28/06/13

“Cuntar ls galhos” (ua brincadeira de rapazes)



Quando you era garoto (anhos 50, 60) de l seclo atrasado, era quemun antre ls rapazes “cuntar ls galhos”, brincadeira que cunsistie an quadrilha (grupo) agarrar un, até nien percisaba de ser l mais nuobo nien l mais fraco ou çfaborecido, uns agarrában-lo puls braços outros pulas piernas i abaixando-le ou abrie-le l fecho de las calças, agarrar na cousa (cun que se mija) ou las bolas i puxando, se fazie ua cuntaige.

I l cuitado, nada puodie fazer a nun ser quedar culs galhos cuntados, las delores, la baidade cumpremetida, muita bergonha, porque la quadrilha nun se cuntentaba an fazer-lo mas inda porriba galhofaba i fazie baler las sues proezas, muitas bezes las lhágrimas corrien pula cara abaixo, i las rábias amouchadas.  

Mas todo esto tenie haber cua cultura hardada, que benie de outros tiempos, sien saber qual ra rezon, sabe-se alhá de quantos anhos arreculada, als uolhos de todos até s’asparcie a algue que nun passaba dua maldade i que dende nun benie mal nanhun, yá era assi i assi tenie que cuntinar.

Mas será que nun benie?

 Hoije you tengo las mies dúbedas que nun benisse. Nunca fui de cuntestar ou julgar l que hardabamos, muito menos questumes i tradiçones, falo de las cousas i dou la mie oupenion, tentendo dar siempre un çcunto als tempos que se bibíen i l que la ciência i sabedorie a esse tiempo ouferecie. Porque, i ye berdade, bibiemos muito ancerrados, sien lhigaçones nien cundiçones de saber s’un garoto, que l sou cuorpo medraba, percorrendo todo un caminho natural de formaçon, adonde las sues faculdades de macho stában a arrumar-se die a die, l sou cuorpo a tomar modos d’home, quando era molestado esso nun anterbenie para parar l ciclo natural.

Quando hoije se fala tanto, i inda bien, de las cousas que fázen als ninos i ninas, als rapazes i rapazas,  que son oufendidos i mal tratados por giente sien carátle (predadores) i essas ouféncias corporales bénen a deixar las sues marcas para siempre, quando eilhes fúren homes i mulhieres, será que esso tamien nun era ua maldade que deixou an muitos melas!

Todos (ou quaije) partecipórun i fui bítema deste jogo, desta tradiçon, maldade, prática de las tierras de l praino mirandés, i acuontra esso nada se puode fazer, fazien-se cousas que só agora sabemos que nun éran buonas, porque l mundo melhorou, porque l mundo ten çponible muita mais i melhor anformaçon.

Mas, cuido you, l mundo inda ten muito caminho para andar, nesto que toca a tener respeito puls ninos i ninas, inda son muitas las amboras de las zgrácias to ls dies.

Na mie tierra yá mos podemos agabar que esta prática, esta malbadeza de “cuntar ls galhos” yá nun se fai.  

27/06/13

L ansino de l mirandés an Lisboua, un Cachico de stória




Stábamos an Outubre de 2001 quando ampeçou l purmeiro curso de Lhéngua i Cultura Mirandesas na Casa De Trás ls Montes I Alto Douro. You i más un grupo arrimado a uas binte pessonas alhá aparecimos para tener la purmeira classe de mirandés. L porsor era l persidente de l’Associaçon de Lhéngua Mirandesa, Amadeu Ferreira. Lhougo nessa purmeira aula l porsor Amadeu Ferreira dixo l que se querie cun aquel curso que eirie a tener la duraçon de trés anhos letibos i assi al lhargo desses trés anhos fumos daprendendo las regras de la scrita i de la lheitura i muita stória i cultura mirandesas que l mais de nós çcoincie.
Chegados al final desse purmeiro curso i cumo la spriéncia habie corrido mui bien, nun se podie parar. Cumo you i más dous Zenizienses habien fazido parte deste curso i todos nós pertenciemos als uorganos sociales de “l’Associaçon Nial de La Boubielha”, adonde íbamos falando desta nuossa nuoba spriéncia i çpertando curjidade an muitos deilhes. Cumo habie un bun grupo de pessonas dessa Associaçon cun ua gana mui grande para daprender l mirandés, las dues Associaçones fazírun ua parcerie pa la realizaçon dun curso an Corroios. Assi, l’Associaçon Nial de la Boubielha quedaba ancarregue de arranjar ls alunos i las anstalaçones para dar las aulas i l’Associaçon de Lhéngua Mirandesa quedaba repunsable pul ansino. Cumo tamien habie un grupo d’antressados an Lisboua habie que assegurar ls dous cursos i cumo l porsor Amadeu nun podie star an dambos ls lhados quedou cumo cordenador i scolhiu cumo sous colaboradores an Lisboua Bina Cangueiro i pa l curso de Corroios Francisco Domingues, dambos a dous yá cun l purmeiro curso de trés anhos feito.
Estes segundos cursos tubírun l sou ampeço an Outubre de 2004, sendo l de Lisboa na Scuola ‘’Oxford School’’ i l de Corroios na ‘’Associação Cultural e Recreativa Alto do Moinho’’. Dambos a dous corrírun mui bien i cumo estes cursos éran abiertos a l’antrada de nuobos alunos, quando na fin de ls trés anhos l mais de ls alunos chegou al fin de l curso eilementar de Lhéngua i Cultura Mirandesas, habie alguns que solo tenien dous anhos i fui por essa rezon que l curso cuntinou an 2007/2008 an Corroios, podendo ls alunos de Lisboua que stubíssen nessas cundiçones ir a essas aulas. Nesse anho quedou repunsable pulas pulas Francisco Domingues tenendo cumo colaborador Basílio João que habie acabado l segundo curso. La parte de la Stória i la Cultura Mirandesas quedórun de la responsablidade de Amadeu Ferreira, fazendo ua palhestra ua beç an cada més als sábados adonde stubírun persentes ls alunos desse anho, antigos alunos i outras pessonas antressadas.
An 2008/2009 nun habie l númaro de pessonas antressadas para garantir más un curso, mas habie muitas que querien cuntinar a aprofundar ls coincimientos de stória i cultura mirandesas. Assi, l’Associaçon de Lhéngua Mirandesa treminou a ourganizar palhestras mensales als sábados dadas por Amadeu Ferreira uas bezes an Lisbou i outras bezes an Corroios. A la par destas palestras i tamien ua beç an cada més fizo-se un curso abançado an formaçon de palabras an mirandés para quien yá tenie l curso eilementar de Lhéngua i Cultura Mirandesas. Este curso fui dado an Corroios por Amadeu Ferreira cun la colaboraçon de Alberto Bautista antigo aluno de mirandés i doutorando an formaçon de palabras an mirandés na ounibersidade Cumplatence de Madriç.
An 2009/2010 cumo habie outra beç pessonas antressadas abriu-se un nuobo curso cun ampeço na scuola Oxford School an Lisboua, más cumo ls alunos éran muitos i las salas éran pequeinhas tubímos que mudar pa la sala de reuniones dua ampresa dun aluno. Eilhi stubímos dous anhos passando apuis pa la casa de Trás ls Montes. Tal cumo se habie passado yá an Corroios tamien eiqui chegados al fin de ls trés purmeiros anhos 2011/2012, habie alunos que solo tenien dous anhos d’ ansino i habie que cuntinar cun eilhes. Assi, l curso cuntinou cun estes alunos an 2012/2013, sendo las aulas asseguradas por Francisco Domingues i por António Cangueiro, habendo palhestras ua beç an cada més dadas por Amadeu Ferreira subre la Stória i Cultura Mirandesas.
Para alhá destes cursos de lhéngua i cultura mirandesas dados an Lisboua, muitas fúrun las palhestras dadas an scuolas i associaçones al lhargo destes anhos. Destes cursos salírun muitos de ls scitores de testos publicados na fuolha mirandesa i an blogues i alguns deilhes ténen yá lhibros publicados an mirandés. Stá de parabienes l’Associaçon de Lhéngua Mirandesa por haber feito este trabalho i todos ls que dórun l sou cuntributo pa la custruçon desta tan grande obra de l ansino i dibulgaçon de la Lhéngua i Cultura Mirandesas. Un bien haia bien grande a l’ Associaçon Nial de la Boubielha, a la Casa de Trás ls Montes, a l’Associaçon Cultural i Recreatiba do Alto do Moinho, a la scuola Oxford School i a todos ls alunos a quien ansinemos alguas cousas de mirandés, mas cun quien daprendimos muito más.
Francisco Domingues (porsor de mirandés)




Almuorço de ancerramiento de la classe de mirandés an Lisboua


Sinte-se l aire que assopra ancanhado pula sierra i la maresie que se mos achega a las narizes. Amostra-se l mar a zlhado de l’ Eiriceira, chama-se la tierra, Soeira, un pouquito antes de chegar a la praia de S.Julian.  «Bien benidos a nuosso houmilde, Terreno», diç  Harminio, aluno de la classe de mirandés i que foi l anfatrion de l’almuorço de ancerramiento de la classe de mirandés an Lisboua.  Apersenta mos sue familha: Olimpia, la mie tie, ls mius filhos, Pedro, Juan i Tiago. Todos eilhes mui amables,  un bien haia a todos i agradecimiento special a l assador de las sardinas, Juan i claro a sue tie, Olimpia. Puode-se dezir de la classe de mirandés que ye ua familha alhargada que, al lhargo l anho, se ancuontrou a las quartas a la nuite na Casa de Trás ls Montes adonde se fala i se daprende un cachico mais de la nuossa cultura i nuossa lhéngua.
De ls alunos anscritos ne l curso nien todos podíran star persentes, nomeio ls que stubíran: Eirene, Antonieta, Harmínio, Lidia, Nuno, Patricia i Fernanda. Mariana, filha de Nuno i de Patricia, que ampeçou a daprender mirandés na barriga de sue mai i agora cun dous anhos stubo persente, sabe dezir algua cousica an mirandés, mesmo que nun saba, scuitou i esso tamien ye amportante. Andou Nuno i la sue tie, Patricia cula sue nina, quaijeque ciento i cienquenta kilometros para star persente, amostra-se assi la familha que somos.
Ancerrou-se l anho scolar cun lhaços d’ amisade neste eicelente almuorço que se aporbeitou para tener la derradeira classe de l anho. Apuis de ls porsores Franciso Domingues i António Cangueiro antregáren ls ditados a la classe i todos eilhes quaijeque sien erros, l que amostra l antresse i ampenho cun que daprendírun la scrita de la lhéngura mirandesa. Foi la beç de l porsor Amadeu Ferreira dar cuntinidade a las sues palhestres mensales i falar de cultura miradesa. Nas sues  redadeiras palhestras ten falado de dançadores/pauliteiros, lhaços i ansaiadores i la grande amportança de las funçones de la dança tubírun i ténen na cultura de las nuossas gentes i cumo será amportante que las tradiçones se adápten a la bida de hoije para que nun se muorran. Cuntou mos resumidamiente la stória de ls dançadores çque hai registros i que nien solo an tierras de Miranda hai pauliteiros. Ua de las danças que mais tratou fui la bicha, que abre i cerra todos ls lhaços.
Findou-se assi mais un anho de la classe de lhéngua i cultura mirandesa a mirar l mar de l’ Eiricera i eiqui queda tamien l nuosso bien haia a la Casa de Trás ls Montes.
António Cangueiro  
(posor de mirandés na classe de astanho)

26/06/13

Quando l pobo brasileiro sal pa la rue...




Ou tamien un cartaç antre muitos outros que fui possible ber hoije por eisemplo durante la reportaige que passou na RTP na qual un manifestante habie screbido:  
 
Maracanã é um luxo
Minha escola é um lixo

an mirandés: 
Maracanã ye un luxo
La mie scuola ye un lixo

Por esso yá nun ye sien tiempo que las cousas  múden i que las bozes de todos aqueilhes que hoije se sprímen (i son muitos!) seian oubidas. 


L miu Cumpadre Zé


Siempre que julgamos que coincemos ls outros, anganhamo-nos. I ye cada anganho, que até parece que inda nun bibimos nada.


Ye l que se ten passado cun l miu cumpadre Zé. Nun le coincie esta parte que ten benido a demustrar. Çque las cousas se tenan benido a strampalhar, el que quaije nunca abri la boca, agora ye bê-lo a botar oupinion. Tengo que cuncordar que l´home, i cun rezon, anda meio preoucupado. Era bê-lo l´outro die nesta cumbersa cun outros homes:

Falan muita cousa, mas ye l que se bei, tudo stá tuorto.

Mas bós yá pensestes l que será deiqui por uns anhos um paiç, adonde nun naçan garotos? Si, i inda porrriba ls nuobos stan a salir de l paíç?. Dezei-me alhá cumo se dá la buolta a isto?. Naide dixo nada cumo se tubissan sido apanhados an falso. El cuntinou.

Pus deiqui por binte a trinta anhos, quien toma cuonta de las tierras?, i de l mar?. Nun hai giente, i ende l paíç anfraqueçe, i quando un paíç anfraquece, fica mais probe i bulnerable.

Miu cumpadre fui-se embora cumo se stubisse anrraibado.


Valter Deusdado

24/06/13

Corrupçon






Zeinho realizado pul caricaturista brasileiro 
Junião (Diário do Povo, Campinas)

Mejadeiro (urinol, mictório, urinal, mijadeiro, mingitório, urinório….)

 
Para mi mejadeiros, ye l nome cierto, para aqueilhes afamados sítios adonde ls homes çpeijan la bexiga, múdan l’auga a las azeitunas, mesmo que an pertués tenga muitos, alguns deilhes bien refinados i afidalgados, you siempre le chamei assi çque ne an 66 de l seclo atrasado cheguei a Lisboua, i fiç bida durante dous anhos no Alfeite, bien acerquita.

Porque anquanto andaba a ser buieiro atrás de l tagalho de canhonas, nun tenie lhugar cierto, nun habie lhugares reserbados als tius, era na hora i adonde mos daba la gaba, a pie d’arble, parede, loija, squina todo serbie, bien ou mal apuntado un debertisse an mijar alto, criar obras d’arte ne l puolo de ls caminos, bandeando dun lhado pa l outro l jato de la cunsuolaçon.

Mas an Lisboua nun era assi, i digo-bos-lo nun hai dúbeda que tenemos que mos rendir al ambentor de tan brilhante eideia, quien nun sabe que ye de las cousas mais gostosas de la bida un alibiar-se, quando stá bien chenico, puoden ouferecir-le todo, la r……. mais buona que sien çcarregar nun bai alhá.

A miu ber ls mijadeiros, nun era solo adonde un çpejaba la tipa, porque apuis de buer uns cacharros (copos), porque antra ten que salir,  por muito que s’aperte, eilhes fúrun l purmeiro facebook de ls homes, nun sei quando fui criado este d’agora, l que sei ye que era ende, nas paredes de ls mijadeiros qu’un ancuntraba tanta i tan buona aformaçon,  éran palabras íntimas, frases sabias, nomes de giente eilustre cun carreira na bida i sien bida na carreira, poesie de la melhor, zbocada i decorada de poetas que assi ganhórun nomeada, lhonas, amboras i calúnias, graburas i dezeinhos de ties qu'éran un spanto, era ende que se mandaba a la m….. ls altos zignatarios de la naçon, se chamában lhadrones a las figuras públicas (que you saba naide fui multado cun 1300€ pul fazer) se chamaba boubo al xefe, claro que na telbison ye mais xique, se daba a conhecer ls amantes i rebelaba quien éran ls xifrudos. Se mandaba trabalhar ls bufos i zgalhaba na dita sociadade amprouada, se çcarregaba toda la rábia de dies de trabalho mal pagos, la rebuolta de nada mudar, i mesmo qu’un dezisse an altos bózios que esta m…. yá nun s’andreita i fusse lhebado als calobouços de la pide, antimado por falar mal de l stado de las cousas, puodie siempre çculpar-se que staba a falar cula sue pix…. 

I falar cun eilha nunca fui proibido, graças a Dius, speramos que assi cuntine, porque nun habendo hoije quaije nanhun mijadeiro, al lhargo de ls anhos las recuntruçones ancarregórun-se de acabar cun estes simbles de la cidade que siempre antendiu ls sous mijadores, mais die menos die mejamos pulas calças abaixo.

I para ancerrar esta mie houmenaige a estes simbólicos sítios, l purmeiro facebook de ls homes, ls mijadeiros (nuca soube se las ties tamien tenien, un buraco para ua cousa i outro pa l’outra) tamien tengo que cunfessar, que éran sítios bien batidos por giente cun modos zbiantes, i apuis dua nuitada pulas casas de la specialidade ne ls afamados bárrios, nun habie pacéncia para naide mos poner a mijar.






23/06/13

Mátan giente cumo quien mata animales !







 Maria Raimunda César, 39 anhos, membra de la coordenaçon de l MST (Mobimiento de ls Trabalhadores Rurales Sien Tierra) ne l Pará (Brasil) :

“Ne l Pará, mátan giente cumo quien mata animales: un cacho de carne de baca çtinado a l’exportaçon bal mais que un ser houmano”

Straído de un de ls artigos (p. 72) mui antressantes de l último número special de l Courrier International (ediçon francesa) cunsagrado al Brasil (n° de Junho-Julho i Agosto) a partir de testos eiditados an muitos jornales i rebistas brasileiras.  

21/06/13

I biba l reino de la lhadronaige


 Hoije a la purmanhana quando bolbie ne l camboio de la Puonte (25d’abril) de las mies atebidades de rulhon, dei ua spreitadela, cumo quaije l fago siempre, pul jornal “Destak”, nun fai mal dezir l nome, ye un jornal que nun se paga, lhougo la publicidade ye bien feita, mas esso nun quier dezir que l que alhá ponen nun tenga tanto balor cumo ls que se págan.

I siempre ancuntrei alhá muitas i buonas amboras, son ambora pequeinhas, sprimidas, mas esso yá ye de perposito, para séren lidas por to l mundo.

Mas hoije dou-me la gana de partilhar cun bós ua, que nun sendo nanhua surpresa nien sendo defrente de muitas outras zgrácias que se pássan neste paraiso a pie de l mar plantado, ten numaros que son un spanto i fui reconhecido por un “Grupo de Trabalho sobre Corrupção” da OCDE (Organização para a Cooperação e Desenvolvimento Económico) adonde diç que Pertugal tarda i falha na corrupçon. 

Nó, Pertual nun falha na corrupçon, esso ten muita i de buona qulidade, falha ye an atacar ls corruptos, fálhan ls tribunales.

 Diç que de ls 249 cundanados por corrupçon antre 2007 i 2011 só 14 ye que cumprírun pena. Que muitas ambestigaçones nun fúrun acabadas, muitas denúncias nien tubírun ambestigaçon, sendo eilhas rebelatibas de lhigaçones dubidosas de quemércio cun países que ténen fame de lhabar dinheiro, ua arranheira

Nun ye malo, a la fin este paiç ye mesmo un paraiso, claro stá, para alguns, que para la maiorie nun ye. Justícia, adonde andas, ye ua buona percura, cumo puode un cuitado que se squeciu de pagar ua décima a las finanças, nun quedar reboltado, anraibado i pior que un perro sganado quando ye chamado a pagar-la, yá cun juros? Nun defendo ls que nun cúmpren.

Quaije nunca l fago, falar eiqui nestas cousas, nien doutras que tamien ténen malo oulor, porque cuido que eiqui i an to ls lhugares debemos respeitar l’oupenion de todos. Se hoije l fiç fui un zabafo.


(Esta notica nun stá çúzia, lhougo nun percisa de ser lhabada)