21/12/15

Buonas Fiestas (Boas Festas)

 
 
 
 
 
- Buonas Fiestas i feliç Anho Nuobo, cun salude, muita spráncia i fé, para todo bós i buossos familiares son ls mius deseios i de la mie família.

Faustino Antão

Nota: L retrato ye dun persépe da l'outorie de Amável Antão, un grande mestre que yá mos aquestou a tan guapas i eicelentes obras, nesta i an muitas criaçones na area de trabalhar la madeira.

05/12/15

L’amportança de la “FUOLHA MIRANDESA” (J.N) / A importância da “FOLHA MIRANDESA” (J.N.)




L mirandés cumo lhéngua falada i screbida pa ls mirandeses puode star siempre presente.


Quien un die dixo que l mirandés cumo lhéngua falada i screbida hoije i ne l feturo, cumo meio de quemunicaçon, será l que ls mirandeses i mirandesas quejíren, dixo ua grande berdade.  Cumo tamien ye berdade que l mirandés de manhana será tamien fruito de l que fazirmos hoije, ou seia será l resultado de ls sfuorços i trabalhos, de l que se screbir, falar, dibulgar, pormober, publicar.

 Porque falando-lo, mánten-se cumo meio de quemunicaçon, screbindo-lo  cumo registro decumental de todo un bocabulairo que muito solo l coincemos por bia falada, i muorre-se culs falantes, publicando-lo tornasse çponible para quien l querga daprender, queda assi çponible para ls feturos studiosos, l poder saber i ousar. Pormobendo-lo an cursos, palhestras, jornales, rebistas, an blogues i sites, an lhibros, lhiebasse a to ls sítios de l mundo, mantén-se por assi dezir la chama dun patrimonho lhenguístico. Tan necitado de upas i buonas buntades, yá que as antidades oufeciales de pouco se ténen amportado i rebelado antresse an fazer.

Cuido que l que dixe arriba ye aceite mais ou menos por todos. L que querie nesta pequeinha crónica eilebar ye l’amportança de las amboras, crónicas i cuontas publicadas na  “Fuolha Mirandesa”, ne l Jornal Nordeste, cumo meio de dibulgaçon/quemunicaçon.

Spácio jornalístico nacido de l sfuorço de l Mestre Amadeu Ferreira i l’admenistraçon de l Jornal, que motibou muita giente pa la daprendizaige i scrita al lhargo destes anhos, i peçque an muitos lhocales ye la sola lhigaçon a la lheitura de l mirandés.

You tengo un eisemplo, na mie tierra nun fusse l Jornal Nordeste cula “Fuolha Mirandesa” i naide tenie cuntato cun esta lhéngua. Falar pouco se fala, falasse l pertués a la mistura cul mirandés fruito de la bida que las pessonas ténen ne l sou die a die cula cidade i l restro de l mundo. Guapo i buono serie uns culs outros falaren l mirandés. De lheituras, einiciatibas pormobendo la fala i la lhéngua nun se fázen. Fazírun-se alguns salimientos de lhibros an anhos atrasados i uas leituras lhiturgicas na missa de las fiestas, que  ye de lhoubar.

L que me deixa triste, porque las quemunidades de Zenízienses spargidas pul mundo -  an special la de Lisboua que conheço melhor -  ten sido i ye atiba, scribe, publica i partecipa an einiciatibas que téngan a ber cula lhéngua an grande númaro.

Ye ua berdade que naide s’atrebe a zmintir, la “Fuolha Mirandesa” ye de muita amportança pa  las pessonas que alhá bíben, puis ye eilha que chega to las sumanas a l’Associação “Sol Nascente”.

Ende puoden ber las nuobas, lher las crónicas i quedáren an cuntato cula lhéngua i cultura de ls sous antepassados. 

Hoije digo a l’admenistraçon de l jornal, al administrador de la fuolha, scritores i scritoras, bien háiades pul sfuorço i dedicaçon.

.....................................................................................
 
A importância da “FOLHA MIRANDESA” (J.N.)


O mirandês como língua falada e escrita para os mirandeses pode estar sempre presente.
Quem um dia disse que o mirandês como língua falada e escrita hoje e no futuro, como meio de comunicação, será o que os mirandeses e mirandesas quiserem, disse uma grande verdade. Como também é verdade que o mirandês do futuro será também fruto do que fizermos hoje, ou seja será resultado dos esforços e trabalhos, do que se escrever, falar, divulgar, promover, publicar.

Porque falando-o, mantém-se como meio de comunicação, escrevendo-o como registro documental de todo um vocabulário que muito só o conhecemos por via oral, e morresse-se com os falantes, publicando-o fica disponível para quem o queira aprender, fica assim disponível para os futuros estudiosos, o poder saber e usar. Promovendo-o em cursos, palestras, jornais, revistas, blogues e sites, livros leva-se a todos os lugares do mundo, mantém-se por assim dizer a chama acesa de um patrimônio linguístico. Tão necessitado de ajudas e boas vontades, já que as entidades oficiais pouco interesse tem revelado em fazer.

Penso que o que disse em cima mais ou menos tem a concordância de toda a gente. O que queria nesta pequena crônica destacar é a importância dos textos publicados na “FUOLHA MIRNADESA (JN), como meio de divulgação/comunicação.

Espaço jornalístico, que incentivou muita gente para a aprendizagem da escrita ao longo destes últimos anos, e parece que em muitos lugares é a única ligação que há com a leitura do mirandês.

 Eu tenho um exemplo, na minha terra não fosse o Jornal Nordeste com a “ Fuolha Mirandesa” e ninguém tinha contacto com a língua. Falar pouco se fala, falasse o português a mistura com o mirandês fruto da vida que as pessoas têm no seu dia a dia com a cidade e o resto do mundo. Bonito e bom seria uns com os outros que falassem mirandês. De leituras, iniciativas promovendo a fala e a escrita não se fazem. Fizeram-se algumas publicações de livros há alguns anos atrás e umas leituras litúrgicas nas missas, o que é de louvar.

O que me deixa triste, porque as comunidades Genisienses espalhadas pelo Mundo – em especial a de Lisboa, a que conheço melhor – tem sido ativa, escreve, publica e participa em iniciativas que tenham a ver com língua em grande número.

 É uma verdade que ninguém se atreve a desmentir, a “Fuolha Mirandesa” é de muita importância para as pessoas que lá vivem, pois é ela que chega todas as semanas a Associação Sol Nascente.

Aí podem ver as notícias, ler as crônicas e ficar em contacto com a língua e cultura dos nossos antepassados.

Hoje digo a administração do jornal, ao administrador da pagina, escritores e escritoras, bem hajam pelo esforço e dedicação

29/11/15

Salimiento de mais un lhibro na CTMAD



La casa de “Trás-os-Montes e Alto Douro, CTMAD” mais ua beç, cumo siempre l ten feito al lhargo de la sue stória centenaira, abriu las puortas.

Nesta bocaçon plural, la CTMAD par'alhá de pormober l associatibismo, eibentos i atebidades  de carátele regional, dada la sue bocaçon cumo anstituiçon cun nome, nunca perdiu nien perde l norte quando toca a ambestir na bertente cultural de la scrita e publicaçones.
Desta beç, ne l die 28 de nobembre, sábado passado, a la tarde fui la beç de pormober l salimiento de l lhibro “O Medronho; L Madronho; El Madroño, ponto por ponto” an trés lhénguas, pertués, mirandés i castelhano. D’outorie de la Drª Manuela Barros Ferreira, persona eilustre e tan conhecida pula quemunidade mirandesa, pula sue anterbençon decisiba n’oufecializaçon da la lhéngua, aquando la sue oufecializaçon que la tornou an mais ua lhéngua oufecial de Pertual. Cula traduçon para mirandés pul porsor, ambertigador, tradutor, scritor, mestre, Drº Amadeu Ferreira, que cumo to l mundo sabe s’antregou de coraçon i alma a la dibulgaçon, ansino, ambestigaçon e scrita de l mirandés, nua andada de paixon, dando las sues upas an todo l que fusse para alhebantar la fala i la scrita deste patrimonho lhénguistico. I Karim Taylharde Garcés pula traduçon an castelhano, persona de quien nun puodo dezir algue puis nun l coinheço, nien sous feitos, mas ten-los cun certeza.
Lhibro que als nuossos uolhos s’apresenta pequeinho, bira grande quando lemos la cunta, biramos las fuolhas i quedamos atentos als queloridos zeinhos. Bira grande porque ponendo las trés lhénguas a la par, dá la possiblidade de chegar loinge, a muita giente i na lheitura i anterpretaçon de la cuonta ancuntrar puontos d’ancuontro de la magie de la scrita i la mensaige de l’outora.
Hai que ler-lo, ye a miu ber ua pequeinha cuonta que nun çpensa la sue lheitura, nun puode quedar ne l domínio de l que me cuntórun. Naide ye capaç de nua pequeinha crónica ou palabras, passar l sentimento, entrega e dedicaçon que fui eiqui botada pula sue outora.
L’assemblé, par’alhá de l salimeinto, fui tamien un grande cumbíbio i momiento de buona çposiçon cun todas las anterbençones, que ye l que se quier, i quando assi ye to l mundo queda mais sclarecido, mais rico.
Nunca ye de mais agradecer i dezir oubrigado, a l’outora Drª Manuela Barros Ferreira, als familiares de l Drº Amadeu ferreira, a todos i todas aqueilhes que trabalhórun, eilustraçon, paginaçon, grafismo, a l’eiditora, als repunsables de la CTMAD, an special a la repunsable pula área cultural, por mos cuntemplar cun mais este eibento.

Bien háiades i mais ua beç muito oubrigado






26/11/15

Teçtemunhos culturales






Dei este títalo a esta mie pequeinha crónica, mas puodie lhebar uma semba deilhes, cumo “ua manhana stórica”, “eibento cumo dantes nunca bisto”, “manhana cultura na secuola secundaira Eças de Queirós-Olivais” … i por ende alantre, puis todos quedarien bien. 
Porque fui todo esso i muito mais l que se fizo a la purmanhana de l die 25 de Nobembre na scuola secundaira Eça de Queirós-Olivais.

Mas “teçtemunhos culturales” porque l eibento ampeçou cun quelóquio (peça de teatro) adonde la sue temática, mote, fui “L Filico i l Nobielho” ,  lhibro screbido hai uns anhos datrás, d’outorie de l porsor, scritor, ambestigador, mestre, Fracisco Niebro/Amadeu Ferreira cula eilustraçon de Sara Cangueiro i ancerrou cula einauguraçon dun spácio de lheitura na biblioteca de la scuola, cul nome de “Lhuzie” an houmenaige a la filha de Jesé Pedro, nieta de l outor. 

La quemunidade scolar aporbeitando la comemoraçon de l die de la scuola, lhigado al sou patrono Eça de Queirós, antendiu por bien birar ua buona parte de las atebidades culturales i recreatibas para la área de la cultura i lhéngua mirandesa. I fui ne l ouditório percipal, cheno de studantes, porsores, cumbidados que tubo l purmeiro punto alto. Quando la classe de l 10º anho d’artes i spetáclos, rumpiu d’atrás de ls tapones, cun bigor, antrega, balor, dedicaçon, eibocando la narrativa de l testo, an mirandés cumo s’amponie. Sien miedo, cun eilegáncia i eiceléncia, de guapa i eicelente ancenaçon deixórun ne ls oubidos i uolhos de to l mundo la magie de se fazer quelóquio. Atores cun géstios i palavras que naquel momiento atórun l filico de l sentimento dua assemblé que quier saber, puis la maiorie éran jobes, i quien ama la cultura. La gana de passar la mensaige era fuorte, la sue gana de eilebar estes balores tamien nun era mais pequeinha. I se l que queda para siempre son las obras i l que se puode fazer cun eilhas, anton esta classe fize-lo, este quelóquio eimortalizou. L’assemblé quedou rendida, e cuido que marcou para siempre este ouditório, cun este quelóquio an mirandés quedou claro, nesta scuola las dues lhénguas stan a la par.

 Çpuis fui tiempo para anterbençones de sclarecimiento, motibaçon e dibulgaçon, feitas puls familiares (Jesé i João) filhos de l mestre Amadeu Ferreira de la cultura e lhéngua mirandesa, tamien por Antonho Cangueiro subre l testo, de música i de l’amportáncia que ténen estes eibentos culturales andrento de la quemunidade scolar, puls repunsables de la scuola i de quien tubo l’einiciatiba, assi cumo de la persidente de l’outarquie.

L segundo punto alto fui na biblioteca de la scuola, delantre de l “spácio Lhuzie”. Quando las repunsables de la scuola e deste spácio de lheitura amostrórun la mensaige grabada/filmada de la Drª Manuela Barros Ferreira dedicada a la lhéngua mirandesa, l porsor Fernando Pinto, home que abraçou zde hai muito tiempo este patrimonho, çtacou l’amportáncia de poner estes marcos na bida de jobes que ténen un feturo para bibir. L’amportáncia que ten an tener este nome i quanto puode baler pa ls dies de manhana, cumo lhigaçon a la mimória de l grande home que fui sou avó.

Stan de parabienes la classe de studantes que fazo l quelóquio, ls motibadores e purparadores que agarrórun l’eideia deste spetáculo, la direcion de la scuola, la repunsable de la biblioteca pul ampeinho an çponiblizar e reserbar un spácio cun lhibros de lheitura i decumientos an mirandés, stá de parabienes toda la quemunidade scolar de la scuola Eça de Queirós.

 Stá de parabienes la cultura.

Bien háiades todos, todos aqueilhes que dórun l sou melhor para que fusse possible bibir este die tan rico, todos aqueilhes que se çponibízan a recebir i acarinar estes aires culturales.

La cultura cumo quemido i sustento dua sociadade ten que fazer parte de l die a die de todos nós.














23/11/15

L Madronho

Este lhibro scrito pula doutora Manuela Barros Ferreira an trés lhénguas: pertués, mirandés i spanholo. La traduçon para lhéngua mirandesa ye de outorie de Amadeu Ferreira.

La doutora Manuela Barros, cordenou cientificamente la feitura de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa, dende se dezir que yé la "mai" de la Cumbençon de la Lhéngua Mirandesa.

Assi quien puoda i querga star persente na apersentaçon deste lhibro, sábado na Casa de Trás ls Montes i Alto Douro an Lisboua, arrimado a las quatro de la tarde, ende la outora stará para fazer la apersentaçon i falar un cachico deste sou lhibro.



20/11/15

Fazer meia – Ua arte (Tricotar - Uma arte)






Cardar, filar, fazer meia, acupaçones quaije solo feito pulas ties, a las tardes assientadas ne l puial, quando andában pul termo de buieiras ou pastoras.

Para mi éran artes, que ls homes nun sabien fazer a nun ser cardar que era un trabalho duro, you nunca me lembro de ber un tiu cula ruoca metida ne l coz de las calças ou agarrado a dues agulha i fazer uns miotes, tapa-bocas, camisolas ou chambres.

Ne ls dies d’hoije fazer meia yá quaije nanhua mulhier fai, i tamien hai que dezir que este patrimonho de saber de nuossas abós passado a las nuossa mais nun passou an todo pa las nuossas filhas, mas hai algue muito asparcido a esto de fazer meia que ye fazer rendas q’inda se fai muito, yá nun ye un trabalho de filos gordo de lhana salidos dua ruoca, mas si cun filos d’algodon finos i delicados mercados ne ls sotos.

I se an outros tempos bien arreculados de las manos i dedos de las ties salien berdadeiras obras d’arte, para calcer ls pies, tapar l cachaço i bestir l cuorpo an dies d’ambernada ou nebon, tamien agora inda sálen de l trabalho de las ties muitas rendas i pieças d’anfeite. You tengo que rendir-me, puis tengo la mie bezina, tie Arminda, que fai rendas de to ls modos i feitios que son un regalo pa ls uolhos, un ancanto pa l coraçon i objetos que pón la mie cuncéncia a las buoltas. You nunca serie capaç de fazer cousa asparcida tan guapa i chena d’anredos.

Diç-me eilha, nas tardes soalheiras ne l puial de la puorta i ne l scanho als seranos d’ambierno outra cousa nun gusta de fazer, solica ou cula cumpanha de tie Carmelina i tie Marie assi s’ambaia, dando als dedos i fazendo obras por gusto porque nun percisa de bibir deilhas.

Dende quaije m’astrebie a dezir, ye amor a l’arte de fazer i custruir, ye sou feitiu, ye sangre stamuntano, mirandés que le cuorre nas benas, que nun sabe star parada. Defeniçon que queda bien a todas las mulheres mirandesas, ye grácias a eilhas que chegou a nós ua buona parte de hardança de saberes que hoije tenemos.


 

Tricotar – Uma arte
Cardar, fiar, tricotar, trabalhos quase só feito por mulheres, nas tardes ensolaradas sentadas no assento de pedra a porta de morar, quando andavam pelo campo a guardar as boiadas ou com os rebanhos.
Para mim estes trabalhos são artes, que os homens não são capazes de fazer a não ser cardar a lã, que era um trabalho mais duro, eu nunca me lembro de ver um homem com uma roca metida no cós das calças a fiar ou agarrado a duas agulhas e fazer umas piugos, um cascol, camisolas ou camiseira de lã.
Nos dias de hoje fazer tricô com lã já nenhuma mulher faz, e também a que dizer que este patrimônio de saberes das nossas avós passado para as nossas mães não passou em todo para as nossas filhas, mas há algo muito parecido ao tricotar com lã que é fazer bordados que ainda se faz. Já não é com fios tão grossos de lã, fiados numa roca, mas sim com fios de algodão fino e delicados comprados nas lojas.
I se em tempos recuados dos dedos e das mãos das mulheres saíam verdadeiras obras de arte, para aquecer os pés, tapar o pescoço e vestir em dias de inverno ou nevão, também agora ainda saem do trabalho das mulheres muitos bordados e peças de enfeitar.
Eu tenho que render-me, pois tenho de vizinha, a senhora Arminda, que faz bordados de todas as maneiras que são o encanto para os olhos, uma satisfação para o coração, são peças que põem a minha maneira de pensar a andar a roda.
Eu nunca seria capaz de fazer coisa semelhante, tão bonitas e cheias de contornos.
Diz-me ela, nas tardes ensolaradas no assento de pedra a porta de casa e no escano da cozinha a lareira aos serões de inverno outra coisa não gosta de fazer, sozinha ou com a companhia da senhoras, Carmelina e Maria, assim se entretém, dando aos dedos e fazendo obras por prazer, pois não precisa delas para viver.
Daí quase me atrevia a dizer, é amor a arte de fazer e construir, é o seu feitio de não estar parada, é sangue trasmontano, o mirandês que lhe corre nas veias, que não sabe nem é capaz de estar parada sem fazer nada.
Definição que fica bem a todas as mulheres mirandesas, é graças a elas que chegou até nós uma boa parte do conhecimento, herança que hoje temos.
Faustino Antão