aquel balhe cargado de juncos i silbeirones? Nada!
Á mai!!! Anton esse cabeça de barrenhon que até studou i que debe tener ua buona reforma, nun tenerá bergonha de tan grande barbaridade?! Hai giente que nun ye capaç de matar tal sede!...
Ye mais fácil cortar, an baixo que zgalhar, anriba!!!
Cumo nun hemos de star cumo stamos, se nun somos capazes de mos sforçar para nada? Nun reconheço muita de la giente de l nuosso Praino!
Salbemos ls freixos, yá que ls uolmos nun somos capazes porque la salbaçon nun stá nas nuossas manos!...

Monólogos de solidon





Era malo que nien la fome!
Si passei you cada ua cun las bacas i ls buis!
Lhougo de pequerrica, fui la Dourada. Apuis tebimos un bui quando inda éramos bien pequeinhos, you i tou tiu, que era tan malo, tan malo! Ua beç alhá pala Tapada botou-se a Balmiro. You staba un cachico loinge i bi-lo yá a bolar na riba de ls cuornos daquel berdugaço. Botei-me a correr, dei-l tanta guelhadada, até que deixou l nino, mais nuobo que you arrimado a trés anhos. You debie de tener uns siete; yá bés… Apuis, tiu Manuel que biu todo de loinge, dixo a abó: Á Ana, la tue rapaza nun querie quedar morgada!

El deixou-lo, mas nien sei cumo nun se zabou an mi; era assi que eilhes fazien… mas bá, inda tube suorte. Belmiro quedou mui acagatadico i dixo-l a mai: Á mai, you quando staba ne l chano, pensei que yá staba muorto! Cuitadico!

Apuis, yá you era moça, fui outro que era l porfeito diabo. Ua beç, se la cuorda le tebisse chegado, tenie-me arrebantado acontra la parede. Stabamos a meter palha i you passei stribada a la parece. Á caralcho, el parecie l puro beneno contra mi… Mira se la cuorda se cobra?!

Esse, até abó tenie que l prender cun un cesto delantre. Apuis Pedro de Bubineira arranjou-mos cumprador na Spanha, pali para ua aldé. Fui un risco mui grande! Se mos apanhássen era la nuossa perdiçon. Aquel tiempo era mui malo! Inda hai quien diga que debie de tornar L Antonho!

Un tiu de Cicuiro tubo que pagar, naquel tiempo, cien cuontos. Mira tu, secalha l bui balie porende trés ou quatro. Lhebában-lo para Spanha, apuis la Guarda saliu-le i eilhes soltórun-lo. La porra ye que el nun habie perdido l stremo i tornou para casa!

Eilhes seguírun-lo… S´al menos el se oubisse stremuntiado…

Tebírun que bender muita propiadade para pagar aqueilha multa tan bárbara. Quien quedou bien fui l guarda fiscal que ganhou buonas quemissones.

Porquei nun dezien que l lo habien roubado de la loija? Se era scuro i l guarda nun ls coinciu, nun poderie probar que éran ls amos que l lhebaban… Puis si, mas nien isso se l lhembrarie, cuitados!

Alhá fui abó i mais dous homes amigos. Un iba un cacho delantre. Se bisse algo, dezirie la seinha treminada. L outro benie atrás i fazie la sue seinha a abó que l trazie preso por un cacho de angrideira. Nós an casa, nien preguemos uolho.

Apuis nun dado sítio ancomeçou a runcar. Tu mira, que cagaço! Apuis abó dou-le cula guelhada nos çufinos i el calhou-se. Apuis que chegou a un termo que nun coincie, perdiu l stremo i nun fizo mais ningua libusia.

Ne l lhugar treminado alhá staba Pedro cun l cumprador.

Dezie abó: You quando bi las pesetas na mie mano inda me parecie mintira…

Era un bui tan pimponaço! Tanto de guapo cumo de malo!

Á mai, cuitado de l cumprador! Porquei nun l bendistes para chicha? Mirai se mata l amo, que nun staba a cuntar cun sue malinidade…

Deilhi a dies matou-l lhougo la burra. Ls buis son mui malos pa las burras, cuitadicas!

Puis si, tenes rezon! Mas tu nun bés, para carne nien metade balie i se la bida era tan mala!…Mas tenes rezon!...

Era un bício que abó tenie, esse de ls buis.

Bien se me lhembra a mi que inda coinci alguns i lhembra-se-me que nien squiera se podien anxotar quando scarbában, dixe-l you. Para mi, la pior fui la Mourisca. Bien bezes l desiei la muorte…

Si, si, cuitadica, tamien las passeste!...

19/06/11

L GALHO AMPOLEIRADO



Un galho stá ampoleirado
An sou eimaginário, de fitas
Cumbatendo a las sporadas.
Para agradar a sues pitas

Mira ao redor... zlumbrado
La penumbra de l die:
Adbersáiros gigantes
Querien-le l sangre que tenie.

I l galho que necessita
De muitas batalhas sangrientas,
Para amostrar a sues pitas
Quien ten pelos nas bentas.

L galho, las prumas spenica
De l sol an próprias cristas.
Puis bei apróssimar ua pita
I el quier dar na biestas

Na altibeç de ser galho
Mide la sombra cumo amigo
Que projeta na lhembrança:
La selombra ye, l´einimigo.

Nun sabe porque drume
Apoiado ne ls sous pies;
Nun sabe porque angulhe
L grano todos ls dies.

Mas bibe çcunfiado
I canta quando hai boç:
Alheno al que bai passando
Todos ls dies por nós,

Cantar na nuite anteira.
Que l galho ye que goberna
I canta nas madrugadas:
I homes benen, de la taberna

Bai lhebando sues cantadas
De l praino anté la sierra
Cun alegries tamanhas
Sou canto cubre la tierra:

A la purmanhana dá al sol
As purmeiras coordenadas.
Quando las pitas se lhebantan
Que las deixa lhougo ancantadas

José António Esteves

17/06/11

Bamos a eilha, a la crise!!!

Há-des bencir, Pobo Pertués
nien que para isso
te bires d´alrobés!

Para quei cantar l Fado
se l fado ye cançon triste!?

Bamos-mos a botar al Bira
a birar sien mos cansar
i birando bien ne l Bira
meia buolta bamos a dar

Nun queremos la buolta anteira
que ye para nun quedar la mesma
hemos de chegar a la Páscoa
bencindo la fuorte Quarema.

Bamos a eilha, a la crise!!!
You yá tengo ua huorta sumiada (batatas, cebolhas, bóbidas, temateiras, courgettes, beringelas, rabas de selada, coubes i que sei mais!) i ne l huorto, las flores dan la mano a la selada, a las temateiras, beringelas, coubes, freijoneiros. Yá que ne ls sotos hai pouco que seia pertués, ála concho, assi nun bamos alhá a mercar l que nun ye!...
Quien nun tenga huorto que ponga temateiros i alfaces na jinela, a fazer de manjaricos!...

Isto era para ser un quementário al testo de Carrasqueiras, mas afinal stá a quedar tan grande que será melhor poné-lo a el solo.
Stou a screbir cun toda la seriedade, anque parecisse que nó. Cun isto bieno-me a l´eideia la rapaza romena que me ben a lhimpar an casa i a quien l dou de todo l que las mies manos cultiban i l sudor rega. Percurei-le: Tu nun tenes un cachico de quintal an Mucifal? Nó, senhora, stá todo acimentado mas mie armana yá ten huorta an basos, bien medrada. You amanho la casa i eilha la huorta.
Bíben dues famílhas na casica, naqueilha aldé al pie de Sintra. Anton toma alhá, dá-le esses spinafres para que ls ponga noutro cacifro, dixe-l you, qu´eilhes médran que nien grama, cumo tu siempre eiqui bés.
Ye un modo de ir bencindo la crise i quien nun ten huorto pon la huorta a fazer de flores.
Cumo diç l outro: Quien nun ten perro, caça cun gato!
L que bonda ye caçar!!!

C'un catano




L uosso debe tener buona miolha(tutano).
Cheguei poner an dúbedas publicar este testo eiqui, tube algun arrecelo de ferir alguien, digo-bos l you, porque stou d’acuordo que este sítio debe ser siempre un sítio adonde mos debemos respeitar, bien hai aqueilhes que siempre se forçórun para que todo se mantubisse andentro de las canhiças de la lhiberdade de spresson i respeito pula defrentes eideias.
Mas, apuis de pensar un cachico, quedei cierto que nun fai mal nanhun, até porque l que bou a dezir, ye sentido por muita giente, assi you tubisse ouros cumo pessonas pénsan l mesmo i quedarie rico.
L poder debe (ye) un uosso bien saboroso, a nun ser assi cumo se splica que haba tanta gana i priessa de alhá chegar, de l tener, quando mos dízen que las cousas stan tan malas i stan?
Alhá dezie un político” la bota nun bate cula perdigota”.
Torno a percurar, anton se stá assi tan malo, porque se mátan i çfólhan para nel se scarranchar?
Eilhes dében cuidar que you acredito, i cumo you muita giente, que ye pula mi guapa cara que stan trabalhando i andando a priessas, que ye para salbar la mie bida, para que you nun me muorra a fame.
Acredito tanto nesses que se sfalfán para arranjar un lhugar, un menistério, ua scretarie de l poder cumo n’auga que passou no ribeiro a la mie puorta limpassado.
Eilhes stan defendendo l deilhes, que arranjórun a custas de l pobo, i se miedo ténen ye de perder las cerronadas que lhíban a la fin de l més.
Alguin dezie un die, quando botaba falas nua campanha eileitoral, “pobo que lhabas to ls dies las lhágrimas ne l riu, bas a ser tu tamien a purparar las trabas de l tou caixon, porque muorto yá stás”.
You nun íba tan loinje.
Porque l nuosso pobo, mesmo stando a dar las últimas inda ye capaç de fazer cumo l caramunico, quando ls “afoga santos” l ampurrában cul palo para baixo, el negaba-se, i refunfunhegaba.
Assi nós sabamos, furrar por antre las patranhas i mentiras que bos quieren berder ls gobernantes i ls probres, ls necitados, ls zampregados séran capazes mais ua beç de refazer las sues bidas i cun eilhas la de ls sous.
La spráncia ye la redadeira a muorrir-se, mas nun bos squeçades que anda por ende muito lhobo bestido cula çamarra de maron.

16/06/11

Deixeste-me poesie


 
Deixeste-me poesie
an bersos que nun screbiste
mas que leio
an cada galho
an cada fuolha de cereijeira
an cada piedra
an cada páixaro
an cada selombra de eimbundeiro
an cada risa de lhuna
an cada camino de polagueira
an cada filo
de l pelo a acinzar


Deixeste-me poesie
an cada traço fondo
nas rimas suoltas
dua antologie
chena de abinturas
de çpranças
mas tamien zbinturas
dua bida


Deixeste-me poesie
ne ls poros a arramar
para an mius bersos botar
ls bersos que te pedie
nacidos ne ls poemas
dua alma pelegrina
i ua mano que nun ls screbie


Deixeste-me poesie
an cada squina
an cada suco
deste peito a arramar
dua soudade anfenita

Cun muito saber

Dezie-me tie Cloutilde, de l alto de la sue sabedorie - “la nuossa lhéngua ye cumo ua huorta”.
Ua huorta percisa que to ls dies se steia neilha, ua lhéngua percisa que to ls dies se fale, ua nun quier star muito tiempo sien ber l dunho, la outra quer que ls mirandeses le déian uso.

Tie Cloutilde tan cumo fizo siempre mi bó, bagarosamente alhá bai to las manhanas, de passicos cúrtios i ciertos, uolhos listos que nien ua nina, mas yá cuonta bien parriba de setenta anhos, arrepara an todo al que stá a la borda de l camino, por quien passa, i s’algue stá deferente, sónan marmúrios de arreparo, seinhas de mimória atiba, até la huorta.

Nun fui l toque de la campanha que la botou tan cedo de la cama, ye l cuorpo que nun s’aguenta mais deitado, puis tamien nun fui las trindades que la deitórun, tubo siempre este modo de bida, deitar cedo i cedo arribar.

Cua salude de fierro, i cabeça para guardar todo, fai ambeija a muita giente bien mais nuoba, nun antende porque las cousas s’açagórun tanto, cumo nun antende que ls usos i questumes téngan sido puosto de lhado, quando ne l sou tiempo era neilhes que tenien proua.

Assi i todo, nun se queixa de l derreado, que l munton d’anhos l’ampon, bota andadura até las lheiras d’alfaces, de cebolhas, pomienteiras, frajoneiras, para ber se d’algua cousa percísan, para las regar, amanhar i acarinar.

I you tengo que le dar rezon, la nuossa lhéngua tamien percisa, cumo las lheiras que se steia cun eilha to ls dies, se fale, que se le deia uso a las palabras, para que las frases puodan medrar, para que se sínta biba i nunca perda la ceçon que le ben de ser ua lhéngua.

Tie Cloutilde fala siempre mirandés, mesmo que a pie deilha ls de casa, filhos, filhas, nietos i nietas fruito d’andáren pul mundo yá steian assenhorados, culs de fuora porque nun s’ambergonha.




La Bouba de la Tenerie III



Este ye l testo que fui lido na apersentaçon de "La Bouba de la Tenerie", ne l die 10 de l més de San Juan, ne l Centro Cultural Adriano Moreira, an Bergáncia. Más que star an Mirandés, "La Bouba de la Tenerie" ye un remanse berdadeiramiente formidable!





Naide adebina cumo l falar cansa





“Naide adebina cumo l falar cansa” diç-mos Fraile Antonho de la Santíssema Trindade a abrir l purmeiro parágrafo deste remanse de La Bouba de la Tenerie, l mesmo fraile que alguas abinturas i muita zbintura apuis há de acabar a aperponé-mos un “Tratado de l’arte de la fala” i de l sou poder de sarar, screbido ne l anho de 1625. Stou bien cierto que 400 anhos apuis, inda que yá habendo lido l tratado esse, çcunfio que nun ban a ser las mies palabras que bos han de serbir de malzinas para las buossas maleitas; que al menos nun bos anfáden i nun bos fágan zapacenciar, que yá nun ye pedir mi pouco. You pormeto nun cunsemir muito tiempo.
Fracisco Niebro ye l más grande scritor mirandés bibo, sendo que esta frase tan berdadeira ye tenendo la última palabra – bibo - cumo sien eilha. Cumo se isso nun bundasse, publica hoije l purmeiro remanse screbido an mirandés. Que se saba, i tirando-se “Antonho Trucal” de Carlos Ferreira l “protoremanse” ó “sboço para un remanse”, cumo l própio outor cunfessa, assi i todo solo çponible on-line, tirando-se essa obra, esta ye la publicaçon – an papel - de l purmeiro remanse an lhéngua mirandesa, l que por si solo bundaba para que este die quedasse nomeado. Assi sendo, nun custa a cuncluir starmos a bibir ua data stórica i menos custará a antender l miu cuntentamiento i la mie proua, anquanto mirandés, por poder star eiqui i dar ls parabienes, cuido que l puodo fazer an nome de to ls mirandeses, a la ALTM, a la eiditora Âncora, a la Cámara de Bergáncia, por tenéren la coraige, todas eilhas, de apostar na lhéngua mirandesa; i, claro, a Fracisco Niebro, l outor, por mos fazer sentir tanta proua na nuossa lhéngua i por permetir que l mirandés, al fin i al cabo, cumo las outras lhénguas, baia fazendo l sou camino i se baia amponendo – tamien – cumo lhéngua “de letras”, cumo lhéngua de lhiteratura.
La Bouba de la Tenerie: Quei tenemos eiqui? Que lhibro ye este que mos fai passar ls dous purmeiros tércios sien mos amostrar la personaige que le ampresta l nome, essa Bouba que mos pon boubos de curjidade para la çcubrir i çcubrir l’amportança que haberá de tener na eiquenomie de l anredo.
Que cuonta bouba ye esta?, que mistura frailes i pecadores i frailes pecadores; homes i bichos i homes-bicho, judius i crestianos, bielhos i nuobos, anteiros, meados, de quarta i de uitaba; homes i mulhieres, i homes que gústan de mulhieres i outros homes, i bruxas, amplache, que mos méten nun córrio eilhi a caras a Fuonte la Taça i apuis se súmen nua manta de nubrina i fuogo… ua cuonta cun catedrales i fraugas, ounibersidades i corriças; peinhas, faias, touças, praino, riu i caminos, muito camino, caminos adonde muita passaige – peripécia – de l anredo se há de dar, de Balhadoliç a Miranda, de Samartino a Salamanca, de la Granja de Griegos a Coimbra, de l Naso a Mogadouro, Algoso, Belharino de ls Galhegos, caminos adonde ls protagonistas céban la sue fame de mundo i bísten la jiqueta ounibersal, caminos que ban todos a bater a Sendin, cumo bides que nun mos déixan apartar de l bientre de la mai.
Tenemos eiqui l Praino Mirandés, a ampeços de l seclo XVII, la tierra, la giente i la lhéngua, l sou murcheiro a ferber de misérias – i grandezas - amouchado pul xal negro de l Anquesiçon, que an beç de purgar, fai medrar las mateiras de l miedo, de la çcunfiança, de l precunceito i de la antoleráncia.
Fracisco Niebro agarra nalguns dequemientos berdadeiros subre causos i pessonas de l praino mirandés i alhebanta las sues personaiges i l anredo subre eilhes, l que, amprestando-le un carátele de outenticidade - berosemelhança, nun deixa de le permetir la mistura cun la manginaçon que le mana de las benas de cuntador.
Trata-se eiqui de ua manginaçon que, sien deixar de mos spantar i de mos mantener bien presos a la narratiba que se bai zambolbendo i mos bai spechucando la curjidade para ber adonde ls caminos de las personaiges – siempre ls caminos – se ban a ancuntrar, ye ua manginaçon que se striba i stá scorada an caibros bien firmes:
- ne l rigor de ls chamadeiros de l termo, hoije inda todos eisistentes na Tierra de Miranda;
- ne l rigor de la çcriçon de l bibir de las pessonas naquel tiempo, mui an special l sou modos operandi, mormiente ne l que respeita a alguas acupaçones, ne l Praino Mirandés, geralmiente associadas a crestianos nuobos: quemerciantes i bendedores, çapateiros i peleiros (dende la Tenerie), quier dezir, nó lhabradores – l que nun deixa de ser curjidoso, la falta de lhabradores cumo figuras centrales dua cuonta de l praino;
- assenta tamien na riqueza, quaije dirie, arqueológica de la scuolha lexical - l que muita beç mos fazerie ir a saber de un dicionairo de mirandés (habendo-los çponibles), i que a mi, cunfesso, por mirandés que you seia, me fizo alguas bezes tener que le procurar a mie suogra se conhecie aqueilhas palabras i quei querien dezir; i isto de cierta forma straforma este remanse nun precioso relicairo lexicológico de alguas jóias mirandesas;
- i finalmente passa tamien pul refinamiento de la sintasse ousada que, de a par cun l léxico, son l carimbo que nun anganha subre l’ourige de las personaiges, habendo que sublenhar las çfréncias anfatizadas antre ls falantes de “sendinés” i ls outros, l que chega a alhebantar rejistenças al antendimiento de l testo…als outros. Quiero you dezir que ó muito me anganho ó muito lheitor mirandés (central i raiano) passará, cumo tal, pula frase: “I el quiere-los, á senhor porsor?” sien le dar l sou berdadeiro santido, i mirará para este “el” (andicador de l tratamiento de respeito na bariante de l mirandés falada an Sendin), muita giente mirará para este “el” ó cumo un erro de tipografie ó cumo ua tirada de “nonsense”.
Por falar an nonsense…
Oscar Wilde, un outor a que me gusta muito botar la mano, i, de más a más, puode-se chamar parqui que la sue bida ten alguas asparecéncias (quaije podie dezir nefandas asparecéncias) cula bida de fraile Antonho de la Santíssema Trindade, Oscar Wilde dixo ne l perfácio de “L Retrato de Dorian Gray” – ua spece de manifesto stético - dixo que “to la obra de arte ye al mesmo tiempo casca (superfície) i símbelo (que you eiqui bou a nomear cumo “miolha”)”; i acrecentou que “quien quejir ir par’alhá de la casca bai por sue cuonta, l que l’arte reflite ye l spetador i nó la bida”.
Ora you cuido que nun custa a cuncordar ser eisatamiente essa caratelística (l fato de sabermos – inda que solo seia ua çcunfiança - que l que tenemos an manos ten miolha) que fai de un lhibro ua obra prima, un clássico. Deste punto de bista, La Bouba de la Tenerie ye ua obra prima i nun tardará a ser un clássico, yá que mos deixa l cumbite - a que nun somos capazes de rejistir – para que báiamos para alhá de la casca. Quando chegamos al fin, dá-mos la gana de tornar atrás i tenemos la certeza que l hemos de ler outra beç, sabendo que todas las nuobas leituras serán siempre cumo ua purmeira leitura na çcubierta de nuobos sentidos, outras anterpretaçones, al cabo i al restro, l que passa cun todos ls grandes lhibros que tenemos la suorte de poder ler.
Cumo tal, you, astrebendo-me na mie biaige de lhezma a sfuracar na miolha, nun puodo deixar de mirar para la bouba de la tenerie, Laurinda, sien ber la lhéngua mirandesa, eilha mesma, presa, çpreziada, cumo ua bouba… mas para quien sabemos que hai ua malzina (you nun bou a ser zmancha-prazeres, nun bou a dezir qual ye la malzina…) ua malzina que, a miu ber, ye tamien la malzina que puode serbir para la lhéngua mirandesa, cuncordareis ó nó quando lirdes l lhibro, ye ua anterpretaçon, ua biaige para alhá de la casca, por mi cuonta. Ye tamien Oscar Wilde que mos diç que quando ls críticos, nós, to ls lheitores, tenemos oupeniones çfrentes, isso quier dezir que la obra ye nuoba, cumplexa i bital, quando ls críticos nun stan de acordo l artista stá de acordo cun el mesmo. Esta ye la grande bantaige deste remanse i de to ls grandes remanses: la posseblidade que mos oufrécen de los podermos mirar por muitos lhados i de podéren eisistir oupeniones çfrentes – i legítimas - subre eilhes.
Naide adebina cumo l falar cansa i l oubir tamien há de cansar que yá bos macei bien l bichico de l oubido hoije. Assi i todo, ye l falar que mos achega al cielo i mos puode abrir las portaladas de l paraíso, outro segredo pedagogicamiente (i eiqui ye mesmo pedagogicamiente la palabra que quiero ousar) un segredo bien guardado neste lhibro i que you tampouco bou eiqui a zlindar.
Acabo. I para acabar balo-me de Frai Luis de León, que ambora nun seia personaige de l remanse, tamien alhá stá bien persente i nó cun pouca amportança. De más a más, puode-se, de cierta maneira, armanar culas nuossas personaiges ne l çtino que tubo. Todo mundo saberá la cunta melhor que you: eilustre porsor na Ounibersidade de Salamanca, astrebe-se a traduzir passaiges de la bíblia para Castelhano – i lhougo la parte que fui a scolher: L más alto cantar de Salomon!... anquesiçon, 5 anhos de cadena an Balhadoliç… siempre las “tentaçones” de las lhénguas, ls “diabos” de las palabras. Apuis de 5 anhos de çplina, sóltan-lo, torna para la sue cátedra an Salamanca i todo mundo le anchiu la purmeira clase, a la spera a ber quei iba a dezir subre l sou castigo. Ampeçou cula frase cun que siempre ampeçaba las classes antes de ser preso: “Decíamos ayer – deziemos onte”, para deixar bien claro l çprézio a que botaba ls sous algozes i l pouco ó niun resultado de la sue anjusta puniçon.
Ora, you amento nisto, quaije por antíteze, yá que stou cierto que ye mesmo isso que nun podemos dezir hoije eiqui. Apuis desta publicaçon nun podemos dezir “decíamos ayer” cumo se todo stubira eigual i nun houbira passado nada. Cun La Bouba de la Tenerie la lhéngua mirandesa arrepassa todo l que habie sido fazido anté agora i chube a alturas que muitos nun cuidarien ser possible. Inda porriba cun un remanse que, refraseando fraile Antonho, fura an que lhéngua fusse, habie, há de ser siempre ua obra formidable.
Ua obra que ye un acuso acontra la anjustícia, l precunceito i l’antoleráncia, mas ye, antes que nada, ua oda a la lhibardade i a la harmonie antre ls homes, de to las raças, de to ls credos i de to las lhénguas, mensaiges ounibersales para las quales nun hai lhéngua própia, i puoden ser fazidas an to las lhénguas de l mundo. Fracisco Niebro fizo-lo na sue lhéngua natural, cumo fraile Antonho de la Santíssema Trindade daprendiu an Salamanca que era l melhor que habie que fazer. Oubrigado Fracisco Niebro por alhebantardes la lhéngua mirandesa (i nós ls mirandeses cun eilha) a estes cielos nunca datrás pensados.
Acabo, agora mesmo acabar, cumo fraile Antonho de la Santíssema Trindade, mutatis mutandis, acaba l sou ansinamiento subre l’arte de la fala i de l sou poder de sarar: talbeç steia tamien eiqui l segredo para mos achegarmos más un cachico a la eiternidade.




15/06/11

Bídeo de l salimiento de "La Bouba de la Tenerie" i "Tempo de Fogo"

"La Bouba de la Tenerie" - "Tempo de Fogo" - Salimiento de l Remanse


































Dieç de Júnio, més de San Juan - die de Pertual, de Camões i de las Quemunidades, die grande pa la lhéngua mirandesa. Dous remanses: "Tempo de Fogo", títalo caliente. Arrepiça ls pelos i pon-mos piel de pita. Mas nun hai un sien dous i ende stá "La Bouba de La Tenerie" para mos aguçar la gana.


Centro Cultural Adriano Moreira, an Bergáncia, sala chena, to l mundo asperaba l ampeço. La mesa staba bien cumpuosta i a lhados de l outor de tamanha ousadie: Amadeu Ferreira /Fracisco Niebro, a la sue squierda: l Persidente de la Cámara de Bergáncia, angº. Jorge Nunes, la Dra Teresa Martins Marques, l Presidente de la Academie de Lhetras de Trás ls Montes, porsor Ernesto Rodrigues i l eiditor, Dr. Batista Lopes. A la sue dreita, l Dr. Alfredo Cameiron.


Las anterbençones nun haberien de haber sido mui anfadonhas, puis tenie na assistença dous ninos, ua rapazica de doze anhos i un rapazico de nuobe que stubírun cun toda l'atençon a scuitar tan grandes personalidades que fúran falando de l remanse. La Dra. Teresa Martins Marques, la mais grande specialista ne ls scritores José Rodrigues Migueis i David Mourão Ferreira, cun grande sabedorie foi lendo la sue anterbençon fazendo acumparanças a grandes outores i dezindo que "Tempo de Fogo" ten todos ls angredientes para ser un grande remanse.


A respeito la Bouba de La Tenerie serie l Dr. Alfredo Cameiron que haberie de falar i solo bos digo que tube muita proua an l oubir i puodo dezir mais: quando ls garoticos, que nien son falantes de la lhéngua mirandesa, bótan ua risada de todo l tamanho quando diç: "Que cuonta bouba ye esta?, que mistura frailes i pecadores i frailes pecadores; homes i bichos i homes-bicho, judius i crestianos, bielhos i nuobos, anteiros, meados, de quarta i de uitaba; homes i mulhieres, i homes que gústan de mulhieres i outros homes, i bruxas, amplache..." eiqui saliu la risada.


Falórun todos ls que stubírun na mesa. Solo puodo dezir que quedei anternecido a oubi-los. An pertués, an mirandés. Cachicos assi calécen-me l coraçon i ínchen-me de proua. Scuitar pessonas a falar assi nun cansa.


La "Bouba de la Tenerie" ampeça assi:


"Naide adebina cumo l falar cansa. Falar por tener de falar. Seca-se purmeiro la boca. Ampeça-se a acabar la cuçpinha cumo quando sentimos l'arena dua poçaca na borda de l camino a abisar la lhéngua que s'acabou l'auga."
La páigina 192 ten screbido an eitálico: "Hoije oubriguei un rapazico a falar dues horas seguidas. Inda nun iba a meio i bieno-me a pedir por todos ls santos que le disse outro castigo, que mais querie reguadas ou baradas. Rejisti i oubriguei-lo a cumpir l castigo até la fin."


Solo hoije bos puodo dar las nuobas de la salida de los remanses mas acho que inda bai a tiempos para los mercardes i ampeçardes a lher. Acho que bal la pena.

Bien haia al outor.

16/Jun/2011