30/10/07

Serralha

Frol de serralha


Ua penca de serralha cun froles i granicos





Serralha


Nun ye bien tiempo deilha s'amostrar cun to la sue fuorça. A eilha gusta-le tierra lhabrada, bien stercada i sol, cousas que hai mais alhá pa la purmabera. Nesse tiempo hai-las por todo adonde se sembrou i se tenga feito por tener un cachico amanhado. Huortas, lhatas, ou suortes. Mas l sou berdadeiro paraíso son ls panes, nace i cria-se al mesmo tiempo que ls centenos, trigos ou, cebada i chega a fazer cun eilhes ua berdadeira corrida a ber qual medra mais debrebe. Quando eilha toma la delantreira, l pan atafanha i amperrunha. Sendo un berdadeiro einemigo de l lhabrador que fai por tener una buona senara. Aricar i apanhá-las a mano son formas de un se çfazer deilhas.
Fuora desso, nun ye benenosa i até ye buona pa ls animales que le gusta quemé-la quando stá beciosa i berde cumo ne ls retratos.


29/10/07

Ditos dezideiros cun bino

Passei, "cumo perro por binha bindimada", trés dies nas tierras de Miranda i, cuomo andában a fazer las bindimas, oubi i recolhi alguns ditos-dezideiros relacionados cun bino, que próban la riqueza popular, la spriéncia de bida i la sabedorie de las nuossas gientes mirandesas.

Eiqui bos deixo cachicos de la nuossa alma mirandesa, que ténen la fuorça de la berdade, de l bien, de l mal, i de la rustecidade cun que muitos se criórun, bibírun i se debertírun, assi:

- Pul San Martino, proba l tou binhico i deixa-lo bien tapadico;

- Chicha de hoije, pan de onte i bino de l passado berano, fázen l home sano;

- Quien quejir tener un bun bezino, deia-le ua buona pinga de bino;

- Bal mais bino squemungado que auga santa;

- Bino por medida alharga la bida, bino por bota alegra la bidota;

- Bubida bien regrada fai la bida alhargada;

- Bino i mulhieres dan mais pesares que prazeres;

- Bino mui burmeilho cheira-me a fedeilho;

- Cun bino i toucino parece que bola l camino;

- Borracho fino nun deixa l'auga pul bino;

- Bebido l bino perdido l tino; por isso nun çqueças "se bebires nun cuonduzas"

Cabeça cunfusa

Cunfesso. La mie cabeça anda un cachico cunfusa. L calendairo diç que stamos an fins de de Outubre. Quando bou na rue, l sol i la calor diç que stamos an Setembro ó até an Agosto. Entro an un centro comercial i ancontro arbles de Natal i otras cousas aparecidas. Assi, ye difícel pensar coerentemente.

28/10/07

Rei

Yá se ancontra a la benda l remanse gráfico Rei de Rui Zink i António Jorge Gonçalves. La scritura deste lhibro (antenda-se aqui scritura cumo l conjunto de testos i zeinhos) amplicou ua besita al Japan an 2005.

Ne l próssimo die 29 (manhana) a las 22:00, ls outores staran ne l Triato São Luiz a falar subre la pesquisa i subre l lhibro. La nuite será de palabras, eimaiges i música subre la cultura japonesa i la forma cumo nós la bemos. La antrada ye lhibre.

Més d’Outrubre

Arando la binha



L més de las sementeiras stá a dar las últimas. Era assi coincido l més d’Outubre nas tierras de Miranda, tiempo mui amportante porque culas sementeiras ampeçaba un cicle que solo fechaba quando de nuobo antraba l grano na tulha. Donde saliu agora pa l sembrador.
Mas tamien este més era amportante noutra atebidade de la lhaboura, porque este més se habie acabado culas bindimas que ne l més atrás habien ampeçado.
Se l pan tenie amportança ne l die a die de las pessonas l bino tamien, quaije todo mundo fazie por tener algun.
Cun pan i bino s’anda camino, i ye camino que l stramuntano siempre tubo de fazer, sien zlhigar-se dua lhabuta ampeça outra, nua ruodra biba sien çcanso, nua teima para que nun le faltasse l pan i bino an sue mesa i para to la sue família.
Las bindimas tamien son l fecho dua atebidade que era muito acarinada i que ls lhabradores dában muita fé, sien çprézio pulas outras.
Zde la poda de las cepas, fazer ls anxertos, lhabrar, stercar, scabar, sulfatar i agora las bindimas lhieba muito tiempo i muita dedicaçon.
Nun ye por acauso que pa las bindimas se fazie toda ua purparaçon antes d’ampeçar, purparaba-se todo cumo se fusse ua boda.
Purparában-se las ceticas, cestas, cestos i cestones, l banho (masseiron ou arca) ponendo-los de molho n’auga i cun auga para antourilhar i assi nun perdéren ls bagos i l mosto. Lhabában-se i zanfestában-se las cubas. Ls lhagares abrien las portaladas para recebir ls carros culs banhos i l angaço apuis de pisadas las ubas pa la redadeira spermidela. Abrien-se poços redondos para recebir i atafanhar l angaço que apuis ne ls dies d’Eimbierno cun balientes lhumes i alquitaras se fazie l’augardiente.
Las bindimas, assi cumo las trilhas, las matáncias de l cochinos, éran berdadeiras jornadas de cumbíbio, marcas dun tiempo an que todo se fazie cun muito sfuorço i l’ounion de las pessonas. La quemunidade de parientes, amigos i bezinos un die para un, outro die pa l outro an torna-jeira, assi s’antregában las famílias anteiras custituindo camaradas, las ties cortando las ubas i ls tius carregando ls cestones pa ls banhos anriba de carros de juntas ou béstias.
Las ubas, essas berdadeiras reinas cuntínan a ser cortadas a mano i acarinadas puls bubedores de l bino.
Ua de las quetumes an mie casa quando era garoto, era apanhar i apartar alguas ubas de las mais guapas i guardá-las para çpuis de l tiempo deilhas. Nun éran zmagadas para bino, quando na sementeira quemimos la merenda ne l campo, essas oubicas sabien que nien miel, aqueilhas que çpinduradas na dega rejistien al Eimbierno andrento, éran quemidas cumo lhambisquices de bida fidalga an dies de fiesta.

Die de bindima


Suorte de perro

Ls perricos



Era beç ua perrica que tenie siete filhos. Quando chegaba la hora de la mamada “Ladina”, assi habie sido batizada, yá nun sabie cumo antretener ls sous perricos, tenien medrado tanto que cada beç querien mamar mais. Staba quedando mui defícele criar tanto cachorrico. Mas tamien nun tenie ganas de se çfazer deilhes, querie-los tanto, mas tamien bé-los passar fame sin nada fazer nun era buono, nien para eilha nien par'eilhes. Habie que ancuntrar l mais debrebe ua salida para bien de todos ls sous filhicos.
Até que un deilhes quedaba cada beç mais custoso d’aturar, puis lhadraba muito i quando chegaba la hora de mamar lhuitaba siempre para quedar cul melhor lhugar. L tiempo de todos mamáren i quedáren de barriguica chena yá alhá iba.
Quijo la suorte que un die pula manhana, por ende passasse a camino de la cidade Lúcia, ua nina, cul perpósito de mercar ua prenda pa l sou armanico mais nuobo que nesse die fazie cinco anhos.
Ladina que staba a la puorta de sue casota antretenendo ls sous filhicos biu que la nina arreparou muito neilhes, anté los chamou para le fazer uas festicas. Un deilhes, aquel que siempre la mai achou que era la mais zanquieto, yá nun quijo mais saber de nada, scapando-se cula nina.
Lúcia iba cula eideia de ir al soto mercar la prenda yá nun fui, achou por bien lhebar esse cachorrico pa l armano, l que pula cierta iba a gustar mais.
Pensou la mocica, s'el ben cumigo ye porque quier tener un amo, que lo trate. Bou a lhebá-lo a Stéban, ban a quedar amigos.
Yá pul camino, lhebando l perrico bien aquemudado, sentie que staba assossegado, a eilha tamien le parecie que habie ancuntrado la prenda cierta pa l armano.
Sien tener naide cun quien zabafar, miraba pa l perrico, que nin l sou nome sabie.
Mas nun quedaba sin el. Puis quando l biu, tenie reparado nel, beilaba i dançaba. Anton se la tue arte ye de bailador, l nome que te queda bien ye "samba”.
Samba fui recebido por Stéban cun muita alegrie, fizo-le tanta festica que de l perrico nun era capaç de respirar.
Jogórun tanto ls dous que quaije se squecien de todo. Dua sola beç Lúcia fizo la felcidade de ls dous.


San Ciríaco de Zenízio i las truniadas


Albino Morais Ferreira, [Dialecto Mirandez, 1898, pp. 47-48] apersenta la lhienda de l seguinte modo: «a 10 kilometros a N.O. de Miranda está a povoação de Genizio, onde ha uma capella de S. Ciryaco, conhecida por Sã Ciroç [eiqui cuido you, AF, que Albino Moraes Ferreira starie ma l anformado ou ambentou!], a que anda associada a lenda seguinte» [l testo stá por mi puosto cun la scrita al modo de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa]:


«La campanina de la capielha de San Ciroç, tenemos siempre oubido dezir, quando s’amenta neilha, que fui ancuntrada adonde le cháman La Campanina, eiqui ne nuosso lhugar.

Tamien siempre ténen dito que era de ls mouros, i que yá an cierta oucasion ls spanholes la quejírun anchir de duros, pa l lhugar, i lhebá-la pa Spanha. Ls de Zenízio nun quejírun dá-la i aponírun, porque nun hai denheiro que la pague, porque ten la bertude de retener las trouboadas que nun éntren ne l nuosso termo, miesmo quando eilhas bénen cargadas de piedra. Nun hai naide que s’acorde de eiqui s’apedriáren ls panes i beníren chiçpas, senó ua beç que matou ua rapaza que staba filando i dízen que naquel die se nun habie benezido i daba muita parola als moços i als fidalguicos quando iba a Miranda.

Ye para nós un punto de fé, que, cumo ampéçan a tocar la campanina antes d’antrar ne termo la nubre, yá nun hai peligro que benga; i se benir, nun fai mal niun, porque la campanina derrite l graniço ne l aire, anque seia bien de rijo, desfai todo an auga.

Hai ciertos figurones que fan zumbarie por dezirmos isto; mas que se rían l que quérgan, i que dígan l que le dé la gana, porque nós yá tenemos bisto, i stá bien spurmentado i soubido.»


Deixo eiqui este testo cumo houmenaige als zenizienses que scríben neste blogue i als que l léien, lhembrando ls testos que eiqui deixo Faustino Anton, an Júnio passado lhembrando un testo de Antero de Figueiredo subre la capielha de San Ciríaco i la sue lhienda. Ora l testo de Antero de Figueiredo ye yá de l ampeço de seclo XX i l que eiqui deixo ye de la fin de l seclo XIX. Pula cierta que el al fazer la biaige haberá lido l lhibro de Albino Moraes Ferreira, que era mirandés i esso le haberá deixado la curjidade de parar an Zenízio i preguntar pula lhienda. Bendo ls dous testos bei-se que ténen eideias aparecidas.

Solo mais ua cousa. Diç-mos Faustino Anton que la capielha staba sbarrulhada quando el era garotico. Mas la berdade ye que eilha inda starie de pies quando aqueilhes testos fúrun screbidos. Antoce, pregunto: cumo ye que deixórun sabarrulhar la capielha de un santo tan milagreiro i adbogado contra las truniadas?


27/10/07

Garabatina

*

Garabatina


De la garabatina que eiqui deixo son solo las semientes, que até s'aparécen a brugos. Quando le saquei l retrato, an pie l castielho de Algoso, yá Agosto iba alto i la yerbeira yá habie zaparecido. Mas eiqui queda a spera dun nuobo anho a ber se cunsigo cumpletar l que un nome tan guapo quier dezir, i talbeç ende seia possible sacar tamien l nome científico de la yerbeira.

26/10/07

L’ Arremunhana



L berano scapou-se. L’Outonho bai-se achegando i spargindo las sues quelores çlhumbrantes. Cun el bénen las colheitas de muitas fruitas antranhadas nun mundo de fuolhas çarapintadas de todas las quelores. Ls castanheiros scónden ls ramosos galhos cubiertos daquelho uocre ancunfundible desta staçon, ls pelhiços, de dientes arreganhados, píngan castanhas por todos ls lhados, cun las fuortes eiraçadas de las nuites. Aqueilhes pelhiços más aquemodados i amperrunhados, son bareados cun bareiro, zampolhinados i oubrigados a salir daquel recantico de nacença. Bardascados, dan brincos de cuntentos pa l chano, sin buntade de botar las castanhas fuora.

La tie Oulíbia i l sou tiu, cun la suola de l carcanhal de las cholas, dan-le apertones contra l chano anté las botar fuora. Las castanhas dando poulos, relhuzindo al sol la sua roupa nuoba. L tiu Fielç i sue tie spenícan todo a peine fino, aqueilhas que son buonas nun queda nin ua para semiente! De cesta acuquelhada, çpéijan-la nas alforjas, anquanto la burrica spera, pacendo, para las lhebar para casa, depuis de chenas.
Naqueilhes tiempos an que l'eilectrecidade nun conhecie las casas de las tierras de Miranda, las pessonas eran alhumbradas por ua lhuç que relhuzie l’alegrie, bundade, houmildade, partilha, antrajuda i cumbíbio.
Al lhargo de ls seranos d’Eimbierno cumbinában ajuntar-se nas casas uns de ls outros, cuntando cuontas, lhonas, falando de sues bidas, rezában l terço… A la hora de la cena un capon de bides alhumbraba aqueilhas cozinas, chiznadas de fulhin. La chamardielha ardie que nin scobas. L’assador çpindurado de las lhares, negras que nin peç, abanaba-se pra bolber las castanhas, que s’assában nistante, cun aqueilhas lhabaredas, senó arrebentában, stourában i saltában que nin sartigalhos por riba de todo i de todos. Aqueilha assadura apressiada deixaba-las meio ancrudadas i mamotas. L tiu Fielç ambolcaba un talhico de quatro patas, de patas al parriba, çpejaba-las alhá i amouchaba-las cuas fuolhas de berça, bien atafanhadicas anté quedáren buonas. Naide s’amportaba d’anfarruscar las manos i cada un çcascaba l más que podie, metendo al bolso ó l’algebeira. Solo se comien ls bilhós que se spartiçában, ls anteiricos zbulhados serbien para jogar a l’arremunhana.
L tiu Fielç apunhaba dous bilhós, fazendo de cuonta que tenie l puonho mi cheno i dezie:
- Arremunhana.
- Subaldana – aquercentaba l bezino.
- Sube quantos? - preguntaba l tiu Fielç.
- Sube siete – respundie l bezino.
El se tubisse acertado recebie ls dous bilhós de l tiu Fielç, assi ten que le dar la diferéncia que son cinco. Neste jogo de l’arremunhana ganhaba l jogador que quedaba culs buolsos a arrebentar de bilhós, mas al fin de cuontas, l sprito de partilha era mais fuorte i todos quemien ls bilhós que querien, acumpanhados cun copico de augardiente. Al fin de l serano, todo mundo quedaba bien çpuosto i iba calentico pa la cama.
















Pintura de Maria Alcina Pires

25/10/07

Figueira de l diabo


Figueira de l Diabo ou Castanheiro de l Diabo [datura stramonium]


Ye ua yerba benenosa, tanto pa ls homes cumo pa ls animales, dadndo-se muitos ambenenamientos de garoticos cun las semientos, bundado uas 20 para ambenenar. Antigamente era ousado cumo droga, subretodo cumo alucinogéneo, quier dezir que ponie ua pessona a deleriar i a ber cousas. Talbeç de todo esso le benga l nome «diabo», que era un modo de l pobo dezir que un debie de quedar loinge de yerba tan mala.


24/10/07

Chupista

Roque/roco Cagado de Bruxa


Dei l nome de chupista a esta cousa que amostro ne l retratos, porque siempre you oubi chamar chupista a quien come ou bibe a cunta de ls outros. Asparece-me que ye l causo deste fadista, tamien pouco sei del, mas nun ye berde, frol i fruitos nun le beio. Cuido que ye de la família de l mofo.
Destes ten sido ralo bé-los adonde bibo, mas na mie aldé, ne ls matorrales, nun ye çfícele ancuontrá-los ne l tiempo deilhes. Porque eilhes le gusta la matéria muorta, i húmada i tamien algue de caliente. Las arbles chimpadas apochando, cepos que yá se rendírun al tiempo, nas camadas de folhaige ne l suolo.
Agora bou a falar duns sítios que tamien cuido que nacien, mas nun sei se stou cierto, se nun fur assi pacéncia.
Dantes, alhá pulas tierras de l praino, era muito amportante tener stierco. L stierco fazie la çfrença de tener ou nun tener ua buona colheita. Quando se sembrában las lhatas, las huortas i até las suortes, gustában que se le botasse stierco, porque éran muito ousadas i la tierra andaba cansada. Era l que hoije se podie chamar ua cultura eicológica. Quaije to l mundo tenie un sterqueiro. Nun habie adubos nien nitratos i pouco denheiro, habie si muita arte i coincimiento daprendido. Que ousában de muitos modos. Un deilhes era tener un sítio fuora de la pobaçon própio cun permisso para fazer ua foia, i ende s’iba botando la cama de la cria, de ls cochinos, de las béstias, de l ganado, quando se mundában las loijas, las corteilhas ou las corriças. Apuis quedaba ende apochando, fazendo la streformaçon de to las matérias.
Quando esso se fazie, acuntecie que deilhas salie calor, i até botaba un fumo cumo se fusse bafo, anriba de ls sterqueiros nun habie gelada que criasse carambelo, nien nebon que fazisse la cama, mas arrimado a eilhas até ls perros gustában de drumir.
Ende you bie cousas asparcidas a estas, que cuido que l pobo le chamaba cagado de bruxa.

Hoije

Strena hoije, ne l Teatro da Trindade, la pieça Dous Perdidos nua Nuite Scura, de l dramaturgo brasileiro Plínio Marcos.









Más anformaçones: http://www.2perdidos.blogspot.com/

Baleias ou gingeiras

*
Gingeiras ou baleias


Gingeiras ou baleias



Las gingeiras [nome dado an Sendin] ou baleias [nome dado noutras tierras de Miranda] são yerbas cun que se fazien ls bardeiros cun que mais se barrien las eiras. Esses bardeiros de gingeiras éran tamien coincidos cumo baleios, dezindo ls dicionários que este ye un nome stramuntano. Al barrer desses bardeiros chama-se balear que tamien quier dezir barrer por riba ou barrer de modo lhebe. Ye antressante que an Sendin se le chem gingeira a la yerba, mas al barrer se le chame balear. Muitos al oubir la palabra cuidaran que se trata de l grande mamífero marino, mas esse an mirandés cháma-se balena inda que tamien yá le tenga oubido chamar baleia, por anfluença de l pertués.
An bárias falas lhionesas se le chama
balea / baleya a la mesma yerba, tal i qual cumo an mirandés. Tamien ende se le chama baleo / baleyo al bardeiro dessas yerbas i tamien se usa l berbo balear. Cúidan ls specialistas que son palabras cun ourige ne l céltico balazn.
Cuido que se trata dua yerba que ten liada a eilha eilemientos culturales de ls mais fuortes que tenemos, mas porqui me quedo, al menos por agora. Se alguien tubir l retrato dun baleio, que l ponga eiqui.


22/10/07

Trobisqueira

Yá neste blogue l porsor Amadeu puso uns retraticos bien guapos de la trobisqueira (13.09.2007) i ende falou deste arbusto. You, nesses dies, quije poner alguas cousas ne l comentairo que me benírun a la cabeça mas apuis squeci-me, i agora que fui a dar ua buolta ye que me benírun de nuobo a l'eideia. Anton, agora yá nun ban de comentairo, i la tobisqueira nun se bai a aborrecer de tornar a falar deilha.
Cuido qu'eilha aparece mais ne ls rescanhos de ls caminos, de las ancruzilhadas i a la borda de las tierras mais scadaleiras, porque noutros sítios lhebaba siempre porrada. Tamien que nun hai animal nien bicho que la coma, i que ye benenosa, assi cumo las froles, ls fruiticos redundicos i que sendo burmeilhos alguns deilhes bíran mais negros quando amadurados. La cepa palpita-se-me que si era ousada pa la mistela que atelundraba ls peixes nas ribeiras, cumo diç nesse testo mas desso pouco sei porque nun habie porqui.
L que sei ye que nien todo era malo nas trobisqueiras i para alhá de las çfróncias se ponéren ne l eixe de ls carros, de la cáscara de las çfróncias salien tiras cumo baraços, i éran muito rejistintes. Tanto que ls pastores quando ua canhona, canhono ou cordeiro cobrában las patas, para sanar tenien que antriçar-le l cobrado nuns palos amanhados a jeito i atá-los, ousando la trobisqueira i nun baraços. Habie porqui l’eideia que assi sanaba mais debrebe. Quando pula Purmabera ls cordeiricos, que quemien muita yerba berde i cun ourbalheira, quedában cun çfuíra, que los eimagrecie i até puodie ser la sue muorte, atába-se-le ua tira de la cascara dua trobisqueira que fusse çfróncia sola i la çfuíra passaba-le. Quando stabamos pul termo i benien aqueilhas balientes truniadas, siempre ls mius me recumendórun que se m'arrimasse a ua trobisqueira ls trúnios ende nun caien.
Nun sei a quanto isto s’arrima de la ciéncia, mas que l pobo agarraba an todo esto agarraba. Será porque las palabras trobisqueira i trúnio ne l sou ampeço s’asparécen? Tamien sei que apuis de mexer na trobisqueira las manos apéstan.

21/10/07

Garrocheira

*
Garrocheira cun sous fruitos [rosa canina L.]


Fruitos de Garrocheira


Hai quien le chame garbanceira, mas nun dá garbanços. Quando se ábren ls fruitos ten andrento uns granicos que quando se metien nas cuostas picában que you sei alhá: dende l nome, cumo garrochilhas. Dan uas froles andebles i guapas, que son rosas brabas, habendo muitas culidades deilhas, cun quelores mui çfrentes.

20/10/07

Almendricas de Nuossa Senhora

*Almendricas de Nuossa Senhora, inda berdes [Briza maxima]


Almendricas de Nuossa Senhora, yá secas


Hai nomes que ua pessona ten deficuldade an saber porque son assi. Ye l caso destas frolicas, que nien son almendras nien son de Nuossa Senhora. La berdade ye que algue rezon ha de haber, i portanto hai que recoincer la nuossa eignorança nestas cousas. Se alguien soubir, que mos l benga eiqui a dezir.
Estas almendricas lhembra-se-me, de garotico, de m'antretener a sacar cada ua de las sues camadas. An Spanha cháman-le, antre muitos outros nome
Lágrimas de la Virgen, alhá benindo tamien l nome de Nuossa Senhora, amostrando que nun ye specialidade de las tierras de Miranda, i an pertués cuido que le cháman Bole-bole.

19/10/07

Meligranas

*
Meligraneira [Punica granatum L.] cun meligranas


Hai cousas que, al ber por fuora,
Parece que son armanas:
Mas andrento son tan çfrentes
Cumo son las meligranas...

Quando abri la meligrana
Pus-me a cuntar ls granicos:
Comi uns, outros smaguei-los
Por stáren mais maduricos.

Nun sei se mil granos ten
La meligrana burmeilha:
Pus inda que tenga menos
Nunca deixa de ser eilha.

Fonso Roixo

18/10/07

Raseiro

*
Tie passando l raseiro por un alqueire de grano




Las gientes de l praino mirandés siempre fazírun por todo para tocar la bida palantre.
L denheiro era scasso por alhá, lhougo para tener las cousas habie que fazer por eilhas. Dában trabalho mas esso nun era cousa que ls mirandeses i mirandesas nun l sabíssen. Sabien i cuido que inda sáben que las cousas nun bénen a tener a la mano yá feitas.
Sabien que quando se dezie que l stramuntano para tener ua berça na sue lhata tenie que tirar un xeixo que era berdade, sabien que para tener centeno ou trigo tenien que zbrabar las tierras, arrincar las silbas, ls piornos, las xaras, las scobas, las touças, ls juncos, ls cardos, ls spineiros, la grama i las piedras. Sabien que tenien que relbar, bimar, arrastrar i sembrar, quantas bezes aporbeitanto to ls cachicos de termo antre carbalhos i peinhas, al pie de las paredes i de ls caminos nas sues tierras i quando nun chegában ajustában-las a outros.
Era un modo quando nun se podie fazer por cuonta dun, por un ajusto tenien assi algun grano quando se fazien las trilhas. Era eiqui que antraba l raseiro s’acauso l ajustado fusse an alqueires rasos, sien cugulho.
Cumo ua tradiçon, tamien amostraba de cumo se fazien porqui l uso de ls bienes por renda. L ajustado era dun balor sagrado que nun se podie altarar, del solo habie que dar cuonta cierta. L bun pagamiento de l pormetido de l ajustado daba buona nomeada i cuntinidade de outros ajustados a fazer, l cumpremisso que nun se daba cuontas daba muitas bezes demandas para to la bida. Mas l stramuntano l mais de las bezes siempre se rebelou cumpridor de sue palabra, i muitas fúrun las bezes que desso fizo eisemplo para muitos.
You questumaba dezir muitas bezes a pessonas que nun lhebában an cuonta l que segneficaba la palabra dada a un stramuntano. Dezie assi:
- Na mie tierra ye questume i naide lhieba a mal regatear quanto se quejir, naide oubriga a nada, mas apuis de acertar que naide falte al ajustado porque pula palabra dada i la falta deilha son bien capazes de tocar las campanas a rebate.
Cuido que este modo de ber las cousas benie-le de la dureç de la bida, staba na sue criaçon i bibéncia cula natureza, se la natureza ye berdadeira outra licion nun podie sacar deilha.
L raseiro, un palo dreito, ye bien capaç de ser un bun eisemplo cun el quedasse a saber l que falta i sobraba.
Puls tiempos que cuórren cumo fazie falta an muitos causos un raseiro! Para tirar adonde hai muito cugulho i poner adonde hai grandes foias.

Nota: You nun sei se l raseiro, tamien ten outros nomes, al mais cierto ten.

Brunheira

*
Brunhos maduros



Brunheira [prunus insititia] carregada de fruito





La brunheira ye un arbusto, bota uas fuolhas bien berdes, frolicas brancas, spinos que pícan i un fruito amargoso, ls brunhos. Hai-las que bóndan pul termo.
Arrimadas a las paredes, nas caleijas, silbedos, cortinas, touçones. Este berano nun fui perciso ir-me loinge para sacar estes retraticos, fui lhougo eili nua cortina de l Sagrado (Zenízio). Ne l retratico de l palumbar, queda ancubierto l camino pa l’Eigreija, de l lhado dreito eilha i de l squierdo la pobaçon. You que nun me canso d’agabar la mie tierra i digo a to l mundo que stá guapa i bien amanhada, quando miro para este retratico quaije que quedo ambergonhado. Puis nel solo se bei yerba seca, silbas, calbalheiras i un palumbar por amanhar. Mas las cousas son assi mesmo, tiempos houbo an que todo era tratado, agora estas cortinas que dában nabiças, ferranha, bena, berças, patatas, garbanços, tremoços stan quaije squecidas yá nun fai falta amanhá-las.
I fui eiqui que you ancuntrei l balor de las brunheiras. Que serie de muitas abes, cumo l mielro, l picanço, l gralho, la pega, l cuorbo se nun fússen estes fruitos de l campo? Que serie de muitos paixaricos que cómen moscos que se crían ne ls que amadúran mais debrebe i apóchan?
Pa las pessonas eilhes son amargosos, mas la cousa ye assi mesmo, se nó nun sobrában.
Mirei-los i alhá stában alguns brunhos bien pimpones guardados puls picos de la brunheira i outros yá prontos a quemer, cumo se fusse ua mesa purparada cul melhor de ls manjares pa ls reis de l cielo.

Fiel de la tierra

*
Fiel de la tierra [Centaurium erythraea Rafn]


Siempre le achei grácia al nome desta yerba, que you daprendi que era la cousa mais amargosa que hai, l fiel. Mas cuido que nun tenerá a ber cun ser amargosa, mas porque ten ua malzina que faç un eifeito aparecido al de l fiel an relaçon al fígado. Para alhá desso, parece que tamien sirbe para zanfariar i dar gana de comer ou pa la gota i l ácido de l stómado. Por fuora usa-se contra feridas malas. Li esto na anternete, que nunca bi ousar esta yerba para esses eifeitos.
L retratico saquei-lo na Ribeira de Angueira, este berano, na presa de Bilachanica de la Ribeira.

17/10/07

Carriuola

*
Carriuola cun froles [convulvus arvensis]


Quien nun conhece la carriuola, cun sous braços spalhados pula tierra a modo polbo? Ye ua yerba que nun se deixa segar, mas hai que la apanhar ua a ua pulas aradas. A las bezes tenie que anchir uas alforjas de yerba por ende, pa las mulas ou pa ls coneilhos i la carriuola era buona, que nistante anchie i deixaba mais tiempo pa la jolda. Sues froles, brancas ou quelor de rosa, deixában ciertos rincones cumo un jardin, mas esso era un anganho para ber al loinge. Se un tenie que arar esse rincon, la carriuola era ua matacion que muita beç l arado nun l'arrincaba: sous braços íban-se slubiando pulas ourelheiras de l arado ou anton deixában-lo ambaçado a cada cachico, culas raízes a fazer caçuada de la reilha. Talbeç pior que eilha solo la paxarina, cun sues guias fuortes i quaije sien fuolhas, inda que fura mui buona pa la corréncia, cumo ne l berano me dezie la tie Maria Etelvina Gonçalves, an Deilão, anque sien me saber dezir l nome.
Ténen muitas caras estas yerbicas, cunsantes miramos para eilhas: ora sírben para anchir las alforjas mais debrebe i dar de comer als animales, ora mos zacraciónan ambaçando l arado, ora mos dan la malzina que percisamos para atamar algun mal. Bendo bien, talbeç nun haba nanhue yerba que seia cumpletamente mala [
daninha, cumo se diç an pertués].

14/10/07

Caminando pulas rues

Yá bou afeito, hai uns tiempos para acá, a dar ua boltica a pie pulas rues de Lisboua, apuis de cena. A la hora de la nuite a que bou, yá ye ralo ber giente a passar i ls altemobles son scassos, mesmo an ciertas rues cun mais mobimiento. Nun hai puiales cun giente sentada a quien puoda dezir, buonas nuites mos dé Dius.
Bou demundando de camino i yá bou coincendo ls caminos todos, mas inda nun cunsegui daprender las squinas selumbries adonde ls chamados «sien abrigo» inda amánhan ls papelones. Eilhes ténen un mirar special subre la cidades: nun hai cumo eilhes para çcubrir ls melhores sítios para passar la nuite na rue. Hoije spantei-me cun un rapaç inda mui nuobo a fazer la cama na squina dua dependéncia de l Banco Santander, pus questúman ser mais bielhos ls que porqui fázen la cama. I nun cunsigo deixar de pensar porque diabos haberá salido de la casa adonde bibiu estes anhos. Cuontas que nien eilhes a las paredes cunféssan.
Las rapazas i ties que se bénden stan rigorosamente ne ls mesmos sítios, fumando ls mesmos cigarros i mirando ls mesmos nadas. Talbeç porque por yá me coincéren, de eilhi passar, nien sequiera se buolben.
De beç an quando pássan ranchos galhofeiros de moças i moços, i tamien turistas que nunca sei se míran las streilhas se ls eidefícios de l'Abenida de la República. Agora ye l Campo Pequeinho cun sous anúncios de tourada i las splanadas de ls cafés que le crecírun alredror. Dou agora la redadeira rebuolta a caras a casa.
Las rues de la cidade fázen ancruzelhadas uas culas outras, formando ua rede sien fin, que ban a dar a todo l lhado i lhado nanhun. Puode-se caminar por eilhas para nun ir a dar a lhado nanhun, nun ir a tener cun naide, i nun tener que dar splicaçones a naide. Nun fura l tener que arrepassar ls turistas debagarosos i andarie-se bien por estas rues, yá sien muito rugido, cumo se fúramos solo nós nós ne l mundo, cousa que solo faç sentido por un cachico. Porque la cidade ye esso mesmo: andar quaije siempre solos, mas star siempre a sentir que solicos nun bamos a lhado nanhun. Este ye l nuosso formigueiro i las rues nun pássan de ls carreirones por adonde passamos. La cidade ye, an muita cousa, ua ourganizaçon strourdinária i ralamente mos damos de cuonta desso
.


13/10/07

L nuosso çamarro




Ninos augadeiros



Por mor de l nuosso çamarro (cuorpo), nun éran poucas las bezes que se fazien alusones, mais ou menos assi…..
- Si ten bun çamarro…
- Mira l çamarro que botou…..
- Quien dirie que naciu amperrunhado i l çamarro que ten…
- Balha-te Duis miu filho que boteste acá un çamarro que nien demónio….
- Afai-te al trabalho que bun çamarro tenes…
-P ara que quieres l çamarro?
- Nien aquel çamarro que ten l lhibrou de lhebar ua buona túndia….

Era assi i muito mais. Un bun çamarro prestabas-se a todo i tamien a dar muostras de ser baliente i scorreito.
Ls mius purmeiros dezasseis anhos fúrun passados eili mesmo adonde mie mai me botou al mundo. Quando eilha l fizo tamien las mies ties, las ties aparentadas, achegadas i bezinas fazírun l mesmo, cumo se nun habisse mais nada que fazer. Bota de botar garotos fuora, quantos mais i a menudo melhor. Parir filhos era quaije ua atebidade. Até se cunta que un tiu to l mundo l ampertunaba porque tenie siempre la tie preinha. El, cuitado, nun sabendo yá l que dezir, queixaba-se que l mal era el çpindurar las calças ne l catre de la cama, cumo se cun eilhas bestidas la tie tamien nun quedasse. Deimingo que l cura nun arrimasse un ou dous a la pila, nun era deimingo.



Pila de l'Eigreija matriç de Zenízio, ousada hai por mais de trés geraçones


Nun hai muitos anhos, bin a saber que l die que batízorun l miu armano mais bielho nesta pila de la nuossa Eigreija (Zenízio) batizórun l filho de tie Quitéria Curraleira i la filha de Castanheira.
Nós éramos paridos anriba d’anxergas de palha, ambuoltos an culeiros de çurrobeco, adrumecidos nun suco de la torna, tapados cua manta de farrapos, fazimos las mamadas nas angúrrias de l tiempo chorado. Apuis, de chinchin ou a las cuostas, que l xal nun zbiaba l puolo lhebantado puls pulberinos ou sieiras de las aradas, a las manhanas nebrineiras, fartas de carambelo, las sedes agarradas de las beranadas, las fames alhargadas
. Mas l çamarro medraba.
De calçones rachados ne l culo, ansaiábamos ls purmeiros géstios de lhibardade, que l die de sermos buieiros, pastores ou segadores nun le apartaba muito. Na cumpassada de l tiempo habiemos de daprender a rober las códias i a anchir la barrila na fuonte ou poço cubiertos de rumiacos. Para quemer l caldo a la cena, de buona gana faziemos ls caminos de la bima agarrados a ua guilhada dues bezes la nuossa grandura tocando ua junta. Apanhar nabiças, ferranha, ir-se al soto, a la bica a anchir l cántaro, puxar la bara de la ciguonha para atamar las lheiras nua dénia de muorte, éran suortes sacadas sien tirar nien poner. Alhumbar la fardela pa la scuola, nun scachar la piedra, zangaranhir ls dedos sfregando las manos na jiqueta.
Mas l çamarro medraba.
I de todo m’alhembrei hai dies quando bi un decumentairo telbisibo, “A Incrível Máquina Humana” adonde se falaba de l nuosso cuopo, cousa buona i guapa. Ye un regalo ber l çamarro por andentro. You gustei de ber, agora dantendo porque ua cousa tan botada al çprézio inda era capaç de se cumponer.
Nun hai milagro nanhun l nuosso cuorpo (çamarro), el ye ua cousa marabilhosa


12/10/07

Granina

*
Granina [lemna minor] na Ribeira de Angueira, delantre de l Molino de las Trés Ruodras


Miles de graninas fázen l'auga berde. Son oucas, i cháman-le assi por séren aparecidas culas semientes de ciertos fruitos. Estas éran oucas mais própias de las augas paradas ou cun pouca corriente. Esse ye l nome que le dan an Sendin, i la palabra ten un uso coletibo, mas an outros lhados cháman-le cantarena [Angueira], mas tamien hai quien le chame nadadeiras. Será que alguien mos saber dezir se le dan mais nomes?
Tanta beç que buí auga de ls poços por pie apuis de zarredar las graninas culas manos, que l'auga era scassa i la sede muita...

10/10/07

Spáragos (cun solo un "r"...)

Brancos, berdes i roixos tamien ...



I agora ?


Nun será nobidade ningua se dezir que ls spárragos frescos apanhados nas huortas i purparados ne l mesmo die siempre son melhores que la melhor cunserba que se puoda fazer. Nun será un segredo para naide. «Mais bal ua patata cozida de la mie huorta que todas las cunserbas de l mundo», diç miu pai que yá ten sessenta i uito anhos i nunca quijo morar an apartamientos, mesmo an França, precisamente para poder siempre tener ua huorta cumo an Sendin: para cultibar praticamente todas las berduras de que precisa i colher até fruita cumo maçanas, figos, morcones, diospiros, anésperas, quibis, framboesas, moránganos, cereijas i nun sei que mais inda. Mas tornemos als spárragos: ye ua cousa que el nun ten… Se stubisse an Sendin…!

«Il y a asperges et asperges» (Hai spárragos i spárragos !) dirien ls Franceses…
I ye berdade qu’antes de falar de la maneira de ls purparar i de bos rebelar talbeç alguns de ls mius segredos (Nunca se sabe, puoden serbir !), bal la pena tamien saber daonde bénen ls spárragos. You por eisemplo yá porbei quatro culidades:
- spárragos brabos. Yá cheguei a porbar you tamien “asperges sauvages” aqui ne l sul de la França adonde le dan l nome de “respountchous” an oucitano, la lhéngua regional tradecionalmente falada zde hai seclos tamien aqui por estes lhados. Nun ye antretanto la bariedade de spárragos que mais quiero. Gústan-me mais, ye berdade, ls spárragos colhidos.
- spárragos spanholes? Anque séian geralmente ls mais baratos, nun sou you que cuorro atrás deilhes. Por rezones eicológicas de que balerá la pena falar un die destes i tamien porque hai melhores do que esses. Bien melhores cumo estes... :
- spárragos franceses cumprados a pequeinhos lhabradores ou produtores ne ls mercados locales depuis de habéren sido apanhados praticamente l die atrás. Son buonos a 100 %.
- mas ls melhores que até agora yá porbei (podeis acraditar: a mais de 100% !) éran sendineses: spárragos dua huorta, alhi pa ls lhados de Bal Carrasco (Digo todo porque acho que bien l mereceis, bós que gostais tanto de ler este site tan frolido i de cultura tamien, an todos ls sentidos... todas las culturas, até gastronómica i culinária, claro).

La tie que me ls dou an Sendin, ne l més de Abril atrasado (un saco cheno !), nun ligaba muito a esses arrebentos que todos ls anhos aparécen na huorta deilha de l més de Março an delantre depuis de habéren sido un die sembrados, mas quando? Éran brancos, berdes i até roixos tamien. Quando me ls dou, nun podien star mais frescos: habien sido apanhados poucas horas antes, ne l própio die.
La mie purparaçon alhá an Sendin fui mui simples. Nien fui preciso lhabá-los ou raspiá-los muito; nun éran nada lenhosos porque habien sido apanhados ne l bun tiempo: la Primabera.
Pus-los a cozer a bapor (Esso si ye un segredo ) durante uns dieç a quinze minutos nun cesto metálico que pus andentro dua panela cun dous dedos de auga ne l fondo i un cinoés de sal. Durante la ferbura, hai que arranjar maneira para que ls spárragos cuozan berticalmente quedando siempre an riba las puntas de ls arrebentos (Cumo para dirigir i cuntrolar eilhes tamien la ouperaçon, de cabeça lhebantada) sien nunca precisáren de star an cuntato cun l’auga a ferber (2° segredo): ye por esso que hai panelas póprias para cozer ls spárragos cun anchura pequeinha i ua altura bastante de 25 a 30 cm. La rezon? L pie de l spárrago (aquel que stá quaije an cuntacto cun la tierra i que depuis nun faç mal ningun poner tamien an cuntato cun l’auga a ferber na panela) ye siempre mais dura cumparada a la punta de l arrebento (la mais salagre i tienra; aqueilha que cuoze mais depriessa; hai quien diga tamien que ye la mais saborosa i nun sou you que bou a zmintir, nó !). Cumo puoden ber, ls spárragos eisígen séren tratados de maneira eicecional i finalmente tamien de maneira mui, mui, aristocrática ! Eh oui ! Nun ye cumo se fússen patatas ou freijones! Mais non !
Depuis de cozidos (ni trop, ni pas assez, cela va de soi ! Ua pessona nun se puode fastar muito tiempo durante la ferbura), ye neçairo sacá-los de la panela cun todo l cuidado i la delicadeza que ua berdura cumo essa, assi i todo rala i refinada eisige; nunca hai que squecer que essa berdura nun ye ua qualquiera: legume de Rei, fruito de cuidados mui speciales cumo ne l tiempo de Jean de la Quintinie, l jardineiro-mor desse rei – Luíç XIV, l Rei-Sol - que – dezien - era l representante de Dius na tierra...
Mas depuis, l que ye que hai inda a fazer para finalmente ls comer, ls spárragos, cumo aqueilhes tan buonos que médran quaije sien un se dar de cunta an Bal Carrasco cumo se medrássen nas huortas de l rei an Bersalhes ?
Quaije nada! You pessonalmente deixo-ls sfriar (sei que tamien se puoden comer mornos) depuis de ls haber botado nun prato ou trabessa i na fin, antes de ls comer (até cun ls dedos, cumo an Bersalhes tamien ne l tiempo de l rei), tempero-ls i rego-ls (ou cada un ls rega a sou gusto) cun aqueilho que nós an francés chamamos “une vinaigrette” que nun ye mais que uns pingos de azeite i de binagre i un pouquito de sal para quien querga.
Ye l mais simples. Mas ye assi antretanto que un se dá de cuonta, stou cumbencida, de l berdadeiro sabor de ls spárragos: pula cierta, l que la Primabera ten de mais requintado i sutil: l sabor a gromos antes que la yerbeira creça i amadure cumpletamente...
Mas ye berdade que ls spárragos neste paíç adonde bibo tamien éntran na cumposiçon de pratos bien mais sofisticados: “Velouté d’asperges”, “Quiche aux asperges”, "Gratinée d'asperges", "Asperges au beurre de ciboulette", “Pavé de saumon et tagliatelles aux pointes d’asperges », "Asperges en sabayon au Marsala" que son solo alguns eisemplos de todas las purparaçones que ye possible realizar i que son menos cumplicadas que l que puode parecer na realidade... Mais oui !
An todos ls casos, ye neçairo purmeiro saber cozer cumo debe de ser ls spárragos yá que se cómen siempre cozidos. Yá sáben agora! Nun dígan que nó!

I para acabar, ua pequeinha nota lhenguística... Solo ye pena na mie oupinion – bien modesta!- la palabra mirandesa ser – talbeç! - un cachico áspara por bias de ls dous “rr”. You, se tubisse que fazer un dicionairo de Mirandés, scolherie la seguinte ortografie: “spáragos” cun solo un “r”. Por ua rezon: acho l sonido de l “r” (un solo) bien mais sutil i requintado que ls dous “rr” ... Mais oui !
I talbeç porque ls spáragos, essas berduras de la Primabera, bien l merécen tamien… Bien l merécen…!

" L'artichaut et la salade
L'asperge et la pastenade,
Et les pompons tourangeaux,
Me sont herbes plus friandes
Que les royales viandes
Qui se servent à Monceau ..."

Pierre de Ronsard (1524-1585)

Çcumbersar cun la candena


Era cun candenas de azeite que na mie mocidade you i quaije toda la giente de las aldés mirandesas se almiaba. Éran candenas de lhata, cun gancho de fierro para se çpindurar ou lhebar na mano. Çpindurában-se dun crabo ou dun belador. Dende que se dezisse:

Apaga la candeia
Que stá no belador
Ben-te depriessa a deitar
A las scuras miu amor.

Era frouxica la lhuç de la candena, por isso se dezie:

“ye pequeinha cumo ua abeilha
mas inche la casa anté la teilha”

No Einbierno, anchie-se la candena de azeite quando ampeçaba a scurecer, i na fin de l serano, quando eilha ampeçaba a smorrecer, la giente dezie:

Almia-me á candena,
Que you quiero-me deitar
Se te ye nuite scura
Quien me puode almiar?

A la lhuç de la candena screbi muitas cousas i muitas cartas, por eilha me dixo:

A la selombra de la candena
Trateste de l tou casamiento
Se cuntinuasse a alumiar-te
Inda ibas a juramiento.

I you respundi-le:

À candena, por stares alta
Nun deixas de almiar
Miu amor por star loinge
Nun deixa de me lambrar.

Por hoije acabo,

Pide l suonho que me deite
Bou la candena apagar
I nun le poner mais azeite
Para deixar de çcumbersar.

09/10/07

De l'einutelidade de ls bersos



Nun sei porque fago bersos,
Pus nada culs bersos ganho,
Mas se bersos nun fazir,
Nun sei porquei, nun m'amanho!

Fonso Roixo

08/10/07

Berça


Berça cun alguns dies na tierra



Berça an crecimiento




Berça yá trunchuda



Frol de berça






Berça granada, yá cula nabina buona para lhimpar


L’eideia de deixar eiqui las berças, mesmo nun tenendo ua frol mui guapa i bistosa, nun quier dezir que nun tenga dantendido l sprito de la perpuosta. L repunsable de l blogue quando fizo l cumbite a la quadrilha deste blogue para eiqui poner las bárias froles de l campo, i nun solo, que ampimpónen l termo de Miranda, bieno cumo ua houmanaige al títalo de l blogue, i este ye tamien un bun filon nua de las muitas cousas que inda hai muito que fazer i amostrar.
You las bezes que a este tema cheguei percuro que seia an cousas mais ralas, que nun se béien to ls dies i pássan al lhado, nien stan sembradas na anternete, mas agarradas stubírun i cuntínan a star hoije a las pessonas que por alhá fázen sue bida. Ye l causo de las berças. Ye ralo ancuntrar ua pessona que nun faga por eilhas, todo bira para poner uas nua lhata, ne l huorto, arrimado a las lheiras de ls pumientos, de ls tematos, de ls frajones, de las rabas, de las patatas, antre las paredes i ls poços, stan siempre uas berças. Quien nun sabe que bundaba uas berças, uas patatas i un cachico de touçino, metido ne l pote i la cena staba a camino? Quien nun gusta duns tronchos de berças cozidos i regados cul azeite deili de ls lhados de Bumioso? I dun arroç de repolho?
Alguas froles cumo esta nun mos arregálan ls uolhos tan bien cumo aqueilhas que acobílhan ls lhameiros i cabeços, mas nun son menos amportantes.
Béngan dende mais froles pa la cemba.


07/10/07

Caminada



Fui onte a Fuonte Lhadron

Depuis Quinta de l Cordeiro
Pul meio Fuonte la Taça
Na fin fui Custantineiro.

Fonso Roixo


04/10/07

Fazi

zeinho

-Então o que fizeste hoje na Escolinha?, preguntei-le you hoije al miu garoto, an grabe, nun fura l causo de la mai oubir i benir cun las licantinas de “não te ponhas com mirandesadas, que o menino ainda é pequeno e depois confunde-se”...
- Fazi um desenho!, respundiu-me el, de riba de ls sous 4 anhos.
- Vês?! Eu bem te digo! Tu confunde-lo com o Mirandês e depois o menino fala mal!
Nó! Nun fala mal! Ls garotos sáben más do que l que un pensa!
Quando l garoto me diç “fazi”, nun quier dezir que fale mal ou que steia cunfundido. Quier dezir l cuntrairo. Quier dezir que el yá ye duonho i senhor de la strutura de la lhéngua.
L lapantin yá sabe, sien naide lo haber splicado, sien libros, sien eisercícios – sien saber que l sabe -, que pra falar de l passado cun l berbo fazer, que acaba an er, ten que mantener l radical – faz – tirá-le la terminaçon – er - i acrecentá-le la zinença de la segunda cunjugaçon, pertérito purfeito, purmeira pessona, singular – i.
Cun 4 anhos, solo de oubir ls outros!
Nun ye ua ouparaçon pouco peca para un garotico tan pequeinho, mas el fai-la. Todos ls garoticos la fáien, nun ye por ser l miu, que you nun sou crujo, inda que l fura, buonas rezones tengo para isso, que ls mius si son, an berdade, ls más guapos!...
Assi tamien yá you antendo más bien que l Mirandés haba pudido bibir tantos cientos de anhos sien scuolas, sien scrita, sien gramáticas....
Assi tamien you beio más bien cumo tenemos las lhénguas tan fondo acá drento i cumo son eilhas que mos ancúrtian ou mos alhárgan – mos fáien - l mundo...sien percisar de radicales, zinenças nien pertéritos purfeitos – ó ampurfeitos – para nada, ouxalá puodamos oulhar pa l feturo i dezir que ye más que purfeito....

Ah, yá me iba squecindo! Stá buono de ber que l que l miu garotico inda nun sabe ye que l berbo Fazer ye eirregular an Pertués, nun sigue la regla geral, i por isso “fazi” nun respeita la gramática.
Mas anda que, para essa i para las outras eirregularidades de la bida, inda le ha de chegar bien l tiempo, assi haba – ou haia! – salude i coza l pote.

03/10/07

Un baraço i dous nuolos

*
Státua an houmenaige als çapateiros


Siempre houbo muitos çapateiros na mie aldé. Quaije todos tocában la bida debedindo l tiempo agarrados a subelas, suola i pelhica i ajudando sue tie nas huortas i ne l campo. Ua sola acupaçon nun bundarie an tierras tan fechadas i probes. Homes d’eilebada denidade, fazien la andadura de l tiempo dua porfisson de las mais antigas que se conhécen. Screbir subre eilhes ye siempre pouco de l muito que la mie geraçon a eilhes debe, houmenagiá-los ye un deber.
Quando nun trabalhában an sues casas, sastifazendo las anquemiendas de çapatos nuobos ou amanhos, fazien-lo de jeira. De banca a las cuosta i demais cunferrumes, alhá s’íban pa ls currales ou barandas un die, dous ou anté ua sumana, an casa de quien percisaba i ls chamaba. Ua atebidade sien torna jeira, quaije nunca era paga quando la fazien, ou mais tarde an deinheiro ou an grano apuis de las colheitas.
Poucos éran ls que tenien puosses aforradas para pagar depronto, l denheiro era ralo, scassaba, a nun ser uns bitelicos, cordeiricos ou grano ne l celeiro, pouco se bendie. Por acá la regla era bien cierta, quien nun bende nun puode mercar.
Mais arrimado a este tiempo, yá sonában alguas monedas nas algebeiras, ls çapateiros de l’alde quedórun cun menos percura, mas si ls bendedores de çapatos de feira.
You quiero dezir que nun ganhei muito, eiqui las cousas nun demudórun para melhor. Anquanto culs d’acá eilhes spurmentában-los bárias bezes i amansiában-los nua forma i cuas batidas, ls mercados nuobos nas feiras éran por medida, ousában un baraço i dous nuolos, las mais de las bezes.
Porque miu pai nien siempre me lhebeba a las feiras. Par’el era mais fácele, you ye que m’amolaba, quando nun acertaba cula medida. Ou ls mius pies s’afazien debrebe ou andaba manco.

Pintura Çapatos bielhos

Oda al çapateiro

Çapateiro home de muita pacéncia
A eilha ajuntaba albelidade
Batendo suola i puxando subelas
Fazie sue arte cun denidade
Fazie çapatos, polainas i cholas
De to ls tamanhos i feitius
Para rapazes i rapazas
Mulhieres i tius
Ls mais deilhes éran de suola
Porque tener çapatos de calfe
Era cousa xique i nobre
L çapateiro nun tenie culpa
Puis el fazie-los para rico i probe
Nunca coinci çapateiro
Que nun fusse bun ambersador
Cuntador de stórias i lhonas
Cuntában-las siempre a sou jeito
Cun maldade, mas nun era defeito.
An mie tierra todos you coinci
Nun solo puls buns çapatos que fazien
Mas si pula buona nomeada que tenien
Un deilhes mesmo sendo çapateiro
Anté era mais coincido pul nome de barbeiro
Mesmo nun falando ne ls outros
Nun quier dezir que ls squeci
Naide squece esses homes eilustres
Quando eilhes son la refréncia
Pula antrega i dedicaçon
Lhebamos-los pula bida afuora
Son eisemplos de eimitaçon

Destes tius nien todos
Ténen la mesma oupenion
S’assi fusse habie alhá
Ua rue cul nome desta porfisson.

02/10/07

Spárrago

*
Spárrago brabo - Asparagus [genus]

L sparrago ou spárraco brabo hai lo por to las tierras de Miranda. Datrás ponien-lo nas puortas de las casas para nun deixar antrar las bruxas. Dízen las pessonas que las bruxas nun cunseguien antrar nua casa que tubira ua yerbeira de spárrago sien cuntar las folhicas todas. Cumo las folhicas éran muitas, fazie-se de die sien habéren acabado la cuntaige i ende yá nun podien antrar.