27/10/16

Cuntigo digo-me you mesma!



Quando me digo cuntigo,
ye cumo nadar nas augas lhimpas dun ribeiro,
mexer las piernas sien alboroto
para que las augas nun s´antrúbien,
l cantar de ls paixaricos nun se atelundre,
las xardas béngan a cascalhar a las mies manos,
me fágan cuçquinhas
i tu lhéngua mie,
cun palabras me béngas a atamar la risa.

Deitada  nesse ribeiro, subre l cielo,
beio l cielo rial porriba,
azul anfenito cun castielhos brancos
adonde bou screbindo
cun tinta azul que del sorbo.
 Assi me quedo.
Palabra atrás de palabra
que tu me bás ditando,
ourquestra afinada de letras,
sensible  sonido,
acumparada  antoaçon,
música de palabras que me arrólhan,
me fázen beilar por drento.

Ua nubre yá stá chena.
Passo par´outra.
Ua partitura acabada.
Bira-se outra fuolha.
Mais un biolino a fazer que chora,  
reissenhor na punta dun galho de salgueiro
mais sonidos, mais palabras,
mais cantares d´outros paixaricos,
l´auga a correr,
l sangre a calcer,
las palabras a nacer.
Mais xardas a spreitar l miu cuorpo znudo,
you screbindo l cielo, deitada subre l cielo,
ribeiro d´augas cristalina de palabras,
cuntigo.

Un airico sacude las nubres,
las palabras bénen bolando an correlina,
fázen cachoneira al chegar,
ajéitan-se,
tóman l sou lhugar,
arríman-se an scaleiras,
sbarrúlhan-se,
tórnan-se a ajeitar,
uas bezes son de seda,
outras bezes cantarie  
i tierra an carambina.

Cuntigo  digo-me
 you mesma!

25/10/16

A Queda de um Anjo/L Sbarrulho dun Anjo


Queda eiqui l testo que Alfredo Cameirão apersentou i leu na Biblioteca de l'Assemblé de la República na apersentaçon de lhibro de Camilo Castelo Branco, A Queda de um Anjo/L Sbarrulho dun Anjo i culs mius sinceros parabienes


"LA MORGADA DE L PRAINO
(testo d'apersentaçon de "L Sbarrulho dun Anjo" n'Assamblé de la República)

Ls mirandeses que hoije stamos eiqui benimos a saber dua díbeda cun 150 anhos de bielha. Ye la berdade: las letras pertuesas an giral i, perdonai-mos la poucabergonha, Camilo Castelo Branco an particular, yá 150 anhos que tenien ua díbeda a la lhéngua i al pobo mirandés (i eiqui quando digo pobo mirandés, nun ye de l cunceilho de Miranda, ye la gente de l’antigo território mediabal de la Tierra de Miranda, q’abarca ls cunceilhos de Mogadouro, Bumioso i Miranda de l Douro) i, para ser franco, la díbeda tamien era a la berdade. Ls cousa splica-se debrebe.
Hai duzientos anhos, an 1815, quando Calhistro Eilói de Silos i Benebides de Barbuda naciu, ou se quejirdes un cachico más cerca, hai 150 anhos quando el mos fui apersentado por Camilo, serie quaije ampossible un home de l Praino Mirandés, de Caçareilhos, que nun stá mui loinge de l centro giográfico de l Praino, un home de l Praino, anton, nun tubisse daprendido i nun falasse la lhéngua de ls sous, quier dezir, la lhéngua purmeira de ls sous, la mirandesa, porque, naquel tiempo cumo hoije, ls mirandeses siempre fúrun biligues: serbien-se de l mirandés para l campo , l lar i l amor (cumo muito bien dixo José Leite de Vasconcellos, tamien yá más de cien anhos, quando l’apersentou l mirandés al mundo) i serbien-se de l pertués para falar culs de baixo. Nun sei se sabeis, para chegar a Miranda, quien ben de fuora, benga de l norte, benga de l sul, benga donde benir, chega siempre “de baixo”.
Ora, nun se puode amouchar que Calhistro falaba mirandés. Mas, bamos, que Calhistro, fidalgo que era i cul feitiu que tenie, nun falasse mirandés, inda bá que nun bá, mas... i anton la sue Teadora? Quein será capaç de mos cumbancir que la morgada de Trabanca, tamien eilha nacida i criada ne l Praino, duonha de ua singeleza i legetimidade sien pareilha, siempre al redror de las pitas i de ls lhareguicos, anton algun die mos fintamos, nós, ls mirandeses, que ua mulhier dessas, ua de las nuossas, hai 150 anhos i inda porriba passando ls termientos que passou, anton nessas afliçones todas i nien ua palabrica de mirandés deixaba scapar para zopilar ls fígados?!...
Assi i todo, que naide s’atermente, alhá diç l dito dezideiro: “ye melhor díbeda bielha que pecado nuobo”, l mundo dá muita buolta i la díbeda yá stá paga i cun juros.
An buona hora la Cámara Munecipal de Famalicon, pula mano de la Casa de Camilo, que le hardou ls lúcaros i tamien las díbedas al Mestre i, haberá que l dezir, tamien de cierta forma cula upa de Cámara de Miranda de l Douro, an buona hora, íbamos dezindo, treminórun a pagar la díbeda i, tal cumo diç outro dito dezideiro: “nun hai fame que nun deia an fartura”, hoije nun tenemos solo a Calhistro i a Teadora sien ls peitos atafanhados cun tanta fala fidalga, mas tamien Lopo de Gamboa, Brás Lhobato, Paulo de Figueiroa, senhora dona Temázia a çfender ls sous galardones de biúda de tenente, las rapazas de l zambargador Sarmento nas sues xaldroquices i, quaije parece ampossible mas ye berdade, l senhor doutor Lhibório, el mesmo, de riba de la tribuna, fai la sue licantina subre la reforma de las cadenas na lhéngua (bamos a dezir-lo assi para q’el quede cuntento i pori nos se mos amone) fai la sue licantina na bariante pertuesa de l’antiga lhéngua de la corte de l reino de Lhion, quier dezir, an lhéngua mirandesa, mirandés.
Pus ye berdade, “A Queda dum Anjo” traduzida para mirandés. Cumbites destes, ne le tiempos an que stamos nun se le puode dezir que nó i cumo ls Calhistros de la Miranda d’hoije andában acupados cun outros bolos – ou biaiges pula Ouropa, quien sabe alhá - tubo que ser este Brás Lhobato de las letras mirandesas, este que bos fala, a chegar-se alantre. De ls testos clássicos de la literatura pertuesa traduzidos para mirandés, i tirando-se uns poemas i outros cachicos al calha, que se conheça, hai la traduçon de ls Lusíadas, de Camões, la Mensaige, de Fernando Pessoa i, buono, hai tamien ls Quatro Eibangeilhos, todo pula mano de Amadeu Ferreira. De maneira que fui assi ua spece de mistura d’astrebimiento çcaradote botar-me you a traduzir l Mestre.
Mas nun cuideis que nun me tremiu la paxarina: a la ua siempre era traduzir Camilo, a la outra, ua cousa ye traduzir las falas de D. Teadora, que muita beç pouco habie que le demudar, seia nas palabras ou na sintace; outra cousa ye poner l senhor doutor Lhibório a falar la lhéngua de ls pastores de l Praino Mirandés; se me permetis ua acumparança, ye tan custoso acamar la lhéngua mirandesa a las tiradas repolhudas de l doutor Lhibório, cumo custoso fui acamar las pantalonas de çaragoça de Calhistro, aqueilhas q’arrematában al fondo cun abetonaduras de madrepérola, acamar essas pantalonas als scanhos de l parlamento de Lisboua. Peç que nun dan mui citre.
You nun quiero, i tamien nun serie capaç, de me meter a dar santenças subres las culidades lhiterairas de Camilo i muito menos de L Sbarrulho dun Anjo; ls de bós que partecipestes nas palhestras todas destes Ancuontros yá teneis que bos chegue i l bechico de l oubido nun há de salir deiqui pouco maçado; tampouco quiero nien puosso cuntar-bos de las deficuldades, todas, que las houbo i muita, de la traduçon, nien de las scuolhas que fúrun fazidas.
Solo, cumo eisemplo, que bal puls outros todos, digo-bos de la traduçon de l títalo: A Queda dun Anjo - L Sbarrulho dun Anjo. Anjo era de caras, nun habie muito q’ambentar, mas para Queda la scuolha podie haber sido outra, hai más que ua palabra mirandesa para queda, que ls mirandeses sabemos bien l que isso ye, cumo tamien sabemos, inda más bien, l que ye alhebarmos-mos. Por eisemplo podie haber sido Caída (la caída dun anjo), la chimpa (dun anjo), mesmo l tombo dun anjo, i outras, mas peç que niua deilhas mos deixaba sastifeitos. Tiremos-mos de cuidados i an cumbersa cun Carlos Ferreira, siempre le procuremos quei le parecie. Metiu-mos L Sbarrulho delantre de ls uolhos. Sbarrulho, an mirandés, de l berbo sbarrulhar, quier dezir “desmoronamento”, “dasabamento” “ruína” “destruição” “queda”, geralmente de paredes, casas, custruçones. Tate, ye mesmo isto! A la ua, ganha un cachico d’afastamento an relaçon al pertués i, a la outra, de cierta forma, apunta más las lhuzes para l porcesso i nó tanto para l resultado, al fin de cuntas, l que trata la nobela de Camilo. I ye que apuis, “sbarrulho” ye quaije ua palabra, bamos a ber se l mirandés ye capaç de dezir isto, ye quaije ua palabra ounomatopaica: scuitai bien: sba-rru-lho! Santistes?! L barulho xordo de las piedras a bater uas nas outras anquanto se caien?!...
Nun bos maço you tamien más l bechico de l oubido!
Deixai-me, para acabar, l más amportante: agradecer-le a la Casa de Camilo de a par cula Cámara Munecipal de Famalicon (i tamien a João Luis Sequeira, Casa de Miguel Torga) la formidable lhembrança que tubírun, i l agradecimiento ye miu, an miu nome pessonal, mas tamien an nome de todos ls mirandeses. You cuido que Camilo Castelo Branco tamien habie de quedar cuntento de tener ls sous scritos na outra lhéngua de Pertual, la lhéngua de la corte i de l reino de Lhión, bientre que mos pariu i d’adonde naciu Pertual. Para nós ye un gusto i ua proua mui grande poder star eiqui i tener lhugar nesta fiesta. Dius bos lo pague a todos!
I para la lhéngua mirandesa, tener A Queda dum Anjo traduzida ye un marco i passo alantre mui amportante. De tan amportante ser, anté you m’astrebo a meter de scritor i a spurmentar dezir-bos dessa amportancia cun ua acumparança, que ye la maneira que ls mirandeses tenemos de dezir metáfora. (quando há cachico bos dixe q’ia a acabar nun bos fintestes, ora nó?)
Manginai que la lhengua mirandesas ye, eilha mesma, la morgada de Trabanca, D Teadora de Figueiroa.
Ye cousa que nun custa muito: ora arreparai se ls adjetibos sírben para las dues: simples i singela, mas tamien rija i rejistente, séria, hounesta, fiel, trabalhadeira, afeita a las cousas de casa i de l amanho de la tierra, sien penduricalhos nien anfeites para presumir cumo las outras, mas sien nunca le perder l tino a las pieças d’ouro, a la riqueza,que sabe que ten guardadas na fardelica an casa; dambas a dues cun ua bida dura i custosa, quaije squecidas de la nobreza de l sangre, ls Figeiroas para Teadora, l reino i la corte de Lhion para la lhéngua mirandesa, armana de las filhas eibéricas de sou pai l Lhatin i, eilha si, la última frol de l Lácio.
Ora esta traduçon, salir del Praino i traduzir Camilo ye isso mesmo: ye salir de l Praino i dar de caras culas modistas, neste causo nó de Penafiel mas de Famalicon: esta traduçon ye a mode de le poner saia de balon a la Morgada de l Praino.
Ye cun estas – i outras cumo estas – traduçones que la Senhora Morgada – l diamante an bruto, cumo dezie Lopo de Gamboa, que, de beç an quando tamien las daba acertadas i bien podie star tamien a falar de la lhéngua mirandesa – la Senhora Morgada queda cula cinta más delgada; anculhen-se-le ls pies; ls quadriles quedan-le más anchos; amerosa-se-le la piel; branqueian-se-le ls braços; scampa-se-le la cara cul grifo de l pelo; al traduzir Camilo toda eilha ganha ne l andar ua cierta maneira i donairo que le bai tan al natural cumo se houbisse sido criada por salas i praticado las buoltas de la dança! Eilha mesma, mirando para eilha, poude agora dezir- You assi stou más bien, isso ye berdade!
Las lhénguas, na berdade, tal cumo las ties i la natureza, tamien son un segredo.
Agora si acabo, i tal cumo l Mestre, sien bos deixar niua moralidade. Mas inda assi, dou-bos uas nobidades: ne l abiso de la segunda eidiçon, Camilo diç que nun habie tenido tiempo para scujitar que camino habien lhebado las personaiges i essa era la rezon para nun haber ambelume nuobo. Pus s’houbissa falado cun nós, perdie essa rezon. De Mem de Barbuda i de Egas de Barbuda, ls filhos de Calhistro, tenemos pouca notícia, solo sabemos que strampalhórun muito mirandés pul mundo.
L que si bos podemos-bos dezir cun certeza ye que Barnabé, l filho de D. Teadora, la Morgada, se criou a la borda de las arribas de l Douro, antre las faias i ls freznos de l Praino mirandés, al son de gaita de fuolhes i de l bater de ls palos de ls dançadores. Tubo família i spargiu-la por to l Praino. Deixou-le als filhos la lhéngua q’habie ardado de sous pais i inda hoije eilhes la fálan anté que Dius i ls própios mirandeses quérgan. Tamien le deixou la dreitura, la seriadade i l amor al trabalho de sue mai, assi cumo, bá, un cachico de l pícaro i trouliteiro de sou pai. Esta ye ua gente formidable: saca pan de las piedras para fazer Bolhas Doces i acende lhumes an todos ls lhugares par acalcer l Nino Jasus na nuite de Natal, anquanto aspera a soutordie, para le dar las buonas benidas al dius sol, cun Carochos, Galdrapas, Bielhos i Bielhas maçcarados als brincos i als óulios pulas rues. Alhá andan todos inda hoije pul Praino, adonde, claro, tamien bai habendo uns ardeiros de mestre scuola metidos a tradutores... nien bós manginais l gusto i la honra que ye poder dezir desta proua que todos tenemos an ser mirandeses."

Alfredo Cameirão

22/10/16

Sol de la mie bida




“Sei dun riu” 

adonde l sol de la mie bida
s´anfrisga, atrelundado, i nun requeixo
zlinda la fame de çcubrir
l tremblar de l´alborada an sou lheito.

Se nun furas tu
nun scuitarie la boç fonda de l
fraguedo,
ls arressaios de tous lhábios matinales,
nien l´auga barimbando, znuda ousadie
que por ende se bei.

Se nun furas tu,
nun sorberie la palabra, ourbalhada flor de l die,
nien se m´achegarie esta sede de buer
la piel de la poesie i l sonido dun riu

que you sei.

Teresa Subtil

21/10/16

Sedentarismo



 
You nun sei cumo se diç, ou se hai un modo de spresson, para dezir ou designar “sedentarismo” na lhéngua mirandesa.
An pertués “sedentarismo” segnifica un modo de bida, ten haber cula bida que se ten, se fai, se nun se ten acion, sien atebidade, sien einergie.

Todo ten haber cua ambora qu’eiqui a dies li nun jornal que diç que l “sedentarismo” mata muita giente.

Fui-me a saber ne l dicionairo de Amadeu Ferreira/José Pedro Ferreira, ne l bocabulairo de Moisés Pires i nun ancuntrei seinhas, tamien nunca bie (ou yá nun me lhembro) an crónicas screbidas puls porsores, Domingos Raposo, António Bárbolo e Duarte Martins s’algua beç l screbírun.

Se calha nun ye perciso l mirandés tener, nun necita desta palabra. Puis son pessonas que nun sáben star paradas, siempre a xurdir, tratando de la huorta, de la binha, apanhando lheinha i menudas, fazer meia ou renda, íren-se culas bacas ou las canhonas, scolher garbanços, zgrilhar las patatas i todo l mais. Acion era l queilhes i eilhas tenien i ténen de sobra.

Benisse ou benga l purmeiro doutor a dezir a un mirandés ou mirandesa que tenie que bulhir mais ou madrugar, tenie pula cierta la respuosta: doutor you tengo alhá uas lheiras de patatas, tengo uma ramalhada, las tulhas chenas i cebei dous cochinos i que you saba nun fúran ls de fuora que l fazírun!

“Sedentarismo” cuido you ye nuobo agarrada a las cidades, adonde ponírun grandes casarius sien sobrar nada de tierra para ua semiente de penca que seia se poder sembrar.




17/10/16

Que tiempo bibimos?





Un die destes un amigo miu mercou ua arca giladeira nuoba, la que tenie staba buona mas percisaba dua maior. Cumo sabe l que la bida custa resolbiu poner essa a la puorta para ber s’alguien inda le daba uso, serbentie, cua anformaçon (abiso):
 ” Stá cumo nuoba, fai gelo i ye dada. Se quejirdes i percisais podeis lhebar”.


L’arca giladeira ende stubo trés dies i trés nuites a la puorta, sien naide s’antolhar, nien neilha arreparar.


El chegou a la cuncluson de que las pessonas, nun acradítan i çcunfían quando la smola ye buona. Era cousa buona demais para ser berdade.


Demudou l'anformaçon (abiso):
 ” Stá cumo nuoba, fai gelo i son só 50€”.


A la nuite desse die fui roubada.

11/10/16

Passou que nien perro…



An garoto, an casa de mius pais adonde  me criei, siempre tubimos perros i perras, porque teniemos ganado, a esse tiempo naide eimaginaba un pastor sien perro.



Alguns deilhes fúrun berdadeiras bedetas, perros i perras de nomeada.

Por eisemplo, l “Martelheiro”, la “Pirina”, la “Diga-o-ela”….  recebien la stima de to l mundo, porque éran buns cumpanheiros i eicelente guardas por bias de haber muitos lhobos, esses si berdadeiros einemigos de l ganado.



Ne l tiempo de las ubas maduras, anquanto nun se bindimaba, de beç anquando alhá aparcien lhampeiros i lhambuzados, passando la lhéngua puls çofaifos i nariç.

Esso querie dezir que nesta temporada i quando las binhas stában a jeito matában la fame, apuis campantes de la bida, botában l çamarro a la selombra sien cobradeiros de cabeça que ls sous einemigos fazien l mesmo.



L pior era apuis la bindima…


Cuido que fui dende que bieno l dito: 
“passou que nien perro por binha bindimada”.
Quando alguien nun s'ambia, passa de fugida.

09/10/16

Poesie




Poesie ye fuorça
 que mos sal de las antranhas
cumo se fusse an pariçon
i l nuosso bientre mar brabo
an rebentaçon.
Poesie ye coraçon spartiçado,
ye alma ferida,
ye zancanto
traiçon.

Poesie ye amerosura,
 nobielho de seda,
 manelo de amisade,
 filo trocido an denidade:
 nun se parte nien çfila,
 nun se rinde nien se anuola,
 panho tecido que mima,
eiternidade.

Poesie ye amor,
ye paixon que splude i fire,
ye risa, ye pranto
milagre de la natureza
nua flor que stá a abrir.
Poesie somos nós todos
quando spargimos bundade.
Poesie habie de ser l mundo
se nun le dolisse tanto…

07/10/16

Outubre cun gusto a Agosto




Quando te miro  Outonho
An Outubre dourado
Nisquiera se me lhembra
Que stá l Berano acabado.
Bén-me l cheiro a marmelos
Sorbo l doce de l mosto
Yá se passou Setembre
Mas sabes-me a Agosto.


Mas quando por ti entro
I beio ne l termo
Las fuolhas burmeilhas
Adreitos al chano
Siguro la lhuç
Por frinchas de soudade
Que me ben de l Berano.


I se me pongo a tembrar
Feturando l Eimbierno
Agarro-me a Outubre a pensar an Nobembre
Aparo las fuolhas an mandil abierto
I fago un nial de las mais queloridas
De las mais dóndias i mais çtemidas
Para que nun me déixen gelar.

La tue risa


01/10/16

Anibersairo

                       (you era assi, hai cinquenta anhos datrás)

cinquenta anhos,

fai hoije cinquenta anhos

fui ne l die 1 d’outubre

fui hai cinquenta anhos datrás,

yá se passórun cinquenta anhos.


-Pula cierta isto nun diç muito a quien eiqui ben ler las cronicas i cuontas que son publicadas. You pul miu lhado (i cuido que ls demais, seian homes ou mulheres) tamien ténen esse perpósito, fago-lo cumo partilha. Partilho eiqui cun todos i todas, eideias, oupeniones, amboras i todo l que mais s’agarrar a la scrita. Sentimientos, lhembráncias, acuntecimientos, toda uma semba de questones que me fai bien poner a çcobierto.


De l mesmo modo, l stou a fazer hoije, fai cinquenta anhos que you i ua buona quadrilha de rapazes, beniemos, “arresbalando por ende abaixo i antremos ne l quartel de la marina”, pula purmeira beç. Cumo recrutas. Garotos feitos homes a priessa para sermos melitares. 


Cumo se fusse hoje, lhembro-me de quaije todo porque esse die fui  mui amportante, yá mais squecerei. De Zenízio, Dues Eigreijas, Cicuiro, Moncorbo i de muitas outras tierras, assi ampeçemos nuoba bida.


Todo esto porque uns tiempos dantes habie screbido nun papel que querie ser marineiro, querie cumo muitos yá l habien feito, i muitos outros çpuis l fazírun, querie engordar la quadrilha desta tierra, tierra que birou la segunda (2ª) pobaçon de l Paiç que mais marinheiros dou a la patría (stá registrado ne ls arquibos desta eilustre anstituiçon).


Parabienes als mius seis ciento i cinquenta camaradas, mirandeses, stramuntanos, pertueses, todos que cumigo fazírun l’antrada nesse die na “Briosa”.
(Briosa era i ye la nomeda de la Marina)