29/11/07

Eiqui naciu Pertual

*
Státua de Briato, guerreiro Lusitano, an Çamora, Castilha i Lhion



Un die destes, iba you guiando l carro, a cabilar a ber adonde habie de ir a cenar, quando nó, arreparei pa ls lhados i bi ua cousa que inda me fizo soltar ua risadica para andrento.
Fui an Guimaranes (tamien hai quien le chame Guimarães), cerca de l castielho. Ténen alhá un scrito que diç: “Eiqui naciu Pertual.”
Quando me fálan an nacer, a mi lhembra-se-me lhougo de procurar se l burro ye donde nace ou donde pace, mas daqueilha beç tamien inda le procurei, acá als mius betones, que, an buona berdade, nun yeran betones, tanto la carcielha cumo la jiqueta tenien fecho de correr:
Mas anton nun diç que fui an Çamora, an mil ciento i qualquiera cousa, que fui assinado l cumbénio antre D. Fonso Anriqueç – l tal que diç que falaba ua spece de Mirandés - i sou primo de Lhion – outro que tamien mos antederie bien -, an que l Lhionés tubo que se meter al suco i recoincer Pertual cumo reino andepandiente?
Ou l Dr. Harmínio mos anganhou a todos, ou las cousas si fúrun assi, çculpai - bós i el - star a meter a Dr. Harmínio al barulho, mas ls de la mie criaçon, quando se mos fala an stória, yá sabeis, ye lhougo Dr. Harmínio pa ls cuornos de l bui, bien l merece, Dius le cunserbe por bien tiempo aqueilha lhéngua de prata, sendo este un blogue de froles mirandesas, nun ye fabor niun el star acá, bien deilhas ten ajudado a medrar.
Buono, que l nino, Pertual, tenga mamado l clostro, maçcado ls purmeiros miolhicos i fazido ls purmeiros teres an Guimaranes, you nun çcuto, mas parido, parido, naide me l tira de l santido que fui an Çamora. Ye de ls lhibros!
Bal bien la pena ls de Elbas agora botáren-se tanto al aire por tener de ir a parir a la Spanha, aqu’del Rei, que nun puode ser, que son questones de soberanie i nun sei que más! Bah!, cuntas de parideiros an tierras de fuora, cumo se bei bien, fui lhougo zde l ampeço!
Que ls de Guimaranes púxen para alhá, nun se le puode lhebar a mal, mas a mi gusta-me más pansar que fui eiqui an Çamora, quando me dan las ganas, bou-me alhá a ber l sítio i inda bengo a cenar a casa.
Ancontro alhá muita beç a Briato – l de l retrato, que diç que tamien se afazie bien por Çamora – i yá le tengo percurado a ber a el que le parece. Responde-me siempre que nessas antrequidéncias nun puode tercear, que antende mi pouco i nun quier saber disso de Pertual, de Lhion i de Castielha, que las sues guerras son outras. Para ua de las figuras nacionales, nun stá mala respuosta!
De la redadeira beç que alhá passei, iba scuitando l rádio de l carro, i staba un tiu a cantar an Anglés: Imagine there’s no countries...

28/11/07

Anúncios


Acerca de mie casa, abriu un soto nuobo i alhá fui you a saber de l que se trataba. Ls anúncios dezian que se podie alugar filmes (mais de 300 títalos para alugar), cun un carton que se metie nua máquina. Un outro anúncio dezie que la máquina tamien mos permitie lhigar a l'anternete.
L único problema ye este: inda nun ye possible fazer l carton, la máquina inda nun stá lhigada i portanto nun ye possible fazer nada.
Nun sei quien ye l duonho daquel soto, mas nun me admiraba que fuosse l Jesé Çrocas [traduçon: José Sócrates].

Truques para fazer un filme de sucesso


Fazer un filme pertués que seia tamien un sucesso nas bilheteiras yá nun ye ua outopie. Mas para l cunseguir ye perciso coincer alguns truques:

1. L argumiento debe ser la adaptaçon de l pior lhibro publicado ne ls ultimos tiempos, de preferéncia un lhibro polémico que haba bendido bien.

2. Escolha-se alguns actores cun probas dadas, mas que nun se amporten de fazer un filme malo, de beç an quando.

3. Ambíen-se pa l'amprensa mais "comercial" algues noticies de eibentuales amanaças de muorte als atores, realizadores, pordutores, argumentistas i tamien als tipos de la produçon que fázen las sandes.

4. Cumbide-se un 'tablóide' a bejitar rigularmente l lhugar de las filmages.

5. Diga-se, cumo quien nun quier la cousa, que l filme bai a tener "cenas calientes" i palabrones.

6. Arranje-se ua derradeira polémica: por eisemplo, l pordutor puode mudar la muntaige final i l realisador puode dezir que yá nun assina l filme (nota: acunseilha-se a que l realisador faga isto depuis de tener recebido l pagamiento).

I por fin, un pequeinho truque pa l salimiento de l filme an DBD: fágan-se las pazes antre l realisador i l pordutor i métan-se las dues bersiones ne l DBD. L eisito stá garantido.


27/11/07

Eibiscos

*
Frol de eibiscos


Rama de eibiscos


Hibiscos frolidos



Acá stou you culas guapas froles. Yá uns dies que acá nun stában, i cuidei que al blogue le bai a pintar.
Esta frol, cun esta quemunhon de quelores mete ambeija al artista mais sabido. Dixo-me un porsor, home de muita dedicaçon a las arbles i arbustos mas que fai l ansino de las ciéncias, que se chamaba “Hibisco”.
L nome nun l ancuntrei ne ls bocabulairos de mirandés, mas que a mirar pa l nome i quien cheirar aquel oulor de miel botado pulas sue pítulas, astribe-se a dezir que ye mirandesa. Adaptando l nome al mirandés, será eibisco.
Cumo se puode ber ne ls retratos, la frol sal dun arbusto cul tamanho dua pessona. Stá anfeitando l huorto de la Scuola adonde trabalho. Neste huorto, esta i las muitas froles que acá hai, nun stan an purmeiro lhugar, mas nun ye porque nun l meréçan, i dende las mies çculpas a eilhas, mas quien eiqui acupa l purmeiro lhugar son ls miles de jobes que eiqui crécen i frolécen pa la bida.



26/11/07

Comunidade


Passou-se un anho zde la muorte de Mário Cesariny. Para assinalar la data, será lançado hoije l lhibro de serigrafias Comunidade, cun testos de Luiz Pacheco i pintura de Cruzeiro Seixas, dedicados puls outores a la mimória de Cesariny. L lhibro será lançado a las 18 horas ne l Café-Gelo(Rossio, Pç D. Pedro IV, n.º 64 e 65 - Lisboa) i a las 21 na lhibrarie Almedina (Centro Comercial Atrium Saldanha, 1 Lj. 71, 2.º Piso – Lisboa). L lhibro ye caro, mas cuido que bal la pena ir alhá, mesmo que nun se compre l lhibro.

Oubrigado Amadeu pul zambolbimiento de l mirandés


Muito oubrigado Amigo Amadeu, por la tue splicaçon ne l testo ambaixo subre ZAFIO AL ZAMBOLBIMIENTO DE L MIRANDÉS. Çculpa-me poné-lo eiqui, mas fui porque nun cunsegui meté-lo no spácio de respuosta.
Fuste tu que me ansineste, i cuntinuas a ansinar, que bien perciso, a screbir l mirandés i a criar gusto puls mirandeses que you chamo de genuínos. Todos ls tous lhibros que you yá li, tales cuomo “Las Cuntas de Tiu Jouquin", "Cebadeiros", "Pul Alrobés de ls calhos", i outros, que muito gusto de ler i reler, son un reflexo de l tou grande amor i antrega als mirandeses “genuínos”. Deziste tu nua aula i/ou nun jantar de ancerramiento de Curso de Lhéngua Mirandesa, “aguantar ua lhéngua mais de dous mil anhos de stória de Pertual, sin la screbir, ye obra, grande obra, de ls analfabetos çcoincidos de las tierras de Miranda, que merécen ua buona státua, porque l mirandés ye ua lhéngua de trabalho na agricultura, ten cultura i ten balores mui perfundos”. Fúrun estes i outros ansinamientos que tu mos deste, que oumantórun an mi i noutros Zenizienses, l amor pula lhéngua mirandesa i puls mirandeses que inda hoije cuntínan a falá-la ne ls sous trabalhos diários. Esses, muitos deilhes analfabetos ou quaije, son, para mi, ls que falan l mirandés genuíno, porque nun fui adulterado pul pertués.
Esses son ls que you mais gusto oubir falar la nuossa querida lhéngua, cumo ua anteressante grabaçon dua cuonbersa antre mirandesas, que oubi hai cierca de ua semana atrás no SAL, puosta por 2 Giga, que me ancantou, assi cuomo a alguns mius amigos, nó mirandeses, que la oubírun. Gustaba de saber adonde la puodo tornar a oubir, ou que me la mandasses pa l miu e-mail.
Muito oubrigado Amadeu por me teneres ajudado a melhorar l miu gusto puls mirandeses analfabetos “genuínos” para ls quales, tu bien sabes, las palabras ténen bida, porque dízen respeito ls sous trabalhos, als sous delores i, nalguns casos, a la sue fame.
Muito oubrigado Amadeu por me teneres ajudado a screbir an mirandés, aquilho que you julbaba ser ancapaç durante toda la mie bida, i, inda melhor, de ajudares tantos associados de L Nial de la Boubielha a daprander, a screbir, a falar i a amar la lhéngua mirandesa, cuomo se puode berificar puls testos de Faustino, Válter, Alcina i outros.
Para mi, nun hai cousa mais nobre na bida, do que ser, cuomo tu sós, ua grande boç de tan humilde giente, l maior defensor de la lhéngua mirandesa que you coinci nestes 60 anhos.
Perdona-me ls erros de scrita, sei que perciso de las tues eicelentes liçones i palhestras, por esso ende starei a oubir-te, quando podires recomeçar a dá-las an Corroios.
Un abraço de l tou siempre amigo, Leonardo.

23/11/07

La Stória de Bida


A História Devida
ye un porgrama que rádio, baseado nun programa que Paul Auster fizo an la rádio amaricana hai uns anhos atrás. Las pessonas ambían stórias berdadeiras passadas cun eilhas pa la rádio i despuis de feita la scuolha, las stórias son lidas pul ator Miguel Guilherme. L porgrama passa na Antena 1 todos ls dies a las 17:20, cun repetiçon a las 21:20 i a las 02:20. La einiciatiba yá ampeçou hai dous anhos i yá eisiste un lhibro cun alguas de las stórias.

Manhana, a las 17:30, ban a ser lidas alguas de las stórias ne l teatro Tivoli. Staran persentes Inês Fonseca Santos, Miguel Guilherme, José Pedro Gomes, Rui Morrisson i Diogo Dória. La antrada ye lhibre i ls spetadores son cumbidados a cuntar las suas stórias.

Lhibardade

Tanta cumbersa subre trabalho i mandriar alhembrou-me l poema Liberdade de Fernando Pessoa i achei que serie antressante poné-lo aqui.

Lhibardade

Ai que prazer
nun cumprir un deber.
Tener un lhibro para ler
i nun l fazer!
Ler ye maçada,
studar ye nada.
L sol doura sin lhiteratura.
L riu cuorre bien ó mal,
sin eidiçon oureginal.
I la brisa, essa, de tan naturalmente matinal
cumo ten tiempo, nun ten pressa...

Lhibros son papeles pintados cun tinta.
Studar ye ua cousa en que stá andistinta
La çtinçon entre nada i cousa ningua.

Quanto melhor ye quando hai bruma.
Sperar por D. Sabastian,
Quer benga ó nó!

Grande ye la poesie, la bundade i las danças...
Mas l melhor de l mundo son las crianças,
Flores, música, l lhunar, i l sol que peca
Solo quando, an beç de criar, seca.

I mais do que isto
Ye Jasus Cristo,
Que nun sabie nada de finanças,
Nin cunsta que tubisse bibloteca...

Fernando Pessoa


[an pertués:

LIBERDADE

Ai que prazer
não cumprir um dever.
Ter um livro para ler
e não o fazer!
Ler é maçada,
estudar é nada.
O sol doira sem literatura.
O rio corre bem ou mal,
sem edição original.
E a brisa, essa, de tão naturalmente matinal
como tem tempo, não tem pressa...

Livros são papéis pintados com tinta.
Estudar é uma coisa em que está indistinta
A distinção entre nada e coisa nenhuma.

Quanto melhor é quando há bruma.
Esperar por D. Sebastião,
Quer venha ou não!

Grande é a poesia, a bondade e as danças...
Mas o melhor do mundo são as crianças,
Flores, música, o luar, e o sol que peca
Só quando, em vez de criar, seca.

E mais do que isto
É Jesus Cristo,
Que não sabia nada de finanças,
Nem consta que tivesse biblioteca...

Fernando Pessoa]

Achegar (2)

*
Pastor guiando sou ganado



Eiqui a dies screbi you un testo neste blogue que le dei l títalo “Achegar”. Nel you quije cuntar un de ls muitos questumes que se ousában pulas nuossas tierras (Miranda).
Cuido you que nun sou capaç de me znudar de las mies ouriges. Yá cuntei muita cousa, buonas i malas, a las bezes até nin son bien cuntadaa, mas esso ye porque nun sou capaç de fazer melhor.
Fago-lo siempre cun muito carino, sien oufénsia i nunca lhemitar la lhibardade de naide. Assi sendo, quando scribo ou falo i pongo nomes de pessonas bibas ou nó, you tengo muito respeito por eilhas.
L testo “achegar ls ganados”, rebelaba l modo para çcubrir quien fazie l mal, qual era l ganado que habie quemido l guardo. I porque se amostraba mui eificaç, lhebaba ls pastores a ousáren castigos para apagar (atamar) la çcubierta de la berdade.
Assi, castigában l ganado adonde yá sabien que la GNR ls oubrigaba a achegar, dando-le bardascadas i pedradas para que quando fusse arrimado nun quejisse antrar, quedando cun miedo i que nun amostrasse seinhas dalhá haber andado.
Tenerie you ua dúzia d’anhos, cuntou-me ua cuonta miu pai. Eilhes questumában deixar-mos, ls garotos, a drumir an casa i eilhes, quando l ganado pacie pul frescor de la nuite, fazien de pastores. Que nua nuite quando tomaba cunta de l nuosso ganado nas Lhagas, sítio que queda arrimado al Ramalhal, todo bien acerca de l pobo, oubiu muita chocalhada i fui-se a spreitar i biu un pastor batendo ne l ganado, i muito rodion al pie de la binha de tiu Antonho Cabeça. Bieno a saber soutordie que l cuitado de Franquelin (un bun moço, pastor) staba ne ls calhabouços an Miranda, acusado de ser l sou ganado.
Mui pai, solo tenie ua cousa que fazer i fizo-la. Fui-se a tener cul outro (l lhadon) i dixo-le:
- Se naide stubisse acusado, nien preso, you nun tenie nada a ber, era porblema de l’outeridade i de l duonho, eilhes que çcubríssen. Mas cumo nun ye assi, stá alhá l cuitado a pagá-las cul çamarro, ye melhor tu ir-te a cuntar la berdade.
Assi fui. Franquelin saliu lhibre i cul caderno lhimpo. Todo mundo sabie que era ancapaç de roubar fusse l que fusse, solo l’outeridade ye que nun.
Cousas de pastores, que muitos deilhes se respeitában, mesmo naquel tiempo. Nun sabendo screbir nien ler, sabien que habie percípios que dében ser siempre seguidos.



Haberá quien querga l zambolbimiento de l mirandés?

Naide ten oipenion suobre l zambolbimiento de la lhéngua mirandesa? Será que nós ls mirandeses yá antandimos que la lhéngua mirandesa de base oural ten benido a perder fuorça?
Ye ou nó berdade que cada beç hai menos personas a falá-la nas aldés, porque las tierras de Miranda ténen sufrido un grande eizolamiento i ua grande zertificaçon?
Será que nós ls mirandeses yá antandimos que pa l zambolbimiento de la lhéngua mirandesa ye mui amportante screbir todo l que até nós chegou por bias de l’ouralidade?
Será que nós ls mirandeses yá antandimos que pa l zambolbimiento de la lhéngua mirandesa tenemos de apoiar las personas falantes atualmente eisistentes nas aldés, i tamien zambolber nuobas quemunidades falantes an zonas de Pertual adonde bíban mirandeses? Este parece-me un grande zafio que tenemos pa l feturo de la lhéngua mirandesa.
Cul coraçon a sangrar, sinto que pouco stamos a fazer para ampedir que se perda tanta cultura i lhiteratura oural mirandesa, que se bai morrindo cun la muorte de las personas de mais eidade, falantes de l mirandés mais genuíno.
Só deseio que estas pequeinhas anterrogaçones sírban para ounir ls que scríben neste blogue a ounir-se na mesma lhuita de dibulgaçon de la nuossa cultura i de la lhéngua mirandesa i ampedir que la ditadura de la globalizaçon cuntine a çtruir la nuossa grande eidentidade cultural.
Leonardo Antão 2 NOV 07.

Este testo stá no Forum "L Sagrado/tema an debate/ZAFIO AL ZAMBOLBIMENTO DE L MIRANDES (moderador: 2giga). Porque só tube ua anterbencion de Ana Maria, para alhá de las mies, pedírun-me, (personas que nun son de las tierras mirandesas) para poner este testo neste blogue, para saber se ye ou nó berdade que mui pouca giente está anteressada no zambolbimento de la lhéngua mirandesa.
Podemos ou nó acraditar que “la lhéngua mirandesa puode bibir por muitos anhos” cuomo screbiu l sou grande defansor (talbeç l maior de todos ls tiempos) Amadeu Ferreira na Crónica de l Jornal O Publico "Porque se muorre ua lhéngua?" ... "nun bal la pena, deixai-la morrer-se an paç. La nuossa atitude ten sido i ha-de cuntinuar a ser al alrobés."
Ye tamien mui antressante este cachico de testo i la anterrogaçon final screbida ne l Forum L Sagrado por Ana Maria an 21-11-2007, “Inda hoije tenemos cuncéncia de todo l antresse que yá tubimos i sentimos an poder oubi-la falar i falá-la nós tamien. Nun ye esto razon bastante para abaliar bien l que representa anton tamien la nuossa repunsabilidade an sermos capazes an transmitir essa lhéngua que yá outros (nuossos pais, nuossos abós…) mos transmitírun ?”
Termino, cul delor de coraçon, de que alguns de ls que acában de ler este testo nun stéian a pansar an anterrogar-me (cula célebre anterrugaçon que muitos de nós tenemos oubido) “porque nó te calhas?
Eiqui queda la mie repuosta, amplícita no cachico de testo de Ana Maria, porque tengo cuncéncia de ser capaç de transmitir a outros la linda lhéngua que mius pais i abós me transmitírun.
Leonardo Antão

22/11/07

La derrota

Cumo l pormetido ye debido, eiqui bengo a falar de «derrota», inda que algo por alto. Ampeço por dezir l que ponerie nun dicionário de mirandés para defenir la palabra. Serie mais ou menos assi:

derrota s.f. 1. Ato de comer todo l pástio dua tierra. 2. Ato de podar antensamente ua arble. 3. Ato de arrincar completamente l monte dua tierra, ou arrincar todo l que hai nua huorta al ampeço de outonho, para que se puoda sembrar la ferrian. 4. Ato de comer cumpletamente l fruito dua tierra. 5. Derrota, ato ou eifeito de ser bencido (an jogo, guerra, etc).

Cumo puode ber-se, l sentido quemun an pertués aparece eiqui cumo redadeiro.
Hai mui poucos dies, falando al telifone cun miu pai, preguntaba-le:
- Á pai, anton, yá derrotou la huorta?
- Nó, que astanho ten benido l tiempo caliente i inda tengo alhá muita cousa. Apuis tamien yá nun tengo béstias, de modo que deixa-la star.

La derrotar la huorta, cumo puode ber-se, ye arrincar todo l que hai na huorta i que sobrou de l berano, para apuis arar la tierra i alhá sembrar outra cousa, cumo ferrian ou cebabada.
Datrás, quando acabában las ceifas, era l cunseilho de l'aldé que defenhie quando ampeçaba la derrota de ls ganados, quier dezir, l die an que ls ganados podien antrar ne ls restroilhos a comer todo l que habie quedado. I quien diç de l restroilho diç de outra cousa qualquiera.
Quando era garoto, se podíssemos ir a uns mulones, nun ls deixábamos. I deziemos: "demos-le ua derrota al mulonal...". I cul mesmo sentido se aplicaba a outras cousas, cumo: "astanho deste-le ua derrota a las oulibeiras, que nun ban a dar azeitunas", quier dezir que podou muito las oulibeiras.

Este sentido de "derrota" i de "derrotar" eisiste na fala lhionesa i ye ua anstituiçon de bários sítios. Diç un outor,
J.L Martín (1987): “sobre las tierras de propriedad individual pesa la obligación comunal de la derrota ... (ésta) es una instituicion muy fuerte en el norte de España. Consiste, como es sabido, en el alzamiento del permiso o coro que se da para que entren los ganados en las heredades después de cogidos los frutos.” Tamien an La Cepeda, zona de fala lhionesa, la palabra "derrota" ten l sentido de : “permitir que l ganado de l pobo (especialmente ovejas y vacas) entre en las fincas sembradas de trigo o centeno, una vez que se ha recogido el fruto..., o en cualquier otro terreno que antes estaba coto." L mesmo acuntece nas Stúrias.
Ora, se na tierra de Miranda, al menos an Sendin, la palabra ten todos aqueilhes sentidos, ye porque essa anstituiçon de dreito popular, que ye l dreito de derrota yá eisistiu porqui. Hoije yá nun eisiste, mas quedórun-mos todos ls sentidos de la palabra i esses nun ls podemos perder, que fázen parte de la nuossa stória.


Haberá quien querga l zambolbimiento de l mirandés?

Naide ten oupenion subre l zambolbimiento de la lhéngua mirandesa? Será que nós ls mirandeses yá antandimos que la lhéngua mirandesa de base oural ten benido a perder fuorça? Ye ou nó berdade que cada beç hai menos personas a falá-la nas aldés, porque las tierras de Miranda ténen sofrido un grande eizolamiento i ua grande zerteficaçon? Será que nós ls mirandeses yá antandimos que pa l zambolbimiento de la lhéngua mirandesa ye mui amportante screbir todo l que até nós chegou por bias de l’ouralidade? Será que nós ls mirandeses yá antandimos que pa l zambolbimiento de la lhéngua mirandesa tenemos de apoiar las personas falantes atualmente eisistentes nas aldés, i tamien zambolber nuobas quemunidades falantes an zonas de Pertual onde bíben mirandeses? Este parece-me un grande zafio que tenemos pa l feturo de la lhéngua mirandesa. Cul coraçon a sangrar, sinto que pouco stamos a fazer para ampedir que se perda tanta cultura i lhiteratura oural mirandesa, que se bai morrendo cun la muorte de las personas de mais eidade falantes de l mirandés mais genuíno. Só deseio que estas pequeinhas anterrogaçones sírban para ounir ls que scríben neste blogue, a ounir-se na mesma lhuita de dibulgaçon de la nuossa cultura i de la lhéngua mirandesa i ampedir que la ditadura de la globalizaçon cuntine a çtruir la nuossa grande eidentidade cultural. Leonardo Antão 2 NOV 07.

Este assunto stá no Forum "L Sagrado/tema an debate/ZAFIO AL ZAMBOLBIMENTO DE L MIRANDES (moderador: 2giga). Porque só tubo ua anterbencion de Ana Maria, para alhá de las mies, pedírun-me, (personas que nun son de las tierras mirandesas) para poner este testo neste blogue, para saber se ye ou nun ye berdade que mui pouca giente stá antressada no zambolbimento de la lhéngua mirandesa. Cuomo screbiu Amadeu Ferreira na Crónica de l Jornal O Publico "Porque se muorre ua lhéngua?": "... nun bal la pena, deixai-la morrer-se an paç. La nuossa atitude ten sido i ha de cuntinar a ser al alrobés."


Tiempo para Pensar


Antressante la citaçon de Albert Cossery, que Tortulhas puso hoije ne l blogue. Antressante, porque you tamien defendo l'amportança de tener tiempo para mandriar i acradito que esso mos ajuda a pensar. Mas cun lhemites, claro. Ua beç, oubi nua cunferéncia alguien a dezir que l zamprego ye ua cousa buona, porque mos dá tiempo para pensar. Si, mas cumo dezie Brecht, ye defícile pensar cul stómado baziu.
You, que já passei alguas bezes pul zamprego, acho que l tiempo lhibre nun ajuda a pensar porque star zampregado afeta la auto stima i la capacidade de bien pensar.
L que defendo ye que todos puodamos tener tiempo lhibre para pensar para tener hobies, para pensar i para mandriar. Tener trabalho ye buono, mas nun puode ser la única rezon de bibir. L eideal serie que todos tubíramos ua sumana laboral de 35 horas, mas nun beio las cousas a caminar nesse sentido. Talbeç porque al lhiberalismo, nun antréssan ls filósofos.


Ls melhores porgramas de TB


Las Produções Fictícias quieren eilhegir ls melhores porgramas de telbison pertueses de siempre. Ye possible cunsultar la lista i botar aqui. De fuora, quedaran formatos amportados de l estrangeiro. Ye berdade, cumo dizen muitos, que l Big Brother demudou la telebison, mas na mie oupenion, mudou-la para pior.
You yá botei i decidi partilhar neste spácio las mies séries faboritas.

O Tal Canal. Num se me lhembra de muitas cousas, yera mui pequeinho, mas muitas outras ficórun-me na mimória. Yera un houmor mui ousado naquel tiempo.

Duarte & Companhia. Inda hoije, cunsigo ber i possiblemente çfruitar mais do que ne ls anhos 80. Ua berdadeira paródia a séries policiales, mas tamien a filmes como The Godfather. Personaiges einesquecibles cumo Lúcifer, Átila, Tó, Joaninha, Chinês, Rocha, Zarolho i tantos otros.

Palavras Ditas. Mário Viegas lhebou la poesie a la casa de todos ls pertueses i amostrou al paíç que yera un grande "diseur".

Humor de Perdição. Fui tan buono que chocou ls gobernantes de l tiempo. Cavaco Silva nun perdiu la purmeira ouportunidade que tubo para cancelar l porgrama, dezindo que se fazie caçuada de figuras amportantes cumo Fernando Pessoa ó la Rainha Santa Eisabel.

Contra Informação. Ua pedrada ne l charco, que dura hai mais de dieç anhos. Ampeçou por ser ua paródia als nuossos políticos, streformou-se nua paródia a to ls nuossos famosos. Atualmente, inda que muitos nun l quérgan admitir, tener un caramono ne l Contra dá statuto.

Herman Enciclopédia. Inda hoije oubimos spressones cumo "let's look at a traila", ó "não havia necessidade, ezz, ezz" ó "olha lá, onde é que tu estavas no 25 de Abril?".

O Programa da Maria. Un bun porgrama de houmor que tube l azar de star cuntinamente a cambiar de hourário. Cuido que fui de ls prumeiros porgramas a caçuar cun diretores de canales de telbison, anclusibamente ls de la SIC.

Manobras de Diversão. Bruno Nogueira, Marco Horácio i Manuel Marques portagonizórun un porgrama houmorístico cun afluéncias de séries cumo Seinfeld i The Office. L hourairo tardiu nun premitiu fidelizar público, mas eisistiran adeptos.

Gato Fedorento. Ampeçórun por ser un blogue, depuis tubírun cinco minutos en la SIC Radical, apuis un porgrama própio. Hoije stan ne l hourario nobre de la RTP, to la giente ls conhece i son tan ousados quanto ancómodos.

Conta-me Como Foi. Ye un formato amportado, mas stá mui bien feito. Ua buona recustituiçon de la época que mos amostra que ciertas cousas demudórun zde l tiempo de Marcelo Caetano, mas nun fúrun tantas cumo se pode pensar. Hoije, quien fala de política ne l trabalho, ye mui angénuo.

Pido perdon a las séries nun scolhidas, mas cuido que nun haberá muito mais a acrecentar.



Outras meditaçones


Hai dous ou trés dies, Firmino puso un scrito an que cuntaba las eideias de David Linch subre meditaçon trançandantal.

Dezie el que nun sabie se iba por las tales eideias, i you stou de la mesma poda. Mas lhougo se me lhembrou outro scrito, que tamien reza subre meditaçones i cismas.

Ye de la pruma de l tiu de l retrato, Albert Cossery, un scritor Eigípcio, que yá quantá que bibe an Fráncia.

La traduçon ye mie, an riba de la burra:


"Un cimpre malandro cuntina siempre a ser un cimpre!
I un malandro antelegente ye un que cabilou subre l mundo an que bibe. Nun se trata, anton, de mándria. Ye tiempo para cismar. I quanto más malandro fures, más tiempo tenes para cismar. I ye por isso que, ne l Ouriente, isso se chama Filosofie Ouriental. Las pessonas ténen tiempo. Quanto más se dece para Sul, más ancuntramos Porfetas, Magos…pessonas que cabilórun subre l mundo. (…) La mándria ye ua sublime maneira de çcanso. Sien la qual nun se puode cismar."


Albert Cossery, 1995

21/11/07

Na Tierra de ls Suonhos

Andaba you sin tener adonde caier bibo
Fui-me a saber de abrigo nas frases studadas de l senhor doutor
Ai de mi nun yera nada daqueilho que you querie
Naide se antendie i you bi que la cousa iba de mal a pior

Na tierra de ls suonhos, puodes ser quien tu sós, naide te lhieba a mal
Na tierra de ls suonhos todo mundo trata todo mundo por eigual
Na tierra de ls suonhos nun hai puolo nas antrelinhas, naide se puode anganhar
Abre bien ls uolhos, scuita bien l coraçon, se quieres ir para alhá a morar


Andaba you solico a tembrar de friu
Fui a saber de calor i carino ne ls braços dua mulhier
Mas squeci-me de le dar tamien un cachico de atençon
I mie solidon nun me deixa de la mano nin un minuto sequier


Na tierra de ls suonhos podes ser quien tu sós, naide te lhieba a mal
Na tierra de ls suonhos todo mundo trata todo mundo por eigual
Na tierra de ls suonhos nun hai puolo nas antrelhinhas, naide se puode anganhar
Abre bien ls uolhos, scuita bien l coraçon, se quieres ir para alhá a morar


Se quieres ber l Mundo anteiro a tue altura
Tenes de mirar pa fuora sin squecer que andrentro ye que ye l tou lhugar
I se a las dues por trés bires que perdeste l baláncio
Nun penses an çcanso, stá al tou alcance, tenes de l reancuntrar


Na tierra de ls suonhos puodes ser quien tu sós, naide te lhieba a mal
Na tierra de ls suonhos todo mundo trata todo mundo por eigual
Na tierra de ls suonhos nun hai puolo nas antrelhinhas, naide se puode anganhar
Abre bien ls uolhos, scuita bien l coraçon, se quieres ir para alhá a morar

Jorge Palma

Traduçon de Fir.


[An Pertués:

Andava eu sem ter onde cair vivo
Fui procurar abrigo nas frases estudadas do senhor doutor
Ai de mim não era nada daquilo que eu queria
Ninguém se compreendia e eu vi que a coisa ia de mal a pior

Na terra dos sonhos, podes ser quem tu és, ninguém te leva a mal
Na terra dos sonhos toda a gente trata a gente toda por igual
Na terra dos sonhos não há pó nas entrelinhas, ninguém se pode enganar
Abre bem os olhos, escuta bem o coração, se é que queres ir para lá morar

Andava eu sózinho a tremer de frio
Fui procurar calor e ternura nos braços de uma mulher
Mas esqueci-me de lhe dar também um pouco de atenção
E a minha solidão não me largou da mão nem um minuto sequer

Na terra dos sonhos, podes ser quem tu és, ninguém te leva a mal
Na terra dos sonhos toda a gente trata a gente toda por igual
Na terra dos sonhos não há pó nas entrelinhas, ninguém se pode enganar
Abre bem os olhos, escuta bem o coração, se é que queres ir para lá morar

Se queres ver o Mundo inteiro à tua altura
Tens de olhar para fora, sem esqueceres que dentro é que é o teu lugar
E se às duas por três vires que perdeste o balanço
Não penses em descanso, está ao teu alcance, tens de o reencontrar

Na terra dos sonhos, podes ser quem tu és, ninguém te leva a mal
Na terra dos sonhos toda a gente trata a gente toda por igual
Na terra dos sonhos não há pó nas entrelinhas, ninguém se pode enganar
Abre bem os olhos, escuta bem o coração, se é que queres ir para lá morar]

Achegar

Canhonicas listas, a modo de s'iren a roubar



Achegar ls ganados

Todo mundo sabe que ls ganados gústan de todo l que seia guardado (quier dezir, bedado, coutado), isto tamien ye berdade culs demais animales. Cerrado, lhameira guardada ye para pástio ou feno; tapado, cortina ou suorte chinada ye para pástio; ferranha, binha ye para colher grano ou fruito. A las canhonas todo esso s’antolha, porque nun stá babado doutros animales i stá cheno de rebentos beciosos.
A ua binha hai que acrecentar que le gusta la folhaige i ls bagos. Gusta-le tanto cumo a perros de pastor, que desses nun hai naide que tenga dúbedas. Esses, an tiempo deilhas, nun pássan fame. Era bé-los de çofinos lhambuzados i pegonhentos de l melaço. Gobernában la bida i zanfastiában ls dientes an algo que nun fusse touçino i pan.
Tornando als ganados.
Ne ls anhos sessenta de l seclo atrasado habie muitos ganados na mie aldé, l termo andaba batido i rapado, l pástio ne ls adiles, scadales, cabeços, beigas, caminos, baldius nun era muito. I inda muito cousa ne l termo era guardada (cuido que habie outras spressones para dezir guardar), porque éran tapadas i chinadas cula eideia d’apuis arrendar l pástio a quien tenie ganados i dende recebir algue cousa, que por esse tiempo era questume séren bieldres (belhones) de lhana.
Nun mos debemos squecer que la lhana era algo cun muita amportança na bida de las gientes de l praino mirandés, i quien nun tenie canhonas ousaba l percípio ounibersal de “ dou-te l pástio i dás-me an troca bieldres”.
Mas alguns pastores, a las scundidas ou pula calhada de la nuite, metien ls sous ganados a quemer esses pástios guardados. Assi, l ganado quedaba de bandulho cheno, aquemodado i apuis lhougo se bie, se l dunho nun daba por eilha ou alguien einocente iba a lhebar culas culpas.
Qual era l modo de saber quien habie sido l lhadron? Oubrigában-se ls pastores de quien se çcunfiaba a ACHEGAR ls ganados, lhebá-los a la borda de l crime (de la ferranha, de l cerrado, de la binha), arrimá-los para ber qual era l ganado que daba seinhas de querer bolber a antrar, ou fazie ua berrieira fuora de l quemun. L’einocença de ls animales zmascarában las mais de las bezes l lhadron, l ancubrido.
I s’acauso cuidais que éran ralas las bezes que isto acuntecie, anganhais-bos. La Guarda (outoridade) era chamada tantas bezes que ls amigos de l alheno yá tenien nomeada. Las pessonas nun éran tan lhimpas de pecados cumo se dezien ser.


Ua canona a ser çquilada


20/11/07

Jornalismo de referéncia



Hai uns meses, li un testo de Pedro Rolo Duarte, an que el lhamentaba que nun eisistíssen mais "jornais de referéncia". You cuncordo cul sou lhamento, mas sou un cachico mais pessimista: para mi, nun hai, an Pertual, ningun "jornal de referência". Hai jornales que porméten tratar ls assuntos cun perfundidade, rigor i seriadade, mas stan loinge de cumprir la pormessa.
Dou aqui dous eisemplos. Hoije li nun suplemento ua anterbista al realisador de l filme "La Muorte de l Senhor Lazarescu". La antrada dezie que este filme chegou la sumana passada a las salas pertuesas. Nun ye berdade. Este filme chegou a las salas pertuesas, anserido nun festibal de cinema romeno, an júnio (más anformaçones aqui i aqui).
Mas un erro mais grabe foi nua páigina an que se falaba nun nuobo lhibro subre la bida de Snu Abecassis. Al lhado de la notícia, habie un retrato cun Snu Abecassis i Francisco Sá Carneiro i cun lsdezires: "Snu Abecassis i Mário de Sá-Carneiro".
Se isto ye jornalismo de referéncia, mais quiero ler l "Destaque".


19/11/07

Cinema, Arte i Meditaçon Trancendental

L tema de la masterclass que David Lynch dou l sábado atrasado ne l Estoril yera "Cinema, Arte i Meditaçon Transcendental". Lynch respundiu a muita question i dixo alguas cousas amportantes, de las quales çtaco dues.
Al einebitable pedido de cunseilhos a dar a nuobos realizadores, Lynch respundiu: "séiades berdadeiros cun bos mesmos i cun las buossas eideias, nun recúsedes ua buona eideia" i acrescentou "never give away final cut", l que porbocou ua einorme risada ne l público.
Anquanto defendie ls poderes de la meditaçon trancendental cumo modo de alhargar la cuncéncia, Lynch acumparou las scuolas de ls Stados Ounidos al anfierno. "Depuis de l zaiuno, mandamos ls nuossos filhos al anfierno. En las scuolas, hai bioléncia, tiroteios, drogas i mui pouca aprendizaige. Aprénden-se cousas para usar nun amprego feturo, para andarmos siempre an stress, cun miedo de perdermos l amprego, l carro, la casa, ó la família". Para Lynch, la seluçon passa pula meditaçon cumo forma de alhargar la cuncéncia, la autostima, la gana de daprender". Nun sei se cuncordo cun la soluçon, mas cunsegui reber la scuola pertuesa an la çcriçon de Lynch. Pul menos, an parte.

17/11/07

L Mural



Onte andube a las buoltas para çcubrir cumo se fai esta cousa de poner eiqui ls retratos. Anton l retrato stá eiqui i l testo un cachico abaixo.



Chinar l restroilho

*

Ajuntando ls manolhos


Habiemos acabado d'ajuntar ls manolhos. La meda quedou assi a modo de ls manolhos ne l acarreio se dáren bien pa l carro. Quaije siempre s'ajuntában a la purmanhana: se fusse antes de l nacer de l sol inda era melhor, las spigas stában amerosas por bias de l frescor de la nuite; a las tardes nun ye buono, stán stalhadiças, mi ásperas. Zbúlhan-se que you sei alhá.
Nun ye bun gobierno andar a fazer pul pan i apuis çperdiçá-lo. L que queda ne l restroilho, queda pa ls páixaros, pa las formigas, pa ls ratos. Nun inche tulha. Siempre mos ansinórun a trabalhar cul sentido an nun çperdiçar fusse l que fusse. Guarda bien l pouco que tenes i benirá l que mais percisas, fui siempre assi.
Fazer pul pan dá muita canseira i cobradeiros de cabeça. Quando chega la hora de l arrecolher ye buono fazer cumo manda l adaige "grano a grano inche la pita l papo". Ye spiga a spiga que l segador fai machuços, machuço a machuço fai buns manolhos i muitos manolhos fázen bun bornal.
Desta beç miu pai inda tenie mais ua cousa an bista, chinar la tierra. Andubo por eilha toda spetando trampos ne l chano cuns manhuços de palhas de l restroilho, atando-los bien a la bista de quien andaba por ende. Éran ls chinos. Fazie-lo para que ls pastores, nun metíssen ls ganados alhá. Tenien assi ls chinos fuorça de lei. Cumo son las cousas!
Eiqui a dies dei-me de cunta que inda hoije porqui se fai l’arte de chinar, mas nun son suortes segadas, que eiqui nun las hai. Houbo si ua sementeira que cada un cumo pudo i l melhor que sabie fui aricando i amando. Mas quando la meda yá staba feita, alguien china la suorte.
Solo que eiqui l
s chinos nun ténen fuorça de lei, son si la rebelaçon dua pequeneç que yá muitos coinhécen. Ls chinos stán fuora d’uso.


16/11/07

L Mural


Delantre daquel mural, que perpetua la mimória de toda la Houmanidade, de todos ls homes que eili chorórun, sinte-se ne ls giestos grabados nas fragas gritos i lamientos de rebuolta quaije siempre cuntenidos, mas que un die splúden. Çpuis ben l marmúrio, cumplacente, redutor de todos ls males. Senta-se nua piedra delantre daquel mural, para teçtemunhar cumo ye lhebe la lhinha que mos puode streformar.



15/11/07

Las Froles de l monte de Picuote

Aires de l monte de Picuote

David Lynch an Pertual

Yá ampeçou hai algun tiempo, l Festibal de Cinema Ouropeu de l Estoril, ourganizado pul produtor Paulo Branco. Inda que seia un festibal de cinema ouropeu, Paulo Branco nun recusou l'antrada al cinema amaricano i cumbidou l realizador de culto David Lynch a benir al festibal (só tengo pena de nun tener cumbidado tamien a Woody Allen, mas nun se puode tener todo).

David Lynch i Pedro Almodóvar son sin dúbeda ls realisadores más mediáticos de l Festibal. Yá perdi la besita de Almodóvar i de alguas actrizes de l sou cinema, mas stou mui curjidoso i spectante an relaçon a la benida de David Lynch.

La preséncia del inda nun stá cunfirmada, l que causa algun nerbosismo, mas an prencípio, dará ua cunferéncia l próssimo sábado an l Casino Estoril. La antrada ye de grácia, por isso nin quiero manginar quanto tiempo antes tenerei de ir más cedo, para cunseguir un lhugar.


Hoije a las 23:59, an l Du Arte Lounge de l Casino Estoril, haberá un cuncerto cun Julee Cruise, outra de las musas de Lynch, que anterpretou la moda Falling, an la série.




Quien también stará presente ye la actriç Sheryl Lee (chegou hoije a Pertual), que antrepretou Laura Palmer (i la sue prima) na série Twin Peaks i an l cinema Twin Peaks, Fire Walk With Me.



Estas son, de l miu punto de bista, las prenciplaes atraçones de l Festibal. Mas quien quejir coincer l restro de l programa, puode fazé-lo aqui: lhttp://www.europeanfilmfestivalestoril.com/splash.html

14/11/07

Azeitunas

*
Galhico de oulibeira cun azeitunas



Nun die de l més d'Outubre

Caminando pul monte
de Picuote
Monte al para abaixo
Monte al pa riba
Todo son fuolhas,
Todo son froles,
Todo son fruitos,
Y la maior parte son azeitunas...
Para
Todo ye Bida.
Dessa bida
La maior parte,
Son oulibeiras,
Son azeitunas...
Dessa bida,
la maior parte,
Todo son bidas que ponírun,
Todo son bidas que tratórun,
las oulibeiras,
Que son Bida
Ua Bida chena,
De tantas bidas!

Pitanga

*
Pitanga


Pitangas amadorecidas



La pitangueira [Eugenia uniflora]



Pitanga ye l fruito de la pitangueira. Até eiqui todo bien, branco ye pita l pon.
Andaba you campante de la bida por ende i quando me dou de cunta l miu bezino tenie ua anguça destes fruticos. Nien you me habie dado de cunta qu'el plantou ua pitangueira arrimada a casa, eili ne l meio de l roseiral, nien sabie l que era, nien l nome. Apuis duas falas i dun porba-las que bas a ber que son saborosas, alhá quedei a saber l sabor i l nome. Cuntou-me l sou amor por eilhas i que sabien assi a modo de cereijas, mas cun amarguito que bira lhougo doce.
Apuis fui-me a saber d’algo de la bida deilha, mas nun ancuntrei muito. Que ye benediça i ten la sue ourige ne la “Mata Atlântica Brasileira”, que tamien se puode ancuntrar na “Madeira (Pertual)”. La pitangueira chega a medrar até ls 12 metros d’alto, l mais de ls fruitos son burmeilhos, mas tamien ls hai amarielhos i negros. Porque manten siempre fuolhas, las pessonas gústan de la tener an sous huortos i al redror de sues casas para anfeitar.
You sei que eiqui l blogue stá mais birado para las froles mirandesas, mas nun quedaba bien nun la mostrar. Tamien l que me lhebou a poner eiqui estes retraticos deste fruito tan guapo, fui porque querie partilhar cun todos este ancantamiento. You achei-los tan guapos que nun resjisti an retratá-los, i nun debie quedar solo para mi, i bós que eiqui benis tamien mereceis.
Tamien bos querie dezir ua cousa, eilha era çcoincida para mi, mas se nun hai sítio ne l mundo adonde nun haba pertueses, eilha chegou até acá, pula cierta alhá a la tierra de l’ourige de la pitangueira tamien chegórun muitos stramuntanos.
Tamien alhá benie que la palabra pitanga ben de «tupi-guarani» que quier dezir burmeilho.


13/11/07

Cássamo ou Barbasco


Barbasco, yerba de la família de las scrofularíneas.

Faustino, uns dies atrás, puso un retrato bien guapo dua yerba i chamou-le Cássamo. Aqueilha yerba ye mui conhecida mas you sabie que an Bempuosta nun tenie esse nome i apuis de le preguntar a mie mai i a miu armano, Barbasco la yerba se chama i apuis consultei l dicionairo de pertués i tamien diç que Barbasco yé ua «planta da família das escrofularíneas», nun ten aparecéncias cun l pertués.
Mas l que Faustino nun mos dixo ye que esta yerba ten uas malzinas mui amportantes.
Mie mai diç que l pai deilha fazie uas bolicas cun esta yerba misturadas cun trobisco para ambudar ls peixes. No berano, quando l riu quedaba cun pouca auga i ls poçacos quedában chenos de peixes, esta mistela era buona para atrelundar ls cuitados que nun tenien para adonde se scapar i mie bó cun l galrito sacaba-los de l’auga i assi poderie matar la fame a sous nuobe filhos.
Mas la malzina mais amportante desta yerba nun ye dar cunta de ls probes cuitados de ls peixes mas si alebiar ls houmanos sufredores de almorródias. Ende bai cumo se debe fazer: apuis de apanhar las fuolhas i tamien las froles que puoden ser arrrecolhidas neste tiempo ou na Primabera, queda an casa cumo outra planta qualquiera para chás.
Mete-se un pote d’auga al lhume ou ne l fogon a gaç ou eilétrico, cada un fai cun que l ten, cumo se fai pa l chá. Apuis de l’auga star a ferber chímpan-se las yerbas para andrento de l pote, deixa-se ferber un cachico i zliga-se. Apuis de sfriar un pouquito, mete-se l’auga a botar aquel bafo nun baciu, penico ou outro púcaro qualquiera i ende será melhor abaixar las calças i sentáren-se anriba para que l bapor caleça l culo i assi secar las brechas de las heimorródias i alebiar ls problemas que esta malina fai.
Ye berdade que nunca spurmentei mas quien sefre desta malina i yá fizo l porparo diç que alebia i muito ls delores.
Ende queda la anformaçon.


12/11/07

Porque se muorren las lhénguas?




Crónica salida ne l jornal PÚBLICO de hoije, 12 de Nobembre de 2007

Todo l que ye houmano se muorre. Se nun fur hoije, será manhana. Culas lhénguas las cousas pássan-se de la mesma maneira, i l mirandés nun será eiceçon. Grandes lhénguas cumo l lhatin dórun l lhugar a outras, morrendo-se i, nun cierto sentido, bibindo neilhas i cuntinando a ser ansinado i a ser eissencial al antendimiento de las modernas lhénguas románicas.
Ben todo esto al perpósito de eiqui hai ua ou dues sumanas ls jornales habéren falado dun studo adonde se dezie que l mirandés se staba a morrer, yá que era cada beç menos falado nas famílias i cada beç menos ansinado puls pais als sous filhos. An alguns sítios até se stranhaba cumo esse studo nun era mais falado i se dezie que era cuntraditório l ber-se algun antusiasmo alredror de la lhéngua. Que dezir de todo esso?
Buono, esses studos son neçairos. Era buono ye que se fazíssen outros studos subre cumo resolber. Que l mirandés ten deficuldades yá l dixo José Lheite de Vasconcellos na fin de seclo XIX i António Mourinho a meio de l seclo XX i até deixórun testos screbidos para que un die, quando se morrira, alguien podira saber cumo era. La berdade ye que inda nun se morriu i hoije hai miles i miles de testos an mirandés i outras manifestaçones de la lhéngua. I tamien nun puoden sperar que ándemos a chorar ende pulas squinas ou que déixemos la lhéngua eilha solica, cumo quien diç: nun bal la pena, deixai-la morrer-se an paç. La nuossa atitude ten sido i ha de cuntinar a ser al alrobés.
Ua pessona muorre-se al son de las leis de natureza. Quando ua lhéngua se muorre esse nun depende de leis de la natureza, mas dua decison – de miles deilhas -, de las pessonas que la fálan i de las anstituiçones que ténen la oubrigaçon de la defender. Son coincidos casos de lhénguas que até renacírun de l nada, cumo fui l caso de l heibraico i de l checo.
L mirandés ten aguantado ua guerra de muorte que yá dura hai cientos de anhos, mas subretodo ne ls redadeiros 40 anhos i esso l ten benido a deixar mui andeble. Mas ten bida suberciente para cuntinar se cada un de ls mirandeses quejir: cuntinar a falá-lo an casa, culs filhos, i na quemunidade, cuntinar a screbi-lo i a studá-lo. Ten bida suberciente para que las anstituiçones repunsables fágan tamien aqueilho que ye l sou deber. Quei dezir? L Menistério de la Cultura ten ua buona parte de la faca i de l queiso na mano, mas nada faç i la Senhora Menistra sabe de todo l que ye neçairo fazer; l Menistério de la Eiducaçon parece fazer de cuonta que l ansino de l mirandés stá bien, l que nun ye berdade, deixando-lo na mano de la DREN, que ten de probar que nun stá chena de einemigos de l ansino de l mirandés. Apuis de l stado central, las cámaras i juntas: la cámara de Miranda algo ten feito, mas ten de fazer muito mais ne l que ye eissencial; la cámara de Bumioso manten-se nun bergonhoso siléncio; i las juntas de fraguesie ciento ua faç algue cousa.
I pronto, eiqui queda un resume de repuosta a la pregunta deste testo i ua eideia de cumo la lhéngua mirandesa puode bibir por muitos i muitos anhos. Ye nesso an que acradito i por esso tamien fago.

11/11/07

Petiçon: quien me quier falar?


Quien me quier falar?


Deixai-me cuntinar cula bida colgada de l sonido, cumo fago hai cientos de anhos.
Parece andeble esse miu cuorpo, mas nun conheço outro mais fuorte.
Gusto muito de la scrita, de las letras ancarreiradas. Mas esso ye assi mais cumo un retrato. Na scrita nun cuorre tan caliente l sangre, nien deilha sal música que me faga beilar. La scrita ye assi a modo ua squina adonde quedo a la spera de quien me querga dar la mano de la fala, de la lheitura, de la declamaçon, de l íntemo pensar. Zambolbei-me na scrita, para que tamien por esse lhado biba.
L que teneis contra esses sonidos cun que bos arrolhei? Porque nun me deixais antrar an bós i salir dalhá cuntenta, cumo sonido?
Bós que dezis que gustais de mi: falai-me siempre i an to ls lhados. Se nun fur assi, anton mais bal que bos cálhedes, que nien anganhais a naide i muito menos a bós i a mi.

10/11/07

Castanhas


Castanhas quien las comie,

Éran tamien benediços,
Mais que l duonho las mercie
Quien sacaba de ls pelhiços.

Fonso Roixo

Ua cuonta




“La castanha ten manha, ye de quien l’apanha”

Agarrei-me a este dito, por bias de la cuonta que quiero cuntar. Porque to l mundo sabe que ditos subre castanhas, i porque agora ye tiempo deilhas, hai-los por ende als muntones i mui guapos i que son de l coincimiento de todos. Mas este quaije se podie dezir que ben mesmo a perpósito, i fai un bun títalo pa la cunta.
Nós, ou seia quando staba an casa, adonde me criei, de mui pai, solo teniemos dous castanheiros na cortina d'Ourrieta Ferreiro. Para ir alhá sien cria, solo cun çacho, calagouça, cesta, alforjas ou cerrona podemos ir por un carreiron, que apuis seguie pa l Redolhon. Estes carreirones, éran assi a modos de passaiges oufeciales, atrabessában pulas cortinas, binhas, panes, todo, era l modo de quando ua pessona iba cun priessa atalhar camino, de chegar mais debrebe al meneio dun. Ganhaba-se tiempo, naide l lhebaba a mal i eilhes éran ousados pulas pessoas hai cientos d’anhos. Anté pessonas que nun se dában bien culs duonhos ls ousában, çque nun adregasse a cruzáren-se.
Éran cousa buona, eiqui nun se fazie causo de quien anda por atalhos, meter-se an trabalhos. Até porque l mais de las bezes ls caminos dában muitas buoltas i éran chenos d’arressaios.
Para nós chegar als nuossos castanheiros - que dában uns catanhicas amperrunhadas, cumo se fussen amobidas, i éran mandriones, puis éran mais ls anhos que nun apanhábamos un saco deilhas apuis de barear ls dous -, teniemos que passar por cortinas que tenien castanheiros taludos i era ber ambaixo un mar de pelhiços i castanhas de meter ambeija.
Scusado será dezir que quando alhá chegábamos yá la cerrona iba chena. Anton naqueilhas nuites de fuortes bentanies, quando nun salien de l pelhiço agarradas a la rama, salien cul trambulhon ne l chano. Nós nun perdiemos tiempo, era solo apanhar las que stan suoltas. Naide mos puodie acusar de las castanhas nun séren nuossas.
Cunto todo isto porque la mie tierra (Zenízio) nun era grande cousa an castanhas, habie quien las tenie, mas nun abundában. Mas de mie casa falo you, teniemos siempre na dega uas sacadas para todo l Eimbierno al serano fazer ls bilhós.
Cumo ye questume dezir, quien castanhas come i cantanheiros nun ten d’algun lhado benien. La garotada nun se podie ir a la cama cun fame de castanhas assadas. I cumo nós todo l mundo l fazie als seranos.
Nun ye por acauso que inda hoije ls de Caçareilhos mos bótan an cara que las sues castanhas tenien alas, zaparecien, que solo quememos castanhas porque las tirábamos de ls castanheiros deilhes. Isso you nun bou a dezir eiqui, s’era berdade ou mentira, quedaba mal, mas que l sou termo alhá pa ls lhados de Bincosa ten castanheiros de se tirar l chapéu, dan las castanhas melhores de l mundo i el pega cul nuosso, isso ye berdade.
I pronto, eiqui queda la mie stória, cumo muitas que cada un ten. Béngan dende mais, puis este tiempo ye buono para amentar neilhas.

09/11/07

Cachapeiro

*
Rama de cachapeiro


La pila de l cachapeiro




Cachapeiro, nun l coinheço bertudes nien defeitos. Até ls puode tener, quier uns quier outros, hai tantas cousas que nun se sabe nien se bei, quien l saba que l diga. You s’algue soube acerca deilhes yá me squeci.
Este digo-bos l you, ye guapo i pimpon, antrometido tamien, porque nun se quijo quedar pula beiga, borda de camino ou rabeiras, mas naciu, medrou i froliu eili al pie de la pila ne la prieça de l galhineiro de las pitas, palombas i parros de tie Sara, na cortina de l Ramalhal. Botou ua manada de froles amarielhas dun bibo caliente, tan guapo que nun hai neste mundo cumbersada que an die d’anhos nun guste de recebir. Adonde anxames de moscos se regalában, gulosos lhambendo l sou néctar. Mas agora staba eili cumo ua recumpensa pa l coraçon i pa ls uolhos de la bundosa duonha de nun l spipar quando era pequeinho i ende l deixar cumpletar l cicle para que habie benido al mundo.
Bundade cun bundade se paga, anté las froles sáben disso. Este bastardo i matreiro, mesmo ne l rechino de l berano, staba becioso, sien s’amportar se la purmabera habie feito la çpedida, se todos ls sous bezinos yá habien granado, porqui staba campante de la bida.
Apuis ye que me dei cunta de sue façanha. Porque eili adonde staba, nun tenie que spirolhar nada, auga nun le faltaba, siempre salie algua de l sbanjo de las pilas quando ls parros chafurdában, la tierra staba bien stercada, cagado daqueilhes alados i besitas d’abeilhas tamien nó. Assi quienquiera toca la bida palantre fuora de tiempo. Ls sous armanos que tenien que lhuitar por un lhugar al sol por esse termo afuora ye que sabien l qu'eilha custa.
Tamien se rebelou aquemodado sien miedo de perder esse lhugar, deilhi donde staba yá quantas bezes habie bisto mudar l xefe de l polheiro, muitas pitas i parros pa l pote.
El birar tempero de guizado solo por anganho.



07/11/07

Chabes de busca


Hoije antroduzi ua funcion de busca ne l nuosso sítio frolesmirandesas. Cuido que ye amportante todo l que acá se scribe, i yá ampeçaba a quedar mui defícele buscar ls testos mais antigos, fura por assunto, fura por outores. Assi, decidi antroduzir chabes de busca que mos puoden facelitar la busca de ciertos testos mais antigos. Las palabras chabe poderien bariar muito, mas scolhi palabras simples: la outora/outor de l texto, i apuis ls temas. Ls temas nun se poderien multeplicar muito para nun tornar la cousa pesada. Assi i todo se houbir quien tenga sugestiones de nuobas palabras chabe, puode dezi-lo. Deiqui palantre l próprio outor de l testo puode meter las palabras chabe ne l campo a esso reserbado al fondo de l sou testo. Mas cumben eibitar palabras nuobas senó deiqui a nada ye mui defícele fazer la busca.

Apenas Livros




Çcubri hai alguns meses, por bias dua ambestigaçon que fiç sobre la lhiteratura mirandesa, cun la preciosa ajuda de Amadeu Ferreira, ua pequeinha eiditora chamada Apenas Livros, an que la prencipal bocaçon ye la dibulgaçon de outores pertueses i de la cultura pertuesa. Cumo nun podie deixar de ser, esta eiditora ten ua coleçon mui antressante de lhibros an mirandés, chamada L Filo de la Lhéngua, cordenada por António Bárbolo Alves.

Ne l próximo sábado, será lançado l lhibro "A Senhora de Ofiúsa" de Gabriela Morais, an l Cromeleque dos Almendres, acerca de Évora. Aparecei i dibulgai, se podirdes. Mais anformaçones
aqui.




Albarda

*
Albarda


Ua albarda ye assi a modo dun jaleco sien mangas, para jumentos i outros aparentados. Tamien se diç albarda dua jiqueta de tiu mal amanhada i bielha. Se ua se bota ne l spinhaço duns, outra se pon subre l çamarro doutros.
Feita de cuiro de bezerro, panho i palha, todo esso cosido cun filo. Feita por albardeiros, tius que fazien dessa bida l sou ganha-pan, alblidosos, fazien berdadeiras obras d’arte. Alguas, quando nuobas, quédaban tan guapas que ampimponában qualquiera asno, i la proua de las duonhos era tanta que lhougo se sabie s’era die de feira i s'a eilha íban.
Porque yá nun son tan percisas, ou seia l porgresso trocou-le las buoltas passando-le la pierna, eilhas son agora ua pieça doutros tiempos, daquando las lhidas de las gientes todo se fazie al redror de l meneio de l campo i ls jumentos éran l'ajuda que se tenie. Mui ousada, mui amportante pa l animal, eilha fazie cun que nun quedasse maçado ne l lhombo, quando lhebaba carga ou pessonas ende s’acomodássen melhor.
Mas la albarda siempre se quedou por antermeio de todo, s'eilha se ponie ne l lhombo dun jumento, para anfeitar ou pa l trabalho apuis tenie que aquemodar-se cun quien neilha scarranchaba l culo. Quando las cousas nun íban bien, i las demandas antre un i outro nun se acertában era l'albarda ousada pa las atamar, albardaba-se l burro a gusto de l duonho.
I porqui me quedo cun dous ditos, que por eilhes se bei que ls porblemas nunca son de la albarda.
-Depuis de burro albardado quienquiera un l monta
-L burro que mais trabalha nun ye l que melhor albarda trai.


Albadeiro

05/11/07

Cássamo

Assi a modo de berça ye cumo s'apersenta



Yá mais medrada





Pencas frolidas [verbascum pulverulentum]



Eili bien arrimado a casa de morar, fui solo passar l punton i ampeçar a chubir la caleija de la Cortinona, ende stában eilhas. Spargidas i armanadas a las silbeiras que s’ancarrapítan pulas paredes de las huortas, damos por eilhas nun stantico. Cobiertas dun puolo que s’agarra a las manos, a modos de farina.
- Tamien nun sei porquei, nun son assi tan pequerrixas?
- Será que percísan desse anfarinado para s’apersentáren al mundo!
Cuido que nun era perciso nada desso. Cumo froles, son dun amarielho caliente, mesmo que fusse doutra quelor serien guapas tamien. L guapo stá ne l modo cumo se mira para todas estas frolicas, stá quaije siempre ne l nuosso sentido, quando s’ama, quando se quier bien ende l guapo eisiste, la natureza oufereciu-las i puso-las eiqui para un se sentir bien, para mos ajudar a lhebantar l ánimo. Cumo para que las sues quelores demúden la scuridon que mos bai muitas bezes n’alma. Cumo garabatos para mos tirar de cismas.
Cheguei a pensar mal deilhas, cuidei que aquel anfarinado era falso, que nun le nacie, que era puosto d'a perpósito para tapar las berruas. Mas s’eilha ye guapa, nun percisa de scunder nada, ou será que ne l mundo de las froles yá stá tamien cumo l mundo de ls houmanos?
Nesse hai tanta cousa guapa, de mirar i arregalar ls uolhos, d’un quedar ancandilado, dun ancantamiento sien tamanho, mas atéiman an anfarinar-se, quelorir-se cun un munton de mexórdias. Déixan-se lhebar, bótan fura l que ye sou i le ben de nacéncia ou ancúbren-lo i pabonéian-se cun algue cousa que bonda ua pequeilha morrinha para zborratar.
Cássamo, cuntina assi. Se tenes esse puolo, ye porque te fai falta, ye cuntigo naide ten a ber cula tue bida. I s’alguien passar porqui, cumo passei you, i te retratar i te lhebar a mal, fai-te xordo. Nun t’amportes cun bexaniçes nien falicas mansas. L mundo ten que ser de ls berdadeiros.

03/11/07

Roberto L Diabo !

Outro « chupista” mas este de quelor burmeilha, cumo chicha :
« Fistulina hepática », anciclopédia Wikipédia



Quiero aqui cumpletar la splicaçon que dou hai poucos dies Sr Faustino Anton: als «chupistas» de que mos falou, ne l sou testo memorable, dá-se-le, tengo quaije la certeza, l nome científico de “ganoderma applanatum”. Esses roques nun son comestibles, por acaso! Ténen, parece, un gusto amargoso, i l mais cierto ye que séian benenosos por medráren de facto muitas bezes cerca de stiercos i sterqueiras que bótan tanto bafo i chéiran tan mal que até se le dá, parece, l nome de “cagado de bruxas”... !
Mas bal la pena tamien saber l seguinte: hai outros “chupistas”, roques tamien parasitas, mui aparecidos cun esses, mas de quelor burmeilha (cumo la chicha!) cun l nome de “fistulina hepatica” mas tamien chamados ne l país adonde moro “lhénguas de buis” ou até “fígados de bius” (Langues de boeufs / foies de boeufs)... I debo dezir que ye an lhéngua francesa (i tamien anglesa) que l artigo dedicado a esses outros “chupistas”, na Wikipédia por eisemplo, ye un de ls mais cumpletos. Tan cumpletos que naide ten miedo afinal até de ls comer...
Arrincados a las arbles que ban als poucos robendo, cuntaminando i prejudicando grabemente i fatalmente cumo se fusse até ua maleita i cancaro até, cortados depuis als cachos quando inda stan dóndios i stufados cun salsa i alho (que tamien fasta las bruxas, parece!) na fin de la purparaçon, sáben mesmo bien! Quien dirie? You yá probei; puodo anton teçtemunhar.
Quando yá son duros, cumo suola ou até cortiça ou madeira, acá para mi inda dében de serbir para ua cousa: para botar al lhume i fazer brasas i depuis cinzas que ajúdan a adubar... precisamente l stierco !
I para que puode serbir tamien un bun stierco senó para fazer medrar froles precisamente?... Froles antre las mais guapas de l Mundo. Froles mirandesas por eisemplo...
Mas esso quien ye que inda nun l sabie ?

Ua beç, hai yá muitos anhos, lhembro-me de haber apanhado i comido ua dessas “lhénguas de buis” nun matorral mui grande, na Normandie eisatamente, adonde cheguei a bibir 10 anhos. Alhi acerca, passaba l riu Sena cun ua anchura ampressionante, pul menos trés bezes maior que an Paris por eisemplo. I alhi acerca tamien, habie un castilho mui antigo cun un nome mui ampressionante tamien: l castilho de Roberto l Diabo... !
Tan ampressionante talbeç cumo l fato de haber ne l tiatro popular mirandés (Quien dirie tamien?) ua personaige cun l mesmo nome... Roberto l Diabo !
Nun houbo nada antretanto que mos ampedisse de purparar i subretodo de comer la afamada “fistulina hepática”... tamien chamada “lhéngua de bui”... ou tamien simplesmente “chupista” ! Até por aqueilhes lhados, alhi acerca de l castielho cun l mesmo nome: Roberto l Diabo!
Si, Roberto l Diabo !


Castilho mediabal de Roberto l Diabo, na Normandie:
até l puoden ber aqueilhes que ban de carro pula outostrada que lhiga Paris a Le Havre...


Mitos, lhiendas, fadas i guerreiras nun fáltan tamien naqueilhas tierras...


02/11/07

Magusto (Nialdelaboubielha)

Purparaçon pa l magusto


L assador culas castanhas





Quemendo bubendo i poner la cumbersa an die


Ne l purmeiro die deste més, ou seia de Nobembre, die de to ls Santos, l’Associaçon Cultural i Recreatiba Nial de la Boubielha fizo l sou magusto tradecional. Nua de tradiçon de l’Associaçon i de l questume, cumo diç l dito que “an Nobembre, pul San Martino, assador, castanhas i bino”. Assi ls Zenízienses fazírun quando s’ajuntórun, mais ua beç dando cuntinidade a ua de las sues atebidades i questumes de las gientes de l’aldé que, cumo benediços an Lisboua i alredores, porqui se quedórun a bibir.
Estes juntouros tubírun l sou ampeço hai mais de trinta anhos, nun tiempo an que la çtánçia que los apartaba de ls sous i de sue tierra era muita i, l mais de las bezes, bien lharga. Cumbibir, cumbersar, cuntar las nuobas, zanferrujando la lhéngua an quemunhon suolta i lhibre dun cun todos, fui i cuido cuntina a ser l melhor modo d’atamar las saludades. Que a las bezes anfernízan un mais que mordisqueira, solo quien s’aparta l sabe. Estes cachicos joldeiros son cumo ua frincha pa l’alma abandonada, adonde antrar cunfuorto, ánimo i bien star.
Tamien estes cumbíbios cuntínan a ser la berdadeira proba de que ls zenízienses siempre fúrun ounidos i armanados nua cultura de paç, bien rebelatiba de las gientes stramuntanas, i siempre quejírun que a eilhes todos beníssen. Cumo siempre ls zenízienses fazírun, nun ye perciso dezir quien ye, bonda bater ne l postigo que la puorta stá solo cula aldaba, pronta a abrir-se para todos ls que beníren por bien i na gráçia de Dius.
Cada un de nós ye un munton de cultura, que nesse die ende s’ajunta, partilha i s’armana a la de ls cunterráneos, cumo se fússen rachones pa l mesmo lhume que se quier cua chamarielha grande que caleça l coraçon de todos.
Anho apuis anho, al redror de las castanhas assadas, cada un queda cun mais ganas de bolber para nun deixar morrer esta tradiçon. Ye tamien un modo de respeitar la mimória de todos aqueilhes que por muorte mos deixórun, puis essa era la buntade deilhes anquanto stubírun na nuossa cumpanha.
Nun quedarie bien antes de fechar este testo, nun tener ua palabra pa la Junta de Fraguesie de Corroios porque sien miedo nien cobrar nada, deixa al nuosso çponer l terreiro i demais bienes (W.C. mesas, auga). Tamien a todos aqueilhes i aqueilhas que traiendo las castanhas, l assador, la rama, assa i purpara las castanhas para todos quemermos. Todos eilhes stan de parabienes l l oubrigado de ls demais.
Que Dius bos l pague.