31/12/08

froles anhiegas


yá amanhei dous ramos de froles:

- un bou a poné-lo na fóia de l anho 2008; chegada la hora de le rezar por alma, nien sei que hei de dezir quanto al que del mos bai a quedar: talbeç solo deiqui a muitos anhos me deia de cuonta; mas, talbeç por falar an muorte, dou-me de cuonta que stou bibo i tamien algo de mi stá naqueilha fóia, l que fiç i l modo cumo l fiç, essas pequeinhas cousas que son l miu (nun) poder de demudar l mundo;

- outro ramo deixo-lo eiqui para que arrame un oulor buono a todos ls eiqui béngan, i cun sou bafo fágan lampariar la lhuç de l nuobo anho, que puode ser oucasion para renacermos; deseio a todo mundo un bun anho de 2009, mas esso de pouco adelantrará, se nun birmos las cousas de l seguinte modo: que puodo you, tu, cada un de nós, fazer para que l nuobo anho seia melhor? ls mius botos, l miu deseio ye que todos puodamos, i quérgamos i séiamos capazes de fazer todo l que podirmos, que será siempre pouco, antes de mais por nós i apuis por aqueilho que cunsidramos eissencial: haba siempre froles... mirandesas, i que nunca déixemos ouxar essa nuossa frol de lhéngua.



30/12/08

Deixar l bielho i agarrar l nuobo





Poucas horas mos apártan de deixar l anho de dous mil i uito i antrar ne l dous mil i nuobe, dun anho nuobo. Pul miu lhado quaije m’astrebie a dezir que para muitos de bós esta ye la redadeira beç que bos falo astanho, mas se las fuorças nun m’abandonáren, porque la gana cuntina anriba, nun bou a baixar la guarda i porqui i outros lhados l bou fazer cula mesma paixon i l mesmo frescor.
S’un se bai, anton stá na hora de botar cuontas a la bida, i muitos diran que las cuontas nun stan fáceles de fazer, las puntas nun stan buonas d’atar, fui un anho de muitos remissaques, dou muito que remoler i jogou cul que las pessonas ténen de melhor, jogou a la cabra ciega. Quanta giente yá quantá tenie ganas de le dar un cuntapie ne l culo, que cuido que si era bien dado, si l merece. Mas las cousas son cumo son, mesmo que nun mereça remisson, cuido tamien que l melhor modo de bencir las tortices dun nun ye quedar de zinolhos mas si mirá-las por porriba, alhebantar la cabeça, insa que seia fácele de dezir i çfícele de fazer.
Esto digo-bos l you que até nin sou de guadá-las, mas bou a mirá-lo siempre de sgueilha, por toda la malbadeç i çacanice, pula penúria que ampuso, la çcunfiança i l zánimo que botou an todos nós.
Mas bou a fazer botos i quiero acraditar que l anho que ben puoda dar ua sacudidela an todo l que hai de malo na bida de tanta giente.
Ls mius botos dun bun anho, ban tamien para que esta caminada de la lhéngua mirandesa se faga cul mesmo ferbor que se fizo astanho, que gráçias al grande ampeinho d’alguns que se zdrobórun an palhestras, cursos i ansinamientos para alhá de ls sous afazeres porfissionales, eilha abriu jinelas, zbrabou caminos, botou semientes i marcou l sou lhugar por muitos sítios. Anraizou-se ne ls jornales, apareciu an muitos blogues i sítios na anternete, muitos fúrun i son ls studantes de las scuolas de Miranda de l Douro que cuntínan la sue daprendizaije, salírun riestras i riestras de testos i alguns lhibros i outros stan para publicaçon, falou-se i cantou-se na telbison i fizo-se boç nas rádios, nun se squecírun las traduçones de decumientos i obras de eilustres scritores. La scrita i la lhéngua mirandesa ye hoije mais familiar als pertueses i al mundo cumo nunca l fui.
Mas esta lhabuta que tenemos pula frente an lhebantar i fazer crecer la lhéngua mirandesa, ye daqueilhas cousas que mesmo que l dous mil i nuobe benga de mala cara nun mos debe meter miedo, nun mos debe amedrancar.
Tenemos yá aliçaces banstantes i buonos para que l manhana seia melhor que l melhor d’hoije, hai rezones de sobra para antrar cun muita spráncia, son muitas las probas dadas i por muita giente que deiqui palantre todo bai a caminar i naide bai a zmorecer. Esta nuossa lhéngua cumo património de ls mirandeses, de ls pertueses i de l mundo bai a cuntar cul patriotismo de todos ls mirandeses.
Un bun anho para todos bós i que ls porjetos i deseios bíren ua rialidade.

27/12/08

L nacimiento de Jasus

Naciu hai binte anhos. La sue abó, debota de Nuossa Senhora, cumbenciu la família a chamar-le Birge Marie. Assi quedou. Na mocidade, apaixonou-se por un carpinteiro chamado Jesé. Casórun-se. Eilha ten binte anhos i, ne l die 25 de Dezembre de 2008, dou a la lhuç un rapaç. Nun ye preciso dezir que nome que le dórun, ó nó?
Li esta cuonta hoije nun jornal. Dou-se, se la mimória nun me anganha, an Bolívia. Las coincidença son grandes, mas l único feito defícele de splicar ye tenéren outorisado l nome Birge. L restro ye purfeitamiente splicable.
Probablemente, an Bolívia, ls nomes Marie i Jesé son tan ousados cumo an Pertual. Por esso mesmo, dében eisistir muitos casales cun esses nomes. Este Jesé ye, cumo l otro, carpinteiro. Nada que seia defícele de splicar. Se la familie deilha yera debota l bastante para chamar Birge Marie a ua rapaza, tambien l serie para la «ampurrar» para un Jesé carpinteiro. Ó anton, fúrun eilhes que achóran la coincidénça antressante, pensóran que yera l çtino, apaixonórun-se i decidírun chamar Jasus al filho. Suspeito ye que ban a quedar zapuntados quando le pedíren para rucecitar ls muortos, multeplicar ls peixes ó streformar la auga an bino.
Anton i la coincidença de l rapaç nacer ne l die 25 de Dezembre? Buono, ende nun hai coincidença ningua. Ls storiadores nun son ounánimes a datar l nacimiento de Jasus Cristo (Márcio ó Júnio son algues de las teories), mas todos sáben que nun foi a 25 de Dezembre. Essa data foi solo scolhida quando l Ampério Romano adotou l crestianismo cumo relegion oufecial i decidiu stragar la fiesta pagana de l Solstício de Ambierno (21 de Dezembre), mudando l Natal para 25 de Dezembre.
De qualquier forma, nun deixa de ser ua cuonta curjidosa. Deseio muita suorte a Marie, a Jesé i a Jasus de la Bolívia. I tamien deseio la cuntinaçon de Buonas Fiestas a todos ls lheitores de l Froles.

26/12/08

L Chocalheiro

L chocalheiro



Ls chocalhos rúgen i çpértan ls mais tardiegos. Passos delgeiros amóstran la lhebeza i la jubentude de quien bai andrento. L guia ye arrastrado i resfria la corrida, andicando la dénia a fazer a cada puorta que amostre giente. Quien bai andrento conhece bien las rues i l’aldé. Inda son bien deilhes ls curjidosos i nien l friu i la gilada apláquian esta tradiçon.
- Yá se sabe quien ye l chocalheiro?
- Dízen que ye l Nelso.
- L andar si ye aparecido.
26 de Dezembre, die de Santistéban, fiesta crestiana de ourige pagana. Carocha i mangon, seinhas de l diabro i de la fertelidade. Las pormessas yá son ralas mas la tradiçon naide la quier perder.
Die de Natal, antes de meia nuite, l friu regela i ua fogueirica stralha i calece ls mais foutos i atrecidos mas niun arreda pie d’an pie la casa de l mardomo. Las mandas yá ampeçórun mas cinco minutos antes de meia nuite oube-se l mardomo:
- La manda stá an sessenta ouros.
Todo mundo na spetatiba…
- Quinze segundos pa lra meia nuite, bai a ampeçar la cuntaige: dieç, nuobe, uito, siete, seis, cinco, - cien ouros- quatro, três, dous, un…- ciento i binte, zero, - ciento i cinco….
Stá antregue, la manda que baliu fui de ciento i binte ouros. L mardomo i sue famílha ouferécen bino, bolhos i rosquilhas para quien quejir i tamien uns choclaticos.
- You acho que esta tradiçon nun se puode perder, nun ye?
- La tradiçon de l chocalheiro nun se bai a perder. Repersenta muito de l que nós somos cumo personas i manten bibo l sagrado de la nuossa eisistença. Para todos ls que quérgan assistir al chocalheiro, no die purmeiro de Janeiro ye l Chocalheiro Brabo, die 26 fui l Chocalheiro Manso. Todo esto se passa en Bempuosta. Anque hoije eiqui nun se fale la lhéngua mirandesa, hai uns tiempos datrás, nun muito çtantes pula cierta que la fala era l mirandês.

23/12/08

Cuonta antiga





Era ua beç, alhá na Judeia, un rei,
Feio bicho, de restro:
Ua cara de burro sien cabresto
I dues grandes tranças.
La giente oulhaba, ousserbaba, i bie
Que naqueilha figura nun habie
Uolhos de quien gusta de crianças.
I, na berdade, assi acuntecie.
Porque un die,
L malbado,
Solo por tener l poder de quien ye rei
Porque nun ten coraçon,
Sien mais nin menos,
Mandou matar quantos éran pequeinhos
Ne las cidades i aldés de la Nacion
Mas,
Por acauso ou milagro, acunteciu
Que, nun burrico pula arena afuora,
Fugiu
Daqueilhas manos de la sangre l pequerrico
Que l bibo sol de la bida acarinou;
I bundou
Esse palmo de suonho
Para anchir este mundo d’alegrie;
Para crecer, ser Dius,
I meter ne l einfierno l tal de las tranças
Solo porque nun gustaba de crianças.

Miguel Torga
Antologia Poética
Coimbra, Ed. do Autor, 1981



HISTÓRIA ANTIGA

Era uma vez, lá na Judeia, un rei,
Feio bicho, de resto:
Uma cara de burro sem cabresto
E duas grandes tranças.
A gente olhava, reparava, e via
Que naquela figura não havia
Olhos de quem gosta de crianças.
E, na verdade, assim acontecia.
Porque um dia,
O malvado,
Só por ter o poder de quem é rei
Por não ter coração,
Sem mais nem menos,
Mandou matar quantos eram pequenos
Nas cidades e aldeias da Nação.
Mas,
Por acaso ou milagre, aconteceu
Que, num burrinho pela areia fora,
Fugiu
Daquelas mãos de sangue um pequenito
Que o vivo sol da vida acarinhou;
E bastou
Esse palmo de sonho
Para encher este mundo de alegria;
Para crescer, ser Deus,
E meter no inferno o tal das tranças,
Só porque ele não gostava de crianças.

Miguel Torga
Antologia Poética
Coimbra, Ed.do Autor, 1981

22/12/08

por quien árden las fogueiras


[Crónica salida ne l jornal Público de l die 21 de Dezembre atrasado]


Bonda ber l telejornal dua qualquiera telbison i ye ralo nun mos aparecéren fogueiras porqui i puli, culs materiales mais stranhos a arder, séian casas, carros i outras cousas cumo rues i todo l dá para eilhas. Son fogueiras mui peligrosas, que nun sei a quien calécen, mas bien sei porque las acénden: quando l mundo cheira a pocho, hai que le scamugir l oulor que nun s’aguanta, assi a modo uns afumadeiros modernos, que datrás se fazien cun morgaços nas ancruzelhadas de ls caminos. Aqueilhas, son fogueiras que hai que apagar, l que solo se puode dar cortando-le la raiç a las malinas que las acendírun, mas subretodo arrincando ls pochos que s’albántan de la corruçon, de la falta de moral, de la caída de muitos de ls altares adonde fúrun puostos cumo eisemplo, i al fin se çcubriu que sue eigreija era toda feita de ganáncia i de falta de respeito por quienquiera que fusse, que nun adelantra andar a saber de outros nomes pa le chamar a esses crimes. Son fogueiras a que naide se calece i an que todos mos queimamos.

Hai outras fogueiras, que se fázen hai miles d’anhos, que árden cumo fé na renobaçon i na cuntinidade de l mundo, que son un acraditar na possiblidade de l Sol tornar a dar bida al mundo, nun tiempo an que parece haber zistido de lhuzir. Dezir esto yá nun ye dezir pouco dessas fogueiras. Hai até uns eignorantes que las trátan cumo questumes paganos que se fázen inda hoije an muitas tierras de Pertual i de l mundo, nun sendo capazes de ber cumo ye sagrado un ato tan simples cumo este: tierras anteiras, cun gientes de muitos lhados, ajúntan-se, an paç, al redror de l fuogo purficador, sien outro deseio que nun seia stáren juntos, fazéren chubir sues cantigas a la par de l fuogo, boziar que nun se rínden a la depression seia de que eimbierno fur, acraditando na renobaçon de l mundo i de la bida, sendo essa fé i esse star juntos l mais grande cuntributo para aqueilha renobaçon. Ye por todo esso que árden essas fogueiras que se ban a acender ne nuite de 24 de Dezembre i cuntinaran até apuis de l anho nuobo, nua tradiçon que ben de muito antes de l Natal ser l que ye hoije.

Tamien you hei de ir a caras al Norte, chamado pula fogueira, an busca de calor i de sprança, an busca de fé na bida i ne l mundo, chamado pul pul boltear de ls ancantados sonidos de la gaita, a lhimpar la broça que s’ancundesou ne ls remissacos de l zaspero que siempre bate a algue puorta. Seguirei miu camino sien zbios, ajuntando-me als bandos que retórnan, pul carril de ciguonhas i andorinas: por esso, nun ye ua pelegrinaçon que you decida fazer, mas ua oubrigaçon que se m’ampon, assi cumo quien ten percison de cumponer a cada anho ls aliçaces de l mundo, siempre andebles de tanta porrada que lhieban. Bien sei que hai quien nun acradite nestas cousas, l que nun quier dezir falta de fé, mas solo eignorança – ua pena! Mais alantre, quando l sol chegar a sou punto mais alto i sue calor a la mais grande fuorça, será tiempo de queimar to la sarna que se fui agarrando al çamarro de l mundo i digo-bos que nun mos bai a faltar que queimar.

amadeujf@gmail.com


20/12/08

Relhistros

Carréian-se ls dies cumo nória sacando l’auga de l poço… Carrear…. Eigualico a outro i outro die! Las rapazas galhófan. Será l’eidade? La rezingonice. Sei alhá! Giladas, carambelo, chichos, sangre, garrotes, juntouro, correries, matáncia de cochino, registros, relhistros de mimória…

Cheguemos al Natal, l nino bai a nacer i l anjo de la guarda praina las prainadas de nuossas tierras i nuossas mimórias…

Bien haia a todos ls que scríben i manténen la fogueira de l frolesmiradesas cun menudas i rachones mas siempre caliente.

ACangueiro

19/12/08

Un braçado de testos de ls alunos





Trasdonte, lhougo a la purmanhana cumo açucede to las sumanas, quando l carteiro m’antregou l Jornal Nordeste, arreparei que era mais taludo que l questume. Solo apuis un cachico ye que me dei de cuonta. Puis nun habie de ser taludo, traie un braçado de testos i dezeinhos de ls alunos de Lhéngua i Cultura Mirandesa de l Agrupamiento de Scuolas de Miranda de l Douro.
Ah cumo you arregalei ls uolhos de cuntento! Yá limpassado acunteciu l mesmo. Eili mesmo, naquel sfergante, ampeçei a lé-los un por un, porbei i sorbi las palabras de cada un cumo se fússen chibicas nua malga. Nun me rendiu l tiempo, nien dei por el passar, fui ajuntando todas aqueilhas mensages a modo de pedidos, las cunfidéncias culs amigos i bien querer als armanos, ls saludos i deseios de cousas d’agora i de paç, la buntade de que l Natal seia siempre ua fiesta de família cun muitos mimos i alegrie, cun prendas para todos ls ninos i ninas deste mundo.
La simplecidade i çcuntraçon de las sues rebelaçones ne ls sous scritos nesta temporada que se celebra l nacimiento de Nino Jasus, que se quier que seia acunchegado d’amor i pensando muito ne ls outros, i benindo de quien ben ye bien rebelatibo de que l die de manhana solo puode ser melhor, mais armano i mais eigual, sien raiba i sien ambeija i que estes ninos i ninas seran uns grandes homes manhana.
Son ls mais nuobos, cun estes géstios, que mos lhiéban a acraditar i a nun tener miedo de l feturo.
Ler cousas tan carinosas i tan guapas cumo se léien eiqui, dezidas i screbidas desta maneira tan scorreita pónen quienquiera feliç, bien çpuosto i a mirar par’alhá d’hoije cun muita spráncia. Subretodo quando se quier l melhor i se fai por un feturo adonde todos téngan lhugar, mais sabido, sien fame, antenda i tenga mais respeito cula nuossa cultura i lhéngua. Neilhes ancuntrei la maior, la mais baliosa prenda que un mirandés que ama la sue cultura puode tener. Nesses testos simpres ancuontro la certeza de que l mirandés screbido i falado nunca se bai a morrer.
Ls mius parabienes pula buossa çposiçon an screbir al Pai Natal an mirandés, i tamien bos quiero dezir que sodes bien perbeleijiados, puis nien todos ls ninos i ninas de Pertual l puoden fazer porque nun son bilhingues, nun sáben screbir mirandés solo pertués. You quando tenie la buossa eidade, cun muita pena mie nun l daprendi. Dantes, alguns anhos atrás, naide ansinaba. Hoije teneis quien l fai i inda bien que assi ye. Un bien haia als porsores i todos ls que se çpónen a ansinar, eiducar, formar i partilhar ls sous coincimientos i saberes, que ténen de la Lhéngua i Cultura Mirandesas. Son cumo sembradores, bótan la semiente i bós sodes l fruito, la certeza que todo stá ne l bun camino.
Cumo an todo na bida, ye de ls mestres que s’arrecuolhe ls melhores eisemplos, nun amporta l’eidade. You trasdonte daprendi muito cun bós.
Un Santo Natal i un Anho Nuobo de 2009 cun muita salude para todos ls ninos i ninas i sous familiares.
Anté lhougo se Dius quejir.


18/12/08

Çponer de l sol



A las tardes, bolca l sol,
I bou-me para acolhá,
A bé-lo ir, quedo-me triste,
I digo: "Pa que s'eirá?..."

Bou apuis, miro outra beç,
I torno: -Yá se fui, yá!...
Oh! Quien te lhebou par'ende,
Te traia debrebe acá!

(Pe. Mourinho)



Falamos tanto de scritores de to ls lhados i ls nuossos?


17/12/08

Estas castanhas nun son de Caçareilhos









Ne ls dies de hoije, hai por ende ua cousa que se chama sundaiges, ye cumo se fusse un alqueire de berdades ou mentiras.
Ne l praino Mirandés ua de las muitas cousas buonas que houbo i hai, son ls questumes i tradiçones.
Todo un modo de bida que lhieba l quien bibe por ende a botar-se a sembrar, tratar i fazer por todo l que percisa ne l die a die, recuolhe i guarda ne l tiempo de las colheitas para todo l restro de l anho.
Guarda que quemer nun guardes que fazer, ye assi deste modo que siempre fizo i lhieba bien a sério, tornando-lo andependinte, sien miedo i perbenido. Tulhas, cubas, çpensas, celeiros, triatos quédan chenos de todo l que las tierras i huortos dan. De grano, batatas, pumientos, cebolhas, alhos, frajones, bainas, garbanços, castanhas, nuozes, ubas, maçanas, melones, bóbidas, semientes, fumeiro, todo quanto las gientes podien.
Lhougo beniran ls dies chubiosos, ls grandes nebones d'eimbierno, an que nada hai por fuora solo un ten que se recolher i quemer l que ajuntou. Assi cumo siempre fui questume las pessonas se gobernáren cul que tenien, habendo muito respeito pul alheno, i an poucas cousas se salie desta lei. Mas hai siempre algua, an que nun ye bien assi, a buono de la berdade se mete la mano ou na cerrona al que nun ye nuosso.
Ye sabido que Zenízio era tierra de poucos castanheiros, dende las castanhas nun abundiar, se habie alguas pessonas que tenien outras habie que le faltaba. Mas eili al lhado staba Caçareilhos que tenie muitos i ne l termo bien apegado al nuosso, habie castanheiros que quando ls pelhiços abrien caien de l nuosso lhado. Chimpában-se nas nuossas tierras, i quaije siempre naqueilhas manhanas bien cedico cun algua nubrina çpuis dua nuite airaçada. D'outro jeito nun podie ser, pus aparecien ne ls magustos de ls buieiros, ne ls cerrones de ls pastores i ne ls assadores als seranos de nuossas casas.
Mas nun era essa l’oupenion de ls de Caçareilhos, dezien a boca chena que ls Boubielhos solo quemien castanhas porque éran deilhes. Buonas i afamadas sie éran, you que l diga, mas mais coincidas, para quien tenie uolho listo i pie ligeiro, éran las castanhas de Bidoledo, un sítio que queda nas marras de l nuosso termo. Mirai bós que andando un pul mundo inda hoije come deilhas, ye solo amentar an castanhas i ende apúntan-mos l dedo, que gatunhábamos las castanhas todas. L que nun ye berdade, porque solo apanhábamos castanhas deilhes quando nun stában eilhes alhá. Porque la tradiçon de quemer castanhas als seranos tenie muita fuorça siempre se cumprie, las pessonas birában-se.


Trauma de anfáncia


L miu prumeiro trauma fui nacer anquanto se daba l Natal de ls Spitales. Acho que nunca l cunseguirei arrepassar.

16/12/08

LA PASTORA




Nun tornei a ber mais giente.
Solo conheço l miu ganado;
I parece que se me l tirássen,
Morrie-me sien mais pecado.

Quando fai aire i fai friu,
Miro par’eilhas i choro,
I eilhas arródian-se a mi
I bérrian todas an coro.

Aqueilhes bérrios sentidos,
Tan mansos i a la par,
Fáien-me ir i abraçá-las,
Ua por ua a chorar.

Pul ambierno quando chuobe,
Molhada i frie até als uossos,
Solo digo pa ls mius cordeiros:
“-Que dies tan tristes ls nuossos!...”

(Pe. Mourinho)



Tenemos que dar a coincer ls nuossos scritores tamien.
Ls retratos son mius.




15/12/08

Pouca suorte





Peçque todo se puode acobilhar cula pouca suorte. Mas la pouca suorte nun amoucha todo mesmo qu’esso se diga cientos de bezes, yá fui tiempo, mas hai quien teime an querer meter puls uolhos de ls outros que fui ua queston de suorte an haber nacido de l outro lhado, de l lhado de nun tener nada ó de l tener todo, de l lhado eirrado ó de l cierto, de l lhado probe ó de l rico, de l lhado zbalido ou portejido.
De l alto de las sues poltronas, pabonéian la sue proua que nien galharotes, anchados que nien botos, bestidos pulas boutiques i alfaiates que amanhórun sou nome agarrado a la stranja ne l steiro de las rues afamadas de las grandes cidades, ándan i stan por ende marmanjos nas telbisones anterbistando i an almuorços marcados cun tiempo i cula carteira atafunhada botando oupenion, a querer cumbencir que todo se resume a la pouca suorte.
Mas lérias son lérias, i como ban muitos pais splicar a sous filhos que toda la culpa ye de la maldita suorte, quando deiqui a poucos dies ls ninos i ninas de ls milhares de zampregados, andebidados i rejeitados nun tubíren las prendas, ls ninos i ninas filhas de las ties que cúntan to ls dies ls céntimos para que chéguen até a la fin de l més para le dar un muordo de pan i que nun l falte l caldo.
Nun tiempo que hai tantos i tantas que ban a tener strabaganças que soutrodie yá nun sáben nien las quieren para nada, sbanjamiento i stragando, hai tantos i tantos por esse mundo afuora que nien prendas ambéijan, al que quemer ye la sue prenda deseada, i nun l sáben mas nós si que la culpa nun ye de la pouca suorte.
La pouca suorte son ls homes i mulhieres que bibindo i aquemodando-se ne l sou bien star quantas bezes sacado de ls que nun ténen nada mos quieren cumbencir que todo assi ye ua cundiçon natural de la suorte.
Quien mirar al sou redror puode ber que por estes dies anda por ende tanta giente que nunca le faltou nada nun rebulhício pegado de eibentos para aparecer i quedar ne ls retratos de la familia xique, aporbeitando-se de ls ninos i ninas, de ls probes, zbalidos i abandonados, mas nun se zlhárgan de ls sous tronos acoquelhados de fartura.
Apregonar la fraternidade, la eigualdade, denidade i bien star de todos, querer ua sociadade sien atalancadeiros adonde todos téngan l bastante para bibir cun denidade i dar de quemer i bestir a la sue família, nun se fai cun prouas nien çcursos de barriga chena. Quando ye assi, soutrodie todo queda na mesma, las palabras de un bun Natal squéçen-se.
L bint’ i cinco de Dezembre, anté peçque ben mesmo a calhar arrimado a la fin de l anho, die de Natal, tiempo guapo, tiempo de paç, mas al amportante era que fusse todos ls dies, la repartiçon se fazisse siempre, que fusse la proua de l Natal, esse die chegasse nua purficaçon de todos. Assi l Natal tenerie l sou berdadeiro segneficado, serie çfrente, serie l Natal de ls ninos i ninas que nas sues casas, na sue scuola, na sue rue medrarien para un feturo mais houmano i mais berdadeiro que l d'agora.
Todo esso stá nas nuossas manos, ye un bien que ye possible chegar, l que ye perciso ye que nós l quérgamos. Nun hai maldita suorte an lhado nanhun, mas ye causo para dezir maldita la suorte de ls crecidos nun antendéren que todo podie ser mais melhor i mais eigual para milhones i milhones de ninos i ninas.



14/12/08

Biquipédia


Buonas tardes.


A morar an http://en.wikipedia.org/wiki/Mirandese_language stá alhá este testo screbido por Amadeu Ferreira que saliu ne l jornal Público 24 Júlio de 2007:
"Muitas lhénguas ténen proua de ls sous pergaminos antigos, de la lhiteratura screbida hai cientos d'anhos i de scritores hai muito afamados, hoije bandeiras dessas lhénguas. Mas outras hai que nun puoden tener proua de nada desso, cumo ye l causo de la lhéngua mirandesa.".

Anfeliçmente ye la berdade; la stória solo agora quijo que las palabras screbidas ampeçássen a manar. Mas cunta la stória moderna, i ye por essa que cada beç l mundo moderno se guia, que l mais de ls decumientos agora nun bénen screbidos cun papel i caneta.

Tamien hai ls que dízen que la Stória nun son acontecimentos an si mesmos, mas l cuntar de l que se cuida que fúrun ls acuntecimentos. Antoce, para alhá de l ser hai algo mais amportante que ye l parecer.
Pus chegou l tiempo de screbir mais un cachico de la nuossa Stória i cumpartir-la cul mundo tamien na nuossa léngua.

Mas quien sós tu tamien agora?
You peç que sou l mais nuobo, ne l sentido que solo agora cheguei a la quadrilha i cuido que tamien sou l mais nuobo an eidade cun 24 anhos, Cristóvão Pires, tamien coincido por alguns por Cecílio. Bedes la mocidade tamien anda porqui.

Mas que quieres?
Yá sabeis cumo ye la mocidade, solo sáben pedir, bonda ber que l Pai Natal ten siempre muito que fazer por estas alturas. L que you gustaba ye que todo mundo botasse ua mano a un nino, http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/mwl.
Ye ua anciclopédia an linha i todo mundo puode dar ua upa. Nun ye nada cumplicado i pa criar un artigo bonda ir a www.incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/mwl/ +títalo_de_l_artigo, criar-lo i screbir qualquiera cousa.
Mais anformaçones puoden-se achar an Artigo: :Cumo_puodo_dar_ua_upa mas l básico ye saber criar l artigo, apuis amanhar cousas nistante alguien amanha se fur perciso i cul tiempo las pessonas puoden ber cumo stá ne l outros artigos i ir daprendendo.
Ls temas puoden ser zde traduçones de artigos Pertueses até artigos própios, subre la nuossa(Mirandesa) berdadeira cultura.
Anton quedo a cuntar cun bós para aparecer alhá.
Cecílio

ps: Cuido que nun stá bien assente l nome de la Anciclopédia (Uiqui, Biqui) i talbeç seia melhor çcutir subre esso an http://incubator.wikimedia.org/wiki/Talk:Wp/mwl.


13/12/08

L telemoble



[L demingo atrasado, die, 7 de Dezembre, stube an Bumioso, a cumbite de ls mius amigos José i Teresa Vaz Pinto. Fui al ir pa l Pabelhon adonde se passaba la feira de artesanato que you bi la cena que se cuonta nesta crónica, yá salida l die 11 ne l jornal A Voz do Nordeste]



Bei-se que yá passou de ls uitenta, que nien eilha se dá al trabalho de ls scunder, anque l xal pouco mais mos deixe ber que nariç i alredores. Sien fazer caso de la friaige que atermenta a la tarde i a quien passa, eilhi stá, parada cumo queluna de selombra, ls uolhos crabiados ne ls dedos lhargos i reixados que le fazien fiestas al telemoble stiraçado na palma de la mano cumo gato que nun s’afaç al cuolho de la duonha. A la purmeira, aquel prender d’uolhos, al mesmo tiempo ameroso i perdido, parece de quien fala para loinge cun aqueilhes botonicos que se méten ne ls oubidos para oubir melhor, mas nó, era solo de mirar que se trataba, un puro arrolhar que nun percisa de palabras para nada. Nun sei porquei, habie algo na figura de la tie que me prendie i nun deixaba zbiar ls uolhos, algo antre amanaça i pedido de ajuda. Solo apuis me dei de cuonta que eilha agarraba l telemoble cumo quien amostra ua pistola a quien la quejir ber, cumo a dezir, cuidado, nun bos achegueis, nun bos métades cumigo que inda bos podeis ferir. Si, essa eideia bieno-me, solo poderie ser, de l dedo andicador apuntado a ua tecla de adonde nun se mexer, cumo se fura un gatilho, i l dedo solo asperasse la fixaçon de l punto de mira para çparar. Mas nun podie ser, ua belhica, yá mais selombra que outra cousa, an que se adebinaba l cuorpo andeble ambaixo l xal, i aqueilhes uolhos éran mais de fraqueza que de guerra, mais de chamar que se de acusar. Fui solo ende que l telemoble se me bolbiu nua eimaige de traba botada a un afogado, que se agarra al que le queda, apuis de todo le haber faltado. Si, esta segunda eimaige, tenie mais a ber cun aqueilha tie que staba pali deixada i que la curjidade de la feira arrincara de casa, mas lhebara cun eilha la traba que nun la deixarie afogar, cumo quien diç, s’amano ben inda me perdo, inda se méten cumigo i ende ye solo carregar ne l botonico que alguien há de falar i benirá a salbá-me. Bien rezon ten l dito, que la tie conhecerá bien, de que un afogado solo quier ua silba, i eilha tenie la sue silba na palma de la mano. Assi i todo, nun fazie sentido aquel oupir de la mano a l’altura de las tetas, para todo mundo ber l telemoble, cumo a dezir, á bós que passais pula rue ancostados a buossos telemobles, siempre a falar nun se sabe cun quien i nien de quei, mirai bien para mi, que solo nun falo porque nun me dá la gana, mas se quejira era solo carregar ne l botonico. Si, era ua nuoba proua l que la tie oupie na mano, ua nuoba maneira de se lhigar al mundo i de boziar, mesmo calhada, stou biba, sei mexer nestas cousas cumplicadas, sei adonde se carrega i por adonde se fala, nun cúiden ls nuobos que yá nun fago cousa cun cousa. Cun quien falo i subre quei, esso queriedes bós saber, mas nun sou dessas que ándan pula rue a apregonar l que habien de tener bien calhado. Nunca me habie dado de cuonta, mas eilhi staba la proba de que un telemoble puode nun ser un telemoble, sien deixar de l ser.

amadeujf@gmail.com




12/12/08

CUMBERSA

Ah Jesé, esso nun se faç…

Besti l miu camuflado de la caça, faca ne l bolso, un cacho de corcho na mano i alá pal Barrialto. Cheguei a tue casa i naide. Bato, bato i nada. Nesto sal la porsora Elbira de sue casa.

- Qu’anda a fazer?
- Mealito chamou-me a la matancia de l cochino.
- Mas tem que ter cuidado, que os porcos são muito brabos e já não pode fazer forças.
- Mas you trouxe este corcho para sfregar l cochino i ua faca para l rapar.
- Ah, isso sim.
- You bin mais por quemer ls garrotes.
- Mas olhe qu’el nun stá.
- Bó, mas el cumbidou-me…
- Mas nun deve ser hoije. O meu Zé também não sabe de nada.
- Anton nun bino a apanhar la azeituna?
- Beio e já fez o azeite.
- Ai l lafrau, i nun dou ua torrada.
- Dá-lha quando vier.
- Mas ls cochinos sin son ariscos?
- Ariscos, são mesmo brabos, un dia destes bi-me mal cun eles, não fui capaz de fazer bida deles.
- Anton que ache quin puxe, que you yá nun puodo fazer muita fuorça. Mas l melhor ye deixar que ls mate i apuis ye que bengo.
- É melhor, é.

Peguei ne l jeep i para nun quedar augado, passei pul talho d’Alice i cumprei dues chouriças para assar. Eilha ten ua cozina regional i faç-las buonas.

Agora quedo a la spera…

11/12/08

Maias


Demingo passado, anquanto tomaba café cun uns amigos que yá nun bie hai algun tiempo, tubimos ua cumbersa subre política (i cumo poderiemos cumbersar sin falar de política, se todo ye política?). Al fin de algun tiempo, lhembrei-me dua passaige de ls "Maias" de Eça de Queirós, que bou a resumir sin citar, por dous motibos: prumeiro, porque adonde stou, nun tengo la obra a la mano; segundo, porque mais que ua citaçon ipsis verbis, antressa-me pensar subre la lheitura que you fiç de la passaige. Pido-bos, portanto, que me çculpeis algue amprecison i que anténtedessolo ne l sentido.

Carlos de la Maia i l sou amigo João de Ega stában nua fiesta de alta sociadade. A cierta altura, un sujeito mui çtinto achega-se a eilhes i pregunta-le a Carlos se yera berdade que an Angleterra nun se perdie tiempo cun cousas einútiles, cumo la lhiteratura. Carlos nun respundiu i, a la prumeira ouportunidade, preguntou-le a Ega quien yera tal sujeito.

- Nun sabes, Carlos? Quien poderie fazer ua pregunta tan stúpida? Ye un menistro.
- Menistro? Menistro de quei?
- Puis, tu nun adebinas? Menistro de l'Anstruçon, claro.

Cada qual que tire las cunclusiones que quejir. De la mie parte, penso siempre an cousas defrentes de cada beç que me lhembro desta passaige. Mas cuncluo siempre que Eça cuntina atual, por dous motibos: prumeiro, porque yera un grande scritor; segundo, porque inda nun fumos capazes de resolber porblemas que yá eisistien ne l tiempo del ó até antes.


Tiempo de Natal



La temporada de l Natal ye ua de las mais guapas de l anho.

Tiempo anque se fai la fiesta de houmenaige al nacimiento de l Nino-Jasus.

Un tiempo que las pessonas quédan mais amigas, de coraçon mais abierto, un tiempo de paç i amor. Que buono serie, penso you, que assi fusse l anho anteiro, que Natal fusse todos ls dies, que ls homes sentíssen la paç i l amor deste die cula mesma gana to ls demais.

Quedo cun muita mauga porque l Natal yá nun ye cumo lo era dantes, agora las pessonas ándan ambaiadas culas mercas d’oufiertas, squecendo l berdadeiro sprito de Natal, squecendo que ye la maior fiesta de l'ounion de la família. Debien birar-se pa ls mais pequeinhos, pus debien tener eilhes las mesuras de to la houmanidade.

Ye ou nun berdade que siempre que nace un nino nace Jasus?

Cumo se fai agora, pa ls sotos ye buono, puis bénden de todo, assi s'antende que la fiesta de la família birou negócio, tamien cuido que las oufiertas debien ser solo pa ls mais pequeinhos, assi quedarien cuntentos i l'eiluson de l Pai-Natal serie mais fuorte.

La nuite de cunsoada tamien ye aporbeitada para rebibir las tradiçones, pulas tierras de Miranda ye questume ir a missa de l galho i çpuis fazer un grande fogueira, que ls rapazes solteiros tubírun l trabalho de porparar. Apanhórun ne l monte, lhebando muitos carros de lheinha i cepos pa l terreiro de l’aldé adonde arde para assi la tradiçon nun se muorrir i todo l mundo quedar ende a passar la nuite.

Pula nuite afuora las pessonas calécen las manos i ls pies que ye la parte de l cuorpo que mais anregela.

Soutrodie las gientes deséian las buonas fiestas cula spráncia que nunca s'anraíben.



09/12/08

La lhobada




Fin de berano. Las fuolhas de ls freixos inda berdégan muito, ambora haba alguns, aqueilhes de gailhos mais rebielhos, que yá ampéçan a quedar amarielhos i las fuolhas a caíren. Ls cerrados stan secos, ls milhos acabórun-se, las bobedeiras ye sol de pouca dura, de maneira que la única cousa berde que sobrou fúrun mesmo las fuolhas de ls freixos.
Nun solo por bias de la lheinha que fazerá falta para l’eimbierno que se abezina mas tamien pul robido que inda ampara las bacas, ls lhabradores ban zgalhando ls freixos, que quédan cumo palos secos al alto anté que na Primabera se buolban a bestir.
Chaina, sítio lhobeiro. Silbas, xaras, carbalheiras i carrasqueiras an barda, alhi se sconde todo l tipo de becharada: lhobos, raposas i jabalis antre outra mais pequeinha. Tiu Jarbas, l mais rico de l lhugar, tubo um filho que se morriu moço. Agora ten quinteiros, mas ye quaje cumo se nun tubira naide, la família ye grande mas pouco bal, gusta-le mais l bino que la binha. Lázaro i Clarice, ls filhos mais bielhos i mielgos, son ls pastores. Pássan mais fomes que farturas, drúmen na cabanha quaijque l’anho anteiro.
Meados de Outubre, la fiesta de Santa Bárbela, hai cunjunto i ls garotos quieren-se debertir. Ancérran l ganado no chequeiro i ala que se fai tarde, de la Chaina al lhugar anté bólan. La fiesta stá animada i eilhes fártan-se de beilar, merécen cuitadicos, todo l’anho pul termo, deixá-los çcansar.
Yá tarde, de madrugada, acaba-se l bailarico i eilhes cansados aporbéitan para drumir, un die que seia, na cama.
Soutordie, quando l sol s‘assomou de ls lhados de Peinha Passeon, sou pai faç-los spulgar pa l ganado, lhebántan-se de mala gana coçando ls uolhos i alhá ban robendo un cacho de centeno cun toucino branco, l camboio yá muito que passou, a essas horas ls outros dies l ganado yá mareia.
Al passar la linha ls pelos eiriçórun-se-le. Dues canhonas achagadas al pie dua silbeira, lhougo adelantre outra meio quemida na borda de l camino.
- Lhobada!... bózian ls dous a l mesmo tiempo.
Botórun-se a fugir caras a l chequeiro, porque ls lhobos a eilhes nun le metien miedo, yá habien bido muitos i nunca se habien assustado, mas quanto mais se acercában de l sítio adonde tenien deixado l ganado, mais medunco se tornaba l que bien, por todo l lhado solo canhonas muortas i achagadas.
Las canhiças de l chequeiro stában caídas, las canhonas habien zaparecido todas, las que inda alhi se ancuntrában yá nun bolbien a pacer.
La nobidade stourou no lhugar cumo un barreno i por solidaridade, todo mundo se porparou para correr ls montes a ber se achában canhnonas que inda se pudiessen salbar. Mas l coraçon de Antonho Checa dou um poulo.
- Ai las mies baquitas. I la bitelica!...
Tenie-las a drumir no cerrado de Balriu, pegado al chequeiro de tiu Jarbas. Inda onte a la purmanhana habie zgalhado dous freixos para robéren toda la nuite. La junta de bacas era la sue proua, la bitela que andaba a zmamar, filha de la Pimpona, toda la giente la agababa. Pegou na calagouça i saliu apressiado caras a Balriu. L portielho staba tapado, no gabilhon naide habie mexido, çtapou-lo i antrou pul cerrado arriba cumo un foguete, dou-le ua buolta mas las bacas nien bé-las. Outra buolta, agora mais atenta, pula borda de las paredes i achou un portielho sbarrulhado a la punta de riba caras a Palaçuolo.
Pulhi habien salido, l rastro biesse bien na tierra arada, ua baca de cada lhado, un rastrico mais pequeinho de bitela al meio i todos bien junticos, al redor ls sbarradeiros de las fieras querendo botar l diente a la cria. Ls lhobos cun las bacas nun se metien, ls cuornos son duros, mas se caçássen la bitela bien la sgandilában.
Estas pisadas de afliçon, bien marcadas na tierra arada, deixórun a Antonho Checa uncachico mais tranquilo, seguindo-las sin çficuldade mas cun l coraçon nun punho, anté que, yá acerca de Palaçuolo, l rastro de ls lhobos deixou de se ber i l de las bacas cuntinuaba siempre caras a l lhugar.
Perdidas i assustadas las bacas remenéban seguras nun curral an Palaçuolo.


Bornaciegos



Dezie un die destes Tiu Almendra que ls storninos, ou tordos cume tamien se diç an muito sítio, "son ua cambada que papa todo ...".
Bieno-me anton a la eideia la cantiga de Zeca Afonso: "Vampiros", la classe de Bornaciegos chuchadores de l sangre de las presas.


Bornaciegos

No cielo cinzento
Subre l’astro mudo
Batendo alas
Pula nuite calhada
Bénen an bandos
Cun pies de beludo
A chupar l sangre
Fresco de la buiada

Se alguien s’anganha
Cun sues malas bentas
I l’atalanca
Las puortas a la chegada
Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
I nun déixan nada

A todo l lhado
Chégan ls bampiros
Póusan nas casas
Póusan nas calçadas
Trázen no bientre
Çpoijos antigos
Mas nada ls prende
A las bidas acabadas

Son ls mardomos
De l’ouniberso todo
Senhores a fuorça
Mandadores sien lei
Ínchen las tulhas
Bében bino nuobo
Béilan la ronda
Nos pinhos de l rei

Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
I nun déixan nada

No suolo de l miedo
Tómban ls bencidos
Óuben-se ls gritos
Na nuite abafada
Quédan nos galatones
Bítimas dun credo
I nun s’acaba
L sangre de la buiada

Se alguien s’anganha
Cun sues malas bentas
I l’atalanca
Las puortas a la chegada
Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
I nun déixan nada

Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
Eilhes cómen todo
I nun déixan nada


(no oureginal) Vampiros

No céu cinzento
Sob o astro mudo
Batendo as asas

Pela noite calada
Vêm em bandos
Com pés veludo
Chupar o sangue
Fresco da manada


Se alguém se engana
Com seu ar sisudo
E lhes franqueia
As portas à chegada
Eles comem tudo
Eles comem tudo
Eles comem tudo
E não deixam nada

A toda a parte
Chegam os vampiros
Poisam nos prédios
Poisam nas calçadas
Trazem no ventre
Despojos antigos
Mas nada os prende
Às vidas acabadas

São os mordomos
Do universo todo
Senhores à força
Mandadores sem lei
Enchem as tulhas
Bebem vinho novo
Dançam a ronda
No pinhal do rei

Eles comem tudo
Eles comem tudo
Eles comem tudo
E não deixam nada

No chão do medo
Tombam os vencidos
Ouvem-se os gritos
Na noite abafada
Jazem nos fossos
Vítimas dum credo
E não se esgota
O sangue da manada

Se alguém se engana
Com seu ar sisudo
E lhes franqueia
As portas à chegada
Eles comem tudo
Eles comem tudo
Eles comem tudo
E não deixam nada

Eles comem tudo
Eles comem tudo
Eles comem tudo
E não deixam nada



Fai hoije anhos


Fai hoije 60 anhos que ne l die 10 de Dezembre de 1948 l’Assmblé Giral de las Naciones Ounidas, pormobiu an Paris la Declaraçon Ounibersal de ls Dreitos Houmanos, testo que serbiu cumo guia de l Dreito Anternacional zde la Segunda Guerra Mundial, fui ua grande bitória, anque steia loinge de ser un bien a que todos chegórun i inda haba muitas questiones por sastisfazer.

Este testo ben ne l seguimiento de la Declaraçon de Fráncia de ls Dreitos Houmanos i de ls Cidadanos, de 1789 i de la Declaraçon de l’Andependéncia de ls Stados Ounidos, de 1776.

La Declaraçon Ounibersal de ls Dreitos Houmanos ben a modo de sanar las fridas deixadas pula Segunda Guerra Mundial i de la matáncia de ls nazistas.

“ Todos ls seres houmanos nácen lhibres i eiguales an denidade i dreito”


...mais que mil palabras!




Eiqui atrasado, dezie-bos you que San Pedro yera ua terra de quemédias. Mas cumo you nun sou muito de fintar, que solo falo de oubir dezir, dai licença, para bermos cumo ye la cousa an la purmeira pessona.



Un retrato diç mais que mil palabras!
Mirai, you…artista de tiatro!
Nun bos passa pula cabeça al sucesso que demos , essas dues garotas que ende bedes!…
Anriba de un tabuado, al nome al diç, era feito de tábuas de uolmo que serrában ls minhotos que porqui andában ua sierra mi grande… you inda tengo ua dessas. Essa parte éran als rapazes que la fazien; tamien ponien las angrideiras al redor, para nós, las rapazas, fazer al restro d’als anfeites, todo debaixo de l’alçada de las nuossas porsoras i ansaiadeiras, fúrun las pessonas melhores que habie ne l mundo, eilhas ye que ponien todo: lhançoles para fazer las paredes d’al tabuado; colchas éran pa las puortas; al telhado era feito cun aqueilhas delantreiras que habie antigamente, i rendas, i todo serbie; de las serpantinas de l Antruido fazien-se las letras; las floricas éran de “papel de crepe”, eilhas ye que ponien todo: agulhas, lhinha, al que fazie falta. Las fatiotas era todo d’eilhas, saias pals beilados i assi, nunca se bien cansadas nien mal çpuostas, oulhai se fusse hoije!, íbamos a uma casa de xineses i cumprábamos todo!
Mas you nada digo, oulhai para estes dous retratos: al d’al beilado sou you i Túlia, que stá ne l Brasil, tenemos que poner isto na antarneta, eilha quando bir isto bai a quedar maluca.
Ne l outro retrato, repersantábamos ua pieça mi angraçada: al garoto que stá malico chamábamos-le “al Pintico”, porque se assinaba Pinto; you era la “bábá”, sou essa de prieto, c’al mandil branco; al doutor Barros era Manel Catrino, fui al que adebinhou al mal de l garoto, chamábamos-le “Catrino” porque sou pai era tiu Zé Catarino, assinaba-se Pino, yá se morriu; la doutora Lucrécia era Eizaura Çapateira - chamaba-se assi porque sou pai era çapateiro -, essa doutora era burra cumo ua puorta, dezie que al nino tenie ua palmonie; al doutor Pimparel, que nun stá ende, dezie que era sarampelo, toca you a anrebulhar al garoto nua manta burmeilha, las criadas a trazer la auga calantica pa l nino nun se arrefecir por causa de l febre – essas criadas tamien fúrun pa l Brasil. La que lhebaba al correio als senhorius era Teresa Luísa, assinaba-se Sebastião, mas sue mai chamaba-se tie Luísa; al criado Torcato era Chico Fidalgo, ye agora l Persidente de la Junta.
Agora quien stá a ler isto - se ye que hai quien leia – stá assi a pansar: mas anton que mal tenerie al zapazico?!
Sabeis al que era?! Un betonico que s’al tenie anterrado nas costicas, quien çcubriu isso fui al doutor Barros. Cumo bedes naquel tiempo als doutores éran mais burros que agora…
Inda bos bou a cuntar mais: al ancerramiento desse tiatro fui tan lindo!... al redor d’al tabuado, a marchar, pareciemos als suldados, als rapazes lhebában un bibac na cabeça, aquilho de ls suldados, i las garotas ua rosa burmeilha dun lhado d’al pelo, c’als beicicos pintados…era todo la nuossa porsora, tenie muito trabalhico!
La cantiga yá nun se me lhembra, sei que era basiada na guerra de 14, als rapazes assubiában i nós cantábamos(…)

Albertina São Pedro

08/12/08

Ancuntron-2008

´´L Ancuntron 2008- Ancuontro Nacional de Centros de Cultura i Çporto´´ ye ua einiciatiba de la Fundaçon Einatel i ajuntou al miesmo tiempo, na Aula Magna de la Reitorie de l´Ounibersidade de Lisboua, ne ls dies 8 i 9 de Nobembro, las finales Nacionales de Treatro, Música i Etnografie. Estas finales antegrórun ls bancedores de las eiliminatórias regionales que tubírun lhugar an todos ls Çtritos de l Continente i Regiones Autónomas.
L Çtrito de Bergáncia stubo repersentado ne l Treatro pula Associaçon Recreatiba i Cultural de Pombal de Ansiães i repersentórun ``La Princesa i L Sal´´i na Etnografie pula Associaçon Mirandanças de Miranda de l Douro.
L´Associaçon Mirandanças ye la mais nuoba associaçon de la cidade de Miranda de l Douro i repersentórun neste ancuontro ``Ls Oufícios de ls Nuossos Abôs´´. Assi, las danças mistas, ls pauliteiros i las buoltas de la lhana stubírun ne l tabuado cun ua actuaçon mui buona. La sue apersentaçon fui feita por un rapaç que nua cumbersa siempre an mirandês fui preguntando a cada un de ls bários eilemientos de las buoltas de la lhana l que fazien i cada un deilhes tamien an mirandês fui dezindo l que staba a fazer. Esta cumbersa iba sendo antercalada cun las danças mistas cantadas an mirandês i cun las dança de ls pauliteiros.
Se tubirmos an cuonta que l´Associaçon Mirandanças ye ua Associaçon mui nuoba i que ten feito l sou trabalho nas danças mistas, ne ls cantares an mirandês, nas danças de ls pauliteiros i só para este ancuontro ansaiou las buoltas de la lhana, podemos dezir que stubírun mui bien.
Assi, l quinto lhugar an que quedórun an dezanuobe grupos que stubírun ne l tabuado, ye mui honroso i dá a esta Associaçon un sinale para cuntinar a trabalhar, mas tamien la reponsablidade de fazer cada beç melhor. L júri dou un grande eilogiu a esta associaçon i ancentibou-la a cuntinar l trabalho que ben fazendo, yá que por ser un grupo inda mui nuobo ten ua grande marge para progredir se cuntinar ne l camino que stá a trilhar.
Stán de parabienes todos ls que de un modo ou doutro fázen parte desta Associaçon i an special ls sous ansaiadores i reponsábles. Todos ls mirandeses que stubírun na Aula Magna ne l die nuobe quedórun cun muita proua cun la repersentaçon ´´ Ls Oufícios de ls Nuossos Abôs´´ i cun l quinto lhugar cunquistado pula Associaçon Mirandanças.
Queda eiqui un apelo al persidente de la Cámara de Miranda, para dar ua upa bien grande a esta Associaçon i a outras que stéian a fazer trabalho buono. L ambestimiento na Lhéngua i na Cultura Mirandesas ye decierto l melhor que la Cámara puode fazer pa l futuro de la nuossa Giente i de la nuossa Tierra.
Un bien haia a todo l Grupo Mirandanças i an special al rapaç que fizo la apersentaçon nua cumbersa an mirandês cun buona pornúncia, cun muita bida i abuntade ne l tabuado. Estas culidades yá ban sendo mui ralas ne ls moços de la sue eidade.
Parabienes i cuntina, mas tenes que passar a apersentar las pessonas por bós ex: -Á, tie Marie Gusta, anton bós l que stais a fazer i bós tie Marta i bós tiu Antonho, etc i nun las trates por tu. Cumo sabes l tratamiento por tu na Tierra de Miranda nunca era feito puls rapazes quando falában cun pessonas casadas i mais bielhas i nestas cousas de la cultura tenemos que ser rigorosos i apersentar las cousas cumo se stubíssemos nesse tiempo.

07/12/08

Chichas





“De las las chichas, la de canhono, de las abes, la perdiç subretodo la de l paçpalhaç, mas se l cochino bolasse nun habie nanhua que la armanasse”.

Ora ye causo para dezir, a quien tu l dizes... Este dito - bien afamado alhá pa ls mius sitíos adonde me criei i bien desta temporada, porque ye agora que se fázen las matáncias de ls cochinos - an nada me ye stranho.
Nun hai nanhun mirandés que squeça ua matáncia de cochinos, cuido you, era i inda ye un die de fiesta, adonde s’ajuntában parientes, bezinos i amigos, un die farto, un die que marcaba muitas bezes l tiempo de scasseç que se sentie an casa i nas famílias para un tiempo de fartura.
Apuis de l die de matáncia de ls cochinos, ls chichos i la marrana, ne l fumeiro las tabafeias, chabianos, bocheiras, chouriças, chouriços, salpicones, butielhos, oureilhas, pies i patas, las costielhas, ls touçinos i ls persuntos cumponien ua cozina por mais probe que fusse. Era fartura.
L caldo de berças serie adubado cun unto, las patatas cozidas regadas cun chicha rejada, l pastor, buieiro, cabador i serrador lhebárien na cerrona un cibo de chicha para poner anriba de l caruolo de pan. Ls beiços de ls garoticos andárien untados cumo andán ls d’agora cun chocalate.
L dito fala na chicha de canhono, de perdiç i paçpalhaç, mas quien quemie canhono i de las outras cumo se quemie la chicha de cochino? Solo se fusse fidalgo, i esso nun éran las pessonas de las aldés mirandesas nien ls sous filhos, que botában las cuontas a quantas andában ne l anho.
La chicha de cochino era i staba an todo l que era quemido, cruda, assada ou cozida, cul prato cheno ou assi assi, era reina i senhora. Ralas bezes era çtronada pur uas lhaçcas de bacalhau ou uns rabos de polbeira. Naide l'anfastiaba i éran poucas las casas anqueilha criaba ranço.
Matar ou nun matar cochino staba to la çfrença dun passar bien ou mal l anho. An Zenízio, onde i quando me criei quaije to las famílias matában cochico, era assi ua aldé remediada. Porque se fazie por cebar-los to l anho, na maiorie de las casas quando se fázien las matáncias de ls cebados yá se habien mercado ls lharegos.
La caldeira de la bianda para eilhes era feita to ls dies ne l mesmo lhume, cumo se fazie l caldo ne l pote para cenar.


06/12/08

CUMBERSA




Fui por cousa desta cumbersa que tubimos nun café, que screbi ls bersos que salírun eiqui i ne l bolo de l beiso. Screbi tamien esto ne l HOIJE, que ye ua ambora que scribo to ls dies, an mirandés, ne l Sendim an Linha (SAL).
An Sendin inda falamos i çcutimos l mirandés i l sendinés, naide s’arma an doutor ou lhenguista, qu’esso ye para quien se quier amostrar.
...
“Fui al café i ende ye que fui l buono i l bonito.

-Ende ben l tiu de la máquina.
-Bá...Bá…que you sou reportre.
-Ah, reportre! Para screbir a la moda del. Dixo un…
-Bó, quier dezir que tu sabes mais.
-Nun sei mais, mas se calha, sendinés si. You aprendi de garoto, agora la maiorie fala meio por meio… Agora ándan cul mirandés, mas que ye esso? …Quien bos ansinou a screbir, nunca l falou.
-Mas hai ua cumbençon, que diç cumo se debe screbir.
-Ah, cumbençon, cumbençon, mas quien la fizo?... Quien la fizo?
-Mal ou bien ye l que hai i tenemos que tener reglas.
-D’acordo, mas porque nun chamórun a quien sabie?
-A ti, mas sabien que nun ibas.
-Tamien ye berdade.
-You bengo…
-A tirar retratos?
-Nó, a preguntar, yá que sabes tanto, l que quier dezir “ah tiu, ah tiu…”
-Nun ye “fuca…fuca…” Cumo tu screbiste.
-Ah! Anton siempre bás a ler l HOIJE.
-Bou i tenes alhá bien palabras que nun son nin pertués, nin mirandés, nin spanhol.
-Tu cuidas que a screbir to ls dies i a correr, ye fácele. Nun ye por nun saber.
-You sei…Por esso te dou un çcunto.
-Bamos a falar al sério porque hai que ansinar a quien nun sabe…
-“Fuca…Fuca…” ye andar a fazer las cousas de brebe, sien poder parar. “ah tiu, ah tiu” ye andar de un lado para l’outro a saber d’ajuda, ye andar aflegido a fazer las cousas.
- “Ah, tu!” las cousas que sabes…
-I sei. Essa de “Ah,tu” tamien quier dezir dues cousas.
-Se un stá ademirado:
”Diç que ganhou la lotarie!
-Ah,tu! Que suorte tubo.”

-Ou para chamar un:
-“ah tu? Quieres buber ua cerbeija?”

La cumbersa cuntinou, mas queda para outra beç l restro.”
...


05/12/08

Ah tiu, Ah tiu...

AH TIU, AH TIU.

De l pobo até al riu,
Id’apanhar azeituna
Inda que faga friu,
Porque puode chober
I andais ah tiu, ah tiu…

I inda hai ls storninos,
Que son ua cambada.
I eilhes pápan todo.
I eilhes pápan todo
I nun déixan nada…

03/12/08

Dieç anhos de proua

[Crónica salida ne l jornal Público, l die 23 de Nobembre]


Fizo dieç anhos l atrasado die 19 de Nobembre que la Assemblé de la República aprobou, por aclamaçon, la que bieno a ser, apuis de salida ne l Diário de la República, la lei nº 7/99, tamien coincida cumo lei de l mirandés, apersentada pul deputado socialista i mirandés, Júlio Meirinhos. Ye amportante pensar subre l que passou dende para acá, subre l que essa lei mos trouxo ou deixou de mos traier. Anque seia ua lei cun quaije todos ls defeitos de l mundo, adonde falta quaije todo, eilha trouxo-mos algo essencial: reconhece ls dreitos de ls falantes de lhéngua mirandesa; anque nada crie, pus esses dreitos nacírun cula lhéngua, apregona-los als quatro aires; anque quaije nada dá ou eisige, cumpormete l stado pertués, a nible nacional i lhocal, cun aqueilhes dreitos. Por esso, podemos dezir: inda bien que essa lei se fizo, pus ye melhor que eisista essa do que nanhue; i ua lei mais cumpleta nun quier dezir que resolbisse las cousas, pus stamos afeitos a que las leis nun séian cumpridas, a ampeçar por quien las faç i se ua lei tan simpres cumo aqueilha lei nº 7/99 nun ye cumprida pul stado, menos inda lo iba a ser ua lei mais cumpleta i cumplexa, que fazie falta.
Dieç anhos passados, houbo ua cousa eissencial que demudou cun la aprobaçon de la lei: ganhou outras raízes la proua cula lhéngua mirandesa, al menos pul mais de ls sous falantes, al punto de haber acabado quien faga caçuada de la lhéngua i de ls que la fálan. Ye berdade que se refinórun las eideias de ls que stan contra eilha i que l sou maior gusto serie calhá-la ou calhar aqueilhes que la fálan ou la scríben ou algo fázen por eilha, mas ye mui fácele coincer essa giente pus la sue marca stá a la bista, bonda ber ls sous feitos, quier dezir, l que nun fázen. Assi i todo, puode dezir-se que la proua cula lhéngua ye hoije un menumiento que yá nun se sbarrulha, i agarrada a eilha ben la proua cul pobo que la fala i que al lhargo de seclos la trouxo até als nuossos dies. Essa proua inda nun le bieno a traier pan a quaije naide, anque la lhéngua seia l mais amportante balor eiquenómico de la tierra de Miranda, mas yá le bieno a traier mais felcidade i mais bien star a muita giente, bieno a traier mais respeito por nós mesmos, abriu-le la puorta a nuobos suonhos, fizo correr nuobas fuontes de criatebiadade cultural, lhiteraira i artística an giral, ajudou a anchir muitos dies bazius ou perdidos por caminos sien sentido i sien antresse, criou ua mais fuorte lhigaçon antre ls mirandeses, trouxo al paíç l ampeço dua nuoba cuncéncia lhenguística.
La proua de que stou a falar ye l mais amportante, pus tamien ye de ls mirandeses que depende l eissencial an relaçon a la sue lhéngua mirandesa, nun depende de l stado ou de stranhos, ou de ajudas de fuora, anque seia bien benida toda la ajuda, de todos ls lhados. Sien nós ye que nada se puode fazer i nós, para podermos fazer algo i cada beç mais, tenemos de acraditar que bal la pena i, cumo se dixo hai dies nua eileiçon amaricana, tenemos que acraditar que somos capazes. Será que queremos?
amadeujf@gmail.com


02/12/08

Ua lhuita sin fin

Ua lhuita sien fin... Bálha-mos Marie!
Cun algua sastifaçon, mas anquemudados talbeç un pouco cun la naturalidade i l’alegrie apuis de l sfuorço d’alguas pessonas, solo podemos dezir qu’alguas batalhas ban sendo cunquistadas, mas la bitória inda nun ye pra manhana. Mui pertico de nós bamos bendo que l’antegraçon de las pessonas tulheitas- sufrendo todas las formas d’anfermidade, física ou de la cabeça- nun ye un feito que steia ganhado, stamos bien longe disso. Que se trate de la scola, de l trabalho, de ls transportes ou de ls lhugares públicos, nun podemos dezir que nun s’abança, la temada de cuncéncia tamien bai seguindo, mas ls resultados nun chégan a l’altura de las antançones. Este quadro, pra me serbir duma eimage de la scola, cuntina bien scuro i hai siléncios que nun se cumprénden. Nun bale la pena bandar ls uolhos, bemos quaije todos ls dies qu’inda ye un mundo a la parte l de ls tulheitos.

Adriano Valadar

01/12/08

Socialistas

Parece que houbo, an Madriç, un ancuontro de socialistas ouropeus. La pregunta que se ampon ye: quien diabos deixou antrar Jejé Socras?

Trabalhos de tiu Fracisco Cameiron



















L miu pariente Fracisco Cameiron ye un cachico mais nuobo que you.
Nun ye muito mas l bastante para haber lhougo ua sparaçon quando mos criemos.
Nesse tiempo, puls anhos sessenta de l seclo datrás fazie muita çfrença un ser mais nuobo ou mais bielho que ls outros. Las cousas culs rapazes éran a las quadrilhas puls anhos i anté pulas classes de la scuola. Nun era cumo un ganado, las cubiertas para un lhado i las bazies pa l outro, mas era.
Las rambóias, las scapadelas pa las malbadezas, las salidas a la nuite, l’antrada pa la mocidade (an Zenízio antende-se la mocidade, ourganizaçon de ls rapazes), poder namorar era puls de l mesmo anho. Ls rapazes nua aldé éran cumo bandos de storninos, éran mais que muitos, assi sendo era bien fácele fazer quadrilhas d’amigos de l mesmo anho de nacimiento, tener nesses cunfiança, porteçon, joldra. Bárias son inda las referéncias quando s’amenta nas façanhas que se fazírun i muitas son las bezes que inda se diç que you i ls de l miu anho.
Nun me lhembro s’algua beç el andubo cumigo na buona bida, ou se stubo cula turma que anterrou la régua de la porsora n’arada de las Medianas. Mas yá fúrun muitas las bezes que als de l anho del me dezírun que el si gostaba de fazer las armar. Que era rapaç muito adbertido, amigo de to l mundo i que nunca deixaba la sue parte por fazer. De todo esso yá you sou teçtemunha, porque bários son ls anhos que mos ancuntramos n’aldé de bacanças.
Siempre animado, gusta de cuontar la sue lhona i a pie del naide queda triste nien queda çcaçuado de la bida.
Mas para alhá desta mensaige, al que eiqui querie rejistrar era outra parte de la bida de tiu Fracisco Cameiron, fazedor de pieças an madeira, berdadeiras obras d’arte. Este tiu scapou-se pa l Canadá hai muitos anhos adonde fai pur ua bida melhor cumo to l mundo que de uolhos húmados deixa la sue tierra i ls sous pais, adonde bibe agora cula sue tie i filhos.
Quando miro pa ls retratos de las sues obras, cuido que antendo l sentimiento que le bai n’alma. L mais deilhas son pieças que retrátan cousas que fúrun l sou i l miu mundo de rapaç i quel agora quando s’antretén quier dar bida i tener bien persente.
S’este ye l modo d’atamar las suidades que ten i acúrtiar la çtáncia que lo aparta de l sítio que lo biu nacer anton par’alhá de l’arte an streformar palos tamien ten muita birtude. I ye essa birtude que ls homes de bien cumo Fracisco, questúman traier pa l de riba to la mimória todo l d’antigamente cumo fuorma d’agarrar fuorças para bencir i fazer camino.
Gusto de l que fazes, i digo-te, esso de fintares l tiempo que te sobra fazendo essas cousas guapas ten muito balor, acuntece cun muitos stramuntanos que andando pur fuora cumo tu nunca squécen las sues ouriges.
Durante muito tiempo you çcoinci, i cuido que muita giente, este tou don de custruir estas pieças.
Agora si digo que bien alblidoso yes, dou-te mais ua beç ls mius parabienes, i todo quiero fazer para rebelar este tou lhado artístico.