30/06/09

Esta nuite sonhei cun Mário Lino






Segunda-feira passada, a meio de la tarde, fago la A-6, an direçon a Spanha i na cumpanha dua amiga strangeira; quarta-feira de manhana, refago l mesmo percurso, an sentido cuntrário, rumo a Lisboua. Tanto para alhá cumo para acá, ye ua outo-strada luxuosa i fantasma. An cuntrapartida, nua brebe ancurson pula strada nacional, antre Arraiolos i Borba, bamos ancuntrar un tránsito cerrado, cumpuosto smagadoramente por camiones de mercadorias spanholes. Benida dun paíç adonde las outo-stradas stan siempre chenas, eilha stá spantada cul que bei:

- Ye siempre assi, esta outo-estrada?

- Assi, cumo?

- Zerta, magnífica, sin tránsito?

- Ye, ye siempre assi.

- Todos ls dies?

- Todos, menos al demingo, que siempre ten mais giente.

- Mas, se nun hai tránsito, porque la fazírun?

- Porque habie denheiro para gastar de l Fondos Ouropeus, i porque dezien que l zambolbimento era esto.

- I ténen mais outo-stradas destas?

- Bárias i inda tenemos outras an custruçon: solo de Lisboua pa l Porto, bamos quedar cun trés. Antre S. Paulo i l Riu de Janeiro, por eisemplo, nun hai nanhue: solo uns quilómetros a la salida de S. Paulo i outros a la chegada al Riu. Nós bamos tener trés antre l Porto i Lisboua: ye la aposta ne l altemoble, na poupança de einergie, ne ls acordos de Quioto, etc. - respundi, rindo-me.

- I, yá agora, porque ye que a outo-strada stá zerta i la strada nacional stá chena de camiones?

- Porque assi nun págan portaige.

- I porque son quaije todos spanholes?

- Bénen trazer-mos comida.

- Mas bós nun ténen agricultura?

- Nó: la Ouropa paga-mos pa nun tener. I ls nuossos agricultores dízen que porduzir nun ye rentable.

- Mas para ls spanholes ye?

- Puls bistos...

Eilha quedou a pensar un cachico i boltou a la carga:

- Mas porque nun ambísten antes ne l camboio?

- Ambestimos, mas nun resultou.

- Nun resultou, cumo?

- Houbo ende uns experts que gastórun ua fortuna a modernizar la linha Lisboua-Porto, cun camboios pendulares i todo, mas nun resultou.

- Mas porquei?

- Mira, ye assi: la maior parte de l tiempo, l camboio nun 'pendula'; i, quando 'pendula', anjoua de muorte. Nun hai senhal de telemoble nin Anterneta, nun hai restourante, hai solo un bar ampestado i, de fato, l solo senhal de 'modernidade' fui proibíren de fumar an qualquier spácio de l camboio. Por esso, las pessonas prefíren ir de carro i la cumpanha ferrobiária de l Stado pierde cientos de milhones to ls anhos.

- I gastórun nesso ua fortuna?

- Gastemos. I la única cousa que se cunseguiu fui tirar 25 minutos a las trés horas i meia que demoraba la biaige hai cinquenta anhos...

- Stás a brincar cumigo!

- Nó, stou a falar a sério!

- I l que fazírun a esses ancumpetentes?

- Nada. Ó melhor, agora ban dar-les ua nuoba ouportunidade, que ye anchéren l paíç de TGV: Porto-Lisboua, Porto-Bigo, Madrid-Lisboua... i inda hai uas amenaças de fazéren outro ne l Algarbe i outro ne l Centro.

- Mas que tamanho ten Pertual, de riba a baixo?

- De l punto mais a norte al punto mais a sul, 561 km.

Eilha quedou a mirar para mi, sin saber se era para acraditar ó nó.

- Mas, al menos, l TGV bai direto de Lisboua al Porto?

- Nó, pára an bárias staçones: de riba pa baixo i se la mimória nun me falha, pára an Abeiro, pa ls cumpensar por nun arrincarmos yá cul TGV deilhes pa Salamanca; apuis, pára an Coimbra pa nun oufender l prof. Vital Moreira, que ye mui amportante alhá; a seguir, pára nua aldé chamada Ota, para ls cumpensar por nun tenéren feito alhá l nuobo aeroporto de Lisboua; apuis, pára an Alcochete, a sul de Lisboua, adonde quedará l feturo aeroporto; i, por fin, pára an Lisboua, an dues staçones.

- Cumo: anton l TGV ben de l Norte, ultrapassa Lisboua pul sul, i depuis torna pa trás i entra an Lisboua?

- Esso mesmo.

- I cumo entra an Lisboua?

- Por ua nuoba puonte que ban fazer.

- Ua puonte ferrobiária?

- I rodobiária tamien: bai trazer mais uns binte ó trinta mil carros to ls dies pa Lisboua.

- Mas esso ye l caos, Lisboua yá stá cungestionada de carros!

- Pus ye.

- I, anton?

- Anton, nada. Son ls specialistas que decidírun assi.

Eilha quedou pensatiba outra beç. Manifestamente, l assunto staba a fasciná-la.

- I, çculpa alhá, esse TGV para Madrid bai tener passageiros? Se la outo-strada stá zerta...

- Nó, nun bai tener.

- Nun bai? Anton, bai ser ua ruína!

- Nó, ye perciso çtinguir: pa las ampresas que l ban custruir i pa ls bancos que l ban capitalizar, bai ser un negócio fantástico! La sploraçon ye que bai ser ua ruína - até, yá admetida pul Goberno - porque, de fato, nin ls specialistas cunsíguen ancuntrar passageiros que chéguen pa l justeficar.

- I quien paga ls prejuízos de la sploraçon: las ampresas custrutoras?

- Nóóóóó! Quien paga son ls cuntribuintes! Eiqui la regra ye essa!

- I bós nun çpedides l Goberno?

- Talbeç, mas nun sirbe de muito: quien assinou ls acordos pa l TGV cun Spanha fui la ouposiçon, quando era gobierno...

- Que paíç l buosso! Mas qual ye l argumiento de ls gobernos pa fazéren un TGV que yá sáben que bai perder denheiro?

- Dízen que nun podemos quedar fura de la Rede Ouropeia de Alta Bulina.

- L que ye esso? Ir an TGV de Lisboua la Heilsínquia?

- A Heilsínquia, nó, porque ls países scandinabos nun ténen TGV.

- Cumo? Anton, ls países mais eiboluídos de la Ouropa nun ténen TGV i bós ténen de tener?

- Ye, dízen que assi antramos mais debrebe na modernidade.

Fazimos mais uns quilómetros de zerto rodobiário de luxo, até que eilha pareciu lembrar-se de qualquiera cousa que tenie quedado para trás:

- I esse nuobo aeroporto de que faleste, ye l quei?

- L nuobo aeroporto anternacional de Lisboua, de l lado de alhá de l riu i a uns 50 quilómetros de Lisboua.

- Mas bós ides ancerrar este aeroporto que ye un luxo, quaije ne l centro de la cidade, i fazer un nuobo?

- Ye esso mesmo. Dízen que este stá cheno.

- Nun me pareciu nada...

- Porque nun stá: cada beç ten menos bolos i solo este anho la TAP bai cancelar cerca de 20.000. L que stá a crecer son ls bolos de las baixo-custo, que, até, stan a matar la TAP.

- Mas, anton, porque nun fázen cumo se faç an to l lado, que ye deixar las cumpanhas de linha ne l aeroporto percipal i chutar las baixo-custo pa un pequeinho aeroporto de periferie? Nun ténen nanhun çponible?

- Tenemos bários. Mas ls specialistas dízen que l nuobo aeroporto bai ser un hub eibérico, fazendo la trasfega de todos ls bolos de la América de l Sul pa la Ouropa: un sucesso garantido.

- I tu acraditas nisso?

- You acradito an todo i nun acradito an nada. Mira eilhi al fondo: sabes l que ye aqueilho?

- Un lago einorme! Straordinário!

- Nó: ye la barraige de Alqueba, la maior de la Ouropa.

- Aix! Debe porduzir einergie para meio paíç!

- Praticamente zero.

- A sério? Mas, al menos, nun bos faltará auga para buber!

- La auga nó ye potable: yá ben cuntaminada de Spanha.

- Yá nun sei se stás a gozar cumigo ó nó, mas, se nun sirbe para buber, sirbe para regar - ó nin esso?

- Serbir, sirbe, mas bai demorar binte ó mais anhos até anstaláren l perímetro de rega, porque, cumo te dixe, eiqui acradita-se que la agricultura nun ten feturo: antes, porque nun habie auga; agora, porque hai auga a mais.

- Stás a dezir-me que fazírun la maior barraige de la Ouropa i nun sirbe para nada?

- Bai serbir para regar campos de golfe i ourbanizaçones turísticas, que ye l que nós fazemos mais i melhor.

Anque de l sol de frente, ampiedoso, eilha tirou ls oclos scuros i birou-se pa me mirar bien de frente:

- Çculpa alhá la redadeira pregunta: bós sodes boubos ó sodes ricos?

- Antes, éramos solo boubos i fazimos algues cousas notables por esse mundo fuora; depuis, dezírun-mos que afinal éramos ricos i zatemos a fazer todas las asneiras possibles acá drento; an brebe, tornaremos a ser pobres i quedamos boubos de beç.

Eilha tornou a poner ls oclos de sol i a recostar-se para trás ne l assento. I suspirou:

- Bien, ua cousa puodo dezir: hai poucos países tan agradables para biajar cumo Pertual! Mira-me solo para esta outo-estrada sin naide!

Miguel Sousa Tavares ne l Expresso



Carreirones de la bida

Puls carreirones que passei
Fui siempre als sulabancos
Lhebaba ls sapatos mancos
Muitas bezes atropecei
Nas silbas que ancuntrei
Lhebei algues picadas
Tamien passei pulas aradas
Anté se me anterraban ls pies
Fúran assi ls mius dies
Lhebando muitas, muitas patadas.

Miu Dius tanto remissaco
Tu me deste para passar
L que you puodo cuontar
Se nó que stou feito un caco
Quaije a caier no buraco
Stou ne l final de l carreiron
Cun tamanha cunfuson
Carreirones a tuorto i a dreito
Bibo assi deste jeito
Ne l meio de tanta cumplicaçon.

Miesmo assi bou passando
Por caminos i carreirones
Lhebando alguns ancontrones
De cousas que bou ancuntrando
Zilusones bou lhebando
Puls carreirones de la bida
Que assi ten sido bibida
Caindo eiqui caindo eilhi
Fui assi que you bibi
Ua bida maldita, mas debertida.

Passei por stradas i caminos
Cun tanto, tanto remissacos
Ancuntrei alguns buracos
Fúran estes la mius çtinos
Antregue als puderes debinos
Que ye perciso fé an Dius
Furan estes ls çtinos mius
Tapa eiqui çtapa eilhi
Ls mius carreirones fúran assi
Siempre., siempre mui frius.

Puls montes i puls cerrados
Tanhindo you las mies bacas
Era un rujier de matracas
Culs pies todos mulhados
Al lhume eram secados
Quando acendie algun piorno
Hoije guardo cumo adorno
Aqueilhas cousas passadas
Agora ye que son lhembradas
Quando todo stá yá morno

Tamien andube cun canhonas
I nien chequier eran mies
Fúran assi ls mius dies
Passei por cousas pimponas
Por esso you stou nas lhonas
Sien nada para cuontar
Apenas puodo recuordar
Cumo la cousa se passou
Ye por esso qu´eiqui stou
Aqueilhas cousas lhembrar.

Las bacas i las canhonas
Eran todas de miu pai
L que la bida mos fai
Para mos deixar nas lhonas
Calha-te alhá sou anzonas
Nun te steias a queixar
Nun t´adelantra reclamar
Que esse tiempo yá passou
Mas hoije you solo stou
Aqueilhas cousas recuordar.

Dizen que recuordar ye bibir
Por esso stou a recuordar
Nun me stou a queixar
Por eilhi nun puoder ir
Inda nun quiero zistir
Mas adonde ir you nun sei
Nunca antes eimajinei
Que houbisse tantos buracos
Fúran alguns de ls remissacos
Que pula bida you passei.

José António Esteves



29/06/09

L perro cun chocalho




Habie un perro que questumaba morder sin rezon.
L sou amo puso-le un chocalho para abisar la giente de la sue preséncia. I l perro, tocando l chocalho, fue-se por la rue, todo amprouado. Mas ua perra sabida, yá abançada de eidade, dixo- le:
-Porque sós tan baidoso, amigo? Sei que nun lhiebas esse chocalho por tues grandes birtudes, mas para anunciar la tue maldade scundida.

Ls que se fázen a si miesmos de fanfarrones, solo amóstran ls sous maiores defeitos.



Ser ou nun ser chapuço

Muita cousa me quedou de hardáncia de família, nien you sei l balor cierto desse património, cumoquiera nien chegarei algun die a saber-lo.

De l bien i de l mal, tengo si la cuncéncia de que la mie família de brício i la tierra adonde naci fúrun i cuntínan a ser detreminantes ne l que fui i sou, nas scolhas i bibéncias culs outros. L modo i ne l tiempo que me criei, fúran cumo canhiças que m’amparórun pula bida afuora, ajudórun a çtinguir l bien de l mal, ls buonos de ls lhafraus.
Ye berdade que to ls dies daprendemos i tamien l modo de melhorar l que sabemos i fazemos, se percisamos de demudar algue i nun l fazemos ye porque nun tenemos ganas, to ls dies somos atores i regradores de l quelóquio de la bida.
I todo esto ben bien a perpósito de que nun son poucas la bezes que me dá ganas de dar uas buonas lhambadas a muitos, pul modo cumo fálan i de quien l fáien, cumo bótan las culpas de las zgráçias a quien nun ten culpa nanhua i stan siempre a botar lhérias i a dar barduadas naqueilhes que nun son capazes, nin ténen ua sola ouportunidade para se çfender. Palradores sabidos, l mal nunca fui feito por eilhes, bénden la mentira i calúnia cumo l fai l bendedor de l unto de queluobra nua feira, atrabéssan las temporadas cumo se nada fusse culs. To l mundo yá se dou cunta de la pouca bergonha que anda a la suolta pur ende, i nun falo só daqueilhes que cúçpen pa l chano que ye anojoso. Bater ne l pequerrico nun custa nada, botar las culpas ne ls que nun la ténen tamien ye fácele, sacudir l’auga de l capote ye moda que pegou.
Stá na hora de daprender a çtingir quien fai l mal, dua beç pur todas.
I para fechar bou a cuntar-bos ua cuonta.
An mie casa, quando me criei teniemos bacas pa la lhaboura i la criaçon deilhas, ganado de canhonas, perros i ua burra que mos daba muito jeito para muita cousa, era burra i pachorrenta se fusse giente dirie un paç d’alma, que série de nós garotos quando íbamos para Cabeça Gorda (chamadeiro de Zenízio)que queda nas marras d’Angueira (bien loinge)?
Muitas éran las bezes que estes bienes (andantes) stában todos juntos ne l termo i you i mius armanos quedabamos a tomar cunta, ua deilha l perro quemiu la nuossa merenda, spierto cumo era (puis sabie que habie feito mal) quando l chamaba para le dar uas biqueiras el nun se deixaba agarrar, fugie. Anraibado cumo staba de nun çcarregar ne l maniante quando a la nuite benie para casa, la mie bingança fui picar la burra, que nun tenie culpa nanhua i nien se çfendie.
Mui pai quando soubo de todo dixo-me, nun seias chapuço.
Se fui l perro que las fizo, nun debe ser la burra que las paga.

Quedou-me este ansinamiento, hoije antristece-me quando beio que son muitos ls que las págan quando ls outros las fazírun.





28/06/09

Zé Chico



Chamaba-se assi porque l pai era Fracisco i el Zé – Zé filho de tiu Chico. Tenie 15 anhos quando l pai tubo que ir para Francia, la mai nun sabie ler i tenie dous armados, un de 11 i outro de 13 anhos. L pai fui a ganhar la bida para pagar ls studos de ls filhos i para pagar las díbedas, que doutro modo nun podie pagar.
Zé Chico mataba-se a studar porque nun podie perder anhos i al mesmo tiempo que studaba para ir para la Ounibersidade, studaba para ser porsor, para se acaso fusse perciso ampeçar a trabalhar mais cedo. Acabados ls studos de porsor fui a la Francia a tener cul pai. Alhi daprendiu la bida dura de ls trabalhadores eimigrantes. Tenie todo porparado para quedar alhá, mas ls armanos menores i la mai, chamában-lo para casa. L pai, esse querie que cuntinasse ls studos, buolbiu porque apanhou scuola na sue tierra i podie ajudar ls mais nuobos i cuntinar ls studos para antrar na Ounibersidade.
Ne l tiempo que stubo an Francia, coinciu bien las deficuldades de ls eimigrantes i tamien la de quien deilhes se soubo aporbeitar. Tamien sabe bien cumo son ls caminos de la clandestinidade, mas porque ls bibiu i cumpartiu i nó porque oubiu dezir ou cuntar.
Tamien nesse tiempo habie ls traficantes de anfluéncias, ls que coincíen ls de a pie i de acabalho i Zé Chico passaba horas a ansinar ls que precisában de papeles, el até sabie falar bien l francés, mas ls cuntadores de stórias ye que fazíen fertuna i se tornórun coincidos. Inda hoije, cuntar la stória de Zé Chico bal mais que la sue berdadeira stória. Por esso you prometo cuntar-bos-la até al fin…

Nun ye perciso traduzir-la, el cuntou-me-la an mirandés.

Almendra

Más bal cadena que spital


Sali de casa a las tres de la tarde, chubie que Dius la daba, cun ua fardela a las cuostas, cumo un probe de pedir, deixando para trás miu pai i mie mai, miu armano i miu abó i, al mesmo tiempo, sien saber pr’adonde iba.
Quando me çpedi de la família, miu pai dixo-me: filho, tu sabes que bás a salir de l nuosso probe paiç, mas nun sabes pr’adonde bás i you bou-te a dar un cunseilho: la arma más fuorte que lhiebas cuntigo ye l respeito, mas tamien te digo que, se por un acauso, se metíren cuntigo i te fazíren mal sien tu tener culpa niua, más bal cadena que spital!
Ampeço por dezir que tube ua biaige tremenda, siempre a chuber, durante ls cinco dies anté que cheguei a la Fráncia. Solo andebímus uito horas de carro i l restro fui de a pie. Éramos uito ne l carro, más l que guiaba, nuobe; you fui l último a antrar, quaije yá nun cabie, quedei stendido al cumprido po’riba de ls outros, cun l culo ancostado al forro de l carro, durante la biaige ls mius camaradas dezien-me: “Bamos-mos a murrir eiqui ambaixo de ti, mas quedas perdonado, que tu nun tenes la culpa!...”
La biaige de a pie, essa fui más cumplicada, pus durante cinco dies andei 40 horas ambaixo de chuba, a chubir i a decer sierros, yá nun sabie l que era pior, se chubir, se decer; passei nuites ne l monte, cumo se fura un lhobo na corte de l ganado, sien nunca me çcalçar durante la biaige toda. Puodo dezir que fui ua biaige terrible i que nun me ha de squecer an to la mie bida!
Inda digo más: lhebaba uas botas de bezerro negras i uas meias de lhana de canhona que mie mai fazie an casa, que éran brancas; quando çcalcei las botas, tan negras éran las botas, cumo las meias i cumo ls pies. I solo deilhi a un més ye que ls pies tornórun al sou natural, pus habie-se-le caído la piel!
(…)
José Dias
Aguieiras, Mirandela
traduçon mie

26/06/09

2 de Júlio a las 18,30 - Salimiento de LS LUSÌADAS i STÓRIA DUA LHÉNGUA I DUN POBO


Eiqui queda l cumbite para la apersentaçon de Ls Lusíadas i Stória dua Lhéngua i dun Pobo, an Lisboua.
Será, cumo podeis ber, na Fundaçon Mário Soares, que queda na Rue de San Bento, mesmo delantre de la Assemblé de la República.

Ye solo clicar ne l retrato arriba para ber l cumbite an lhetra mais grande.




Quiero cuntar cuntigo

Simplemente, nun sei l que mais admirar,
se ls tous testos, ls tous bersos, las tues palhestras,
se la tue einimaginable paixon
pula lhéngua mirandesa.
i puls mirandeses,

You nun sei l que te dezir amigo Amadeu,
i tu sabes l que penso i digo de ti,
mas lhieba an cuonta
l que quiero dezir-te,
neste momiento,
un muito, muito oubrigado.

Tenes bun coincimento
de l camino que trilhei anté agora,
para mantener biba la lhéngua mirandesa
i pa l sou zambolbimiento.

Stamos a chegar a un punto ancantador,
solo te quiero dezir amigo Amadeu,
que nunca dezistas de mos ansinar,
i de mos cuntinuar a ajudar,
cun ancalculable paixon,

Quiero dezir-te amigo Amadeu,
que cuntinues siempre de coraçon abierto,
para todos aqueilhes que
se zantressórun i se fastórun
de la pequeinha família mirandesa.

Quiero dezir-te amigo Amadeu,
Que cuntinues a ser fiel a la giente mirandesa
que mos biu nacer i mos biu crecer.

Aceiteste, cun alegrie, lhebar
anté l fin de la bida
Esta eimortalizable cruç,
de mantener biba la lhéngua mirandesa

Cunta comigo amigo Amadeu,
You solo quiero cuntar cuntigo.


Este fui un houmilde “Poema” dedicado a Amadeu Ferreira, ne l final de la Cena de Ancerramento de las Palhestras de de 2009, an 20 Jun 09, cuomo agradecimiento i recoincimiento de l amportante trabalho que ten benido a fazer pul ansino i pula dibulgaçon de la Stória i de la Cultura de la Lhéngua Mirandesa.

Fuoran uas eicelentes Palhestras dadas por Amadeu Ferreira nestes dous anhos de 2008 i 2009, que a todos ls que l oubimos, mos deixou eimocionados, ancantados i cumbencidos de que oubimos la mais prefunda stória de l mirandés.
Se nun acreditais nestas palabras, léde l testos de resumo de todas las Palhestras de Amadeu, feitos por Francisco i alguns de las purmeiras, feitos por Faustino Antão, i acepuis dezi-me se tengo ou não rezon no que bos digo.

Para mie, la grandeza de la ambestigaçon i l extraordinário balor cultural i lhinguístico destas Palhestras, demonstra la eimaginable paixon de Amadeu Ferreira pula Stória de la lhéngua mirandesa i pula balorizaçon de la nuossa eidentidade de mirandeses.

Leonardo Antão



25/06/09

Cumbersas no Clube Lhiterário de l Porto V

(cuntinuaçón)



Carlos Magno
L Clube literário puode ser ua espécie de ambaixada de l mirandés ne l Porto.
Nunca percebi porque ye que nós nun tenemos ua relaçón más direta cun esse rincón, hai cousas que ye necessairo cheirar, porque hoije bibimos nua sociedade de eimaiges mas las eimaiges nun ténen cheiro.
Por outro lhado, ye fundamental un deputado mirandés, porque ye ua lhéngua inofensiba, pacífica i integradora, mas esso nun basta, nun chega la excentricidade, l mirandés puode reformular la nuossa eidentidade, chegar a las raízes.

Júlio Meirinhos
Ye nuclear l Anstituto de la Lhéngua Mirandesa, supra partidário, adonde esteian ls melhores, ls studiosos … i esse anstituto fui prometido pul menistro de la cultura, que ye quien tén que se mexer de cierto modo para criar un pilar de la lhéngua capaç de normalizar, dinamizar i ourientar la lhéngua an Pertual.

Amadeu
Querie eiqui falar an personas que ténen dado muito a la lhéngua para alhá de ls que ya se falórun, giente que tenie la lhéngua cungelada que you nun querie squecer, mesmo nun falando na todas: Alfredo Cameirão; Francisco Bárbolo Alves; Duarte Martins; Domingos Raposo, Carlos Ferreira … giente que ten benido a afluir i que muito ten dado a la lhéngua, que la çcungelou.

I a Francisco Niebro salírun cumpassiados, de l lhibro - pul alrobés de ls calhos - ls

Poemas Bígamos

1.
Camboios na mesma lhinha
pantasmas na mesma cuonta
dues bicas na mesma fuonte
un solo riu que son dous.
Partitura a duas mãos
solta do mesmo piano
encosta que se define
no subir e no descer.

2.
Nascem-me aos pares as palavras
sossega-me tê-las sempre em duplicado
mas hai palabras nones
afeito a todo na doble
queda-me ende l mundo a meio.

Hai palabras ambejosas
mal sal ua
ben la outra
tradução simultânea
que ninguém me paga.

Hai palabras que s’arrepélan:
se digo pila
não é pia de água benta;
se digo pieça
há logo peças que rangem.

3.
O meu computador não sabe mirandês. É o meu pior aluno. Como não conhece as minhas palavras mirandesas sublinha-as a vermelho e a verde. Podie ousar outras quelores i zenhar ua cinta de la bielha. Mas nó: adbirte-se a meter-me grima un miedo antigo.

I dou cula mie pursora purmaira na pantalha
de régua a cobrar las faltas de l ditado
de barielha a spreitar l mirandés de l recreio
que se scapa puls uocos antre dues falas
i chube cume azeite nun mar d’auga.

4.
Sinto os passos do poema: não
sei a língua em que caminha.
Suspensas na mão
ficam ansiosas as palavras:
gesto que busca o ser.
Ne l silenço
nun cuorren las palabras
sona solo l sou ceçar;
palabras an ser
spritos puros.
.
... i han de cuntinuar las cumbersas ... na nuossa lhéngua!



Cumbersas no Clube Lhiterário de l Porto IV

(cuntinuaçón)



You esta a oubir a Zé Meirinhos i l trabalho que el truxo de l sociólogo francés a falar no folclore de la lhéngua, cousa que you nun estou de acuordo, mas tamien quijo dezir que las outeridades nun dórun seguimiento a la lei.
L mirandés ye la única cousa que puode poner a Miranda nas bocas de l mundo.
Todas las cousas puoden ser miradas de muitas maneiras: antón se l mirandés se bai a morrer ... i a nós l que mos bai a passar? Antón se podemos falar de bida porque estamos a falar de muorte? de l punto de bista de l mirandés you gusto de falar de la bida. Anquanto durarmos debemos falar de la bida.
Tenemos l malo, tenemos l médico, quanto tiempo bai a durar l malo? Anquanto durar hai que tratar del. L que podemos ye ir siempre alantre i nun quedar a espera que las cousas acunteçan.
La ouniformizaçón ye ua realidade: la massificaçón i ouniformizaçón solo fazen cun que la lhéngua se perda se naide la falar. Se fur falada nun se perde, mesmo cun essa ouniformizaçón i masseficaçón toda. Nun hai outra perspetiba.
La questión de l mirandés de ls doutores ye cumbersa: doutores? Ls doutores mirandeses yá falaban la lhéngua antes de seren doutores, iou hoije sou doutor de alguas cousas i más outras cousas i qual ye l porblema? Yá falaba mirandés antes de ser doutor, bou a deixá-lo? Nó, l que me quieren dezir ye, subrepticiamiente, que la lhéngua ye ua lhéngua de giente analfabeta, que nun ten denidade para ser falada por eiruditos, para poder falar de céncia, para se dezir an poesie i essas cousas todas. Mas esso nun l puodo aceitar porque todas las lhénguas ténen bárias dimensones: la escrita tén difréncias de la fala que baria de sítio para sítio i quanta más capacidade de la bariedade de la fala más riqueza nós tenemos.
La lhéngua tén benido a ganhar pouco a pouco ua dimensón eirudita: teses an mirandés, lhiteratura mirandesa, poesie an mirandés; onte fazimos la certeficaçón de l nono anho antegralmente an mirandés no Piaget de Macedo de Cabalheiros.
I l facto de ls doutores faláren mirandés nun tira de l pobo falar mirandés i l cuntrairo tamien ye berdadeiro.
L mirandés está a tener ua transformaçón apaixonante: cume ye que ua lhéngua que nunca fui escrita, quaije, cume ye que l está a nacer ua lhiteratura?!? Ls outros tebírun la lhiteratura no Renacimiento, l nuosso Renacimiento está a ser agora i esso ie ua cousa que bal la pena ser estudado.
L mirandés bibe ua situaçón defíçl, mas l mirandés bai-se a falar até que ls mirandeses quejiren. Esta ye la questión, mas se la Cámara adotasse un porgrama de apuio al mirandés, apesar de tenermos un menistro de la cultura que ye inculto neste aspeto, tenemos las nuobas ouportunidades, porque ye que la Cámara nun fai essas cousas an mirandés cume fizo l Piaget?
La Cámara tamien puode produzir ls decumientos próprios an mirandés, que nun son muitos, criar cursos de mirandés pa ls funcionáiros… nun ye cumplicado nien caro, haba gana política para esso. Nun falo mal, mas solo l que se puode fazer pula Cámara i pulas Juntas de Freguesie. Hai un camino que puode ser lhebado para delantre se las anstituiçones díren apuio. I l Estado quando aproba ua lei tamien tén que criar cundiçones i assumir las sues responsablidades a nible de manuales, programas de ansino formaçón de pursores …
Ls mirandeses trazírun la lhéngua até eiqui sien apuio de l Estado, i muitas bezes cuontra el, sien apuio de la Cámara i anté cuontra eilha. Ye más defíçl, mas sien eilhes tamien ye possible, cun eilhes ye más fáçl. Ye ua questión de atitude i la lhéngua ye ua atitude de resistência cultural.
Porque fago esto? Porque sou más feliç i se me tiran la lhéngua bou a sonhar an quei ?!?!

(ten cuntinuaçón)



24/06/09

La 6ª Palhestra de Mirandés de 2009 (2)
















(cuntinaçon)

Acabada la palhestra segui-se la cena ne l restourante Manjares de la Quinta ne l Feijó. Assi, alhá fumos todos i por buolta de las nuobe de la nuite las 35 pessonas santadas a la buolta de la quatro mesas dórun einício a la cena que tenie antradas i cumo purmeiro prato bacalhau çfeito ne l forno. L segundo prato era lhariego assado ne l forno cun salada i batatas fritas, terminando cun salada fe fruitas, doces i café. L jantar corriu bien, mas houbo un pequeinho percalço, yá que un de ls lhariegos tenerá fugido quando biu la faca purparada pa l matar i l que habie nun dou para todos. Na sue falta tubímos de quemer parro cun arroç ne l forno. Mas cumo l grande oujetibo deste ancuontro era la ounion de ls amigos de l Mirandés todo acabou por se componer i correr bien.

Ya era arrimado a las onze de la nuite quando Leonardo Antão persidente de l’ a Associaçon Nial de la Boubielha, fizo ls agradecimientos an nome de l’ Associaçon, a l’ Associaçon de Lhéhgua Mirandesa i an special al porsor Amadeu i al persidente de l Clube Cultural i Recreatibo de l Alto de l Molino, Comandante Torres. Apuis antregou al porsor Amadeu ua maçcara an madeira feita pul zeniziense Amável Antão, cumo recoincimiento de ls associados de l Nial de la Boubielha pul amportante trabalho que l porsor Amadeu ten benido a fazer tanto ne l ansino de la Lhéngua Mirandesa cumo na dibulgaçon de la sue Stória i Cultura junto de ls assocaiados desta Associaçon.. Antregou tamien un ambelope cun cien ouros al persidente de l Clube Cultural i Recreatibo de l Alto de l Molino cumo recoincimiento simbólico pul apoio lhogístico i por amprestar la sala pa las palhestras.

L persidente desta Clube Comante Torres agradeciu la lhembráncia i mais ua beç puso a la çposiçon l sou apoio i las anstaloçones de l Clube an fabor de l dezambolmiento desta causa nobre que ye l ansino i la dibulgaçon de l Mirandés.

Francisco Domingues ousou an seguida de la palabra para lhembrar que era la uitaba cena de ls amigos de l mirandés, que tubo l sou ampeço an Júlio de 2002 para ancerrar l purmeiro anho letibo de l ansino de l mirandés an Lisboua. Estas cenas cuntinórun i la 4ª yá tubo lhugar an Corroios, ancerrando l purmeiro anho d’ ansino na Marge Sul. Dixo inda que este era l purmeiro anho an que nun tenie habido aulas i por isso nun habie lhibros de curso nien diplomas para antregar. Lhembrou l númaro de pessonas que ténen benido a assistir a las palhestras, dezindo que este anho tenie habido menos pessonas i que era necessairo traer de nuobo alguas que este anho andubírun ausentes i catibar giente nuoba. A terminar fizo un apelo al Porsor Amadeu para que haba ua cuntinaçon deste trabalho.

L Porsor i amigo Amadeu tomou an seguida la palabra para dezir que staba mui cuntento por star antre tantas amigos. Amigos que habie feito durante estes uito anhos atrabeç de l Mirandés. An seguida agradeciu la lhembráncia dada pul Nial de la Boubielha. Dixo que yá habie sido feito un grande camino nestes uitos anhos de’ansino i de la dibulgaçon de l mirandés an Lisboua, mas que muito hai inda por fazer i que de la sue parte stará siempre çponible para cuntinar i será cun muito gusto que l fará. Acha que serie amportante ampeçar de nuobo cun cursos d’ ansino de la lhéngua, bastando para isso arranjar alunos antressados. L Porsor Amadeu pensa que cun l trabalho que ten sido feito ne l ansino de l mirandés an Lisboua, nun ten dúbedas que este ye l grupo que mais besiblidade dá al mirandés. Besiblidade feita atrabeç de la scrita de testos ne ls bários blogues, na fuolha mirandesa i an outros eibentos.
Lhembrou que die dous de Júlio a las 18.30 horas, na Fundaçon Mário Soares an Lisboua, se faç l salimiento de ls lhibros Ls Lhusíadas traduzido por el i la Stória dua Lhéngua i dun Pobo de sue outorie, ambos an banda zenhada cun zeinhos de José Rui. Estes dous lhibros ban a salir an berson mirandesa i pertuesa i seran apersentados pul mirandés Duarte Lima i pul persidente de l Tribunal de Cuontas Guilherme de Oliveira Martins. Assi, serie buono que nesse die ls mirandeses i amigos stubíssen alhá para fazer desse salimiento ua grande fiesta. A perpósito deste salimiento dixo que se l menistro de la Cultura tubisse outra senssiblidade que aporbeitarie este momiento cultural para fazer del un grande acontecimiento pa la segunda lhéngua de Pertual. L mirandés percisa de amigos, mas nun ye por este menistro dezir que l mirandés ye falado solo por uns quantos boubos que nun bamos andar palantre.

Un bien haia a todas las pessonas que stubírun nas çfrentes palhestra de 2009, als derigentes de l Clube Cultural i Recreatibo de l Alto de l Molino i an special al sou persidente Comandante José Torres, por amprestar mais ua beç la sala. Un bien haia al Cunseilho Eisecutibo de l Agrupamiento de Scuolas Francisco Arruda i an special a la sue persidente Drª Rosário de Matos por haber amprestado la sala adonde se dórun las palhestras de Lisboua. Un bien haia al Nial de La Boubielha i an special al sou persidendte i amigo Leonardo Antão pul apoio lhogístico.
An último un biei haia mui grande al Posror i amigo Amadeu Ferreira por mais ua beç haber passado cun tanta houmildade i ampeinho ls sous grandes coincimientos subre la Lhéngua, la Stória i la Cultura Mirandesas ne l período de tiempo que bai zde 1880 a 1940.

Francisco Domingues




Cumbersas no Clube Lhiterário de l Porto III



(cuntinuaçon)


Fracisco Niebro
Ampeço a falar an pertués, falo dambas, ua naci cun eilha, mas solo por buolta de ls dezuito anhos cunsegui falar cun esta prenuncia.
Gustaba de ampeçar pula pregunta de Carlo Magno … l que la lhéngua puode representar?! … ye un porblema que bal ua buona lhuita.
You fui ansinado na scuola, a perpósito de la nuossa stória, al redror de un cunjunto de mitos c’ua base real, cume por eisemplo la formaçon de Pertual no séc XII apartando-se de l reino de León. L reino tenie dues lhénguas: l leonés i l galaico-pertués. Habie ua frunteira lhenguística que passaba más ou menos pul Tua i l Sabor, frunteira que era un caldo de cumbibéncia de giente, un limes, un lhemite que quedaba nas bordas de ls países i que Miranda fui zde l tiempo de ls Besigodos ua tierra de lhimes, se nó ouserbemos: Pertual tén uito Mogadouros i se ls ajuntarmos zde Soure, dous, passando por Oleiros anté l Mogadouro bezino de Miranda, traçamos la frunteira antre ls Suevos i ls Besigodos no tiempo de rei Ourico.
Mogadouro era l Mugatorium, Muga, la frunteira de ls Godos.
Las personas que stában eiqui para Bregáncia éran stures i anté diç Plínio que la tribo deiqui era la tribo de ls Zoelas, probablemente cun sede no termo de Castro de Avelãs.
ls mirandeses nun eran Lusitanos i habie lhénguas defrentes porque habie pobos defrentes.
La frunteira lhenguística era eilhi, un país dues lhénguas … i l Cundado al pie de l mar cume ye que bai a buscar aquel rincon?
Toda la region de le anterior de l país era un grande cundado de ls Bragançãos. Família nobre antruncada cun Carlos Magno i que quijo ganhar sangre real no séc X c’ua princesa Arménia, que benindo an peregrinaçon a Santiago de Compostela, fui raptada para casar cul braganção i aparciu eilhi ua família de sangre real. Ls territórios zde Meda, Longroiva, era todo deilhes. Ls guerreiros ténen que quemer, por esso l norte ye la retaguarda de la guerra.
Ls bragançãos son, cul apoio de Dona Teresa an 1122 quien ajuda ls Templários dando l castielho de Longroiva, Mogadouro i Castelo Branco. Son ls bragançãos de quien se diç que benien de Coimbra a Bregáncia siempre drumindo an tierras que eran deilhes. Por esso a eilhes se debe tamien la eisisténcia de Pertual, porque además era cunhado de Fonso Anriqueç i Mardomo Mor de l rei de León, bragançãos que éran todos de fala lheonesa.
Que se passou anton? más tarde, deixamos de tener giente nobre por falta de decendéncia, no reinado de D. Afonso IV. Aquilho queda bago i ye por esso que D. João I quando cria la nuoba nobreza, cria ls Duques de Bregáncia i a seguir al rei, la família más amportante son ls Duques de Bregáncia, ua espécie de sucessores de ls bragançãos.
Por esso, se nun fusse esta aliança, probablemente Pertual nun serie l que ye hoije. Ls lhibros de lenhaiges que fúran screbidos silencian todo suobre ls bragançãos porque outros nobres acupórun l lhugar deilhes junto de l rei.
Anton ye essa aliança culs bragançãos que torna possible la eisisténcia de Pertual tal cume l coincemos hoije. Ls bragançãos eran habelidosos diplomatas, ora éran Mardomos Mores de rei de Pertual ora de l rei de León i ye por esso que León nun ambade Pertual no amprecípio de la nacionalidade. L decumiento más antigo que tenemos suobre Miranda aspuis de la andependéncia de Pertual ye la doaçon de l Reguengo de Palaçuolo an 1172, pul braganção Francisco Fernandes i don Afonso Henriques, a Don Pedro Mendes - L Tiu. Ye amportante que se diga que Pertual nace cun dues lhénguas i hai que reintegrar la dibersidade lhinguística tamien na eidentidade cun que nace Pertual, porque la geografie nun basta.
A nós tirorun-mos la dibersidade na nuossa eidentidade, fruto de l abandono a que siempre fumos botados, l que mos ampobreciu.
La lhéngua cuntinua por eilhi afuora i la zgrácia ou la suorte de la lhéngua fui l fato de tener perdido la noçon de la stória. Era la lhéngua real, de la cultura lheonesa, de ls Tombos de la cultura real lheonesa. Se se perdiu essa noçon, Severim de Faria, l cultíssimo Deon da la Sé de Évora, an 1609 quando bai a Miranda diç que se fala “muito mal, deve ser do tempo dos Celtas”, l que andica que la orige se tenie perdido. A la medida que l mirandés se cunfronta cul pertués, ls que bénen de las anstituiçones, las personas dízen: “são tão analfabetos, tão burros que nem falar sabem”, l que cria un sentimiento de anferioridade tan grande que las personas quédan cun bergonha de falar la sue lhéngua. L mirandés subsiste por causa de las cundiçones sócio económicas por bias que las relaçones de ls mirandeses éran cul lhado de alhá: cun Sayago e Aliste.
No séclo XV quando ls Delegados de Miranda piden al rei D. Manuel para nun cobrar ampostos a las personas que tenien que ir al fierro pa las alfaias a Spanha. I l rei fizo un diploma an que outeriza ls mirandeses a ir mercar fierro al lhado de alhá para que podíssen fazer las reilhas i las çacholas, autorizaçon essa que más nun ye do que l reconhecimiento de la ancapacidade de l rei para ajudar estas gientes (stá atual!).
Tenemos un pobo que acupou quaije toda la área de Bregáncia, la lhéngua mantén-se próssimo a la raia: Miranda, Deilão, Guadramil, … muostra cumo l lhado eiquenómico i lhinguístico de ua quemunidade bibe birado pal lhado d’alhá. Esta ye la stória daquel pobo i dua lhéngua que, anbergonhada an Pertual, ben anté nós eisatamiente por esso.
Cul alhargar de la scolaridade, la tendéncia ye la masseficaçon i ls pais cume quieren l melhor pa ls filhos nun ansínan l mirandés cun miedo que eilhes nun puodan ser doutores, nun cunsígan tener ampregos i meios de subsisténcia na última metade de l séclo XX."

(ten cuntinuaçon)



Ora bamos alhá




Ala a beilar na nuite de San Juan i a saltar la fogueira!

Ai repenica, repenica, repenica
I San Juan a mijar na bica.
Ai repapoila, repapoila, repapoila
I San Juan a mijar na caçoila.

Ai ourbalheiras, ourbalheiras, ourbalheiras
Biba la malta de las mulhieres solteiras.
Ai ourbalhadas, ourbalhadas, ourbalhadas
Biba la malta de las mulhieres casadas.

Al saltar la fogueira nun bos squeçades:
-Sarna an ti, salude an mi!

23/06/09

San Juan an Paris



Yá alhá stamos pula nuite de San Juan. Dou-me la gana de salir a dar ua bultica. Sali solo que l rapaç cun quien moro nun gusta muito de salir. Ye pena, bibe más cula terbizon de cun la berdadeira bida i hoije al canal seis daba "las ties zasperadas", por isso...
Daba-me la gana de falar cun dalgun, d'ir por ende, i chalrar dalgo. Gusterie de star cun al miu amiyo Raul, de falar d'antenas i de rádios, de la lhiengua Basca i de la sue bida an Donostia. Gusterie de star cun Oscar pula sierra, n'alto la Lhuç i ber tode'los pobos dal Praino, dal nuosso recanto anté Bregáncia. De birar la cabeça i de ber la Sierra la Queluobra qu'agora parece un pinho de Natal culas lhuzes, Mobeiros, Bobineira, Arzelheira, Alcanhiças. D'ancarrapitar na chaça i d'ir a pinchar pula tierra de las eigreijas...



San Juan por ende



Gusterie de star cun Tiago, Felipe, Patrícia, Ana Rita, Dabide, Sandra i mas outros pulas rugas de la Ribeira, martielho a la mano. D'andar naquel mobimiento a berar las ganas que un ten de bibir. I d'andar a las chancadas antre copos i chalras cun uns i outros anté l fin de la nuite.
Mas nun fui assi i sbarrei-me an frente un bar Pertués. Stában alhá uns poucos. Uns cinco a quemer dalgo que parecie ser de Mc Donald, dous a jogar las cartas i un tiu a ralhar un rapazico que falaba muito. Sentei-me afuora c'un café i un Porto dal "velhote", nunca ll habie porbado esse, i ye bien buono.
Fui assi qu'ampecei a falar cul rapazico qu'eilhi staba. Andaba a brincar c'uns papeles a dezir que multaba los carros, el tamien buscaba jóldia, algo cume you tamien. Assi falemos i dixo-me qu'eirie pra Bregancia i Mogadouro nessas bacanças de Brano. Ye de la frunteira de la nuossa tierra pensei you.
Faltaba-me checolate pra quemer cul Porto. El tenie assi un gustico a morango, i acho qu'un cachico de checolate preto nun serie nada mal. Dende pensei an mui abó de Cicuiro que nun gustaba de checolate Spanhol, dezie que sabie a teilha. I un die merquei ua pasta dessas an Mobeiros i percebie mui bien lo qu'el crie dezir; yera teilha mesmo!
Scribo, scribo, mas tengo d'ir pa la tarimba. Manhana ye die de çacho cume diç Dalfin, i pra más tengo de tratar duas chuchices pr'ancuntrar un piso. Ala, bun San Juan cumpanheiros!



San Juan








Nun sendo un Santo Padroneiro que se festeie nas nuossas aldés, cumo era l Santo Antonho, quiero solo prestá-le houmenaige bisto haber muitos anhos que bibo na cidade que l festeia.
Anque seia l padroneiro de muitas tierras, na nuite de San Juan, la cidade de l Porto ye la que mais l festeia. Na nuite de 23 para 24 de Júnio, nun hai portuense que quede an casa. Nas rues ls foliones passéian l alho-porro , ls martielhos de plástico, cómpran l manjerico i cómen sardina assada.
Ye este l sprito folion de l pobo que percuorre las rues de l Porto.
Deixo-bos eiqui alguas quadras populares, dedicadas a este santo:


Ye nuite de San Juan!
I an cada rue modesta
Cada cachico de suolo
Ye un cachico de fiesta

Nuite de grande folia
La nuite de San Juan
Por todas las rues de l Porto
manténen biba la tradiçon

La tue saia an balon
Quando beilas chube tanto!
Que quien ben al San Juan
Yá nien quier saber de l santo

Nesta nuite hai sardinada
Cumo manda la tradicion
cun alho porro i manjerico
se festeia l San Juan

Cun ls amigos bou festiar,
Bou comer sardina assada
Bou botar foguetes al aire
I beilar pula madrugada

San Juan pra ber las moças,
Fizo ua fuonte de prata.
Las moças nun ban a la fuonte,
San Juan to se mata.




Stá todo a mano de sembrar






Fazer l bien dá salude i fai medrar.

Ls cronistas (jornalistas) que scríben ls sous testos d’oupenion que mos chégan to ls dies, i yá nun ye só ne ls jornales, rebistas, lhibros, tamien n’anternete ténen la bertude de mos amostrar las sues eideias, cumo tamien anxalagar muitas bezes las nuossas.

Fui l que m’acunteciu quando li nun jornal que fazer bien als outros fai tamien bien al sprito, a l’alma i dá salude al fazedor. I mais dezie para que naide quedasse cun dúbedas, yá la ciéncia ten las probas, salidas dua baliente ambestigaçon de que quien ye buono, carinoso, dá smolas (nun gusto desta palabra mas tengo que l’ousar), dá regalos ye mais feliç. Ls que fázen la partilha i çtribuiçon de l que ténen, quemer, bestir, quédan menos dolientes, ls que déixan la proua i perjunçon atrás de la puorta, bótan las grandezas de lhado i se dan bien cun todos chégan a mais bielhos i sien berrugas na cara, anrezínan-se i anrezínan menos i son capazes de trasmitir alegrie i un bun bibir a todos aqueilhes que stan alredror.

Quien dirie que ye tamien cun pequeinhas quemenéncias que se ten i se fai l cielo na tierra, l mais deilhas nun ye perciso mercá-las ne l soto, nun son de grande sfuorço, stan a mano de sembrar, son la cura para tanta maleita.

Quien nun sabe que esto ye berdade i até yá sentiu l peitaço anchar quando fizo ua buona açon, mesmo que steia loinge de l que manda la regla, que ye fazer ua por die.

Mas fiu l cuntrairo que mexiu mais cumigo, yá senti muita beç un formieiro, un mal star acá bien andrento de mi por nun tener feito bien, l cierto, senti l azedo de nun tener dado l’ajuda neçaira, de nun ser capaç de botar fuora l eigoísmo, cula família, amigos, quando sou xofer, funcionáiro público.

Mas nun bibo zasperado. Zasperado quedaba quando las pagaba porque era joldeiro i la cria ou l ganado íba a fazer mal, agora tengo cundiçones i spriéncia que bonde para m’eimendar.

Mesmo que lhiebe tiempo, porque fazer bien tamien se daprende, pena ye que solo seia feito quando se recibe algo an troca i ten que ser sien raseiro.



22/06/09

Cumbersas no Clube Lhiterário de l Porto II




(an cuntinuaçón)

Carlos Magno
Hai porblemas sérios académicos i sociológicos para todas las lhénguas i las ancruzelhadas an que eilhas stán: la mie tese ye que deiqui a pouco tiempo la grande lhéngua ounibersal quedará colgada no anglés i tenerá dialetos locales, porque las lhénguas ban a juntar-se todas. L melting pot de las lhénguas, porque Babel, cume dezie Steinner, nun fui ua maldiçon mas ua bençon. Ua tese polémica i pouco fundamentada: un feeling miu.
You dou fé de nos anhos 80 fazermos un porgrama de rádio zde Miranda.
Hai ua geografie de afetos por Miranda i quando Júlio, l más nuobo persidente de Cámara de anton, lhieba a sério la recuperaçon de l património, Miranda bira un fenómeno nacional que culmina cula lei 7/99, anton yá el cume deputado. Mas nun podemos deixar de fuora un mirandés: l padre Mourinho ye probablemente l maior mirandés de l séclo XX i ye cun estas personas que se fúrun çcubrindo que ben arriba l Pertual que ye l nuosso.
Dou agora la palabra a Júlio, l home de ls siete strumientos, l home que dou l cuorpo pula lhéngua i que nunca squeciu las raízes, hoije de gorbata.


Júlio Meirinhos
Pul que beio sou l único fidalgo eiqui i pul que oubi a Zé Meirinhos anton para que bal l mirandés? Nun bal para nada l mirandés.

Tamien pregunto para que bal la poesie i la música? Se calha para nada tamien! Mas ye la única cousa que mos çtingue de l macaco.
Yá ne l séclo XIX habie l sábio, Zé Leite Vasconcelos, que falaba na necidade de criar ua proteçon, ua lei pa la lhéngua. I hai un tal Bial Moutinho, de l Porto, que screbie i dezie: mirandés? Nien binte cinco anhos l damos! Cinquenta? Bá! esso ye stória. Muntones deilhes a dezir: ten ls dies cuntados!
Mas l purmeiro oufício ye pedido an 1980, era anton menistro de la eiducaçón João de Deus Pinheiro que anquanto secretário de estado habie stado an Miranda i antre outras cousas tamien a oubi falar de la lhéngua i na lhéngua.
El assinou l çpacho que premitiu l mirandés na scuola! essa ye tamien la stória que hai que fazer.
Mas aspuis fumos nós pa la Assemblé de la República, yá antes disso habiemos falado cun deputados mas eilhes dezien: Esso nó! Esso ye ancunstitucional! Nun puode ser porque la lhéngua oufecial ye l pertués … i que nunca esso stubo alhá na Cunstituiçon. Si houbo ua beç un deputado de l CDS que quijo poner alhá esso, mas cume la cousa de la lhéngua nun atrasiaba nien adelantraba, nun se biu necidade de anchir l lhibro cun más un artigo.
Anton quando you cheguei, falei cun Jorge Lacão i preguntei-le: oube alhá, anton la nuossa lhéngua oufecial qual ye?
Á mira, stá eiqui que l Estado pertués ten oubrigaçon de cuidar de la cultura pertuesa. Bó! Mas esso ye un caldeiron adonde cabe muita cousa! Bisto que nun era ancunstetucional, alhá botemos la einiciatiba legislatiba que durou nuobe meses, adonde fumos a buscar la reserba stratégica de l mestre de ls mestres de mirandés: Amadeu Ferreira. Hai dues personas tamien, Manuela Barros Ferreira i Cristina … que me ajudórun a fundamentar cientificamente la lei.
Ye anton que ende aparece l reconhecimiento oufecial de la lhéngua mirandesa: anté por chiste, cume nunca houbo ua lei que dezisse que l pertués era la lhéngua oufecial de Pertual, anton la nuossa fui la purmeira na lei, la lei 07/99. la nuossa fui la purmeira lhéngua oufecial an Pertual!
Fala-se pula purmeira beç na Assemblé an mirandés, meio a meio cul pertués.
Aspuis de la lei, ls mirandeses quedórun tan cunsoladicos que se botórun a falar i a screbir, cula lei ampimporórun-se, quedórun cun dues lhénguas. Mas por poucos faláren nun quier dezir que nun se fale anté que nós la podirmos lhebar anté esse chamado melting pot. Ls romanos tamien falában ua lhéngua que agora nun se fala i nien por esso deixou de ser amportante.
Por outro lhado, se andamos a tentar honrar ls reis i las eipopeias, antón nun será un deber honrar giente que siempre se spressou an mirandés, que fizo un rincon, que trasmitiu la lhéngua,que siempre lhebou nas spaldas, nun ye un deber cuntinuar a fazer l que outros antes de nós fazirún, falando mirandés?
Hai peligros, mas nun ye l fato de haber ua lei que faga cun que eilha abance, you direi que nó, mas ye un marco que ten que ser respeitado por todos i pul Menistro de la Cultura, porque la lei inda nun fui altearada i hai que dar cuntinuidade a la regulamentaçon de la lei i que puode dar agora ua caminda seguinte.
Un gobernante ten deber, nó de ansultar personas que nun fázen mal al paiç, mas ajudar a nun morrer, ou al menos nun maltratar, ua lhéngua que se fala hai uitocientos anhos, zde l einício de la nacionalidade! Fonso Anriqueç falaba mirandés, l lheonés de l séclo XII, porque sue mai era de la corte de León i ls filhos fálan siempre la lhéngua de las mais.
La lhéngua ye marco, ye ua caminada oubrigatória i que na qual ten que haber ampeinho i sprança. Bamos a eilha!


Carlos Magno
D. Fonso Anriqueç fai astanho 900 anhos que el naciu, era un fidalgo de antre Douro i Minho que ambentou un paíç.
Stamos a falar mirandés neste die que para mie que yá fui l die de la raça, puode ser l die de la lhéngua mirandesa, porque era para ser neste die que debien de etar prontos ls lusíadas an mirandés. Bai a ser deiqui a nuobe dies na ANJE.

(tén cuntinuaçón)





Nuobe meses de ambierno i trés de anferno





Siempre que se oube esta spresson lhembra, sin dúbeda, l nuosso Nordeste. Ye tamien esta spresson que lhieba ls mius pensamientos a tiempos lhungínquos mas que inda stan bien persentes na mie mimória.

Era cun esta calor (anfierno) que, ne ls meses de Júnio i Júlio, benie l trabalho mais defícele, era la segada. Lhembra-me, cumo se fusse hoije, l pesado trabalho daquelas gientes que salien de casa lhougo pula manhanica , al nacer de l sol , para aporbeitar la frescura de l die y solo acababa al çponer de l sol.
Este trabalho era pesado mas eisistie la antrajuda de famílias, bezinos i amigos, era cumo se fusse un trabalho quemunitário, ajuntaba-se ua camarada de acerca de binte i tal pessonas, para segar, mais dous ó trés homes para atar ls manolhos de pan. Las fouces an punho i las dedeiras éran acessórios oubrigatórios. Mulhieres de lhenços na cabeça i ls homes cun chapéus de palha.

Hoije pregunto a mi própia cumo era possible, ambaixo de tanta calor i cun un trabalho tan cansatibo, ancuntráren-se dezenas de pessonas cantando al mesmo tiempo que segában l trigo i l centeno, al scaldante sol de berano! Era ua alegrie, un zafio, astribo-me mesmo a dezir que éran tiempos felizes. Tanto trabalho, tan pesado i habie felcidade ne l rostro de las pessonas!
Naquel tiempo era un bai i ben de pessonas pul campo, las burricas que carregában las alforjas chenas de quemido, que la tie de la casa, que tenie quedado para trás, purparou pa l almuorço.
Ah, cumo you gustaba desse momento! Percuraba-se la melhor selombra que houbisse, stendien-se uas mantas de farrapos i eilhi se ponien ls melhores manjares, un bun guisado de canhona ó de chicha de bitela. Nun faltaba l persunto i ls chouriços, que se guardában para estas alturas. I l caldo? Si, por tener de se comer ne l campo, nun podie faltar l caldo, bien migadico cun migas de pan que quemido a la selombra, tenie sin dubida outro paladar. Tamien nun faltaba l garrafon de bino i l cántaro de barro cheno de auga, que se anchie de auga fresca siempre que houbisse un poço por acerca.
Depuis drumie-se la séstia, era perciso deixar passar al rechino de l sol. Quando la calor yá apertaba menos, l trabalho cuntinaba até al poner de l sol.
Ne l fin, ajuntában-se ls manolhos i fazie-se l bornal, tenendo l cuidado de birar las spigas pa la parte de drento, para, ne l causo de chober, nun se molhássen, eibitando que l grano se stragasse
Éran dies i dies que se repetien, de la manhana até la nuite.
Anquanto nun se acabában las segadas, naide daba ampeço al acarreio, que era quando se lhebában ls manolhos de pan pa las eiras i se fazien los bornales para mais tarde se fazéren las trilhas, outro trabalho nun menos penoso. L acarreio era feito cun ls carros de bacas, an que l "chiar" caratelístico alegraba ls campos. Parecie ua sinfonia de música.
Antretanto, cul aparecimento de las máquinas agrícolas, ls trabalhos de l campo passórun a ser mais facelitados, mas perdírun-se balores , cumo l quemunitarismo i la antrajuda de las pessonas. Agora ye cada qual na sue bida!
Quedan las suidades de outros tiempos....




La 6ª Palhestra de Mirandés an 2009 (1)
















Ne l die 20 de San Juan, ne l Pabilhon de l Clube Cultural i Recreatibo de l Alto de l Molino an Corroios, tubo lhugar la sesta palhestra de Mirandés. Stubírun neilha 25 pessonas i cumo siempre mui atentas a oubir ls ansinamientos que l Porsor Amadeu passa nestas palhestras.
Nesta derradeira palhestra de l anho letibo 2008/2009, l Porsor Amadeu cuntinou a falar de ls sessenta anhos eissenciales na Stória de l Mirandés zde 1880 a 1940 i an particular de la 3ª biaige de José Leite Vasconcelos a Miranda, de alguns trabalhos que fúrun aparcendo subre l mirandés i de la ida de ls pauliteiros de Miranda a Londres. Assi, ampeçou por falar de la 3ª biaige de JLV, que desta beç tenie cumo oujetibo stabelecer cuntatos culs padres i abades para arranjar piedras pa l Museu de Arqueologie que antretanto habie criado an Lisboua. JLV sabie que la Tierra de Miranda era mui rica an bestígios d’ arqueologie subretodo de la época de ls Romanos i tenie bários abades i curas a trabalhar nessa recuolha. Essas piedras apuis de bien acondicionadas éran mandadas para Lisboua.
Dessa 3ª biaige feita an Setembre 1902, JLV scribe un lhibrico chamado ‘’SILVA MIRANDESA’ i ne l crepúsculo diç que yá quaije acabou l bocabulairo de Mirandés Pertués, mas este bocabulairo nunca chegou a ser publicado i nun faç parte de l spólio de JLV. Nesta biaige a Miranda, fui recebido pul Abade Moraes Calado, pul capiton Adriano Beça de la Câmara i puls funcionairos. Passa an finales de Setembre dous dies an Dues Eigreijas na casa de l Abade João António Rocha que era natural de Caçareilhos, adonde stubo a ambestigar ls abades que habien stado an Dues Eigreijas. Esta 3ª biaige de JLV nun fui mui rica pa la lhéngua, mas inda assi publica ‘’ Silva Mirandesa’’, alguas cantigas populares i un soneto. JLV bai de nuobo a Miranda an Agosto de 1915 i cuonta ne l sou lhibrico de ‘’Terra em Terra’’, que se biu oubrigado a retirar-se pa las Piedras Salgadas por motibos de salude.

An 1907- José Maria Neto pulblica un lhibrico ‘’RABISCOS’’ eiditado an Bergáncia subre Miranda, mas quaije nun fala de la lhéngua, fala mais de las «glórias» passadas de Miranda.

An 1908- José Manuel Martisn Pereira publica ‘’Entre Douro e Sabor’’ i faç un amportante resume de las questones de la lhéngua, mas nun adelantra muitos eilemientos nuobos, assentando muito an JLV. Inda assi ten cousas que aparécen pula purmeira beç, trai alguas recuolhas de lhiteratura oural i de alguns lhaços alguns deilhes nuobos. Diç que la lhéngua mirandesa ten tanta bitalidade que nien ls reformadores, nien ls padres amponendo las rezas an pertués acában cun essa bitalidade.

An 1912- Manuel Ferreira Deusdado que cumo sabemos era natural de Riu Friu cun ouriges de la Pruoba i Zenízio, publica ‘Escorços Trasmontanos’’adonde ten muita anformaçon subre la Tierra de Miranda i trata de la Guerra de l Mirandun.

An 1919- Carlos Alves natural de Bilachana, era juiç cunselheiro de l STJ i fui gobernador cebil de Bergáncia. Este mirandés cria l’ associaçon pa l zambolbimiento de Miranda tenendo cumo grande oujetibo lhuitar pula chegada de l camboio. Este mirandés tamien scribiu quelóquios i fai un retrato subre la miséria que ende se passaba oubrigando las pessonas a salir pa l’ Argentina, pa l Brasil i Sebilha.

An 1927- Clemente Marcos Mondragão de San Pedro deixa-nos l manuscrito ‘’Breves Considerações’’ sobre os costumes i a linguagem do povo mirandés. Este decumiento mui amportante nun chegou a ser pulblicado i fui çcubietro an 2005 nua arca, por Alfredo Cameirão un sou familiar. Clemente Mondragão studou an Bergáncia i apuis andubo an Agronomie nun chegando a formar-se. Trabalhou na Conserbatória de Miranda i apuis em Fronteira ne l Alentejo adonde bieno a suicidar-se. Este trabalho talbeç seia a seguir a la obra de JLV, l mais amportante pa l mirandés, yá que ten gramática ancluindo la conjugaçon berbal, i bocabulairo falado nas aldés subretodo de San Pedro i de la Granja i de las sues çfrenças. Ten 64 probérbios i fala de ls quetumes, de las fietas i de las maltas que nesse tiempo ne l final de las fiestas andában a la porrada.

An 1934- Henrique Ferreira Deusdado sobrino de Manuel Ferreira Deusdado, publica ‘’Regionalismo e Patriotismo adonde ten ua poesie an mirandés. L Padre Firmino Martins natural de Binhais an ‘’Folklore, II, dá muita anformaçon subre Miranda i fala de las talanqueiras feitas als noibos ne l die de l casamiento.
Inda an 1934 ls pauliteiros de Miranda sálen pula 1ª beç de Pertual i ban a Londres a cumbite de l consul Anglés an Lisboua. Ls pauliteitros fúrun recebidos an Londres cun muito antusiasmo i tenien muitos milhares de pessonas a assistir als sous lhaços.

An 1938- Alfredo Cortez scribe ua pieça de triato an mirandés «Las Saias». Alfredo Cortez antes de screbir esta pieça de triato bai anté Custantin adonde bibe durante un més para se anteirar de las falas i de ls questumes daqueilha giente. Esta pieça de triato ye apuis repersentada ne l Triato Dª. Marie II i an 1958 ye repersentada na companhie Robles Monteiro i Amélia Rey Colaço. La scrita desta pieça de triato «Las Saias» i las sues dues repersentaçones tubírun ua amportança mui grande pa la lhéngua mirandesa.

An 1939- L mais grande suonho dun Jornalista Anglés: besitar Miranda. John Gibbons-«I Gathered no Moss» ( Não Criei Musgo ). Este jornalista Anglés ye ambiado para fazer ua reportaige subre l Douro i queda nua aldé al pie de Alijó na casa dua familha adonde bai fazendo la çriçon de l die a die dessa aldé. Mas este jornalista tenie l grande suonho de besitar Miranda, tierra que habie oubido falar aquando de l’ ida de ls pauliteiros a Londres.
Este jornalista fai essa besita i cuonta que acaba de realizar l maior suonho de la sue bida. Fai ua çriçon de la biaige, de l modo cumo fui tratado na estalaige an Miranda i faç un retrato tan positibo i tan guapo subre Miranda que mos deixa a todos inda hoige cun proua de sermos daqueilha Tierra.
Terminada la palhestra Conceição Deusdadao ua alentejana de nacimiento, mas mirandesa de santimiento an nome de las ties oufreciu un ramo de girassoles al Porsror Amadeu i dixo alguas palabras de gratidon. L Porsor Amadeu agradeciu i spressou l sou contentamiento. Cumo esta era la derradeira palhestra i cumo yá ben sendo hábito era seguida de cena que daremos cuonta na parte dous deste trabalho.
( Cuntina )

Francisco Domingues




Nuobas ouportunidades: RTP

Ber minuto 2

20/06/09

AMISADE



Amisade ye oubir

Amisade ye falar
Amisade ye poder chorar
Amisade ye saber abraçar
Amisade ye saber brincar
i ye saber eirritar i ambirrar.

Amisade nun percisa de ser "star alhá"
Amisade basta eisistir...




19/06/09

MIRANDÉS - stória dua lhéngua i dun pobo





José Ruy culs zeinhos i Amadeu Ferreira / Francisco Niebro (hoije sien gorra) amostrórun pula purmeira beç na ANJE - Porto - l lhibro que bedes MIRANDÉS - stória dua lhéngua i dun pobo i tamien Ls Lusíadas an banda zenhada. Dambas obras ténen eidiçones an pertués i mirandés.
Nun sei se algun assopro houbo de ninfas de las arribas, mas saber i arte hai de sobra an cada fuolha.
Lhibros botados pula Editora Âncora




"Un paraíso", datrás : las aldés de l Nordeste trasmuntano ?



Quije tamien dar la mie oupenion a Foustino Anton depuis de haber lido i tornado a ler cun muito antresse l sou redadeiro testo que aqui publicou, i afinal saliu-me esto :


Hai dies, oubi miu pai cun 70 anhos i yá reformado dezir aqui an França adonde até agora preferiu siempre quedar: « Debo todo a la França anque tamien aqui me tenga fartado de trabalhar. Mas suidades de Pertual, porquei ? Inda m’alhembro quando sali dalhá cun mais outros : cheno de fame, uns até sien saber ler, oubrigados quaije todos de ir a saber an tierras strangeiras aqueilho que nun ancuntrábamos ne l nuosso própio paíç ! ».


Quanto a mie mai que tenie uns 24 anhos quando acabemos tamien por eimigrar cun eilha , l die an que pula purmeira beç biu correr auga (i tamien auga caliente), nua torneira, sien tener que ir a saber deilha fuora de casa i carregar cántaros ou feixes de leinha a las cuostas cumo habie sido siempre l caso an Pertual zde pequeinha, quedou cula sensaçon que talbeç tubisse chegado por acaso al Paraíso…


Mas subre este tema, de certeza que inda haberá muito que dezir.




Retrato de las Cumbersas de l Clube Lhiterário de l Porto


L tiu de la gorra nun la tenie.




18/06/09

Cumbersas no Clube Lhiterário de l Porto I

Al die dieç de San Juan tubo lhugar no Clube Literário de l Porto ua cumbersa cun Francisco Niebro, José Meirinhos i Júlio Meirinhos, apresentada i moderada por Carlos Magno que ampeçou assi:

- Buonas tardes, hoje ye al die de Pertual mas para nós bai a ser l die de la lhéngua mirandesa.

You gusto destes paradoxos: ye un perbileijo tener un paiç tan pequeinho c’ua tan grande bariadade de paisaige i tenermos ua fantástica lhéngua nun de ls sítios más guapos de Pertual – you nun tengo nada cun Miranda a nun ser amigos alhá. Ye un perbileijo pa l Clube Lhiterário ajuntar dous Meirinhos: Zé i Júlio i un tiu que se chama Amadeu Ferreira mas que assina Fracisco Niebro, más coincido pul tiu de la gorra.
Esta sesson nun ten guion, ten solo un grupo de personas que se ajunta no dieç de Junho, nó pa la balsa de las medalhas cume diç Rui Veloso mas para dar bida a ua lhéngua que para surpresa de muita giente, nun se morriu. Era ua lhéngua falada pul pobo, al alrobés de l fidalgo que ye ua lhéngua de ricos, ua lhéngua de l pobo ua lhéngua cun stória, ua lhéngua que ye un território mental.
Apersentadas las personas, bamos anton a la cumbersa de la lhéngua i ampeço por Zé Meirinhos, persona académica que mos poderá amostrar l que la lhéngua mirandesa puode repersentar para Pertual na redescobierta de la sue eidentidade.
Nun teniemos cumbinado nada, mas este puode ser un buono amprecípio de cumbersa.


Zé Meirinhos
You gustaba de falar de la subrebibencia i de l feturo de l mirandés i que bai al ancuontro de l que agora fui dito. Inda hai pouco me preguntában se you falaba mirandés. Scribo i leio mirandés mas nun l falo porque me ambergonho por nun l saber falar bien.


Francisco Niebro
Á Zé! hoije hai tanta giente a falar mal l anglés i naide se ambergonha!


Splorou Zé Meirinhos l ansino de l mirandés, ua einiciatiba lhançada nos anhos 70 pul presidente de la direçon de l Liceu de Miranda (Secçon Liceal no tiempo) i pouco tiempo aspuis fui criado l jornal Mirandum.

Cuntinua Zé - An 1985/86 ampeça-se a falar cul mirandés ouniformizado i nó culas bariedades fonéticas i dialectales quaije de aldé para aldé. La antroduçon dessa normalizaçon scrita bai a ampeçar a cuntrebuir tamien, de cierto modo, pa la ouniformizaçon de las ouralidades. Neste seguir, aparece na 1999 la Cumbençon ourtográfica, decumiento purparado por linguistas i falantes cultos de l mirandés, que trai ua ouniformizaçon ourtográfica i que reduç las bariaçones lexicales de l mirandés a la scrita.

La própia lei 7/99 que reconhece ls dreitos lhenguísticos de la quemunidade mirandesa nun torna l mirandés ua lhéngua oufecial, i acuntece que solo aspuis desta lei ye que la Cunstituçon de la República Pertuesa puso an letra de forma l pertués cume lhéngua oufecial de Pertual.
Las associaciones locales son sien dúbeda ls grandes fomentadores de la recuperaçon de la lhéngua, associando-la a predutos gastronómicos i agrícolas, mas de qualquiera modo, cun estas cuontas todas i cula ouniformizaçon dá-se la muorte de la lhéngua oural i de muita de la prática fonética.
Anton qual ye l feturo de la lhéngua i de la eidentidade por trás de la lhéngua?
Saliu hai pouco un lhibro que fala de l Pertual bilingue i de l ampasse de la lhéngua, seia por falta de ampeinho de las antidades oufeciales, seia an Miranda seia no goberno central.
Hai quien fale de la lhéngua cume çtinçon política, porque étnica nun hai, cume la maneira de fazer cun que eilha biba. Oupeniones…L que hoije se bibe ye l mirandés recuperado, sien çtinçon étnica ou política, ye más ua recordaçon de l nuosso passado i ua recuperaçon eirudita de la lhéngua i por esso assistimos hoije a la deminuiçon de l campo de la lhéngua i por esso puode cuntrebuir para tornar essa lhéngua cume folclore. Esse será l porblema grabe de l mirandés.

(ten cuntinuaçon)