31/12/07

Bun 2008



Fáltan pocas horas para acabar 2007. Ye un alíbio. Claro que l anho tubo cousas buonas, mas tamien acuntecírun otras malas i, para alhá disso, nun tengo gana de mirar al para trás. Tamien nun bou a fazer la questumada lhista de antençones. An 2008, bou a retomar alguns porjetos ampeçados (i adiados) an 2007 i bou a antentar star abierto a aquilho que acuntecir.

Nun querendo ser pessimista, bou referir un speto an que 2008 ampeça mal: entra an bigor la nuoba lhegislaçon subre l tabaco. You nun fumo. Yá tenie mais de binte anhos, quando pus un cigarro aceso na mie boca i nun gustei. Como ye un bício caro, faç mal a la salude i nun me soubo bien, achei que nun balie la pena cuntinar. Mas l nun fumar nun me dá ningua superioridade moral subre aqueilhes que fúman. Até porque tamien tengo ls mius bícios. Bebo café bárias bezes al die, passo tiempo a mais na anternete i gusto muito de quemidos calóricos como séian antremeadas, tabafeias, chouriços, i otras cousas más. You sei que faç mal, mas cumo dezirie l nuosso amigo Tortulhas, yá stou cumo l outro, paga-se l mal que faç cul bien que sabe.

La berdade ye que nun stou para aturar que l Stado me benga a dezir para demudar ls mius hábitos. Ye por isso que stou solidário culs fumadores. L Stado ten la oubrigaçon de mos alertar para aquilho que faç bien o mal a la salude (seia culs porgramas scolares, ou cul canal público de telbison), mas tamien ten l deber de mos deixar scolher se queremos bibir até a ls 100 anhos, ó se queremos tener pequeinhos prazeres que pónen an peligro risco esse oubjetibo.

La nuoba lhei de l tabaco tamien trairá porblemas als duonhos de cafés, bares i restourantes, yá que stou an crer que muitas pessonas mais ban a querer tomar l sou café an casa, adonde la ASAE (nuoba PIDE?) nun bai a ber quantos cigarros fumamos? Por anquanto. Porque nun me admiraba que alguns gobernos quejíssen criar ua sociadade sien bícios, cun cidadanos chenos de bertudes, que fázen
jogging lhougo a la purmanhana i ban al ginásio al menos dues bezes por sumana. Quando chegarmos a esse die, pouco faltará para la eisigéncia de tenermos todos pelo louro i 1,80 m.


Mais Preguntas


Hai dies, l porsor Amadeu puso aqui dues preguntas relatibas à Cunselada. You nun sei respunder a ningua deilhas, mas quiero deixar también algues preguntas, relatibas al anho nuobo.

1 - L que se deseia quando se deséian "Buonas Antradas, cul pie dreito"? Que quier dezir essa metáfora? Será que ye mais fácele andar se ampeçarmos pul pie dreito? Ó haberá un segnificado eideológico por trás disto? Será agradable ampeçar l anho cul pie dreito para ua pessona cumo Paulo Portas, mas que dirá l sou armano Miguel?

2 - Donde benirá aquel mito que diç que dá suorte ampeçar l anho cun bragas azules nuobas?

L Daguinaldo


L Daguinaldo ye ua tradiçon mirandesa de l die 1 de Janeiro, que hoije parece yá solo eisitir pa ls lhados de la raia. Mas subre essa questume, screbiu Clemente Mondragão, an 1927: «Neste dia de Natal, bem como no dia do Ano Bom, é costume invariavelmente geral, exceptuados unicamente aqueles que tiveram a infelicidade de não matar porco, fazer consistir a primeira refeição, o almoço, no caldo de botilho, orelheira, salpicão, linguiças, e pé de porco. A este menú de almoço em dia de Ano Bom ou primeiro de janeiro é-lhe dado o nome de “Daguinaldo”: e quando qualquer criatura entra, na manhã desse dia, em casa de qualquer vizinho, depois de dar os bons dias vai dizendo logo a quem está: - Anton, dais de l daguinaldo?». Fui-me a saber de l que ye i de adonde ben esta tradiçon i bou a resumir eiqui l que achei pula anternete.

Hai bários países de la América Lhatina an que le dan l nome de Aguinaldo al que para nós ye l subsílho de Natal i an alguns casos l subilho de férias.
An Spanha hai la questume de ls garoticos íren de casa an casa a cantar ‘villancicos’, i cháman-le a esso pedir l aguinaldo, que puoden ser doces. Eisemplo dun desses ‘villancicos’:
En la puerta de mi casa voy a poner un petardo
pa'reirme del que venga a pedir el aguinaldo.


I de adonde ben esta questume?
Ua tradiçon romana pon l'ourige de ls aguinaldos de l die 1 de Janeiro an Tácio, rei de ls Sabinos, que nesse die se iba a apanhar yerba al matorral sagrado de Strenua [La Fuorça] ó Strenia, diusa de la salude para assi tener la proteçon debina. Dende que le chamában strenae
als persentes que ls amigos se dában uns als outros an honra de ls diuses i cumo seinha de buona suorte [inda hoije an Fráncia le cháman a essas prendas de étrennes]. Ye tamien dende que ben l berbo mirandés strenar [pertués estrear] i la palabra strena [pertués estreia].
Cul tiempo, esta questume de oufrecer prendas simples, cumo galhos de arble para dar suorte, zapareciu i ls aguinaldos passórun a ser cousas de luxo que se dában nas fiestas de Saturno, an dezembre, i nas fiestas de Minerba. L amperador Tibério ampuso que todo se passasse solo nas kalendas de janeiro.

Cul tiempo, ls aguinaldos passórun a ser ua prática que solo faborecie l poderosos i ls ricos: ls clientes oufrecien aguinaldos als protetores, ls cidadanos oufrecien als príncepes, i ls alunos als mestres. Muitos até dában l que nun tenien. Ne ls purmeiros seclos de la nuossa era, bários padres de la Eigreija screbírun contra essa questume. Até habie giente, subretodo ne l campo, que na nuite de 31 de dezembre para 1 de janeiro ponie mesas chenas cun toda la culidade de quemido para quien passasse.

Ls aguinaldos fúrun recebidos pula eigreija na fiesta de l 1º anho de batismo, chamados aguinaldos batismales i ne l seclo VI éran medalhas, belas ou candenas cuns dezires subre l çtino de l batizado.
La cousa cuntinou pula Eidade Média, mas ganhou inda mais fuorça cul Renacimiento. Las étrennes francesas parece que se dibulgórun nessa altura pula alta sociadade i fúrun proibidas, sien éisito, por lei de 1793.


I fui assi que ls aguinaldos chegórun até als nuossos dies. Essa questume ten muito mais de dous mil anhos, ye de muito antes de l crestianismo, i hai arrimado a dous mil anhos que se faç ne l die 1º de Janeiro.
Ye destes aguinaldos que ben tamien l Daguinaldo mirandés. Parece que haberá sido giral an toda la tiera de Miranda, mas esso ye algo que nun stá cunfirmado. Tamien puode parecer stranho que solo se fusse a pedir l Daguinaldo als padrinos, mas talbeç esso seia ua proba segura de que el ten ourige ne ls aguinaldos batismales, que bénen de ls purmeiros tiempos de l crestianismo.
Resta saber até que punto l Daguinaldo mirandés houbira sido anfluenciado puls aguinaldos de Spanha, mas nun custa a aceitar que téngan la mesma ourige, que se perde yá ne ls tiempos.


30/12/07

Las pitas scapórun-se


Cun tanta cumbersa subre pitas que atrabéssan la strada, nun puodo eibitar falar de un de ls mius cinemas faboritos de animaçon, Chicken Run (mas la frase que Tortulhas me atribui, "La pita yá habie mercado l belhete para ir a ber un quelóquio que strenaba nun tablado de l outro lhado de la strada. :)", también ye antressante).

L cinema d'animaçon ye muita beç anjustamente çpreziado ó bisto cumo algo solo para garoticos. Na berdade, quando un filme de animaçon stá bien feito ye ua obra de arte superior, cun lheituras antressantes tanto para ninos como para adultos. Ye l caso de Chicken Run, feito an animaçon de bolumes, realisado por Peter Lord i Nick Park i que tardou cinco anhos a ser cuncluído. La stória passa-se nua quinta anglesa, de que las pitas anténtan scapar-se a todo l custo, xefiadas por Ginger, cun la ajuda de las ambençones de Mac. Un die, un galho bolador cai por acaso na quinta i Ginger pide-le para ansinar las pitas a bolar. Las aulas de bolo nun funciónan (las pitas nun poden bolar) i todo se cumplica, quando la duonha de la quinta compra ua máquina para fazer tartes de pita. La prumeira pita a testar la máquina será Ginger.

L final, nun lo digo. Mas se aqui bemos pitas que fázen muito mais que atrabessar la strada, l filme también ye muito mais que ua stória de pitas. La quinta ye ua metáfora de ls campos de cuncentraçon nazis, la scapada ye l símbolo de la busca de lhibardade i las máquinas son ua forma de ultrapassar las lhemitaçones naturales. La stória ten grácia, ls atores stan bien tanto na bersion oureginal como na bersion drobada i las eimaiges son puro deleite bisual. Un cinema de cinco streilhas, que recomendo a to ls que nun lo conhécen i als outros tamien.

Che Anguila !



Eiditei este testo ne l SAL, l sítio de la tierra adonde naci. Acho que tamien puode ser antressante eiditá-lo aqui cun la bantaige de poner tamien retratos. Béngan anton retratos i eideias tamien !



Nun sei porquei mas ye de Che Guevara que me dá la gana de falar nesta crónica subre l anho bielho que acabemos de bibir; crónica que Amadeu Ferreira mos aperpon de screbir.
Debe de haber rezones i ua deilhas ye l fato de ne l més de Outubre atrasado haber quarenta anhos que fui matado aquel que se tornou, quérgamos ou nó, un mito, un modelo tamien an ciertos casos i ua eimage tan fuorte que cuntina a ampressionar i a ser oupida an muitos países de l mundo, subretodo quando se trata de defender la lhibardade i de denunciar las anjustiças sociales i la oupression .
Quaije na mesma altura an que fui muorto – por aqueilhes que defendien pul cuntrairo, até pula fuorça, la bioléncia i la guerra: l amperialismo -, an 1966 eisatamente, eimigrábamos nós para la França…
Nun ten nada a ber ua cousa cun outra?
Si! Muito! Mais de l que se pensa… Bonda pensar…!

Mas nun antrarei an menudezas. Todos somos grandes, adultos i bacinados cumo se diç an francés para ancuntrar dados, ler biografies, ler i reler cien bezes se fur neçairo páiginas i páiginas, miles de páiginas subre la nuossa stória… la stória de ls homes… para antender un cachico melhor quien fumos i l que somos hoije.
Hai cinemas tamien que ajúdan. Ne l miu caso, hai dous ou trés anhos mais ou menos, ajudou-me a coincer melhor essa personaige que fui El Che un guapo filme, realizado pul brasileiro Walter Salles, Diário de Motocicleta, rodado an spanhol i assente ne l relato que El Che screbiu na sue purmeira biage fuora de la Argentina quando solo tenie 23 anhos (inda era studante an medecina) i que l lhebou, a el i a un amigo biouquímico tamien cun eideias de squierda, até la Benezuela, atrabessando la Cordelheira de ls Andes i passando pul Chile i tamien l Perú adonde íban a ajudar a curar pessonas anfetadas por ua de las malinas mais mortales i mutiladoras de todos ls tiempos: la lepra.… Mais de 13 000 quilómetros nua mota - ua bielha Norton 500 de 1939 a quien habien dado l nome an spanhol de «la Poderosa» - mas a cierta altura muito a pie tamien...
Se nunca tubistes la suorte ou la ouportunidade de ber esse filme que ye de 2002 i que fui bárias bezes premiado an bários festibales, ide-lo a ber ne l Youtube por eisemplo: nun fáltan eimages i cachos desse cinema (an spanhol, an francés i an anglés; noutras lhénguas pula cierta tamien…)

Depuis tamien nun ye ampossible que essa personaige, esse rebolucionairo antre ls mais afamados de la Stória, El Comandante, esse heirói de la Reboluçon Cubana i de la lhuita contra l amperialismo, nun tenga tamien marcado dua maneira ou doutra ls spritos, até ende nessas Tierras de Miranda… mesmo nesses anhos 50 i 60 an que quaije nun habie inda telbisones… solo alguns rádios…
Cumo splicar, por eisemplo, la ourige dua spresson que ousaba muito miu abó Manuel Paxareiro, l pai de miu pai, i que era assi : «Che Anguila!», que era cumo ua maneira para el de cumprimentar, de saludar, de se çpedir mas tamien de zafiar sien la mais pequeinha selombra de dúbeda; depuis daba un salto i oupa! Iba-se outra beç a la sue bida!
Ye berdade que tamien tenie essa nomeada miu abó: tiu Anguila! Pula razon por eisemplo que todas las bezes que le daba na gana, apanhaba peixes ne l riu Douro, anguilas cumo acuntecie por bezes; i era ua pessona mui lista, delgada i até bastante alta tamien esse miu abó…
Mas essa palabra «Che» que ye argentina i solo argentina, adonde fui que la oubiu, repetindo-la muitas i muitas bezes, sien nunca se fartar, até morrer ne l ampeço de ls anhos 80, yá cun 80 i tantos anhos, el que quaije nun sabie ler i que solo chegou a ir algun tiempo pa la França antre las dues Guerras mas nunca pa la Argentina cumo acunteciu mesmo assi a alguas pessonas de Sendin que scolhírun esse paíç cumo çtino de eimigraçon antes de ls anhos 50…?
An Spanha, an Sebilha, adonde stubo a trabalhar tamien alguns anhos ou de l outro lhado de l riu quando iba a mercar uas calças de pana ou outras cousas qualesquieras que traie para Sendin an cuntrabando, nadando ne l riu… precisamente cumo ua anguila?
Mistério! Mistério total porque you inda era mui nuoba quando se morriu miu abó i nun tube tiempo de le fazer la pergunta!
I inda naide me soubo splicar… até hoije.
Se nesta mie crónica me dou la gana, antes que se acabasse este anho, de falar deilhes, de El Che i de miu abó tamien afinal, fui para ber mais ua beç se çcubro l mistério… Talbeç desta beç alguien saba i me puoda ajudar…

Mas até alhá, nun podeis eimaginar la proua que sinto mesmo assi de saber que talbeç esse miu abó, miu abó Manuel Paxareiro, l pai de miu pai, tenga talbeç scolhido cumo heirói, heirói até la fin de la sue eisisténcia, esse rebolucionairo ancorruptible acumparado até por alguns a un dius i cun rezon, El Comandante, El Che, Che Guevara! Ernesto Rafael Guevara de la Serna!
Anton, mais ua beç, i para le prestar houmenaige a eilhes dous, bou a dezir i a repetir cumo miu abó fazie cun ua alegrie que balie mais que todo l ouro de l mundo:
«Che Anguila!»
Hasta siempre!

P.S. L mais ancrible ye saber que alguns me cunsídran ua femenista. Se pensássen bien! Mas nun pénsan!


An Cuba, an 1960, cun Simone de Beauvoir i Jean-Paul Sartre que chegou a dezir mais tarde de Che Guevara:
«Fui l ser houmano mais cumpleto de l nuosso tiempo"


Persépio



You bien sei que yá nun ye muito tiempo de Persépio, mas cumo an San Pedro solo l zarmamos ne l die de Reis, inda me astrebo a poné-lo eiqui.

I tamien para que quedeis a saber que an Belen l ciguonhos son tal i qual cumo ls de las nuossas huortas, ah rapazes, quien habie de dezir, eilhi tan loinge i armanos als nuossos!

Se pensais que la cabanha custou pouco a fazer, anganhais-bos. You bi-la fazer i lhebou un cacho buono. Ye ua caixa de papelon, cun casca de palos secos i musgo alhá apegados.

Agora yá nun me toca, mas datrás bien bezes alhumbei a saber de l musgo, i nunca zbiraba cun las unhas mi calientes! Assi L Nino agora me las puoda calcer pula bida fuora!

29/12/07

Quien nun sabe fazer, ansina



Ua bielha lhona diç que "quien nun sabe fazer, ansina". Eisísten, aliás, muitas bariantes. La mie faborita ye "quien nun sabe fazer nada, ansina; quien nun sabe ansinar, dá aulas de Eiducaçon Física". Se gusto desta lhona, nun ye por que cuncorde cun eilha, ye porque tengo amigos porsores de Eiducaçon Física i gusto de ber la reaçon deilhes quando se la cunto. Falando a sério, para se ansinar ye perciso tener coincimientos i saber trasmiti-los.

Nun bal la pena çcutir qual destas cumpeténcias ye la mais amportante porque, para esse oufício nun se puode çpensar ningua deilhas. Como an todos ls oufícios, hai porsores buonos, malos i medianos. Hai mais malos ó mais buonos? Como an to las professiones, acho que hai mais medianos.

George Steiner dixo hai pouco tiempo nua cunfréncia na Fundação Calouste Gulbenkian que ye preciso debolber als porsores l prestígio eiconómico i social que yá tubírun (más anformaçones an http://manegonca.blogspot.com/2007/12/george-steiner.html). You cuncordo. Ne ls anhos 80, se bien me lhembro, ls porsores tenien un statuto social muito maior que hoije i ls alunos salien de la scuola mais bien purparados. Coincidença? You acho que nó.


28/12/07

Cantar las janeiras

*



L cantar de las Janeiras ye ua tradiçon lhigada a la temporada de Natal até l die de Reis.
Modas cantadas por ties, tius, moças i moços pulas rues i a las puortas de las pessonas, fázen un cantar bien própio deste tiempo i assi, deste modo, déixan la mensaige de buonas fiestas i deseio de muita paç. Ls moradores i duonhos de las casas adonde las Janeiras son cantadas amóstran l sou agrado dando las janeiras (fruitos secos, chouriços, chouriças i demais cousas)
Nun sabendo bien la sue ourige, you sei que nas tierras de Miranda (nuossas tierras) las Janeiras son ua tradiçon fuorte, dende que tubo i cuntina a tener muito acarino de la Outarquie. Bonda ber las amboras que salírun ne l Jornal Nordeste nas sues publicaçones de 10.01.2006 i 09.01.2007 para ber l que diç i yá nun se queda cun dúbedas destas cousas, la fuorça de la tradicon, la gana de la bibir i todo l que se fai para que todo l mundo la biba. Puis para alhá de todo l que se fai pulas aldés inda se pormuoben ambentos. Ye de lhoubar.
Cuido you que tamien eiqui puode ser un bun sítio de dibulgaçon i de partilha cun toda essa tradiçon. Assi cumo hai relatos, teçtemunhos que alhá chégan, muitos para tener cuntato i agarrar l saber desse património cultural, tamien you gustaba de eiqui l benir a daprender. Porque an mi stá ua mauga mui grande, you scapei-me de garoto dalhá, temprano demais, nun tube tiempo d’agarrar las cousas. You nun m’acuordo de na mie aldé haber cantares de las Janeiras. S’acauso ls houbo, i alguien l sabe, cumo serie buono coincé-los, porqui ou doutro modo. Serie tan buono alhebantar essas piedras.
Cumo ua parede, i las piedras fúren cachos de cultura, nun amporta quien, l que amporta ye que séian alhebantadas. Nun puode ye ser un sbarrulho para adonde naide querga mirar i desso s’ambergonhe.
Ls Zenízienses tenemos tanto trabalho por fazer...


Papelon



You gusto de reciclar. I acho tamien que tengo l deber de l fazer. Mas a las bezes, ye ampossible.

Hoije, por eisemplo, fui a lhebar un saco cun papel para poner ne l papelon, quando me sbarrei cun un spectaclo deplorable. Se tubira ua máquina de retratos digital, nun tenerie rejistido. Parecie que staba loinge de la ceblizaçon i se calhá staba miesmo. Habie caixas spalhadas por todo l lhado, que nun me deixában achegar acerca de l papelon que, de qualquiera manera, yá staba mui cheno. Bie-se que la recuolha nun habie sido feita. Mas notaba-se tambien la falta de cibismo de las pessonas que nun se ampórtan de deixar l lhixo ne l chano. Fiquei triste cul spectáclo. I tornei a lhebar ls mius papeles para casa. Talbeç pássen l anho nuobo cumigo.

27/12/07

Preguntas


Dues preguntas a que nun sei se sei respunder:

1 - L que se deseia quando se deséian Buonas Fiestas ou bun Natal?

2 - Datrás, na Cunselada, un cunselaba-se de la fame passada ou de ls aiunos feitos pul adbento, ou de dambos a dous. I agora de quei se cunsola un na Cunselada?


26/12/07

Mais ua pita que atrabessou la strada

Aqui hai cousa de dues sumanas, Tortulhas screbiu sobre ua bielha lhona, La Pita porquei atrabessou la strada?, i fizo un adbertimiento angraçada anquanto eimaginaba la respuosta de alguas pessonas afamadas. You achei grácia i dou-me la gana antrar ne l adbertimiento. Nun pude fazé-lo naqueilha altura, mas mais bale tarde que nunca. La pita, porquei atrabessou la strada?

Jesé Socras - Fui un momiento stórico, quando la pita atrabessou la strada, ye la proba de que l goberno stá ne l camino cierto i que ls sfuorços de ls pertueses stan a dar resultado.

Jesé Socras (mais tarde) - Ye perciso garantir que la pita nun atrabessou la strada sin pagar portaige.

Cavaco Silva (hai muito tiempo) - Deixai-la atrabessar. You só quiero que la déixen atrabessar.

Cavaco Silva (hai pouco tiempo) - Que ye perciso fazer para que mais pitas atrabéssen la strada?

António Guterres - La strada ten cinco metros de lhargura. Cada passo que la pita dá mide dous centímetros punto quatro. Quantos passos son percisos? Ora, trés bezes seis, dezuito, a debidir por siete dá... ye fazer la cuonta.

Santana Lopes - La pita atrabessa la strada i bós anterrumpeis la anterbista? L paiç stá boubo.

Mário Lino - Adonde ye que la pita atrabessou la strada? Nun foi na Marge Sul, porque alhá nun hai stradas, nun hai pitas, nun hai nada.

Mário Lino (mais tarde) - Se las pitas adebínan terramotos, esta atrabessou la strada para se refugiar na staçon de l Terreiro do Paço.

Freitas do Amaral - Debiemos ourganizar un campeonato de futebol antre pitas, raposas i perros, para pormober la paç antre ls animales.

Valter Lemos - Se la pita atrabessou la strada para faltar a la scuola, nun hai problema. Eilha depuis faç un eisame.

Isabel Pires de Lima - La pita atrabessou la strada, la strada foi atrabessado pula pita, fui un momento de ua enorme amportança cultural i foi un momento cultural mui amportante, i, i...

Jerónimo de Sousa - La camarada pita cumprometiu-se a deixar la strada quando l partido assí antendisse.

Luísa Mesquita - L Jerónimo de Sousa garantiu que la pita podie atrabessar la strada quando quejisse.

Luís de Camões - Las armas i pitas assinaladas / que de l'oucidental praia lusitana / por stradas nunca dantes atrabessadas / passóran inda alhá la Taprobana.

Jorge Palma - Anquanto houbir strada para andar / la pita bai atrabessar / anquanto houbir strada para andar.

Fernando Pessoa - Ai que prazer / nun cumprir un deber / Tener ua strada para percorrer / i nun l fazer.

Shakespeare (Hamlet) - Atrabessar ó nun atrabessar, ye la question.

Shakespeare (Hamlet, otra beç) - Hai mais pitas a atrabessar la strada, Hourácio, do que sonha la buossa bana filosofie.

Jasus Cristo - Quien nunca atrabessou ua strada, que atire la purmeira piedra.

Pedro (decíplo de Jasus) - Nun conheço la pita que atrabessou la strada. Nun conheço la pita que atrabessou la strada. Nun conheço la pita que atrabessou la strada.

José Carlos Malato - Yá fui mui feliç a atrabessar stradas.

Pinto Monteiro - Nun me admiraba que essa pita stubisse an scuita.

João César das Neves - La pita ye superior al galo, tal cumo la mulhier ye superior al home. Por séren seres superiores, la mulhier debe de quedar na cozina i la pita debe de quedar ne l polheiro.

Jerry Seinfeld - La pergunta ye: la pita inda ye mestre de l sou domínio?

Lili Caneças - Atrabessar la strada ye l cuntrairo de nun atrabessar la strada.

Cristiano Ronaldo - Se la pita nun se mexisse, se nun salisse de l polheiro i nun atrabessasse la strada, eilha nun rendie.

David Lynch - Se la pita se dedicasse a la meditaçon trancendental, tenerie mais auto-stima i nun tenerie necidade de atrabessar la strada.

Tortulhas - You yá stou cumo l otro: ua pita que sabe atrabessar, atrabessa; se nun sabe atrabessar, ansina; se nun sabe ansinar, ye ua antelectual.

Carla: gustar de la bida ten un précio!

*



Nestes dies, dei-me de cunta dua cousa que me chamou la atençon… solo, solo!… mas que me pareciu rebelador de ciertas mentalidades ende an Pertual...
Comentairos a perpósito de la relaçon que ten neste momento l Persidente francés, Nicolas Sarkosy, que se diborciou faç agora dous meses, cun aqueilha que alguns béien solo cumo la ex-manequin, Carla Bruni, que stá a ser denegrida dua maneira que nun ten talbeç l sou eiquibaliente aqui an França...
Por que rezon tanto scárnio an relaçon a eilha, solo a eilha, stou quaije cierta desso? Mas el nó…!
Solo por aqueilha que puode benir a ser la purmeira dama de França haber sido retratada znuda hai uns binte anhos?
Si, debe de ser esso…
Hai-los i hai-las tamien que delerían solo de pensar nesso ; mas l que a mi me parece patológico, nesse caso, ye essa tendéncia que ténen de botar las culpas quaije siempre… pa l home? Nó! El nó! Mas eilha si! Ua simplória, ua chabasca, que mais inda?
Passa-se que bou a defendé-la aqui mesmo, a aqueilha que puode benir a ser talbeç (ou talbeç, nó… I l que ye qu’amporta ?) la purmeira dama de la França.
Mas talbeç nun l fazisse cun tanta cumbicçon cumo l bou a fazer agora, anque nun tenga botado por Sarkosy, se un die nun tubisse almorçado an Paris, precisamente an casa de la família Bruni-Tedeschi, ls pais de Carla, mas tamien de Valéria i de Virginio, ls armanos deilha.
I depuis passa-se que ua cunhada mie, tamien sendinesa, trabalha mesmo an casa dessa família, depuis de haber trabalhado tamien ua amiga mie que andaba a saber de trabalho, depuis de haber acabado l liceu an Faro, para poder seguir studos de sociologie an Paris. La família Bruni-Tedeschi, ricos ampresários eitalianos que habien scolhido zde 1973 morar an França cun miedo de las Brigadas Burmeilhas, precisaba que alguien acumpanhasse siempre ls garotos i fui assi que la mie amiga algarbie fui a trabalhar para an casa deilhes… I depuis la mie cunhada...
Algua beç oubi dezir mal de la Carla ou de qualquiera outra pessona dessa família por parte dessa mie amiga ou por parte tamien dessa mie cunhada? Nunca! Pul cuntrairo, mesmo se la Carla ye cunsiderada, i esso todos l sáben, cumo alguien que gusta de la bida… Mas quien ye que nun gusta de la bida?
Mas esso nun serie ua razon bastante para you defender la Carla.
La mais amportante ye esta: depuis de haber sido ua de las top-models mais afamadas de l mundo, antre 85 i 97, passou a ser ua cantora-outora-guitarrista tamien, cunsidrada cumo ua de las melhores cantoras de França an 2003, artista cumo era tamien l pai, cumpositor de óperas, i tamien la mai, inda biba, pianista cuncertista, i tamien la armana, atriç i tamien realizadora de filmes…

Nua cançon que screbiu i que se puode oubir ne l Youtube «Tout le Monde»

diç assi Carla Bruni :
[...]
Il faudrait que tout le monde réclame auprès des autorités,
Une loi contre toute notre solitude,
Que personne ne soit oublié,
Et que personne ne soit oublié
Tout le monde a une seule vie qui passe,
Mais tout le monde ne s'en souvient pas,
J'en vois qui la plient et même qui la cassent,
Et j'en vois qui ne la voient même pas,
Et j'en vois qui ne la voient même pas.
Il faudrait que tout le monde réclame auprès des autorités,
Une loi contre toute notre indifférence,
Que personne ne soit oublié,
Et que personne ne soit oublié.
[...]

L que estas palabras quieren dezir an Mirandés ?

«Era preciso que todo mundo reclamasse junto de las outoridades
Ua lei contra toda la nuossa soledade
Que naide fusse squecido,
I que naide fusse squecido.

Todos tenemos ua sola bida que passa,
Mas nien toda la giente se lhembra desso
Beio alguns que la dróban i que até la scáchan,
I até beio alguns que nien sequiera la béien
I até beio alguns que nien sequiera la béien ;

Era preciso que todo mundo reclamasse junto de las outoridades
Ua lei contra toda la nuossa andefréncia
Que naide fusse squecido,
I que naide fusse squecido. »

Son estas palabras que a mi me parécen ser l mais amportante i que me lhieban a sentir tamien cunsideraçon por eilha. Ye todo un programa para Sarkosy, l lhiberal! Talbeç até seia ua buona cousa para el i talbeç you até ampece a mudar de oupenion i a tener ua eideia mais positiba an relaçon a el…

Mas nun ye esso que faç delirar alguns… L que le amporta a eilhes saber l que las pessonas sínten tamien na alma? Nun anténden essa lhéngua… defícele de mais para eilhes… mesmo quando las palabras i la moda até son dua simprecidade que salta als uolhos… Nun ye esso que béien!


Ouraçon


Cumo yá nun bou a tiempo de bos desear Feliç Natal, deixo eiqui ua ouraçon, a modo ua ouraçon, que tanto puode ser de Natal cumo de outro die qualquiera. Pido las palabras amprestadas, yá que las mies rezas me sálen mi ambrulhadas.




KYRIE

An nome de ls que chóran,
De ls que súfren,
De ls que acénden na nuite l fachuco de la rebuolta
I que de nuite se muorren,
Cun sprança ne ls uolhos i arames an buolta.
An nome de ls que suonhan cun palabras
De amor i paç que nunca fúrun dezidas,
An nome de ls que rézan an silenço
I fálan an silenço
I sténden an silenço las dues manos aflegidas.
An nome de ls que píden an segredo
La smola que ls rebaixa i ls muole
I máçcan las lhágrimas i l miedo
Anquanto la fame les duole.
An nome de ls que drúmen sien eira nien beira
nua cama de chuba cun mantas de bantaneira
l suonho de la miséria terrible i perfundo.
An nome de ls tous filhos que squeciste,
Filho de Dius que nunca más naciste,
Torna outra beç al mundo!



an Pertués

Em nome dos que choram,
Dos que sofrem,
Dos que acendem na noite o facho da revolta
E que de noite morrem,
Com esperança nos olhos e arames em volta.
Em nome dos que sonham com palavras
De amor e paz que nunca foram ditas,
Em nome dos que rezam em silêncio
E falam em silêncio
E estendem em silêncio as duas mãos aflitas.
Em nome dos que pedem em segredo
A esmola que os humilha e os destrói
E devoram as lágrimas e o medo
Quando a fome lhes dói.
Em nome dos que dormem ao relento
Numa cama de chuva com lençóis de vento
O sono da miséria, terrível e profundo.
Em nome dos teus filhos que esqueceste,
Filho de Deus que nunca mais nasceste,
Volta outra vez ao mundo!


José Carlos ARY DOS SANTOS

Lhume de l Natal II


Posque l claron se bie para alhá de l Bumioso!
Mirai que burralheira para las mies chouricicas!
I dízen que ten que durar anté l Die de Reis!

25/12/07

Houmanidade

*

Grünewald (1475-1528), “ La curceficion”
Museu Unterlinden, Colmar, Alsácia, até 2 de Márcio.


I pouco mais de trinta anhos mais tarde, aqui tenemos l resultado…
Biba la houmanidade !


24/12/07

Lhume de l Natal


San Pedro, Lhargo de las Eiras, a las 5 de la tarde



L lhume de l Natal de San Pedro stá pronto para le chiçcar. Yá puode nacer L Nino a la Sue buntade que, al menos, friu yá nun agarra.
Muitos fálan de celebraçones de eiquinócios, de eiterno retorno, ciclo ouniversal de la bida, rituales Celtas, cousas assi... Ye capaç de ser berdade, ye! You stou cumo diç Manel Claro: “cada un queda naquilho que le parece…”
L que you bos garanto ye que lhougo, ende pula ua de la manhana, uas chouricicas ambuldregadas an la cinza de l borralho (apuis de meia-nuite yá se puode quemer chicha), meia fogaça de l forno de la mie bezina i la bota que yá tengo çpindurada trás de la pourta…ah, rapazes, isso nun hai fuorça cósmica ounibersal que l puoda ampedir.
Inda po’riba diç que ban dous a pagar la remeia. You fai hoije 24 anhos, yá quantá que fui, mas inda stou eiqui capaç de rachar ua peinha!
Bah, se quejirdes aparecer porqui, un mordico i ua pinga cumoquiera que nun bos han de faltar!...
Anquanto i nó, bou-me anton a ber se se me angúlhen ls tronchos…nun me han de fazer muito mal, cul santido que stou an las chouricicas…

23/12/07

Natales que han de benir


Há de benir un Natal i será l purmeiro
an que se beia a la mesa l miu campo baziu

Há de benir un Natal i será l purmeiro
an que me han de lhembrar de modo menos claro

Há de benir un Natal i será l purmeiro
an que solo ua boç me lhembre a solas cun eilha

Há de benir un Natal i será l purmeiro
an que nun biba yá naide miu coincido

Há de benir un Natal i será l purmeiro
An que nien bibo steia un berso deste lhibro

Há de benir un Natal i será l purmeiro
An que tenerei outra beç l Nada a solas cumigo

Há de benir un Natal i será l purmeiro
An que nin l Natal tenerá qualquiera sentido

Há de benir un Natal i será l purmeiro
An que l Nada ganhe outra beç la quelor de l Anfenito

David Mourão Ferreira
Traduçon de Fracisco Niebro (2002)


[an pertués:
Há-de vir um Natal e será o primeiro
em que se veja à mesa o meu lugar vazio

Há-de vir um Natal e será o primeiro
em que hão-de me lembrar de modo menos nítido

Há-de vir um Natal e será o primeiro
em que só uma voz me evoque a sós consigo

Há-de vir um Natal e será o primeiro
em que não viva já ninguém meu conhecido

Há-de vir um Natal e será o primeiro
em que nem vivo esteja um verso deste livro

Há-de vir um Natal e será o primeiro
em que terei de novo o Nada a sós comigo

Há-de vir um natal e será o primeiro
em que nem o Natal terá qualquer sentido

Há-de vir um natal e será o primeiro
em que o Nada retome a cor do Infinito]

22/12/07

Bienbenido



Bienbenido a este blogue

Caro amigo Jesé Antonho;
Conheço-bos, senó pensaba
Que érades l demonho.

Cumo ye guapo i delgeiro
Passa l tiempo an que ambersamos:
Cun bersos demuda l mundo,
I tamien nós demudamos.

To la fuorça dun poeta
Nunca an bersos ye perdida:
Que ambersar ye outro modo
Cun que agarramos la bida.

Quien ambersa inda ten fuorça
Pa outros mundos sonhar:
Solo quien sonha, talbeç
Puoda un die neilhes spertar.

A las bezes ye un delor
La strada adonde un camina:
Tal delor bersos nun sánan
Mas son siempre ua malzina.

Quando conheço un poeta,
Quedo siempre agradecido:
Ye seinha de q'inda hai sprança
I l mundo nun stá perdido

Fonso Roixo

21/12/07

Ls raticos i ls ratones






Hoije, stando you eiqui solico, pansando cun mius botones, sin nada tener pra fazer, lhambrei-me de bos cuontar ua cuonta. Cumo nun tenie ningua pra dezir procurei na mie cabeça i lhambrou-me daqueilha que mos cuontou tiu Alfredo Cameiron. La de l camboio, que you gustei muito. Tamien me bieno a la eideia la de l ratico de Tie Ana Paixareira. Ua eideia lheiba a outra i lhambrou-me la stória que bus bou a cuntar. Pus aí bai, çpuis me direis se tengo ó nó rezon.
Yera tamien un ratico, ó melhor dito, un raton, puis trata-se dun rato grande, tan grande i tan baliente, que anté fizo parar ua strada. Trata-se de l Rato Cabreira! Nun sei se bós l cunheceis… tamien nun amporta… you tamien nun l cunheço. El alhá stá, bien zbulhado, naide l bei mas l cundanido nun deixa passar la strada que tanta falta mos fai.
Dezie-me anton:
- El nun se podie mudar un pouco mais abaixo ó mais arriba?
- Claro que podie. Assi you podisse mudar la mie casa i yá la tenie mudado pra Palaçuolo. Carai de rato que teimoso que el ye.
Bou mas ye a quedar porqui, l concho de l rato yá me stá a tirar de l sério. Bós que me dezis, armamos-lhe ua rateira a ber se assi mos deixa an paç? Nun sei que bos diga, cumo stan las cousas nun se puode dezir nada, nun seia que l rato me mande prander.
Ye solo ua cuonta i mal atropada, mas nun me saliu melhor. You bien bos dixe que nun tenie jeito pra cuntar nin pra fazer nada. Çculpai alhá l chochico, nun me buolbo a meter noutra.
Pronto yá deixo l Cabreira cun sue bida, yá me sal puls uolhos. Porqui me quedo mas bolberei. El ye teimoso mas you tamien.

Jesé Antonho Esteves
Lar S. José - Bumioso

Natal

Este tiempo friu ye l mais adequado pa l Natal. A las bezes na telbison, bemos outras pessonas de la parte de ambaixo de l eiquador a celebrar l Natal na praia. A mi nun me parece que seia Natal, quando ye Berano. Anton l que pónen ne l presépio? I l Pai Natal l que biste? Mas çpuis ben-me a l'eideia que hai outras relegiones, i que tamien ténen dreito al sou Natal, çfrente claro. Mas tamien eiqui bien acerquita de nós hai muitas çfrenças. Na nuite de la Cunsoada, bemos tamien muitas ourganizaçones nas grandes rues de las cidades a çtribuir caldo i bolho rei a las pessonas, que por rezones nin siempre sabidas bíben na rue. Son muitos ls Natales que hai, cumo se puode ber. You lhembro-me siempre dua frase dun probe que dezie - “ You gusto de l Natal, nó por mi, mas puls outros”, porque ls beio mais cuntentos.

A todos ls deste SITE i a todo l Mundo Buonas Fiestas i un Anho de 2008, cheno de salude.

20/12/07

Neste
Natal bOu
çpindurar ua
arble dentrO de
l miu cOraçOn i neilha
bOu çpindurar, an beç de
bOlas, ls nOmes de tOdOs
ls mius amigOs: Ls antigOs i ls
mais recientes; Ls amigOs de lOinge
i ls de piertO; Ls que beiO an cada die
i ls que ralamente ancOntrO; Ls que sOn
siempre lhambradOs i ls que, muitas bezes, fícan
squecidOs; Ls de las hOras defíceles i ls de las hOras
alegres; Ls que sien querer you magOei Ou Ls que sien
querer me maguÓrun; aqueilhes que pOucO me dében i aqueilhes
a quien muitO debO; Ls mius amigOs houmildes i ls mieus amigOs
ampOrtantes; Ls nOmes de tOdOs ls que yá passórun pula mie bida,
muitO specialmente tOdOs aqueiles que yá partírun i que lhembrO cun
muita sauidade. Ua arble de raízes mui fondas i de ramOs mui lhargOs para
que ls sous nOmes nun séian arrincadOs de l miu cOraçOn, de selOmbra mui
agradable para que la nuOssa amisade seia un repOusO
nas lhuitas de la bida.
Que seia Natal
todos ls dies de l Nuobo Anho.
Botos de um Feliç Natal i un Buono Anho Nuobo de 2008
cheno de Salude, Paç i muito Amor

Un Abraço
Leonardo Antão
20DEZ07

19/12/07

Eigualicos

*


La sumana atrasada, ambersando cua amiga mie un tagalhico d’anhos mais nuoba, mas que ten la suorte de ser mai de dous ninos guapos, un cun dous i outro cun quatro anhos, la cumbersa arresbalou nistantico pa las canseiras que dan ls ninos i quanto ye çfícele cuntentá-los, fazé-le las buntadicas todas. Ambaia-los, çtrai-los de las cousas malas, i a la nuite arrolha-los para se drumíren. Ser mai. Ende, ye que la cousa queda mala i nun ye fácele atar las puontas.
- You cunto-le cuontas, agarro ne ls lhibros deilhes cun zenhicos de bichos qu'eilhes mais gústan, leio bezes sien cunta, fago de pantemineira, de mono, fago de las mies tripas coraçon, mas l sentido deilhes stá birado para outro lhado. I quando you cuido que stou a lhebar a melhor i que las mies arrolhadelas i cumbersa fazírun magie, la pestanha alhebanta, spértan i alhá ben la percura de l questume.
- Mai, manhana si bamos al centro comercial i si me mercas l que you quiero?
- L die de las prendas yá stá a chegar i you inda nun tengo la mie?
- Mai, you astanho mereço que me merques todo l que quiero?
Éran estas i mais ua alforjada de cunsemiçones que a eilha le parécen ser d’agora i solo deilha, que la pónen dóndia. Se cuida la mie buona amiga, que la mai deilha i la mie, mesmo sendo noutro tiempo, bien dantes, nun tubírun estas canseiras, anganha-se bien. Cumo you m’alhembro de cumo era custoso para mi drumir, quando sabie que soutordie iba a la matáncia de ls cochinos a casa de mius primos! Cumo era çfícele drumir la nuite de Cunsoada, la nuite de l Anho Buono i de Die de Reis! I la nuite de biesperas de la fiesta de l Dous de Febreiro (Senhora de las Candeias), solo porque sabie que l’arreata quedaba de folga!
Acuntecie-me cun to las nuites de biesperas de dies de nomeada, quantas bezes solo porque nesses tenie uas quemenéncias para strenar ou lhambisquiçes? Serie solo puls doces ou roscos? Nun era, mas si porque se era nino. Yá mais crecido, quedaba an pulgas la nuite toda quando sabie que iba de buieiro pa l cerrado de la Gaga, adonde tenie siempre jolda, i habie jogos l die todo culs outros buieiros que alhá mos ajuntábamos.
Cuido you que ser nino, onte ou hoije las defrenças nun son muitas. Ser nino ye assi mesmo, zanquieto, alborotar-se cula cousas nuobas i de nomeda, sien suonho por ganas de custruir l sou mundo, culs jogos, cula cumpanha i las fiestas.
Se ne ls tiempos de hoije quieren cousas mais cumplicadas, las culpa nun ye deilhes, i se nós dantes nun las pediemos tamien nun teniemos la culpa. Ls tiempos son outros, todos l sabemos i inda bien, i l querer defrente. Mas las fantesies de ls ninos son armanicas.

Citaçon (André Gide)

“To las cousas yá fúrun dezidas, mas, como naide scuita, ye perciso tornar siempre a ampeçar.”
André Gide

Metro

Hoije spertei sin grande gana de salir de la cama. Quedar-me alhi na calentura a oubir la chuiba a bater na calçada parecie-me ua eideia purfeita. Mas l spertador nun cuncurdou. Ne l rádio, falaba-se de l alhargamiento de la rede de l Metro de Lisboua. Mário Lino zbalorizaba las críticas de falta de sigurança i dezie que se houbir un terramoto an Lisboua, bai a refugiar-se na staçon de metro de Santa Apolónia. Ri-me i lhebantei-me. Parecendo que nó, ampeçar l die a oubir boubadas, dá lhougo otro ánimo.
Parece que hoije, andar de metro ye de grácia. Yera isso que dezien las notícias i de fato, las puortas staban abiertas. Claro que para quien ten passe, como you, bai dar al mesmo, que yá paguei ne l prencípio de l més. L Metro de Lisboua yá me dou muitas alegries cumo por eisemplo la reçcubierta de un nuobo género de scrita: la scrita an lhibros de reclamaçones. Ye anteressante i até recebimos ua carta cun agradecimentos i çculpas mal amanhadas.
Spurmentai. Las rezones son muitas: ls malfadados camboios de trés bagones que mos ansínan cumo se sínten las pitas nos abiários, ls chips de cartones que nun funcionan, l andar debagaroso (specialmente a la nuite i a las fins de sumana), ls précios, la falta de simpatie de alguns funcionários, la falta de lhimpeza nalguas staçones, ls atrasos i las arrebalamentos financeiras nas obras (motibos de proua de l Ministro de Las Obras Públicas), etc. Isto yá para nun falar nas horas de punta, an que me dá la gana de spalhar cartazes a incentibar las pessonas a andar mais de carro.
Mas hai que admitir: assi i todo, l metro cuntina a ser un de ls meios de streporte mais práticos nas grandes cidades. Deixai-los anton festejar la einouguraçon de las staçones de l Terreiro do Paço i de Santa Apolónia. A mi ye que nun m'agárran alhá. Nin an caso de terramoto.

18/12/07

"Ferve"

Soube onte pul jornal que un grupo de pessonas se moblizou contra l uso abusibo de recibos berdes puls ampregadores, adonde se anclui l Estado. La situaçon de quien trabalha a recibos berdes ye mala, porque ye precária, nun tenén dreito a férias nin a licenças de maternidade ó paternidade, págan un hourror de ampostos i puoden ser çpedidos a qualquer altura. Isto para nun falar de ciertas situaçones que afétan todos ls trabalhadores precários, cumo la deficuldade an cunseguir cumprar casa, i l miedo de l futuro. La berdade ye que la precariedade ye l maior enimigo de la nuossa sociadade i stá a minar la cunfiança ne l futuro, a reduzir l cunsumo, a abrandar la economie, a deminuir las taxas de natalidade.
You quedo cuntento cun la criaçon deste grupo cuntra l abuso de ls recibos verdes, inda que ache que se debe de ir mais loinge ne l combate a la precariedade i na lhuita por ua globalizaçon más justa. De qualquiera maneira, bal la pena dezir que el referido grupo criou ua petiçon que puode ser assinada por qualquiera pessona, zde que tenga pul menos 18 anhos. Se quejirdes assinar la petiçon, cunsultai l blogue de l mobimiento:
http://fartosdestesrecibosverdes.blogspot.com/

17/12/07

A perpósito de meotes …


Habie scrito esta mensaige para Faustino Antão cun la antençon de la poner cumo cumentairo al sou redadeiro testo mas cumo iba afinal bastante lharga, pensei que fusse tamien ua buona eideia i ouportunidade poné-la aqui cumo testo… para mostrar que tamien sou capaç de screbir testos mais curtos... ou anganho-me ? Mas bien sei que nun ye esso l mais amportante. L que mais amporta, i esso todos l sabemos, ye l que cunseguimos sprimir i tamien transmitir de positibo als outros.

A perpósito de meotes anton…

You tengo un ou dous pares, nuobos inda porriba, aqui an França, que cheguei a trazer de Sendin. Nuobos porque nunca serbírun i anque séian bien guapos i mui bien feitos (feitos cumo manda la tradiçon cun quatro ou, melhor inda, cun cinco agulhas de fierro; quien ye que sabe inda fazer meotes? Yá poucas sáben! I homes, anton esso nien se fala!) siempre achemos, aqui an mie casa, que picában assi i todo un pouco ls pies i até nien ls calcien cumo ls calécen hoije ciertos meotes mais modernos. Anton nun ye berdade l que stou a dezir?…
Mas que puoden serbir ne l die de Cunselada, puostos al lhado de l presépio ou de l penheiro de Natal, para lhembrar que hai an casa uas almas cun mil ganas de recebir uas prendas, esso si, por acaso! I you, para dezir la berdade, inda tenerei que remexer an malas i malas nestes dies para saber adonde stan ls ditos meotes (Mudei de casa este Berano…); porque la gana de recebir you tamien (cumo ls ninos!) alguas prendas nun falta, nun falta nó! Mas nun m’astribo a dezir aqui todo aqueilho de que tengo gana… A nun ser que diga, mesmo assi… Ua por eisemplo, serie ua máquina dessas mui modernas, numérica nun ye berdade?, para sacar retratos … Aqueilha que outilizo a las bezes ye amprestada; se tubisse ua you tamien cumo muitos yá ténen (Que suorte la deilhes!), yá ponerie aqui mais retratos; inda onte passei an sítios cun paisaiges yá cubiertas de niebe que tenerien merecido uns retratos de ancantar cumo esses dous bien guapos que mos amostra aqui neste sou artigo, amigo Faustino.

Que San Nicolau, l Menino Jasus, ls Reis Magos, l Pai ou la Mai Natal de l Polo Sul ou de l Polo Norte (Tanto dá, faç friu i hai camadas de niebe alhá zde toda la bida quaijeque na mesma!) i nun sei quien mais inda (Nun dígan que nó !)… essa giente toda tan buona i generosa… mos traia a todos salude i felcidade mas tamien, cumo para si amigo Faustino que tubo la buona eideia de mos falar aqui de meotes nestes dies an que l friu yá aperta tanto, muita anspiraçon i retratos bien guapos cumo esses que mos ínchen a todos tamien de satisfaçon i alegrie.
Uns dies mui felizes anton, para si cumo para todos ls que gústan de ler este sítio frolido todo l anho mesmo ne ls dies mais frius de l eimbierno, para ir purparando este nuobo Natal que se aprossima… que se aprossima cada beç mais i mais!
Quien ye que nun l sabie?

La panela de polbo

[Crónica publicada ne l jornal Público de 16 de Dezembre de 2007]

Yá quaije ua sumana que staba el solo na barraca, muntada an pie l eidefício de binte pisos que agora andában a fazer. De ls trés, solo el quedara: un, galhego, habie-le dado la belharaça a la última de la hora i dixo que yá nun aguantaba mais un anho sien s’ir a passar l Natal a la sue tierra; outro, algeriano, habie salido yá por ende un més sien dezir al quei i porquei, mas el siempre tubo l’eideia de que alguien de la família se le haberie muorto ou cousa aparecida. Houbo alguns de las barracas acerca que s’ajuntórun, mas el nun quijo cuontas cun naide, nien tenie gana de çúcia, que esso inda l deixaba mais triste. Habie mercado ua mano de polbo seco, yá uns dies, i ponira-lo de molho por to la semana. Scachonaba agora nua panela, cun tronchos i patatas a la par. Fura siempre esse l sou quemido na nuite de Cunselada.

A cierta altura inda pensou ir tamien a passar l Natal cula família, mas staba un tiempo steporado i mais balie guardar la biaige pa l berano. Stá bien que las suidades éran agora mais fuortes, mas un die tornarie d’afatibo i tenerie muito tiempo para passar l Natal cula família. Mais amportante que l Natal siempre fura tener cun quei mercar l polbo, cun quei aguantar la salude, cun quei amparar l’eiducaçon de ls rapazes. El alhá tenie las sues cuontas cun Dius, que iba acertando andrento del, mas nunca fura de missas i outras cousas assi de fazer de cuonta. Este yá era l quarto Natal que passaba fuora de casa, i l die a seguir cuntinaba cula mesma carambina a antranhá-se-le até la raíç de las benas. Stá bien que gustarie de ir até la fogueira que, a esta hora, habie de star a bruar ne l Sagrado; stá bien que l sonido de la gaita le chegaba yá andeble na manginançon, mas era quanto bundaba; stá bien que nun iba a jogar la partida de çueca, cul armano i ls cunhados, essa çculpa para tener siempre a la borda de l lhume l cacharro de bino morno, mas cacharro eilhi nun le faltaba i la çueca çpensába-la bien; stá bien que al die apuis de l Natal nun tenie de ir a trabalhar i scachar la carambina que se agarrara a todo l xantié, mas era para esso que el staba alhi, a miles de quilómetros de la sue tierra, staba alhi para ganhar la bida del i de ls que alhá quedórun.

Yá staba cozido l polbo, que bafeaba a la par de ls trochos i las patatas. Éran uito de la nuite quando metiu a la boca la purmeira garfiada. De tan buono, l polbo lhembraba-le un que comira uns anhos atrás i fura a mercar a la Spanha. Als poucos, fui cumo se fura comendo a la par de ls que deixara an sue casa, an Pertual, ua casa pouco defrente daqueilha barraca porbisória. Nesto, passou-le pula cabeça que l polbo que alhá comien fura mercado cul denheiro que el ambiara: al fin, todo fazie sentido i nien raça de suidade quedara. Essa eideia agarrou-se-le de tal maneira que fui l Natal del. L Natal mais cuntento que inda hoije se lhembra de haber passado an to la sue bida, un Natal passado de l lhado de quien dá, cumo siempre fura la bida del. Nun quiero tornar a passar por el, lhembra-se agora, mas hai cousas que nun cumben squecer.

Amadeu Ferreira

15/12/07

Meotes

*


Fui bien mais tarde que you soube que ls meotes serbien para mais algo que nun fusse para ls pies.
Meotes feitos de lhana, dada pulas canhonas, çquilada puls çquiladores, lhabada, cardada, filada, i las maçaruocas apuis lhebadas al sarilho para fazer ls nobielhos. Esso fazie mie mai, que ne ls cachicos de tiempo que le sobrában a ser pastora ou buieira, fazie meia.


Ls meotes.
Aqueilhes meotes que me calcien ls pies, que me ajudában a bencir l friu de las geladas, nebones i de l cenceinho.





Cousa buona, you que l diga, esta berdade nun ye anquemendada.
Mas cumo ampecei a dezir ne l ampeço de l testo, solo bien mais tarde ye que bin a saber que tamien serbien para cuntar ua lhienda. Fui assi
Diç la lhienda que als oubidos de San Nicolau chegórun amboras de que habie na pobaçon trés rapazas que éran mui probezicas, tan probezicas que nun tenien mais que uns meotes para cada ua, nien denheiro para se casar, un deseio de las trés. Quando molhában ls meotes ponien-los çpindurados na chemineia, al pie de l borralho, para pula nuite quedáren secos.
San Nicolau cheno de bundade i amigo de fazer l bien, fui-se pula calhada de la nuite (debie de ser la nuite de bint’i quatro para bint’i cinco de Dezembre) i, para nun ser çcubierto, botou uas monedas d’ouro pula chemineia abaixo, que se caírun andrento de ls meotes de las rapazas probezicas. Quando, soutordie, fúrun por eilhas ancuntrórun las monedas, i cun eilhas fázirun la boda.
La lhienda nun diç, mas cuido que si fazírun ua boda guapa i fúrun mui felizes.
Assi sendo, i inda bien, ls meotes nun sírben solo para calcer ls pies mas tamien l coraçon de muitos. I nun tiempo de que muitos percísan de l coraçon caliente, bamos a ousar ls meotes. Para que la tradiçon seia l que era, ne l dar als que mais percísan i inda téngan deseios.

14/12/07

Lhibartai Ingrid ! Lhibartai-la ! (cuntinaçon)

*
Fernando Botero, “Masacre en Colómbia”,
2000, Pintura (Óleo/Tela), 147 x 210 cm



(Cuntino aqui l miu testo yá que fui ampossible poné-lo todo dua beç)
[...]
Lhuitar hoije, a las claras i cun cumbicçon, pula lhibardade de Ingrid Betancourt i de ls 3000 refenes que ténen la bida deilhes antre las manos de las FARCs na Colómbia, nun será para l mundo anteiro (i nós tamien) ua maneira de lhuitar tamien contra todos esses tráfegos de drogas que custitúen ua praga para muitas famílias i muitas sociedades an todos ls países de l mundo?

Quien ye que se sinte totalmente de fuora?
You, nó. Ye por esso que mais quiero agir you tamien, tentando fazer qualquiera cousa…
Pouca cousa ?! Mas l que ye qu’amporta? Ye melhor fazer pouco do que nun fazer nada… I esse pouco, quien sabe, até ye capaç de ser muito…
Solo mais ua cousa. Ye ne l die 25 de Dezembre que Ingrid Betancourt faç anhos… Zde l die an que fui raptada, bai a fazer por cunseguinte seis anhos, drume quando puode i quando la déixan drumir (yá que las FARCs la oubrígan a eilha i als outros refenes a zlocar-se cunstantemente) nua maca, i solo ten para se tapar l casaco de ganga que tenie quando fui raptada… i parece, cumo eilha chegou a screbir nas poucas cartas que cunseguiu mandar a la família zde anton (mas cartas cun muitas páginas i mui eimocionantes cumo la última que screbiu), que las nuites son bien fries, giladas até, nessa selba de l zaspero, an pie de la Cordilheira de ls Andes… Alhá na Colómbia, bien loinge de nós… ou pul cuntrairo tan acerca, talbeç !
Lhibardade por cunseguinte para Ingrid i todos ls refenes de la Colómbia cumo de todos ls países de l mundo! Lhibardade para todos eilhes! Lhibardade!

N.B. Spero haber ajudado a sclarecer la situaçon: la repunsabilidade de l goberno de l presidente Alvaro Uribe (eileito dues bezes an cundiçones mais que suspeitas) an relaçon a la maneira cumo las cousas se pássan i l drama que bibe grande parte de ls Columbianos, hai yá agora mais de quarenta anhos, parece andescutible (Ye tamien la oupinion de toda la família de Ingrid Betancourt). I por atrás del, quien stá tamien? Alguns ou muitos até que nun s’ampórtan cun l que se stá a passar naquel paíç…
Nun quédemos anton de braços cruzados! Fágamos tamien qualquiera cousa para que seia siempre defendida la lhibardade! I la paç tamien. Lhibartai Ingrid! Lhibartai-la!

Ana, Millau (Aveyron, França), 14 de Dezembre de 2007.

Lhibartai Ingrid ! Lhibartai-la !

*


Quatro bezes por semana, ne l camino que me lhieba pa l trabalho, passo (nun puodo dezir «atrabesso» por bias deste redadeiro testo de Tortulhas, subretodo que bou a falar dua cousa que nun dá para rir!) por ua pequeinha aldé aqui ne l Sul de la França que nun ten mais que cien ou duzientos habitantes; antretanto, lhougo a la antrada, por baixo de la placa que andica l nome de l’aldé, aparece la seguinte anscriçon:
«Ingrid Betancourt: citoyenne d’honneur de la commune», que quir dezir: «Ingrid Betancourt: cidadana de honra de la fraguesie ».
Hoije, an França, nun hai naide que nun cunheça ou que nunca tenga oubido falar neilha: «Ingrid Betancourt» i anscriçones ou einiciatibas cumo essas hai-las als milheiros an muito sítio, sien falar de grandes cartazes, adonde aparece tamien l retrato dessa mulhier inda jobe i bien guapa, mas profundamente marcada agora por aqueilho que le stá acuntecendo, que fúrun i cuntínan a ser puostos an lhugares mais amportantes ou coincidos cumo por eisemplo na façada de ciertas cámaras cumo ye l caso de la de Paris, mui amponente, ou tamien por eisemplo la de Montpellier, cidade que solo queda a pouco mais dua hora de carro de l liceu adonde ansino astanho…

Mas será que ende an Pertual tamien yá oubistes falar neilha i sabeis quien ye Ingrid Betancourt?
Ua mulhier de 46 anhos, mai de dous filhos, i que zde hai quaije 6 anhos fui raptada, cumo mais outras 3000 pessonas, na Colómbia, pulas FARCs…

Nun se falarie talbeç tanto neilha aqui an França cumo ye l caso (menos, penso, cumo ende an Pertual pula cierta), se Ingrid Betancourt que ye de nacionalidade colombiana nun tubisse tamien la nacionalidade francesa. Nacionalidade que recebiu al casar cun un francés, mas tamien porque fui an França que fui criada i se formou.

Filha dun antigo menistro de la Eiducaçon de la Colómbia que depuis acupou l cargo de ambaixador de l paíç del na UNESCO, an Paris, nacida an Bogotá, chegou a coincer, antre outras personalidades marcantes, grácias a las funçones eisercidas pul pai, l poeta chileno Pablo Neruda, eigualmente ambaixador i home político que defendie ls balores de la democracie an toda la América Lhatina i particularmente ne l paíç del que caiu an 1973 nas manos (i nas garras tamien!) de l ditador Augusto Pinochet …
Formou-se Ingrid Betancourt an Ciéncias Políticas («Sciences Politiques» ou mais simplesmente «Sciences Po», cumo dezimos nós aqui an França), chegando a ansinar eilha tamien nessa eilustre anstituiçon sediada na capital francesa i a tener até cumo colega porsor, Dominique de Villepin, que fui purmeiro menistro zde 2005 até l més de maio atrasado, neste último mandato de l Presidente Jacques Chirac.
Mas an 1990, Ingrid decide tornar pa l sou paíç de ourige, la Colómbia, metendo-se na bida política onde la mai era tamien senadora i tornando-se mui debrebe deputada, criando un nuobo partido cun l nome de « Ouxigénio Berde » i tornando-se eilha tamien senadora. Staba-se a purparar para ser tamien candidata nas eileiçones presidenciales contra l atual presidente Alvaro Uribe, cun un programa de lhuita contra las anjustiças socio-eiconómicas, la corrupçon i ls narcotraficantes, i de busca tamien dua soluçon de sustituiçon a las culturas de la coca – planta de adonde se saca la cocaína -, quando fui raptada an febreiro de 2002, eilha i la sue diretora de campanha Clara Rojas, pulas FARCs, sien zde anton nunca habéren sido lhibertadas, nien ua nien outra…
Yá faç quaije seis anhos por cunseguinte que dura esse calbairo, loinge de todos i an particular de las familhas i de ls filhos, ne l meio de la selba, al pie de la cordilheira de ls Andes, i la última carta que Ingrid mandou hai pouco a la mai i que fui an parte tornada pública dá claramente a antender que bai deixando de tener fuorças para cuntinar a lhuitar pula sue subrebibéncia a tal punto que até tentórun anterbenir, antre outros, dous presidentes: Hugo Chavez, l presidente de la Benezuela, presidente cun eideias de squierda, cumo todos sáben, mas tamien l presidente francés eileito hai pouco tiempo, Nicolas Sarkozy, nun çcurso que fui tamien traduzido pa l spanhol i adonde el se quijo deregir diretamente al xefe de las FARCs, Manuel Marulanda, tamien coincido por Tirofijo, cunsiderado cumo l mais bielho «guerrillero» de l mundo, para pedir la lhibertaçon de Ingrid…

Mas quien son afinal las FARCs, quien son eilhas ?
Dízen alguns, cumo aparece na Wikipédia: «Son las Fuorças Armadas Rebolucionairas de la Colómbia: ua ourganizaçon rebolucionaira de anspiraçon comunista, eilegalmente armada, que obra pul uso de métodos de açon direta. Fui criada em 1964 cumo aparato melitar de l Partido Comunista Colombiano, sendo cunsiderada pul goberno de la Colómbia, pul goberno de ls Stados Ounidos i pula Ounion Ouropéia, antre outros, cumo ua organizaçon terrorista por sues açones nun solo contra l goberno, mas tamien contra cebiles i infra-struturas. Cun arrimado antre doze a dezuito mil membros (aprossimadamente 20 a 30% deilhes son recrutas cun menos de 18 anhos de eidade), las FARCs stan presentes an 35-40% de l território colombiano, specialmente nas selbas de l sudeste i ne ls prainos an pie de la Cordilheira de ls Andes… Segundo ls EUA, las FARCs cunsíguen financiamento por bias de storsones, sequestros i tráficos de droga...»
Na realidade todo esto ye mais cumplexo que l que parece porque al mesmo tiempo, naquel paíç, hai tamien ourganizaçones paramelitares de strema-dreita i un presidente de la república, Alvaro Uribe, de anspiraçon lhiberal, que chegou a star amplicado el tamien ne l tráfico de droga, cumo suspéitan alguns, subretodo quando acupou l cargo de prefeito i tamien bareador de la cámara de Medellín, i que chegou, esso todos sáben, por eisemplo a outorizar abiones a botar yerbicidas de la marca Roundup de la firma americana Monsanto, an grandes quantidades, anriba de grandes cachos de floresta tropical para tentar acabar cun la cultura de la coca, prejudicando tamien grabemente la salude de las populaçones locales i andígenas…
Se todo esto mos parece cumplexo i até cumplicado i sien aparentemente ningua lhigaçon possible cul que mos antressa aqui, la lhéngua mirandesa, nun deixa de ser berdade antretanto que hai un cierto númaro de cousas bien fáceles de antender i que dében de chamar eimediatamente la nuossa atençon a todos i a nós tamien.

Por eisemplo, cumo stá claramente stipulado ne ls artigos 1 i 3 de la Declaraçon Ounibersal de ls Dreitos Houmanos de Las Naçones Ounidas, naide ten dreito de atentar grabemente contra la lhiberdade de naide. Naide ten - i las FARCs tampouco tenien ou ténen - l dreito de sequestrar pessonas cumo ye l caso hai quaije seis anhos agora de Ingrid Betancourt que nun fazie mais nada que respeitar la lhibardade de todos, sien falar de las 3000 mil outras pessonas zaparecidas cumo eilha que cuntínan a star antre las manos de las FARCs. Quien son eilhas anton, essas Fuorças Armadas Rebolucionairas de la Colómbia, senó terroristas tamien berdadeiramente?

Lhembro-me de haber assinado, yá faç trés anhos agora, ua petiçon para pedir, yá na altura, la libertaçon de Ingrid Betancourt. Fui ua colega mie, tamien porsora, que un die mos chamou l'atençon i acabemos por ser muitos a assiná-la.
Inda hoije, eisiste ua petiçon on-line para pedir aqueilho que tarda yá muitá…
Ancontra-se por eisemplo ne l seguinte site:
http://agirpouringrid.com/base/article.php3?id_article=74

Achais que nun bal la pena?
Ye ampossible dezir ua cousa dessas i nun fazer nada. Lhémbremos-mos que las piores cousas que puoden acuntecer nestas situaçones ye la eignoráncia, la andifréncia i al fin l squecimiento i l abandono! Até la própia família de Ingrid stá cumbencida que se nun tubíssen falado tanto ne l caso deilha como falórun zde l ampeço de l sou sequestro, Ingrid yá nun serie deste mundo cumo yá acunteciu a muitos.

13/12/07

La pita porquei atrabessou la strada?


Hai ua lhona, ua spece dua lhona, que diç que yá ampeçou ne l seclo XIX, i que agora stá mi strampalhada pula anternete.
You ancontro-le algua graça, puode haber quien nun le ancontre niua. La cousa ye anton poner ua pregunta un cachico chocha - “La pita porquei atrabessou la strada?” - i apuis manginar las respuostas que alguas figuras coincidas darien a la tal pregunta.
Las respuostas nunca stan cumpletas, hai bariaçones, i dende poderá benir muito de l anteresse.
You inda solo l bie screbido an anglés, de maneira que quiero ser l purmeiro a fazer la áfrica de spurmantar an Mirandés.

LA PITA PORQUEI ATRABESSOU LA STRADA?

ALBERT EINSTEIN – Se fui la pita que atrabessou la strada ou se fui la strada que se bulhiu por ambaixo las patas de la pita depende de l punto de bista de quien bei.
ARISTÓTELES – Ye de la naturaleza de las pitas atrabessáren stradas.
BALANTIN LOUREIRO – Ye mantira! An Gondomar solo ls de acá ye que atrabéssan stradas, nunca niua pita atrabessou strada niua eiqui!
BILL CLINTON – You nun atrabessei la strada cun niua pita. Torno a dezir: you nunca atrabessei niua strada cun essa pita.
BILL GATES – La Microsoft acaba de poner ne l mercado l MicrosoftPita2007 que nun atrabessa solo stradas, mas tamien pon uobos, arquiba dequemientos i fai cuontas. Ye más buono i más legeiro que l MicrosoftPita2000, que a las bezes ancrababa ne l meio de la strada.
DARWIN – Fui l passo lógico apuis de decer de las arbres.
DESCARTES – Se la pita atrabessou la strada, ye porque eilha eisiste.
D. JUAN CALROS – Mas porquei nun bos calhais cun essas cumbersas de pitas i de stradas.
DURON BARROSO – Para ir de la mano squierda para la mano dreita de la strada.
ERNEST HEMINGWAY – Para se morrer. Ambaixo de la chuba.
FREUD – Stardes assi tan zanquietos por bias de ua pita atrabessar la strada diç bien de la buossa ansegurança sexual i, quien sabe, de ls deseios houmosexuales de la buossa subcuncença.
GALILEU GALILEI – I, assi i todo, eilha atrabessa!
GEOGE W. BUSH – Eiqui l que amporta ye saber se la pita stá de l nuosso lhado de la strada ou de l outro lhado. Naide puode quedar ne l meio de la strada!
MAQUIAVEL – I quien quier saber alhá porquei! La pita querie ir pa l outro lhado; se fui pul chano, se fui pul aire, porquei fui, isso nun amporta. L que cunta ye que eilha stá de l lhado de alhá.
Mª LURDES RODRIGUES – Çque la pita nun haba sido mandada por niun sendicato, nun beio porblema niun an que atrabesse la strada.
MARTIN LUTHER KING – You tengo un suonho! Beio un mundo adonde las pitas seian lhibres de atrabessar todas las stradas sien naide les procurar porquei l fáien.
MIU ABÓ – Ne l miu tiempo, naide procuraba porquei las pitas atrabessában la strada. Dezien-mos que las pitas tenien atrabessado la strada i yá staba.
MOISÉS – I Dius deciu de ls cielos, i dixo-le a la pita: “Atrabessa la strada!” I la pita atrabessou, i todos quedórun mui cuntentos, i houbo muita alegrie, i lhoubórun l Senhor...
NEIL ARMSTRONG – Fui un passo bien pequeinho para la pita i un poulo bien grande pa todo l polheiro
NOTÍCIA TVI – Nun perdades, yá a seguir! Zgrácia ne l meio de la strada! Más ua bítima mortal! Ua pita eilegal fui ancuntrada na baleta de ua strada, an cundiçones mi misteriosas. La família an stado de xoque! Apuis de l anterbalo!
PINTO DA COSTA – La pita tener atrabessado la strada a la bista de to la giente, i solo l senhor árbitro nun haber bisto, ye bien ua proba de cumo ban las cousas ne l futebol pertués.
PLATON – Porque la Berdade staba de l outro lhado.
SADDAM HUSSEIN – La ato de la pita amperialista fui ua oufensa al pobo de l Eiraque i a la lei de l porfeta. Que naide se admire se botarmos 50 toneladas de gaç tóxico anriba de to las pitas desse polheiro.
SALBADOR DALI – L peixe.
SANTANA LOPES – Qual pita? Adonde stá la pita?...
TORQUEMADA – Deixai-mos 10 minutos solo you i la pita i yá bos digo.

i la mie faborita

AMADEU FERREIRA – Isso ye mui anteressante, sabeis?! Strada nun quier dezir bien l mesmo que camino. Strada ye ua palabra que ben de l lhatin….
(i apuis síguen-se dues páginas de splicaçones subre la stória de la palabra, l sou uso nas lhénguas i dialetos de to la península, de cumo chegou al Mirandés, i la stória de la palabra pita, i de cumo se cunjuga atrabessar....i de l que se quejir saber).

10/12/07

Mandrágora

L próssimo fin de sumana (sesta i sábado), na Sociedade Guilherme Cossul (abenida D. Carlos I, nº 61, 1º andar, Lisboua), la associaçon Mandrágora apersenta la pieça de triato "A Mandrágora", ua berson de Manuel Almeida i Sousa de la pieça houmónima de Nicolau Machiavel.

Atores: Bruno Vilão, Bruno Corte Real, Gonçalo Matos, Marco Ferro, Ricardo Mestre, Rita Penim i Sara Ferreira. Sonido al bibo: Igor Sousa. Cordenaçon Técnica: Miguel Matias. Guarda Roupa: Colectivo Mandrágora. Greilha Sonora: Ricardo Mestre. Ancenaçon i Testo: Manuel Almeida e Sousa.