31/05/09

Nun hai, nó, nun hai !


Se fures a saber de cereijas,
Ten cuidado qu’inda t’aleijas,
Nessas caleijas an Dues Eigreijas !

I se gustas de anéspras,
Nun te squeças : tamien las bespras !
Pícan que nien arestas !
Nó, las anéspras ! Las bespras !

You ye por moránganos
Qu’ando perdida,
Amiga !

Mas que béngan bándalos
I tamien cínfanos,
bandalocínfanos,
Ye só cun moránganos
Que quedo rendida !
Bencida !

Nun hai, nó, nun hai !
Melhor quemida
nó proibida
na bida.

Ai !

Gueiteiros Lenga Lenga cun purmeiro disco


Ambora salida ne l Jornal de Notícias

Ls Lenga Lenga, grupo de gueiteiros de Sendin, ténen na forja l sou purmeiro trabalho de oureginales. La apersentaçon pública stá agendada para l ampeço de l próssimo més de Agosto. L nuobo CD dá pul nome de "L Teçtemunho" i quier eilebar l cuntributo de bielhos gueiteiros de l praino mirandés i dar a coincer nuobos talentos.

" L oubjetibo passa por ampulsionar todo l que ten a ber cun las raízes culturales de la tierra de miranda, adonde praticamente todo stá squecido a este nible. Deste modo bamos dibulgando un pouco de la nuossa música i coreografies", dixo Telmo Ramos, un de l nembros de la formaçon.

L disco ten 14 temas adonde la gaita de fuolhes i fraita pastoril de trés buracos son ls strumientos base pa dar outra atençon a las cantigas de belar
, cantigas de zafio ó de segada. Mas an todas estas cumposiçones ls Lenga Lenga fazírun ls sous arranjos.

Segundo ls musiqueiros que cumpónen l grupo, " l porcesso de grabaçon fui bastante eisigente i cumplexo".

La banda de gueiteiros quiso cun este trabalho houmenagear dous de l mais carismáticos gueiteiros de la Tierra de Miranda: José Maria Fernandes e Ângelo Arribas.

"L Teçtemunho" cuntará cun ua eidiçon de mil eisemplares, pretendendo-se que l disco seia mercado tamien ne l norte de Spanha, pulas semelhanças lenguísticas.

Alguns de l temas de l álbun cóntan cula persença de moços i talentosos musiqueiros mirandeses cumo Vanessa Martins i Ângela Topa, artistas que amprestórun boç i biolino a nuobas músicas.

Ls Lenga Lenga son formados por quatros eilemientos, sendo dous deilhes çcendentes de dues de las mais amportantes famílias de gueiteiros i custrutores de gaitas de fuolhes de l praino mirandés.

Ua léngua de l Mundo i talbeç de Pertual

Stube hai pouco tiempo a ber las Dicas de Internete na telibison anquanto quemie qualquiera cousa i beio ua ambora subre l Verbix; que dixo na reportaige que daba pa cunjugar berbos an mais de 100 lénguas. Solo amostrórun que daba pa Pertués. Squecírun-se que Pertual tamien ten l Mirandés.

Mas buono; al menos you fui a ber i si daba pa Mirandés i fui grácias a la ambora de la RTP que çcubri. Queda eiqui anton la ligaçon:
Verbix pa Mirandés(aparece uas cousas stranhas; mas peç que si funciona l mais de las bezes).

Yá deixei un comentairo i uas sugestones nas Dicas de Anterneta; a ber que sal dende.

30/05/09

Cuntando




Ls rius de sous uolhos stan secos
Ls peixes que alhá morában morrírun-se.
Mira un punto fixo alhá loinge
A ber se ben algun que le faga cumpanha.
Quier chorar por eilhes, aqueilhes que amaba
Ls peixes de las augas de sous uolhos
Scapórun tan atafanhados cumo eilha
I l riu stá seco.
De las derradeiras lhágrimas
Que corrírun cara abaixo
Formórun-se
Piedras de sal
Quando chegórun l peito
Tan duras cumo dura ten sido la bida
Que le secou ls uolhos
Que le matou ls peixes
Que la matou a eilha.
Muorta
Bai bibindo la bida passada
L feturo ye cousa stranha
De l presente çqueciu-se.
Ne l Eimbierno de ls sous anhos
Yá le perdiu las cuontas a las Primaberas
Ls Beranos i ls Outonhos
Anfadonhos.
Cunta ls dies cumo cunta sartas
Nun rosairo anfenito
Nuites i dies cada beç mais grandes
Bai cuntando anque yá nun saba cuntar...




Ui, las mies cereijicas





Ah gandulos, ah filhos dua cundanida!
Bou a casa i trago ua scopeta que yá bos digo!
Ye ua lhuita zeigual i nun hai dreito. Se you tubisse alas cumo bós, bos dezirie, tordos un catancho.
Parece-le que la cereijeira ye deilhes, nun me ténen miedo nanhun.
Anquanto you stou no chano a apanhar las cereijas, eilhes bán parriba a quemer las mais maduricas, bózian-me para me ampuntar i cágan-me anriba la cabeça.
Stan eiqui to l anho i bota, púxan de la lei que diç que le dá rezon; porque eilhes ye que ténen stado antregues a esto quieren çpostiçar-me deiqui, ls lhambones!
Anda l mundo d´alrobés!...
Usocapion a tordos, adonde yá se biu!...
Fui assi que ancomeçou la cuntenda antre la família Bico Amarielho i la Família Monteiro.

Quien ye que trata las cereijeiras ne l Eimbierno quando gela, na Primabera contra ls brugos i ne l Outonho quando pérden la fuolha? Argumentaba Bico Amarielho. Quien ye que stá siempre acá? Somos nós!...
Mas la cortina, la plantaçon, todo esso era de miu pai, dezie Delaidica.
Nun senhor, esto ye nuosso, nós stamos acá siempre, dezie Bico Amarielho, todo campante.

Arranjórun cada un sou adbogado.
Bico Amarielho dou un assobio i lhougo bieno un de l bando, muorto por quemer cereijas.
Delaidica cuntratou un tiu Mirandés i ampuso cundiçon de se falar mirandés ne l julgamento.
Bico Amarielho anraibou-se, nun querie, mas acabou por tener que arranjar antérprete.

L adbogado Tordo sbolaciaba, sbolaciaba, abrie l bico, lhebantaba las prumas i quaije que se zababa cun l adbogado Mirandés, nun fura l juíç dar uas martelhadas ne la mesa. Batírun-se cumo dous galhos angarrados, argumentos deiqui, ataques de acolhá.
Por fin l juíç liu la sentença:
Nun puode la família Bico Amarielho detener ls bienes i las cereijeiras, por nun tener quedado l tiempo neçairo para ser aplicado l usocapion, sendo la puosse de Delaidica.
Bico Amarielho i sue família quédan cun ousofruto de to las cereijeiras.
Por bias de ls tordos nun gustáren de cereijas pouco açucradas, quédan para Delaidica las cereijas de ls galhos de baixo.
Ls tordos nun puoden cagar anriba deilha quando las stá a apanhar.

Al menos esso, dezie Delaidica!...

I fui assí que de pleno dreito, las cereijas de la família Monteiro, quedórun pa ls tordos.
Yá nien spantalhos l bal!...




A ber na RTP2, manhana



Queda eiqui la anformaçon:


L decumentário,
DO JAPÃO À TERRA DE MIRANDA, bai a ser passado, an strena, na RTP 2, manhana die 31 de Maio a las 21:00h.


L produtor ye l mirandés Leonel Vieira, cun assento an eideia i argumiento screbido por Amadeu Ferreira

L rializador ye Miguel de Cía, l mesmo que rializou A SOMBRA DOS ABUTRES.

L decumentário ten ua bersion an mirandés, mas cuido que será apersentada la bersion an pertués.



29/05/09

Las arbles morrien-se de pies

Quaije todos ls dies tiu Zé Augusto alhá pa l fin de l die, botaba-se a andar i iba la maior parte de las bezes pulas mesmas rues. De Berano fazie-lo çpuis de lena, fazie-le bien andar un cachico. D´eimbierno, daba las sues buoltas mais a la tardica.
Poni-se a andar pula cidade, i sin se dar de cuonta, era cumo se andebisse pul termo de la sue aldé. Anton iba passando puls lhugares que coincie, por adonde andubira quando fura pequeinho. Salie pul lhado de riba de l aldé, passaba puls Rincones, chubie a la Breijas, passaba depuis a la Fuonte dal Melro, decie pula Tapada de la Granja, boltaba n´al camino d´al Sobreiro i ancaminaba-se pula Beredica que antraba outra beç n´aldé pul lhado de baixo.
Staba el nestes pensamientos quando oulhou pa la squina dal prédio, que stubira an obras, que fazie ua reentráncia cun l´outro, i biu un bulto dua pessona ambuolta nua manta rota i puorca eili atirada al chano sin ningua cumpustura para passar la nuite. Era un sin abrigo cumo se diç na cidade. Era un quadro bien triste, ber ua pessona naqueilhes purparos. Tenerie desistido de todo, atirou-se pa l chano, cumo quien nun spera por naide nin por nada. Manhana se berie. Porriba del, staba l prédio agora renobado, cun las sues barandas an fierro, lhimpo a relhuzir. Eili, ne l lhancil staba Zé Augusto. Podie bien ser l cenairo dun quelóquio qu'el bira an pequeinho. La rue staba zerta, la lhuç de ls candeeiros afagaba ls cuntornos de la nuite. La lhuna alhá porriba spreitaba todo. Na baranda aparecie la atriç, Palmira de Bastos, cun la sue caiatica. Oulhaba para baixo, acenaba cun la cabeça i cun la sue boç bien atirada palantre, dezie: “Nunca zistir, morrer de pie cumo las arbles”.
L nuosso sin abrigo yá habie desistido de la representaçon!...
Válter Deusdado



Manual de l Carambelo



Se bás atrás de mi, se ampeças a arder
se me miras, juro que se me amas
asseguro trés mil chamas

I se ne l mirar yá se albantou un bloco de carambelo
i las palabras yá se anrédan ne l nobielho
abro l manual de l carambelo

Ye caliente i friu l deseio se te beio

Dá-me un mirar, ua seinha
ua frase que acace
pa te ber derretir
que you saba guardar grabar i anotar pa te tener.
para te ber derretir!

You gustaba desta beç
de te scuitar an Mirandés i daprendé-lo

leio l manual de l carambelo.

Quando passas i nun querendo me scachas
géstio einox sien apelo
sigo l manual de l carambelo.

Ye caliente i friu l deseio se te beio

Falas tan cun assento i puntuaçon
percuro nuobo acuordo bou screbé-lo
leio l manual de l carambelo.

You perciso de percurar
de te tener i solo sentir de nuobo ua ligaçon
leio l manual de l carambelo.

Ye caliente i friu l deseio se te beio

[Despe e Siga, Manual do Gelo]

Se me segues, se te inflamas
se me olhas, juro que se me amas
asseguro trés mil chamas

E se no olhar já se ergue um iceberg
e as palavras já se enrolam no novelo
abro o manual do gelo

É quente e frio o desejo se te vejo

Dá-me uma olhar, uma senha
uma frase que apanhe
para te ver derreter
que eu sabia guardar gravar e anotar pra te ter.
para te ver derreter!

Eu gostava desta vez
de te ouvir em mirandês e aprende-lo
leio o manual do gelo.

Quando passas e não querendo me devassas
gesto inox sem apelo
sigo o manual do gelo.

É quente e frio o desejo se te vejo!

Falas tão com acento e pontuação
procuro novo acordo vou escrevê-lo
leio o manual do gelo

Eu preciso de buscar
de te ter e só sentir de novo um elo
leio o manual do gelo

É quente e frio o desejo se te vejo!



Serbício público de rádio i telbison: UA BERGONHA!


Muito se fala de serbício público de rádio i de telbison. L mirandés ye ua lhéngua de Pertual, que faç parte de l sou património cultural i lhenguístico. Serie amportante que todos ls pertueses l coincíssen melhor. Ye para esso que eisiste aquel serbício público. Mas pa l mirandés nun sobra nien un minuto. Deziran que ls falantes de mirandés somos poucos, i ye berdade, mas nien a la proporçon de ls que somos tenemos dreito. Mas la amportança de la nuossa lhéngua i cultura bai muito para alhá de l númaro de falantes, yá que antressa a todos ls pertueses. Delantre de la situacion atual solo se mos lhembra dezir que YE UA BERGONHA! Cuido que un porgrama de cinco ou dieç minutos por sumana na RTP, i ende ua meia hora semanal na RDP, yá serien un ampeço para esse serbício público ser cumprido. Anquanto i nó, nun temos outro remédio senó denunciar essa bergonha a ber se quien algo puode fazer oube este bózio, yá albantado de tantos lhados.

A. F.


[testo salido ne l Jornal Nordeste de 26 de maio atrasado]



28/05/09

Ls naturales de Caçareilhos an fiesta






















L die 23 de Maio ls naturales de Caçareilhos a bibir an Lisboa i alredores fazírun l sou 14º ancuontro na Quinta de l’ Atalaia na Amora, Seixal. Pula manhana bien cedo ampeçórun a chegar las pessonas que apuis de dar ls buonos dies als mardomos i a todos ls outros inda mais madrugadores íban aporbeitando para cumbersar un pouco i tamien para dar algua ajuda als mardomos.

L tiempo passaba debrebe i lhougo l lhume de ls fogareiros para assar las sardinas, las febras i las tiras de toucino fazien lhembrar l ancanto de las lhareiras i l oulor caratelístico a fumo de ls chupones. Ls mardomos i colaboradores fúrun assi dando cuorpo a todo l que era nessairo para que a la hora de l almuorço nada faltasse. Assi, arrimado a meidie yá las mesas stában bien cumpuostas cun las çfrentes familhas santadas ponendo las sues toalhas, lhouças i tamien las sabrosas subremesas que las ties habien purparado. L cheiro a sardinas abrie l apetite i lhougo ls mardomos ampeçórun a poner trabiessas chenas deilhas. Las pessonas fúrun quemendo i quando yá nun habie buntade de sardinas, ampeçórun a chegar tarteras chenas de freijonada que habie sido purparada na guapa cozina de la quinta puls mordomos. Las cerca de 180 pessonas stában yá bien aquemodadas, mas inda faltaba la chica de cochino assada i muitas deilhas nun resistírun a aquel cheirico que fazie lhembrar las matáncias i botórun mais ua correia al cuorpo para porbar la chicha que tambien cheiraba. L tiempo passaba sien priessa i ls doces ampeçórun a ser çtapados i serbidos pulas ties que aporbeitában para oufrecer deilhes als bezinos de mesa.
Inda cun las pessonas santadas a la mesa ls mordomos dórun las buonas benidas a todos ls persentes seguindo-se la lheitura de la ata de l 13º ancuontro bien cumo de las cuontas de l mesmo. Apuis las pessonas fúrun salindo para saborear l buono café serbido ne l bar de la Quinta pul Srº Pelica funcionairo de la mesma. Aporbeitando esta pausa de l café, fúrun sendo feitas las anscriçones pa ls jogos tradicionales que tubírun l sou ampeço cerca de las trés horas cul jogo de l fito ou cunca pa ls homes, seguido de la raiuola i de la barra cun reilha i piedra. Las ties ampeçórun l jogo de l lhencinho bordado seguindo-se la pedrisca ou macaca i la bilharda ou bigarda. Ls jogos tubírun ua buona participaçon i las çfrentes pessonas stubírun antretidas arrimado a dues horas dun modo adbertido i cun un grande ampeinho i alegrie a çputar ls melhores lhugares.
Apuis de ls jogos la animaçon cuntinou culs tocadores de cuncertina acumpanhados de caixa i bombo que lhougo spertórun las pessonas pa l bailarico. A balorizar esta animaçon stubírun ls Pauliteiros de la Associaçon de Lhéngua Mirandesa que culs sous lhaços bien dançados, cun las músicas bien tocadas puls dous jobes gaiteiros bien acompanhados puls tocadores de bombo i caixa i cun las buonas splicaçones subre cada lhaço dançado dadas pul reponsable de l grupo Orlando Teixeira. Seguiu-se a esta animaçon l’ antrega de ls prémios feita puls mardomos als purmeiros trés classeficados an cada jogo tradicional.
Yá l cheiro a chicha assada fazie de nuobo auga na boca i las pessonas ampeçórun a ancher las mesas i fúrun serbindo-se dun caldo de coubes seguindo-se las tiras de cochino. Apuis de todo mundo star bien aquemudado staba na hora de cantar ls parabienes a la Associaçon de Caçareilhos i apagar las belas pul sou 14º anibersairo, quemer ua fatila de bolo i buer un cachico de bino spumoso. Yá éran nuobe de la nuite i l cumbíbio cuntinaba animado, mas staba na hora de muitos ampeçar la retirada i fui l que you fiç. Cumo tenie coincimiento que ls Sendineses stában juntos na sue segunda cena ne l restourante Chimarron na Expo, fui-me até alhá para dar un abraço al amigo Amadeu i a outras pessonas coincidas. Quano alhá cheguei dei cun ua sala bien chenica adonde stában 140 pessonas cun ua grande animaçon. A ancerrar la cena stubírun ls dous jobes gaiteiros acompanhados puls tocadores de caixa i bombo que habien stado a animar l ancuontro de ls de Caçareilhos. Lhougo que ampeçórun a tocar un bun grupo de ties lhougo se botou a bailar.Tamien nesse die 23 de Maio ls de Samartino stubírun juntos ne l Cabeço de Montaxique an Loures adonde fazírun l sou ancuotro anual i ls jogos tradicionales. Seguindo l eisemplo de l Nial de la Boubielha que ben fazendo ancuontros zde 1975, tenendo feito mais un ne l die un de Maio. Ls naturales destas trés Tierras de Miranda a bibir an Lisboua, stán a juntar muitas pessonas nestes ancuontros. Acho que l Nial de la Boubielha i ls mordomos destas tierras ténen de pensar nun ancuontro alhargado que cungregue todas estas pessonas de la Tierra de Miranda. Talbeç l’ Associaçon de Lhéngua Mirandesa puoda dar ua upa.
Un bien haia a todas las pessonas que stubírun ne l çfrentes ancuontros i un bien haia special als derigentes i mardomos que lhebórun a bun termo estes ancuontros.

Francisco Domingues


Cumo me duol




Sinto ua canseira terrible que me tulhe.

Tengo ls musclos cun spasmos que me ancuolhen ls tendones.
Quiero caminar, mas esta einércia de pastorica gelada prende-me, ls pies stan frius, la boca drumiente, la lhéngua presa.
Quiero chamar por ti mas tu nun miras para trás, nun oubes. Ye que de la mie boca sal un airico lhebe, tan lhebe, tan gasto i l sonido de las mies palabras que queda detebido ne l miu peito, nun chega a ti.
Quiero botar las palabras nua fuolha branca para te la mandar pul aire, mas la tinta nun pega, sguicha i mancha-me l bestido, mancha-me l cuorpo.
Quiero cumponer ua melodie cun l sonido de las palabras que nun sálen, mas la pauta quedou çfeita nua airaçada i las teclas de l piano stan cobradas.
Cumo me duol esta ampoténcia, cumo me duol l tiempo!
L tiempo, siempre l tiempo!...
L tiempo que nun tengo, l tiempo que me mata, l tiempo que há-de benir, siempre l tiempo...
Tengo ua nubre de polagueira branca depositada pul tiempo, anriba ls ombros, no xal negro. Assoprei la polagueira para cun eilha te mandar, an nubrina, l aroma de l miu cuorpo. La polagueira ampedrou, nun se fizo nubrina i you tengo ls ombros deloridos, cansados.
Adonde stás, cundor de alas fuortes para me lhebares para loinge?
Adonde stás tu, águila de bico fuorte, para me cobrares ls pedragulhos que me tuolhen l cuorpo?
L cundor nun bieno, l águila tampouco.
Lhuç singela einundou-me l quarto i spertei de l pesadelo.
Abri la jinela, las portaladas i saludei l sol relhamposo que pormetie un die caliente.
Saludei la bida, saludei l tiempo, cantei!




Ls Boubos de l menistro




Mie Lhéngua

Fuste tu que me apareste
quando naci
i mie madrina dixo,
yá la tenemos eiqui.

Cuntigo fui medrando,
anrebulhada n'ambuolta
i no panhal,
deitada ne ls sucos
de la bima, de la segada
i a la selombra de l bornal.

Ri-me para ti
i cuntigo dei
ls pormeiros passicos
quando cun ls braços abiertos,
para mie mai me birei,
ten-te nun caias,
pequeinhos i anciertos.

Las pormeiras palabras
que you yá oubie
eilhas fúrun salindo
cuntigo, cumo you podie
i fúrun medrando
a modo que iba oubindo.

Apuis daprendi portués
Que ne la scuola falaba
ne la scuola screbie,
mas falaba mirandés
quando iba para casa.

Assi inda falo
quando bou para alhá
cun bielhos i nuobos
acá cumo acá
alhá cumo alhá
i nun me parece
que séiamos boubos.

L menistro assi mos chamou
i el que ten pouca cultura
falou i todo baralhou;
antre gauleses i romanos
metiu ls pies pulas manos,
nadica acertou.


Fizo mala figura
ne l paíç i ne l jornal,
a falar assi,
todo d'alrobés,
nun debe saber
que l mirandés
ye lhéngua oufecial.

26/05/09

Beneracion






Este retrato que eiqui bos deixo, ye sacado dun ajuntouro an que se purparában para ber mais un quelóquio.
L ajuntouro ye de la segunda metade de la década de ls anhos quarenta a cinquenta de l seclo datrás. Cumo todo mundo sabe, bibiemos ne l praino mirandés (i ua buona parte de l paíç) sien lhuç eilétrica nas nuossas casas i nas ruas, sien telfone nien telfonie, ls canhones de la Segunda Guerra Mundial habien-se calhado, ls palombos correio i l morse cumo modo de comunicaçon spalhado, las mensaiges screbidas éran pa l tiempo i pa la houmanidade ls modos de chegar als que stában loinge ls mais abançados, mesmo de lhemites bien amperrunhados.

Grácias al quelóquio sabiemos de la grandura de l mundo, ls feitos eilustres de ls nuossos antrepassados, de l que ye capaç un pobo quando acradita, l poder de la repersentaçon cumo modo d’arte i cultura, puis nien las scuolas nien ls lhibros a esse tiempo nun tenien poder de trasmitir i ansinar.

L quelóquio era querido i deseado, era quemido pa l’alma, anchie l sprito de quienquiera, sátira ou quemédia benido bien dantes era feito pur atores de casa, staba pa l pobo cumo l’auga de las fuontes. Cuido que nada habie que ajuntasse tanta giente cumo s’ajuntaba ne ls quelóquios de las aldés, puis fago fé ne l que me cuntában ls mius mais bielhos.

Fazer i ber quelóquio era tan çfrente de las lhidas de l die a die, que s’apersentaba cumo atamador de canseiras i cismas, zbinturas i atalancadeiros, probrezas i zgráçias, çcunfuortos i zgustos, era serbido an tabrados ne ls currales a la lhuç de lhampion ou terreiros streilhados. Assi el fusse merecedor i tenerie la recumpensa por muito tiempo de ser falado i agabado. Çputaba-se la melhor repersentaçon sien tener a la bista prémios de menistérios ou secretaries, l abaluador era spriente. L pobo nun quedaba a deber nada a quien le fazie feliç.

Rendidos nunca, la lhuita era fazer melhor.

Beneracion nun merécen la telbison, telmoble ou anternete d’hoije.

La caminada





Sali de casa, mirei mais ua beç la baranda de trabas lisas de niebro i las piedras, sentindo la fuorça de l tiempo i l pouco que quedamos porqui. Arreculei, you nino, benindo de la scuola, cun la piedra na mano fazendo ls deberes, puis aporbeitaba l camino de la scuola para casa i fazie las cuontas que la porsora mandaba i assi quedaba cun mais tiempo pa la jolda. A l outro die, amostrábamos ls deberes a la porsora que corrigie no quadro i apagában-se, serbindo para trabalhar na sala i apuis fazer nuobos deberes.
Un ampeça a srebir i lhembra-se de cousas: ua beç, yá teniemos cumbinado que nessa tarde se farie l jogo antre la rue de las quatro Squinas i l Castielho. You pertencie als de l Castilho. Tamien yá nun sei quien ganhou mas sei que a soutordie, quando iba a amostrar ls deberes a la porsora nun ls tenie feito i la çculpa tamien yá nun la sei. Acho que nun lhebei nenhua reguada, pus nun era questume squecer-me mas serbiu-me d’ eimenda.
Mas you staba a salir de mie casa i la purmeira mimória fui l tiu Pereira, eilhi sentado nas scaleiras de piedra, cul chapéu na cabeça, agarrado al palo que le serbie de caiato i de bara para guiar las burricas, siempre cun cumbersica de oucasion. Agora aqueilha casica era mie, quien dirie?
Alhá se fuoran las mimórias, la mie tie sal de casa: “yá stou purparada!” i alhá bamos nós. L Pelourino eilhi siempre a mirá-nos, a dezir que habemos de passar, cumo outros yá passórun i eilhi stá, un fincon, un marco ua stória, tantas stórias… Tenemos siempre un oulhar de admiraçon. Las quinas bolbidas al alrobés, porquei? Dízen que an 1640 las gientes de Bempuosta nun apoiórun la restauraçon i dende l castigo...?

Caminar faç bien i tenemos que nos çpachar, apuis l sol ampeça a spreitar i nun hai quien l aguante.

Salir manhana bien cedico, sentir la frescura de la tierra, sorber l silenço de la purmanhana i scapulhir al rechisno de l sol. La caminada inda poderie durar por ende dues horas.

Bolbemos pa l lhargo de las Eiras de Baixo i alhá bamos nós a bejitar sítios adonde andube an pequeinho. Eiras de Baixo, lhargo adonde hoije se fázen las fiestas anuales de l’aldé. Noutros tiempos deberie tener outras funçones, ls chamadeiros tráien agarrados seinhas que l tiempo nun apaga. A camino de la Pedreira, passemos la fuonte i l chafariç de las Eiras de Baixo. La caminada cuntina, la Fuonte Carbalho, de recuolha, mui guapa, piedras que fálan de cántaros, de secura i namoros.
L camino, las piedras, las yerbas, ls cheiros, ls portielhos, las ciguonhas pa tirar auga de ls poços, l’ourbalheira, l miu pensaminto i mira: “un burrico na lhameira”, yá hai poucos porqui. L camino zamboca an marcas de la mie menineç, la Pedreira. Deilhi salírun toneladas de piedra pa la Barraige. Tanto barreno, tanta peinha scachada, filones de peinhas a sangrar cachos de si. La ourige de la tierra zbentrada, de tripas a la muostra, amputada de piernas i braços. Martielhos a aire cumpemido, rastrilhos, pólbara, camiones, catrapilhos, dumpers, formigueiros d’homes, silbote, l’hora d’almuorço i tiempo de spetaclo. Todo mundo pára para oubir ls barrenos i ber piedras pul aire. I, l home, adonde eisistia piedra, faç un çcampado mais ancho que dous campos de bola. Uns anhos mais tarde, eilhi nace ua dega i ls tanques para armazenar l bino. Ceifa de la bendima. Aguardando la beç, las perssonas de berdasca na mano zarrédan las mulas, ls machos i ls burros, autostradas de béstias, carregados de ciestos barreleiros, chenos de ubas, ancalcados pul camino, lhárgan l melaço que se çpega i s’apega a las manos. Todo passa! L silenço. La ribeira alhá cuntina.
Agora yá nun hai camino, un carreiron cun pouco uso, alhá nos bai dando la direçon de l molino de tiu Zarolho. Yá nun muole l trigo i l centeno mas amostra la sue amportança, dezindo, eiqui stou. La augueira lhimpa i las piedras de moler bien tratadas, ténen outro duonho i stá bien cunserbado.

Un cachico mais abaixo, la Spúndia, pecina natural, pequeinha lhagona, apuis de la ribeira deixar de correr, aonde ls garoticos daprendien a nadar i ls mais bielhos fazien las sues traquinices als mais nuobos. Por bias desso mi mai nunca me deixou ir a daprender a nadar: “se sei que bás pa la Spúndia nien sei que te fago”, fazendo l géstio cun la mano. Se hoije nado algue cousica ya l daprendi apuis de benir pa la Marina.

La caminada tenie la parte de la lhadeira, agora era tiempo de chubir. L carreiron arresaiaba la lhadeira ampeçando l’ arrasto de pies, arrebalando nas chinas gordas de piçarra i xeixos suoltos. No ten-ten que te cais, la mano agarra-se al piorno, spetando la punta afilada, pior que anjaçon de aprendiç d'anfermeiro. Bamos, l sol ampeça a spreitar i tenemos que nos çpachar. La checharra inda nun canta mas parece que bai a tener un bun die. Mi mai chama a estas yerbas barceu i apanhaba-las para fazer bardeiros pa l forno quando amassaba. Mirai, la puonte “romana”. Sítio yá bejitado por nós bárias bezes. Tiempo de anchir ls pulmones d’aire. Deiqui a Casas de Cabo, (ye assi que se chama a essa antrada de l’aldé) son cinco minutos i apuis stamos an casa a çcansar.




23/05/09

L lhionés i l mirandés, 'armanos'

http://leonoticias.com/frontend/leonoticias/El-Leones-Y-El-Mirandes--hermanos-vn30112-vst280

(ambora traduzida pa Mirandés)

Lhion i (tierras de) Miranda assínan un acuordo de colaboraçon antre "dues lénguas nacidas dun tronco quemun" i apreséntan l libro 'Stória de la Lhéngua Mirandesa'

L Cunseilho (Concejalía) de Cultura Lhionesa bibiu este fin de sumana ua jornada dedicada a la armandade antre las lhénguas lhionesa i mirandesa. Las atebidades ampeçórun cula celebraçon dun Master Class subre normatebizaçon an Miranda i Lion, ne l que partecipórun l scritor i cordinador de l porceso de normatebizador de l mirandés, Amadeu Ferreira, i Abel Pardo, cuncelheiro de Cultura Lhionesa de la Cámara (Ajuntamiento) de Lion.

L curso, derigido als porsores de lhéngua lhionesa tanto de ls cursos de lhionés que stan a zambolber an 16 centros de la capital lhionesa, cumo de ls cursos de lhéngua lhionesa pa adultos, serbiu pa amostrar las lhinhas porgramáticas que se zambuolben tanto an Miranda cumo an Lhion.

Persentaçon

La apersentaçon de l lhibro 'Stória de la Lhéngua Mirandesa', an la que se faç un rebison a la eiboluçon de la mesma, amostrando sue calantriç lionés, i la posterior assinatura de eisemplares por parte de ls outores (Amadeu Ferreria i José Rui, un de ls outores de banda zenhada más prestigiados de Pertual), contórun cula persença, para alhá desso de ls outores i de l Cunseilho de Cultura Lhionesa, Abel Pardo, de l Cónsul de Pertugal en Lion, de la Cunseilho de Cultura de Bergáncia, i de numerosas personalidades del mundo de la cultura de l Çtrito de Bergáncia que quejírun amostrar deste modo l apoio a las relaçones "antre la lhéngua lhionesa i la lhéngua mirandesa".

Abel Pardo amostrou la "sue sastifaçon por ls lhaços de colaboraçon i la honra que supone pa Lhion cuntar cul lhançamiento deste lhibro", assi cumo cun la perséncia de Amadeu Ferreira, "ua de las pessonas que melhor conhece la lhéngua mirandesa", amostrándo-se "mui sastifeito porque falemos de bários acuordos de colaboraçon que serán mui úteles pa dambas las partes, nua mui buona sintonie".

Por sue parte, Ferreira falou de la ourige lhionesa de l mirandés, "até me atreberie a dezir que l purmeiro rei de Pertual falaba tamien an Lhionés", i que "cousas stóricas lhebórun a que hoije somos dues lénguas que benimos de l mesmo tronco que son amigas i que se ajúdan pa l sou zambolbimiento". Ferreira mostrou l sou apoio al porceso que se stá a lhebar a cabo de recuperaçon de l lhionés an Lhion, "ua de las trés lhénguas de l domínio lhenguístico" i amostrou sue buntade pa que "la normatibizaçon de l mirandés seia un porceso popular, democrático, an que "nun hai nanhue academie que amponga nada".



Oupenion Francisco José Viegas

Oupenion de Francisco José Viegas

(traduzido pa Mirandés[segundo la bariadade Sendinesa cunsante la Cumbençon])

L menistro de la Cultura, que fala muitas lénguas, ten alguns porblemas quando se trata de la léngua pertuesa – nó an matéria de spresson, que ye cierta i ourbana, mas an questones de julgamento. An Binhais, trasdonte, l menistro quijo ser simpático i caraterizou cumo "loucos"(boubos) ls mirandeses que fálan mirandés.

Nien todo mundo antendiu la analogie cula aldé goulesa de Astérix, mas la queston nun puode resumir-se a la boubaige duns eirredutibles que, até, traduzírun "Ls Lusíadas" pa mirandés. Cada lhéngua que muorre, dezie George Steiner, ye un cacho de Houmanidade que zaparece. L menistro nun parece ser sensible (i debie) al assunto i acha que solo se ban a defender las lénguas "que ténen atrás de si un grande númaro de falantes". Pa un menistro de la Cultura, esto ye muito grabe.
Francisco José Viegas



D: Stá screbido

http://filmesmirandes.blogspot.com/

Se nun metisse eiqui esta ligaçon arrebentaba, inda que la moral me tubisse feito eisitar. Las mies çculpas(an sério) als dreitos de outor. Se un se puode justeficar, esse blogue solo eisiste por ser la única posseblidade de ber assi legendas (you fui al cinema €€ pa ber esse filme). La scuolha de l filme recai subre l que ganhou l prémio mássimo ne l cinema an 2009.

Tamien pa tornar mais pequeinho l danho recomendo ir a ber l filme noutro formato mais cumbencional pa l ber melhor. Tamien recomendo outro antigo filme de l mesmo rializador, Trainspotting(haberá an DVD). Inda que seia subre un tema defrente, ye un filme, hhummm "scunchabado"!!




Anstituto para defender la lhéngua mirandesa

Ambora Expresso


Menistério de la Cultura garante star a trabalhar para criar an brebe un anstituto de defesa i promoçon de l Mirandés.

Nua altura an que se assinala l 10º anibersário de la léngua mirandesa, ls specialistas garánten que stan reunidas las cundiçones pa la criaçon de l "ambecionado" Anstituto de la Léngua Mirandesa (ILM/[ALM?]).

Inda assi, ten habido atrasos para que la anstituiçon ampece a zampenhar las sues funçones, anque se trate dun "ourganismo nuclear pa la lhéngua".

Segundo Júlio Meirinhos, ex-deputado i repunsable pula eilebaçon de l mirandés a segunda léngua oufecial de Pertual, l Menistério de las Finanças yá assumiu haber çponibilidade ourçamental para abançar cul anstituto, que será tutelado pul Menistério de la Cultura.

La Secretaira de Stado de la Cultura, Paula Fernandes dos Santos, nun adielantra nanhue data pa la criaçon oufecial de l anstituto, mas garante que l Goberno stá a trabalhar para que "l ILM[ALM?] seia ua rialidade drento de prazos rezonables".

(fuonte)
Francisco Pinto/Jornal de l Nordeste
15:54 Sesta-feira, 22 de Maio de 2009




22/05/09

Palhestra de Mirandés (5ª)




L Porsor Amadeu Ferreira stará de nuobo ne l die 30 de Maio, a las 15.30 horas, ne l Pabilhon de l Clube Cultural i Recreatibo de l Alto de l Molino an Corroios, para dar la quinta palhestra de 2009.
L Porsor Amadeu cuntinará a falar de la Lhéngua i de la Cultura Mirandesas, subre l tiempo que bai zde 1880 a 1940, an particular subre José Leite Vasconcelos i las sues fuontes de anformaçon.
Estes son cachicos que cuntínan a ser mui amportantes i que las pessonas ténen aporbeitado para quedar mais ricas i mais anformadas subre la Lhéngua, la Stória i la Cultura Mirandesas.
L porsor i amigo Amadeu alhá spera por todos. Nun bos squéçades que l die 30 de Maio yá ye de manhana a uito dies.

Francisco Domingues



Recordaçones d'outros tiempos


Passados muitos anhos, las recordaçones de la mie anfáncia, toda eilha bibida nua pequeinha aldé mirandesa, de sou nome Bal d'Aila, son cumo la fita dun filme que bai passando na mie mimória. De alguas dessas lhembranças, bieno-me a la eideia alguas profissones que, cul passar de l tiempo, deixórun de eisistir.
Hoije, lhembrei-me de l molineiro, profisson sin hourário, ampeçaba de temprano até altas horas de la nuite. Era perciso moler l centeno para raçon de ls animales, percipalmente ne l ambierno an que comien la palha misturada cula farina. Tamien para fazer l pan ,"amassar", recorrie-se al molineiro para moler l trigo i fazer las fornadas de pan. Sendo l pan l percipal alimento, l molineiro era andispensable.
Ba garota, manhana tenes de ir al molineiro d'Anfainç a moler dous sacos de grano trigo, perciso amassar i nun tengo farina.
Esta era la cumbersa de mie mai, que na altura se ancontraba solica cumigo pus miu pai tenie eimigrado para Fráncia, cumo tanta gente l fazie nesse altura.
Mentirie-bos se dezisse que nun quedei a tembrar cumo baras berdes.You, cun mius siete ó uito anhos, ir al molineiro! I como fago agora para ir you sola? I se me cáien ls sacos pul camino?
You bien tentaba demober la eideia de la cabeça de mie mai mas eilha era mulhier de eideias fixas i, palabra de Purficaçon, era asi que se chamaba mie mai que Dius tenga ne l cielo, eran ua orde.
Nun te preocupes, l tiu Antonho aperta bien ls sacos anriba de la burra i apuis, alhá, l tiu molineiro çcarrega-los.
Y alhá fui eilha a saber de l alqueire i l cribo para medir i acribar l grano, porque l grano tenie que ir lhimpico d'ampurezas i sien chinas. Anchiu ls sacos, feitos pulas nuossas tecedeiras, mas tubo l cuidado de mandar dous sacos marcados cun las einiciales de miu pai, pa ls çtinguir de ls outros ne l molino.
Salie bien cedico, pus de Bal d'Aila a Anfainç inda ye ua buona tirada. Inda stou a ber l molineiro, un home todo de branco de la cabeça als pies, cheno de farina.
Hoije tenes suorte rapaza, hai pouca giente a la tue frente, dezie l tiu molineiro. Prende la burrica nessas arbles i senta-te a ua selombra que hoije l sol bai a star abrasador, inda tenes tiempo de comer la merendica. Si, que you lhebei ua bolsa, feita de chitas, cun pan i algo mais que agora nun se me lembra
Passou-se mui tempo, pul menos a mi pareciu-me un seclo i l molineiro alhá me carregou ls sacos de farina para me ir ambora. Nesse tiempo, nun habendo denheiro, era çcuntada la maquila, que era ua porçon de farina que bastasse para pagar l serbício de l molineiro.

...
I l molino bai molendo
grano a grano l trigo louro
i l molineiro bai bibindo
ten eilhi l sou tesouro
nun te antristeças molineiro
esta bida ye mesmo assi
hai uns que pássan purmeiro
outros pássan mais pal fin
...
[Çconheço l autor]

20/05/09

Inda las baboseiras




Hai un dito, dízen muito ousado ne ls paízes d’África que ye “ para eiducar un nino ye perciso ua aldé anteira”

L dito deixa bien claro que naide puode quedar de fuora quando tenemos an manos l crecimiento dun nino ne ls purmeiro passicos, la sue antrada na scuola adonde aparécen las lhetras i númaros, l’ourientaçon porfissional i formaçon giral cumo cidadano abierto i çpierto pa ls balores maiores de la Stória de ls nuossos antepassados i cun uolhos de ber i antender l feturo dun pobo naqueilho que le ye mais nobre i rico, la cultura.
Fui l que acunteciu cun esta grande aldé (Paiç) n’eiducaçon de ls sous cidadanos que hoije ténen ls sous çtinos
Assi sendo l’aldé spera, i cun rezon, tener filhos sabidos, coincedores i respeitadores de ls sous balores, tener filhos que quando acupando lhugares de mando, tengán tino ne l que dízen i fázen, respeito pul que ye sou i de todos, tener bison de deféncia de todo l património, seia qual fur, an special aquel que ateima an se perder, aquel que ten un lhugar própio i que cul demais fai la riqueza dun Paiç.
Mas para tristeza nuossa asperece-me que nien siempre ye assi, hai giente que tubo todo l que ye perciso para ser culto i sabido, mas botou fuora al sascrifício que la sue aldé fizo, çperdiçou l tiempo i nada daprendiu.
Astebie-me a dir que fui l que acunteciu cul Menistro de la Cultura de l nuosso paiç, i para delor mie, se calha an todo esso l mirandés inda ye l que menos perde, porque deiqui a uns dies yá naide se lhembra desta baboseira, mas la cultura an giral stá perdendo l’ouportunidade de fazer muita cousa buona solo nun las fai porque ten a la rabiça un botifarras.
Yá que ampeçei cun dito ancerro cun outro, mas este de la mie tierra “nun bal la pena lhabar ls çofino a un burro que ls tenga pretos”, nunca quedáran brancos.




Porpagandas


Este anho ye anho de eileiçones i anda que nun mos hemos de fartar pouco de pormessas i de porpagandas eileitorales i assi…
You nun bos quiero amantar nisso – Dius te lhibre !
Solo bos querie amostrar este papelico de l retrato. Ye un outocolantezico de porpaganda eileitoral de las eileiçones para le Junta de San Pedro an 1993, quando inda nun habie cumbençon, nien lei nien isso. Tamien ten l caramono de l partido, mas you apaguei-lo que nun quiero que pori me acúsades de star eiqui a meter política. I inda porriba ls homes - i las mulhieres - de la lista éran todos andepandientes, de maneira que queda eiqui sien caramono.
Al menos que you deia fé, peç-me que fui la purmeira beç que se fizo porpaganda eileitoral an Mirandés. Se nun fur berdade, bós fareis l fabor de me l dezir, mas s’acauso fui esta la purmeira beç, you tengo que l guardar bien guardado, que ye ua notica de ruodrapie de la stória de l Mirandés que eiqui stá.
I a mi anté me admira! Cumo ye que ls de la política nun se agárran más al mirandés ne l tiempo de la porpaganda. Inda que nun acaçasse muito boto, siempre era ua frolica que le quedaba bien na jaqueta. Apuis inda bos admirais que nun fágan grande cousa pula lhéngua quando se acáçan alhá!...
Ah, ye berdade, ls tales de San Pedro de l outocolantezico ganhórun las eileiçones. Por muito!
You stou que nun fui por bias de l papelico, mas anda que ua oupa siempre ha de haber dado!




19/05/09

L Boubo



A perpóstito de l que dixo l menistro de la cultura i digo you: ls mirandeses rejistírun, rejísten i rejistiran i claro la lhéngua.
Biba l futuro!

Acabei de ler un lhibro que ye: Viriato – Epopeia Lusitana, de Teófilo Braga i trascribo un cachico de la página dieç:

“Pula sue genial antuiçon tubo Garrett la cumprenson deste carátele resjstente i sufredor de la nuossa raça lusitana:

Ls pertueses son naturalmente sufredores i pacientes: mui arrochada há-de ser la cuorda cun que de manos i pies ls átan sous oupressores, antes que rómpan nun solo gemido ls zgraciados. Un marmúrio, ua queixa... nin talbeç na forca la soltaran! Bénden-nos ls zleales mandiletes de quien mos ls deixamos gobernar; bénden-mos, arróixan-mos pa la feira a caiato i a lhadrar i mordidela de sous mastins; i nós alhá bamos i nin gememos. Se un clamor de queixumes, se ua boç de çcunfiança acauso ben, eiqui ls clamores de rebeldes, ls denomes de demagogos... i la nacion (l ganado, dezirei antes) que se amarra i sufre, i cuntina a caminar pa la mortandade! Tal ye, cun las defrenças de bariados nomes i eras, la stória de Pertual quaije çque la reboluçon ó restauraçon (restauraçon serie?) de 1640 fizo de la nacion pertuesa l património de meia dúzia de familhas perbilegiadas i de sous criados i mandiletes.»
Carta de M. Scebola, 1830.


“Pela sua genial intuição teve Garret a compreensão deste carácter resistente e sofredor da nossa raça lusitana:

«Os portugueses são naturalmente sofredores e pacientes: muito arrochada há-de ser a corda com que de mãos e pés os atam seus opressores, antes que rompam num só gemido os desgraçados. Um murmúrio, uma queixa... nem talvez no cadafalso a soltarão! Vendem-nos os desleais pegurreiros de quem nos deixamos governar; vendem-nos, enxotam-nos para a feira a cajado e a latido e mordidela de seus mastins; e nós vamos e nem gememos. Se um clamor de queixumes, se uma voz de desconfiança acaso surde, aqui os clamores de rebeldes, os alcunhas de demagogos... e a nação (o rebanho, direi antes) que se resigna e sofre, e continua a caminhar para o exício! Tal é, com as diferenças de variados nomes e datas, a história de Portugal quase desde que a revolução ou restauração (restauração séria?) de 1640 fez da nação portuguesa o património de meia dúzia de famílias privilegiadas e de seus satélites e parasitos.»
Carta de M.Scevola, 1830.”




L boubo


(eimaige sítio de la TVI)

TVI24: Ministro compara falantes de Mirandês aos «loucos» gauleses

Hemos de rejistir porque acraditamos que nien todo se resume a denheiro. Hemos de rejistir porque nós, inda que pessonas grandes que somos, nun somos boubos al punto de solo ber ls númaros. Las pessonas ciegas solo gústan de númaros. Cumo ye esto menistro se nun respeita l que Pertual ten de melhor al nible de cultura? Ua pessona que seia, ua única que fale Mirandés i esso faç cun que se tenga que respeitar i apoiar la léngua.

You inda gustaba de saber se nun se puode fazer nada pula léngua anton por que caminos ten abançado la cultura an Pertual...Ye mais cultura de ls frajones ó patatas? La lógica de La Palice ó de la patata tamien debe ser mui cumplicada de antender i por bies desso cumplicada d'apoiar por este boubo.


Un die inda hei-de m'aponer na política, mas solo cula cisma de nun ser cumo ls que alhá stan. Ahh sou mazmárria.

-Cecílio



Ben, auga!

Ben, auga!
Quiero recebir-te na rue
Abraçar-me a las tues gotas frescas
Molha-me
Recibo-te cumo se stubisse znuda.
Cumo ua árbole a pingar
Pido l aire i l sol bastante
Relhampante
Para me secar ne la rue.

Ben, auga!
Molha-me l miu pelo
Perfuma-l cun zbelo
Cun oulor a tierra que trazes.
Quiero santir l cheiro
De las flores molhadas
Rosas, lírios, lilazes
Delírios
Para me perfurmar ne la rue

Ben, auga!
Trai-me l frescor de l Outonho
Ne la Primabera stibal.
Cuntigo you quiero beilar
Quiero que seias miu par
Melodie sien eigual
Abandono
Nua dança mie i tue



18/05/09

Nuobo salimiento, mesmo lhibro



Caros amigos i cumpanheiros de blogue:

Ne l próssimo 23 de Maio (sábado), bou a star an Palmela, pa l «relançamiento» de «Memórias de Uma Vida para Esquecer». L lhibro será apresentado por Fernanda Frazão, eiditora de la Apenas Livros, i por mi.
L eibento ampeça a las 16 horas i 30 minutos ne l
Ginásio de Educação da Vinci, Rua Dr. Bernardo Teixeira Botelho, nº 15 (mui acerca de l terminal rodobiário; an caso de dúbeda, lhigai 210 873 347, 932 977 813 ó consultai l google maps).
Acá bos spero. Abisai ls buossos amigos, einimigos, colegas i coincidos.




Cousas sien sentido?


1-Anterbista a Manuela Barros Ferreira, mai de la CUMBENÇON de la léngua mirandesa:

FM – Stais çcpuosta a ancabeçar l trabalho de aperfundamento de la Cumbençon?
MBF – A encabeçar não, mas estou disposta a colaborar na elaboração. Talvez fosse bom ter nessa função uma pessoa de fora da terra de Miranda, por exemplo a Professora Cristina Martins, para assegurar o apoio académico, por um lado, e por outro para evitar rivalidades e para haver a garantia, perante o público, de que as opções a tomar serão dirigidas com completa isenção. Acho que a fórmula encontrada nas primeiras convenções foi boa: além de um universitário de fora, seria bom que a coordenação fosse partilhada com um mirandês que resida no local, sabedor, com prática de escrita, se possível professor, jovem e dinâmico, que assegurasse a coordenação dos mirandeses e sendineses intervenientes.Acharia importante a presença, no grupo, de um leonês interessado em questões ortográficas.

De tode las maneiras parece-me que l'Abade Sardinas ten la cousa cierta apesar de nun amustrar "als". Nun fai mal, agora ya sabeis pul menos al que bos queda pra fazer. Un grabador i oupa alantre pulos caminos !

Inda hoije la terminaçón "airo" ye mui quemun i siempre tengo oubido dezir "almairo" ... "campanairo" ... "rosairo". Al que nunca oubi fui la palabra "óstina" que me parece querer dezir "óstia". Quanto al "abono", esta ye ua palabra castelhana, mui usual an Samartino, al cuntrairo de outras tierras que dizen "adubo". Esta palabra ye un neologismo no mirandés que solo aparece cula reboluçón andustrial, ou seia: un químico que fai las bezes de "stierco" i de "palombina".Outra de las palabras castelhanas adaptadas por Samatino ye "remolacha", chamada de "raba" noutros sítios.
A este respeito alerto pal cuidado que debemos tener quando scuitamos las pessonas de las bárias tierras porque la antoaçon de las palabras an frente a çcoincidos puode quedar adulterada por demasiado zelo ou por anfluença de l pertués.




17/05/09

Acraditar




Nesta temporada, quien dir ua buolta pul termo, debrebe se dá cuonta de todo l florecer de las yerbeiras que cumpónen ls cerrados, adiles i scadales. Todo s’asparece a ua manta de panhos, de las mais bariadas quelores, alguas deilhas tan ralas que you m’atribo a dezir que ye milagro de la natureza, nun hai mano houmana que le bote tamanha guapeç i purfeiçon. Ye todo un quelorido feito pulas mais bariadas froles que mos deixa ambaçbacados que se tubíramos de eilejir algua cumo mais guapa nun éramos capazes. Fazer un ramico talbeç, mas siempre a miedo i dun modo tolhido para nun çfazer nien oufender la bundade de quien puso a la bista de ls nuossos uolhos este tesouro.
I fui nun destes dies quando daba ua buolta, que ne l meio deste splendor dei cumigo a mirar pa la antremoceira. La yerbeira tenie na crona alguas pítulas amarielhas zbotadas i an baixo alguas bainas preinhas, que me bieno a la mimória la cuonta que oubie an garoto.
Cuntában-me que la antremoceira habie sido amaldiçonada por nuossa Senhora mai de Jesus, quando fugie dun rei malo que querie matar l sou nino anriba dun burrico passando por un campo de antremoceiras. L bruído fui tanto que cun miedo de ser çcubierta, le botou la maldiçon de ls antremoços nunca ser quemido de fartura.
Ua mai de todo ye capaç para salbar un filho, desso nun me quédan dúbedas, las mies dúbedas bénen-me de las cuontas.
Será que l guapo sconde tamanha maldiçon?
Als poucos biro ancrédelo, sien l querer.

16/05/09

La probe morriu solteira



La culpa morriu solteira
Esse probe regosijo
Que batiu de puorta an puorta
Mas nunca naide la quijo

Pedro diç que son d´Antonho
Antonho diç que son de Marie
Esta diç que fui la Marta
Que nun fizo cumo debie

Cuitada naide la quier
Bai-se sacudindo als poucos
Somos todos a mandá-la
Uns para anriba de ls outros

L outro tamien nun la quier
Fui assi la bida anteira
Fui por esso que la cuitadica
Tubo que morrer solteira

Yá mie mai assi dezie
Que culpas nunca querie
Staba siempre a mandá-las
Para anriba de mie tie

Nun las tengo mas aguanto-las
Era mie tie a dezir
Porque la mie rica armana
Para eilha nunca las quier

You digo que assi stá mal
Stan ende, puoden se ber
Anton se eilhas eisísten
Alguien las debe tener

Eilhas nun pésan assi tanto
Essas culpas singeilhas
Anton porquei se las tenemos
Nun carregamos cun eilhas

Mas nó nun carregamos
Porque nós nunca las tenemos
I se mos las quieren dar
Inda mos oufendemos

Bá que nós nun quérgamos
Las que mos quieren dar
Mas las que nós tenemos
Debiemos las suportar

Mas nó nun suportamos
Culpas nós nunca tenemos
Las culpas son siempre de ls outros
Ye siempre l que deziemos

Ye tal qual cumo digo
Las culpas son mies i tues
Serie melhor para todos
Se cada un assumisse las sues.

José António Esteves

Percura-me, amigo

S’algun die batires a la mie puorta
I nun te la benir a abrir
S’algun die bires la yerba muorta
I nun bires algua flor a florir
Ne l canteiro ou na huorta
Anton amigo, you yá nun stou eiqui!

Percura-me por ende, cumo caminante
Agarrada a un palo para me stribar
Percura-me por ende, cabalheira eirrante
Antre scobas, xaras, siempre a caminar
Ne ls mius carreirones, cumo un biajante
Percura-me amigo, you ando porqui!

Percura-me ne ls bandos de páixaros, a cantar
Que you cun eilhes siempre cantarei
Percura-me entre las barbuletas a bolar
Que antre eilhas, alegremente bolarei
Ne ls montes, ne ls prainos, siempre a beilar
Percura-me amigo, you sou deiqui!

You sou deiqui, de todas las quelores
De streilhas, de lhuna chena a relhampar
De touças, de freznos, d’urzes cun flores
De carambinas, çanceinhos, gelada a tritar
De campos de trigo, chenica d’oulores
Percura-me amigo, percura-me eiqui!

You sou desta tierra, adonde naci
Dun bózio retumbante, chenica de bida
You sou desta tierra, d'adonde sali
Adonde tornei, alegre, renacida
Sou de to l mundo, sou tamien deilhi
Percura-me amigo, you starei eiqui!



14/05/09

Esta moda que bos deixo





….nuossa senhora dixo dixo, que nun drumisse, que nun drumisse, nun drumisse…..
Quien nun houbiu este cantar al menos ua beç?
Ye assi la moda, l cantar de l Reissenhor.

Segundo reza la stória, ua beç un Reissenhor deixou-se drumir pula nuite anriba dua parreira. Anquanto drumie, la gabinha de la parreira anroscou-se-le a ua pata, quedando preso. I piaba, piaba pedindo oussílio a quien l lhibartasse. Por ende passou Nuossa Senhor mai de Dius que se diç que fizo l mundo purfeito. Mas mais ua beç fui perciso la mano de sue mai para cumponer ls çcuidos dun filho.
Soltou-lo i recomendou-le que, dende palantre para nun se deixar drumir habie de cantar to la nuite. L Reissenhor assi fizo, passou a cantar ….nuossa senhora dixo dixo, que nun drumisse, nun drumisse…. I na berdade assi ten acuntecido zde la criaçon de l Mundo até hoije. L Reissenhor nun mais deixou de cantar, pulas nuites afuora, quien tubir dúbedas puode tirá-las i scuitar este guapo cantar deste paixarico i se le fazir bien atento bai ancuntrar la repetiçon deste dito.
Puode fazé-lo an qualquiera temporada, mas an special bien cedico a las purmanhanas na Purmabera ne ls outibales.

Que serie deste mundo sien ls reparos de las mais? Nun serie pula cierta solo ls Reissenhores que se bolbien a deixar drumir.

13/05/09

2º Ancuontro de Bloguers de l Praino





An todo l lhado hai sítios por onde passamos i que mos dízen más do que outros. Seia pul sol i la anclinaçon que ten nessa hora, pul aire que se respira, pul bózio de l siléncio ou por corre de magie, hai rincones que yá nien damos fé que algun die alhá stubimos i outros que nunca çquecemos nien que tan solo ls téngamos mirado meio de sgueilha tanto tiempo cume l sossego de la lhabandeira. Destes, hai alguns no Praino: la Lhuç; l Alto de la Zebra; l Naso; las Arribas; la Trindade … sítios mágicos, puntos que tamien ls Diuses habien de scuolher para pegar ua séstia. Outros haberá, pus todo l Praino ye ua fuonte de saber i de anspiraçon que cada cual sorberá a manadas cunsante l correr de las palabras que dítan las cuontas ou cul mirar al redor de cada ancruzelhada.
L anho passado stube na Trindade pula purmeira beç, antrei naquel terreiro pul camino de l apeadeiro de Fuonte Aldé, aquel sagrado guardado pula cruç anteiriça de cantarie , mirei-la toda al redor, passei an frente a la capielha i ambiquei adreitos a Miranda por antre ls sobreiros que la arrodéian i senti aquel sítio cume familiar, cume se eilhi tubisse stado miles de bezes: la Trindade que Tiu Delgado tanto falaba de sous tiempos de mocidade, el que an moço habie deixado Bila Chana adreitos a la raia de la Cándena, l home de mil cuontas de ancandilar ninos an seranos calcidos por dous rachones, trés príncepes i quatro mouras ancantadas.
Mas l sítio era más do que esso todo: eilhi era un sítio birado al sol; un sítio adonde solo se bei l sol; un ancuontro de gientes i de mundos; ua ancruzelhada de personas!
Quando me dórun la mardomie i l mando para lomear l sítio i l die de l Ancuontro de Bloguers de l Praino 2009, pensei lhougo: na Trindade … l die 22 de Agosto!
La pogramaçon i las andicaçones ban sendo todas dadas eiqui até l final deste més: l almuorço yá stá apalabreado pa l meio die i meia i ls partecipantes deberan anscrebir-se alhá ou antón inda le puode tocar a rober meio cortiço an beç de pan i pinga.
Nota: la falta de anscriçones anula l almuorço i cada cual que se amanhe!



La tie Balbina



Nin era alta nin baixa, tenie assi l'altura cumo se diç normal. Bá!, agora yá ye mulhier de mais de cinquenta anhos, mas parece tener bien mais. Ten la cara mui stragada, chena de angúrrias. Ye l resultado de tener trabalhado muito al rechino de l sol i an dies de carambelo. Mas, l que la torna mulhier de naide, son ls pelos bien spetados que ten ne l sítio adonde ls homes ténen la barba. Seran por ende uns seis ou siete, que mais se apareçen a sobelas de çapateiro. Agora nun serie qualquiera home que se arrimaba a eilha, cun miedo de ls pelos se spetáren na cara. Mas nien siempre fui assi. Cunta-se que quando nuoba era bien guapa, i apersentaba todo ne l debido lhugar.
Tie Balbina nun se casou, mas mais por ser probe, do que por outra cousa. Passados que son estes anhos todos, eilha recuorda que l mais de las bezes, ls homes querien fazer pouco deilha, i lhembra siempre l tiu Antonho, que un die de chuba la arreculhiu ne l sou curral i le dixo; ficai parende, que you nun bos anquemodo. Çcansou, mas nun se deixou drumir, aqueilhas palabras bailában-le cumo un baile de ruodra, i pensaba: S'al menos l filho que speraba fusse daquel home, nin l delor serie tan grande.
Válter Deusdado



10/05/09

Dies acabrunhados






L die d’hoije bieno un cacho acabrunhado, serie assi que mui pai lo apelidarie se fusse bibo.
Nun era un home de botar muitas carbalhadas, mas de beç anquando alhá salie ua daqueilhas que nanhun garoto debie oubir ou atrebir-se a dezir, mas tamien qual ye l mirandés de raça, que nun las sembra quando las cousas zírran pa l tuorto, mesmo que pida çculpa a la Birge Marie ó seia die Santo.
Tiempo nubrado, augaceiros tocados pula bentaneira que ben de las Fernandinas, ye un daqueilhes dies que lhembrarie al pastor nun se squecer de lhebar la capa, nun baia l diabro amostrar las carrancas quando stubir alhá pa la Moura adonde nun hai abrigadas para naide i al buieiro que lhebasse l sacho, l tiempo de guiar las augueiras yá alhá bai, mas buieiro sien sacho i pastor sien caiata ye cumo cura sien batina.
Bestirie la camisa demingueira que mi mai le darie, pula cierta antes de s’ír a tiu Pelhegas (barbeiro de la Pruoba) çfazer la barba pula manhana i ende culs parientes, bezinos i amigos botar uas lérias, poner la cumbersa an die. Nun faltarien yá neste tiempo alguas certezas de cumo iba a ser l anho de pan i de feno, cumo stában las cepas i ls rogos a Santa Bárbela que mos lhibre de las truniadas deiqui palantre. Puis todos eilhes tenien l sentido ne l die de manhana, sou feturo i de ls sous, la certeza que todo staba na mano deilhes i de la natureza, se pedien la ajuda de Dius era porque éran homes de fé i tenien tino.
Neste tiempo l termo yá daba ua buona amuostra cumo iba a ser l anho de fartura, nun éran adebinos, mas ancuntrában nas spriéncias de la bida seinhas bastantes para nun s’anganhar s’anchírien la tulha, l triato de bóbedas, melancies i melones, se serie anho de garbanços i seco pa ls poços de las huortas.
I a la tarde cumequiera inda s’arranjaba un cibico para s’ajuntar culs parientes i buer ua pinga nua de las degas, porque mesmo cada un tenendo que botar la sue bida palantre, éran pessonas i esso querie dezir que tenie que bibir nua quemunidade mesmo que ls dies fússen acabrunhados.
Hai lhaços i questumes que cul tiempo puoden ser demudados por bárias rezones, mas na mie mimória ye todo un registro, cumo se fusse ua fita (filme), a negro i branco, que nun quiero squecer i l coletibo tamien nó.
Esta manhana purmaberil, cinzenta i húmada, cul aire a bater-me nas fuças, nun pude deixar de l’armanar a las de hai quarenta anhos datrás.
Bun deimingo para todos.


09/05/09

Augusto Boal (1931-2009) i Vasco Granja (1925-2009)







Ne l ampeço de la sumana que agora acaba, tube dues notícias que me deixórun de tal modo triste, que andube bários dies a pensar se deberie screbir subre eilhas ó nun: la muorte de Augusto Boal (sábado passado) i la muorte de Vasco Granja (passada segunda . Nun tengo jeito para screbir subre muortos, mas tengo de deixar eiqui ua pequeinha houmenaige, inda que probe.

Augusto Boal naciu ne l Riu de Janeiro an 1931 i fui dramaturgo i ancenador. Criou l Triato de l Oupremido, un género que pertendie oumentar la cuncéncia social i política de la populaçon, i an que la eideia percipal ye que todos somos spetadores i atores de l mundo (i cumo atores de l mundo, somos pessonas que podemos streformá-lo). Foi perseguido pula ditadura brasileira i eisilou-se, biajou por bários países, antre ls quales Pertual, adonde trabalhou cul Triato de la Comuna. Screbiu bários lhibros que sírben de referéncia pa l triato i la Spresson Dramática. Yera ambaixador de la Unesco para l Triato i foi outor de la Mensaije de l Die Mundial de l Triato de 2009. Morriu-se no die 2 de Maio, bítima de loucemie i ansufecéncia respiratória.

Vasco Granja yera un apaixonado pur banda zenhada i cinema de animaçon, paixon que cunseguiu transmitir a muitas giraçones. Yera un home muito culto i fou, zde ls anhos 50, un melitante cineclubista (fui preso dues bezes pula pide, por amostrar filmes que nun agradában al regime). Apuis de 74, apersentou bários porgramas, adonde mos dou a coincer filmes de animaçon de muitos países (checos, polacos, franceses, amaricanos, etc.), antre ls quales la Pantera Cor de Rosa. Vasco Granja haberie de quedar coincido cumo l pai de la Pantera Cor de Rosa. Lhembro-me purfeitamente de, ne ls anhos 80, correr para casa para ber l porgrama del. Nun antendie nada de las sues splicaçones, mas adoraba ls "caramonos", sin me apercebir de la grande culidade i dibersidade a que assistie (las crianças de hoije nin sáben l azar que ténen por gramar cun pirosices cumo la Floribella).
Vasco Granja morriu-se a 4 de Maio, als 78 anhos. Bai-mos a fazie muita falta. La melhor maneira de l houmenagear será ber ls filmes que mos dou a coincer. Eiqui bos deixo un eipisódio de
L Lhápeç Mágico.


HOIJE



HOIJE ye un sitio de l SAL (http://www.sendim.net/) adonde todos ls dies se publica ua ambora an mirandés i cumpletou ne l die 8 las 600 amboras. Pongo eiqui la ambora númaro 600.


HOIJE


600 AMBORAS

L HOIJE cumpleta las 600 amboras i an pouco mais de anho i meio, tornou-se nua de las percipales refréncias de las amboras de Sendin i de ls alredores, l que fizo cun que l númaro de bejitas seia hoije de mais de 250 por die. A la antrada de la nuoba 600, las bejitas de l HOIJE sóman yá las 150 388.




La purmeira ambora

Mas nun son solo las amboras, son tamien ls retratos i l cuntributo para la léngua mirandesa, respeitando la purmeira adenda a la cumbençon, que bino a salbaguardar l sendinés i a tornar l mirandés mais rico.




L HOIJE


Nestas 600 amboras muito se falou de las tradiçones, de ls usos, de ls questumes, de l folclore, de la bida i de las pessonas. Puso-se muita giente a ler todos ls dies l mirandés i houbo muita giente que eiqui ampeçou a gustar de la léngua mirandesa.





SENDIN


Bamos a cuntinar i cada beç a ser mais anterbentibos, para defender Sendin i alredores, la sue giente i la sue cultura i amostrar als outros que eiqui hai siempre alguien que mos ajuda a lhembrar la nuossa querida tierra, adonde tenemos las raízes.

abiso: este testo stá screbido an sendinés, bariadade de la léngua mirandesa i, por esso, nun ten lh- an ampeço de palabra i, antre parénteses, aparece (g) que nun se lei, inda que l -on se leia –ão.

Almendra