18/02/17


GIRIBOILAS
Porque me perguntaram o que eram “GIRIBOILAS” e verifiquei que poucos sabem aqui fica a minha resposta:
Num trabalho que fizemos de entrevistas com idosos em 1979, 80, 81 no âmbito do projecto cultural do Planalto Mirandês e depois transformado em educação de adultos, diziam alguns idosos que eram cogumelos, também chamados marifusas(Ifanes,Genízio), setas(Duas Igrejas), tortulhas(São Pedro e Granja), roques(Sendim) i capones(Cércio e Vila Chã). O projecto tinha um jovem a trabalhar em cada uma das aldeias do concelho. Seria bom saber dos trabalhos e recolhas que deviam estar na câmara.
O mais usual para comer, na altura era o "cogumelo macrolepiota procera".
Veja-se um estudo que foi feito sobre este cogumelo:
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA, MAR, AMBIENTE E ORDENAMENTO DO TERRITÓRIO
DIRECÇÃO REGIONAL DE AGRICULTURA E PESCAS DO CENTRO
DIRECÇÃO DE SERVIÇOS DE AGRICULTURA E PESCAS
DIVISÃO DE PRODUÇÃO AGRICOLA E PESCAS

“O FRADE (Macrolepiota procera) COMESTIVEL E O FALSO FRADE (Macrolepiota venenata) VENENOSO. PRECAUÇÕES E SINAIS DE IDENTIFICAÇÃO OBRIGATÓRIA”
José Luís Gravito Henriques
Eng. Agrónomo
Fundão, 2012

Na página Pag. 10 podemos ler:
3 - Sinonímia
No trabalho de recolha de nomes vulgares para a espécie Macrolepiota procera, feito pessoalmente nos últimos anos nos mais diversos locais do país, já se registam mais de seis dezenas de denominações:
-Agasalho, anilha, arneirinha, arneiro, bagueiro, barifusa, branco de anilha, cachopo, cagumelo, calcinha, capão, capoa, carcomelo, centieiro, chapéu de sol, choteiro, cogordo, cogumelo, cogumelo de chapéu, cogumelo de Inverno, couquinha, ferradinho, frade, fradelho, fradinho, freira, gaiteiro, gasalho, giriboila, maçaneta, marifusa, marroco, moca, moquinha, o da calcinha, o de chapéu, parasol, patamelas, pateirinha, pé de galo, peneira, pintado, popinha, pratela, púcara, pucarinha, púcaro, rapazinho, roca, roclo, rócula, róculo, roque, santieiro, seta, tartulho, tertulho, tocheiro, tortulho, tortulho da calcinha, tortulho de calça, tortulho de gente, tortulho do estrume e turtulho.
Lá estão “giriboila” e “capão” referidos na cantiga assim como os outros nomes por nós recolhidos.
Letra da cantiga:
GIRIBOILAS
Tengo giriboilas guisadas cun patatas.
Tengo giriboilas guisadas cun patatas.
Bamos a comé-las que son buônas i baratas.

Tengo giriboilas guisadas cun freijones
Bamos a comé-las
Que son buônas i capones.
Bamos a comé-las que son buônas i capones.

Xaramago berde, berde xaramago
Colga la perdiç i agárra-la pul rabo.
Colga la perdiç i agárra-la pul rabo.
 
(José Luís Almendra)

17/02/17

11 - Spressones (dezires)



  …dobra esse cuiro, mandrion!
…dórun-me las anformes, ne l bar
Dou cul nariç na puorta…
Dou ua bista d'uolhos, als précios
…dou-le la maluqueira para bater
…dou-le ua cachaporrada, na cabeça
…dou-le un aire, i assi quedou cuitado
…dou-me uas botas de forra! (a mais)
…drume seis horas da-filo l nino
…eilha andaba cun cuntos i ditos (mexericos)
…eilha staba toda nuda, na cama
…eilhes ténen l caldo antornado!
…el ajuntou lheinha pa se queimar
…el bien arreganhaba la dentuça….
…el biu-se an calças pardas, cun el (apuros)
…el dá-te un cuorno, lhougo bés? (nada)
…el diç-que-diç mas nun diç…
…el fai las cousas a las tontas
…el fazie todo a contragusto….
…el fizo la biaige de bolra.
…el nun fui an cantigas, cuntinou l mesmo..
…el quedaba siempre na retranca…


12/02/17

Crónica – Ser cumpleto (anteiro)



Quando you naci i me criei, ne ls anhos cinquenta sessenta de l seclo datrás, la bida nun era fácele, mas de l que querie screbir hoije, nun ten haber cula pobreza, nien lhamuriar-me na falta de cousas nien de l que habie nun star bien çtribuido.

Quiero screbir d’algue que hoije falta muito, ou seia, yá pouco se bei. Las rezones serán muitas, mas nun ténen haber cun riqueza nien pobreza, l mal stá n’eiducaçon, na falta de carátele, na cultura ou falta deilha.

Quien nun se lhembra d’oubir dezir – esse tiu ye mui cumpleto.

Home ou mulhier, pessona cumpleta (anteira) ye ser hounesta, de palabra que tenie ua sola palabra, pula berdade i só la berdade, fusse adonde fusse, delantre ou nas cuosta, d’amigo ou d’einemigo, anté mesmo s’el própio quedasse an causa, pessona qu’era querida i scolhido para dar cunseilhos, tomar palabra an partilhas, dar la sue palabra an questones de negócios, oupeniones de abaliaçones, zampatar i por ende afuora.

An pertúes esse nome ye bien conhecido, diç-se “íntegro – homem, mulher, pessoa”. Que you an mirandés digo cumpleto, (anteiro).

Tamien este termo de anteiro era muito ousado, quando las pessonas se referien a un animal que nun habie sido capado, que podie fazer cubriçon, qu'inda ls tenie. Puode nun haber muitas asparcéncias, mas quando falamos d’homes, tamien se diç de quien ye sério, de palabra, el ten-los ne l lugar.

 De quien ye troca tintas, de quien queda dá bien por anteresse, de quien diç ua cousa i apuis fai outra, de quien solo fai las cousa se deilhas tirar porbeito, nun ten colhones.
Nun ye de fiar.

Ls homes, las mulhieres, las pessonas cumpletas (íntegros) siempre tubírun i teneran la mie admiraçon, aquelhes i aqueilhas que nun l son solo me dan duolo, pena.
 

10/02/17

Crónica – Publicar



Siempre que scribo ou boto palabra, seia eiqui, seia noutro lhugar ten solo cumo oubjetibo, partelhar l ou ls modos cumo you beio las cousas, cumo las antendo.
Todo esto ten haber cumo you beio l’amportáncia de publicar, sponer todo l que se scribe, se pinta, se retrata, l que se cria. Porque se nun fur assi, seia pouco ou muito, seia crónica, testo, remace, lhienda, lhona, poesie, retrato, quadro de pintura, máscaras, pieça d’artesano, pieça de barro, fiero, palo, piedra, perde un de ls percipales oubjetibos.
Purmeiro ye la criaçon, bien própia de l sou criador, fruito de l saber arrecolhido, daprendido de ls ansinamiento, de las spriéncias, sabedories, angeinho, arte, sou anterjeito de custrutor.
L segundo la sue dibulgaçon, partilha, quemunicaçon, dádiba al conhecimento, a l’arte i cultura giral, sparguimiento de saber cumo fuonte adonde ls demais poderán  ir buber.
Inda nun hai muitos dies, nua classe de studos d’eimaiges (fotografia digital) l miu porsor Vitor Fernandes – porsor boluntairo n'Unisseixal, pessona studiosa, sabida i apaixonada pur esta área de fazer retratos, de quien you tengo tirado ls maiores i puros ansinamiento, nun solo an daprender a fazer buns retratos mas tamien cumo cultura giral, de quien you tengo l perbileijo de ser aluno – dezie a la classe. “l retratista ten que tener dous tiempos, un fazer l retrato outro sponé-lo”. Cumo todo esto ye bien berdade. Yá diç l Dito Dezideiro – “de que sirbe acender ua candeia para apuis l’ancerrar nua caixa i meter-la ambaixo la cama”
Tamien assi ye cul scritor, scriba pouco ou muito, se nun publicar, nun passa la mensaige nien l sou cuntributo a la causa. Ne l causo de ls lhibros, son eilhes la garantie de que l património de las palabras sous segneficados, balores, las eideias quédan pa l feturo. Fui, ye i cuido qu'assi será ne l feturo, ls lhibros tubírun, ténen i tenerán muita amportáncia na formaçon cultural dun pobo, un lhugar de çtaque. Son muitas bezes ls berdadeiros i fieles teçtemunhos de ls acuntecimientos.
Ls lhibos porque son an papel podemos, agarra-los, birar sues fuolhas, tomar l sou oulor. Ouferecer porque son cousa que se passa de mano a mano, als amigos, als nietos, subrinos, parientes, a quien quejirmos, podemos guarda-los an casa, fazer bibliotecas pa l feturo.
Dá trabalho fazer-los, publicar-los, nun dan lúcaro mas quando se ten cuncéncia de l sou balor patrimonial i cultural todo fai sentido.
Un lhibro ye siempre un berdadeiro i fiel amigo que debemos tener cumo cumpanhie.






01/02/17

L trobisco i la sfuira




L trobisco cumo to l mundo sabe ye un pequeinho arbusto que nace i se cria pul termo, adonde haba touças, balhes, terreno sien cultivo, an muntonicos sendo mui amargoso i quando l agarramos culas manos ten malo oulor, bota pula purmabera alguas floricas brancas i apuis uas cereijicas burmeilhas de semiente La trobisqueira puode tener solo ua fróncia ou un manhuço deilhas.

Sfruira ou cagalera (dearreia) ye l stado que muitos cordeiricos neste tiempo i na purmabera ténen.
Que se nun fur trabada, puode lhebar l animal a smirrar cula maleita i anté muorrir-se

I cumo stan eilhes lhigado, que ten ua cousa haber cula outra?

Quando fui garoto, habie an mie casa ganado, quando l ganado ampeçaba a quemer muita yerba, yerba berde, ls cordeiricos quedában sfuirados.

Mas cumo tamien to l mundo sabe ls pastores tenien muito saber daprendido, daprendido culs mais bielhos, ansinamientos ourales de ls sous antepassados. Que mobidos desse saber i fé ponien an prática.
Assi quando un cordeirico quedaba cun sfuira, íba-se a un trobisco dua sola fróncia i tiraba-se la casca (puis çfila-se cumo se fússen filos) i ataba-se al rabo de l cordeirico sfuirado.
Apuis dun die ou dous la sfuira paraba i l animal quedaba bien.

L trobisco i la sfuira andában de manos dadas (neste causo de rabo anfeitado) cua pouca de fé a la mistura, hoije nun sei, cumo yá se perdiu muito ansinamiento se calha yá hai muitos remédios de ls lhaboratórios.
Nesse tiempo (anhos 50, 60 de l seclo datrás) l grande lhaboratório de las gientes de l praino mirandés era la sbedorie popular culas upas de la natureza.