31/07/08

L Cartolica / O Cartolinha

Nó, nun ye l que muitos puoden pensar, pus pouco ten que ber cul santico-general de la Sé de Miranda. Nó, O Cartolinha / L Cartolica ye l jornal de l Agrupamiento Bertical de Scuolas de Miranda de l Douro, de que acaba de salir l nº 3 deste sou anho 27 de publicaçon. Este jornalico ye bilhingue zde hai muitos anhos i an todos ls sous númaros, i este númaro de agora nun scapa a la regra. Yá anhos que l Persidente de la Comisson Eisecutiba, dr. António Santos, me l manda, siempre acumpanhado dua simpática carta screbida an mirandés. Muito oubrigado, amigo Antonho.
Este númaro trai bários artigos an mirandés. Duarte Martins cunta-mos que “Alunos de mirandés fúrun de bejita a la cidade de Segóvia”. Mui antressante ye ua crónica de Hugo Torrado [grabai este nome que inda spero que se benga a falar del mais tarde ne l que respeita al mirandés] que l anho atrasado acabou la scuola secundária i agora anda pul Porto a studar, ampeça assi: «Miranda ye muito más que l que se puoda manginar algun die, nun ye solo l praino mirandés, ye tamien Pertual i ye l mundo». I acaba de l seguinte modo: «Deixo eiqui ua mensaige a la mocidade mirandesa, an special als que ándan agora a daprender a falar i a screbir, pus que nun téngan bergonha i que fágan siempre por falar, screbir la lhéngua de la nuossa tierra. Apuis un die puoden alhebantar la cabeça bien alta i dezir: “you sou mirandés i you sei falar mirandés”. L jornal trai inda un outro pequeinho artigo de Ana Santiago [aluna de l 12º anho, para mi ua de las moças mirandesas que melhor scribe], subre l seclo XXI i la zeigualdade de dreitos i ls males de l mundo.
Este númaro de L Cartolica trai inda un Suplemento de ls mais pequeinhos, cun ua antressante bersion de la fábula “La Chicharra i la formiga”, de Duarte Martins, eilustrada cun zeinhos mui antressante de la Patrícia Cristina i de João Gonçalo de l 1º anho. Ende ls alunos de l 2º anho cúntan tamien cumo l "Home de l Saco" ye malino, todo c'un zeinho bien guapo de André Bernardo Martins, de l mesmo anho. Apuis ye Alexandre Esteves que mos cunta de l cabreiro, fino cumo las streilhas, que le responde a la pregunta dun cura subre las trés cousas mais burras de l mundo, todo cun zeinho bien guapo dua cabra anriba dua peinha a mirar un mundo berde, feito por José Meirinhos.
Para mi ye siempre die de fiesta quando recibo este jornalico. Que cuntine, que me faç muita falta. Un abraço de parabienes i de fuorça para todos ls que l fázen.

30/07/08

Ler ó nun ler



Ne l miu redadeiro post, falei subre ls dreitos de l lheitor. Dous amportantes son "L Dreito de Nun Ler" i "L Dreito de Ler Nun Amporta L Quei". An ciertos círculos, hai algua presson para lermos ciertos lhibros, las "grandes obras". You acho que hai obras muito amportantes que mos dan coincimientos i mos ajúdan a antender melhor la natureza houmana, ma tamien acho que la lheitura debe ser ua spriéncia andebidual (l que nun quier dezir que un nun puoda aceitar cunseilhos subre un lhibro ó outro, ó que la scuola nun deba de tener lheituras oubrigatórias).
Nin d'a perpósito, hoije ancuntrei ne l
Telegraph un artigo subre pessonas que cunféssan que nun lírun alguns grandes lhibros. Achei le grácia a la coincidença i decidi bolber al assunto (bien se anganha ua scritora pertuesa que diç que "nun hai coincidenças").
Un caso falado ye dun académico que cunfessou nun haber lhido l Hamlet i perdiu l amprego. You nun sei se bal la pena lhuitar por esse amprego, mas sei que bal la pena ler l Hamlet. Mas el ye que sabe de la sue bida.


¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ FELIÇ ANIBERSAIRO, Amadeu ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡




Yá chego un cachico tarde i yá a estas horas de la nuite mas ye ampossible nun desear-le: un FELIÇ ANIBERSAIRO a Amadeu.
L zenhador, que ye belga, quijo dezir qualquiera cousa assi:
"Nun chóremos subre l tiempo que passa. Esso apaga las lhuzicas ...!"
"Lhuzicas", nun ye berdade ?
I mais ua beç para un Amigo i an Mirandés :
¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ FELIÇ ANIBERSAIRO ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡


28/07/08

Ls Dreitos Einalienables de l Lheitor



Andaba you a mirar para andentro de l cumputador cumo quien mira para andentro dua arca (a ber ls fexeiros antigos), quando ancuntrei esta lista de dreitos de l lheitor. Pus-me a mirar para eilhes i cheguei à la cuncluson de que, inda que séian dreitos mui coincidos, nin siempre son respeitados. I a las bezes, até tenemos bergonha deilhes.
Quantas bezes me preguntórun "que lhibros andas a ler?" i you, ambergonhado, ambentei ua cousa qualquier, squecendo-me que staba, por un cachico, a gozar l dreito númaro un. I l dreito númaro cinco? Nun hai pessonas a craticar aqueilho que ls outros léien i quantos de nós nun tubírun ya bergonha de aceitar que lírun un cierto lhibro? Ó que nun lhírun un cierto lhibro? Ó que saltórun páiginas? Ó que nun l acabórun?
You, por agora ando a gozar muito l dreito 8 i l dreito 3. I tamien nun quiero deixar de gozar l 10. Mas chega de cumbersa. Eiqui quédan, an Mirandés, Ls Dreitos Einalienables de l Lheitor de Daniel Pennac.

1. L Dreito de Nun Ler
2. L Dreito de Saltar Páiginas
3. L Dreito de Nun Acabar Un Lhibro
4. L Dreito de Reler
5. L Dreito de Ler Nun Amporta l Quei
6. L Dreito de Amar ls “Heiróis de ls Remanses”
7. L Dreito de Ler Nun Amporta Adonde
8. L Dreito de Saltar de Lhibro an Lhibro
9. L Dreito de Ler an Boç Alta
10. L Dreito de Nun Falar de l que se Liu

Buonas lheituras a todos.


Ancruzelhadas de l Praino

La Lhuç: ua ancruzelhada de l Praino



“I hai que fazer un canal assi pra nós. Assi puode-se ber lhougo dua mirada las nuobas todas !”
Era assi que Tiégui respundie a ua cumbersa suobre ruodras i “carros de lhinhas” haberá por ende quinze dies. Hoije podemos dezir que tenemos la ancruzelhada de las nuobas de l Praino. A cada un bonda scolher l camino que le dé más agrado. Ye causo para dezir: la ruodra creciu más un cachico!


La nuoba ancruzelhada ye nesta praineira:
http://www.netvibes.com/canalpraino#Cadernos_dal_Praino



27/07/08

L Ansino de l mirandés an Corroios. Un cachico de stória (4)


cuntinaçon

Passadas las férias, ls porsores Amadeu, Bina i Francisco, que ténen trabalhado juntos ne l curso de Corroios i Lisboua (dado na Oxford School) i inda na classe de fala de l curso dado pula anternet (www.sendim.net), tubírun ua purmeira cumbersa tenendo an bista cuntinar l trabalho. Dessa purmeira cumbersa quedou la eideia que habie que cuntinar las aulas an Corroios i an Lisboua pa ls alunos cul segundo anho i que ua beç an cada més se podie fazer ua palhestra pa ls alunos, abierta als antigos alunos i a outras pessonas antressadas, sendo estas palhestras als sábados a la tarde.
Esta eideia fui quemunicada al persidente de l´ANB Leonardo Antão, para que el ancetasse ls cuntatos de modo a assegurar la sala pa las aulas i pa las palhestras. An Outubre de 2007 i apuis de asseguradas las salas ne l Clube Cultural e Recreativo do Alto do Moinho em Corroiois, que mais ua beç las ampresta sien nada pedir an troca, cousa que tenemos de lhoubar yá que nestes tiempos estes géstios ban sendo cada beç mais ralos. Ls porsores cumbersórun de nuobo subre este assunto i chegórun a la cuncluson que só habie cundiçones para cuntinar las aulas an Corroios i que ls alunos de Lisboua podien ir a essas aulas. L porsor Francisco quedaba repunsable pulas aulas de 2007/08 i l porsor Amadeu pulas palhestras subre stória de la lhéngua mirandesa. Quedou inda cumbinado chamar a Basílio João, para dar alguas aulas an colaboraçon cun Francisco Domingues.

(cuntina)

Francisco Domingues, 27 de San Juan de 2008.


26/07/08

Ancuontro de bloggers ne l Naso, a 22 de Agosto



La eideia saliu, yá uns tiempos atrás, de Boieiro i de Manolacas i, solo pula ourige de l'eideia, lhougo passou a ser un ancuontro antrecuntinental
http://baglina.blogspot.com/2008/07/ancuontro-de-bloggers-ii.html

Solo agora traio eiqui la lhembráncia porque yá mos bamos achegando de l die. Será oucasion para molhar la palabra i le darmos de comer a la anternete mirandesa que inda anda algo delgada. I tamien para mos dar-mos a coincer yá que muitos de nós solo mos coincemos pula anternete: i cumo eiqui mandamos tantos abraços, pus ende teneremos la oucasion para que nun séian solo bertuales.
Alhá starei, i spero que la quadrilha de l frolesmirandesas apareça pul Naso, l die 22 de Agosto, ende arrimado a la hora de jantar, ou de l almuorço que ye cumo se diç agora. Que naide se squeça de la palaçuola, que assi la puosta inda sabe melhor.


25/07/08

L Ansino de l Mirandés An Corroios. Un Cachico de Stória (3)


cuntinaçon


An cada final de anho fui sendo feita la abaluaçon de l curso puls porsores i puls alunos i la cuncluson a que se fui chegando era que esta era buona i por isso habie que cuntinar i ir cada beç mais palantre. Chegados a Júlio de 2007, stábamos cun un grupo de alunos de mui buona culidade que tenien acabado este 2º curso i cun dreito al diploma eilementar de Lhéngua i Cultura Mirandesas i cun outro grupo que habie terminado l segundo anho. Antes de l´ antrega de ls diplomas na cena que ancerraba l anho, fui feita la abaluaçon final deste segundo curso de Lhéngua i Cultura Mirandesas, puls alunos i puls porsores. Ls alunos cunsiderórun que durante ls trés anhos tenie habido ua buona camaradaije i que ls lhaços de amisade que yá habie antre la maiorie deilhes salien agora atrabeç de la lhéngua, que la maiorie tenie daprandido a falá-la an pequeinhos, mais fuortes i que al lhargo destes trés anhos tubírun la ouportunidade de la daprander a lher, a screbir, a relhembrar palabras i sonidos que yá stában arredadas de l sou bocabulairo i a daprander cousas de stória i cultura mirandesas de que nunca habien houbido falar.
Ls porsores cunsiderórun que este segundo curso tubo ua culidade mais grande que l purmeiro i, esta acunteciu por haber mais materiales de trabalho, por se tener trabalhado mais nas aulas, mas tamien porque ls alunos habien demonstrado durante ls trés anhos un grande ampeinho i antresse i inda pula quantidade de trabalhos que la maiorie deilhes fizo, muitos de ls quales fúrun publicados ne l Jornal Nordeste.
Feita esta abaluaçon tan buona por todos, l ansino i la dibulgaçon de l mirandés nun podie parar. Assi, habie que cuntinar las aulas pa ls alunos que quedórun cul segundo anho i pa ls outros habie que ancuntrar un modo de pul menos ua beç an cada més haber un ancontro para cuntinar a falar subre la Lhéngua i la Cultura Mirandesas.

(Cuntina)


Francisco Domingues, 27 de San Juan de 2008


Rue de l Lhombo

Vilarinho de Agrochão, Rua do Lombo, 22-VII-08

You stou que nun me puodo queixar de la sina!

I antre las cousas buonas cun que la bida me ten cumbidado, agora inda tengo la suorte de trabalhar cun un rapaç que ye miu amigo i poeta. De ls grandes!

Ne l nuosso serbiço, andamos muita beç por fuora, puls pobos, i tenemos que falar cun muita giente, procurar muita cousa, sacar muito retrato... Diç esse miu amigo, l poeta, que andamos a fazer, assi, a mod'ua "arqueologie de ls saberes". Nun fura el poeta!

Onte, aparciu-me este retrato na mie mesa, junto de un papel cun un scrito. Quaije se me caiu l sangre als pies! Mas isto sou you, que staba alhá quando l retrato fui tirado.

Nisto de poesie, you tengo-le un respeito quaije de eigreija, solo me astrebo a poné-lo an Mirandés, para poder star eiqui. Mas, bendo bien, staba na mie mesa i nun staba assinado, de maneira que you fago del l que me dir la gana, para que dapréndan a ber adonde se "squécen" de las cousas.


"Mira bien l home de Bilarinho que chube l "lhombo" de l camino cinzento deste monte i que la eimaige acontra l anfenito de ls santidos quaije zaparece n'andeble frunteira de l'alma i de la chicha.


Mira bien l'arbre, nun beis que la l huç le dá a las sues bielhas fuolhas ls redadeiros beisos amerosos i que nas sues benas fuge l sangre cansado cumo l cheiro de l feno fuge nas rues.


L hourizonte de la nuoba staçon stá loinge."


an Pertués


"Olha bem o homem de Vilarinho que sobe o "lombo" do caminho cinzento desta colina e que a imagem projectada no infinito dos sentidos quase desaparece na frágil fronteira da alma e da carne.


Olha bem a árvore, não vês que a luz dá às suas velhas folhas os últimos beijos suaves e que nas suas veias corre o sangue cansado como o cheiro do feno corre nas ruas.


O horizonte da nova estação está longe."


A. V.

Julho 2008

L dito



Hai dies que tamien you m’anjoldeiro loinge da l cortiço para dar uas sbolaciadelas por ende afuora cume quaije todo mundo. Nua dessas salidas dei de caras c’ua fiesta cun banda de música i todo, menos foguetes para nun queimar las alas i antón fui-me achegando, achegando, a ber se dában alguns antremocicos assi cume nas fiestas da l Praino. Un ouro cada malguita! dezie la tabuleta spetada no alguidar inda quaije cheno. Pus alhá tirei la moneda debaixo dua ala, agarrei l saquito i ampecei a caminar pulas bordas de la giente antes que algun me xotasse sien querer, pansando que era algun atabano. Si, que ua grande parte de las gientes que naciu i bibe nas cidades anté piensa que las maçanas son fabricadas no mesmo sítio an que se fai l papel. Arrodiando l terreiro miraba, miraba, cume se quejisse angulhir todo cun ls uolhos, ora a la dreita, que saia tan guapa, ora a la esquierda, un garotico a quemer un manelo de açucre, aspuis an frente, ua nina a pedir chin chin, más alantre dous palumbicos acabados de poner anielhas ne ls dedos ponien-se a modos de quedar más guapos nos retratos para un die amostrar als nietos. El falaba pertués mas eilha atrabessa l castelhano. Anton bieno-me a la eideia l dito: “de Spanha nien bun biento nien bun casamiento”. Nun ye que a mi se m’amportasse muito cul casamiento, mas essa de l’aire … afinal you tamien habie benido meio daquel lhado! Cunfesso que inda me cheguei a assustar, bundaba que algua alma çcubrisse que aire me habie lhebado anté eilhi.
Cada beç más me arresquinei anté un punto adonde yá nun poderie passar. I agora?! L peso de ls antremoços nun me deixaba bolar, por esso la selucion era pegar un barquito que eilhi quedaba parado. El me salbarie quando me ajudasse a passar la ribeira … ou pula scrita que cuntrariaba l dito.






23/07/08

Photoblog an mirandés



Zde onte que l Photoblog ten l mirandés cumo lhéngua oufecial http://www.photoblog.com/Sendim/2008/07/22/mirands-pa-l-mundo.html
La eideia fui de Cristóvão Pires, un moço de Sendin que todo traduziu para mirandés i apuis you solo le dei ua upa i corregi algues cousas. Parabienes para el tanto pul trabalho cumo pula einicitiba, que amostra bien l sou amor a la lhéngua mirandesa: grabai bien l nome deste mirandés. Eiqui queda la notícia de que todos puoden, zde agora an delantre, fazer l sou blogue de retratos atrabeç de l Photoblog, an mirandés. Ye assi que la nuossa lhéngua bai crecendo i se bai dando a coincer al mundo, pus ua cousa destas faç mais pul coincimiento de la nuossa lhéngua do que podemos manginar. I ye cun cousas cuncretas que abançamos, cousas cuncretas a fabor de la lhéngua, mas andrento deilha i nó fuora deilha.


22/07/08

Lhambranças



Porquei gusta de la tierra que l biu nacer?
Eiqui bien acerquita hai praia, hai mar, hai muita giente que la percura i l'outra nun le diç nada!
L que le diç mesmo, lo que l deixa feliç ye la hourtica, aqueilha que tantas bezes la biu poner a sue mai. Ten ganas de pula altura de poner las patatas, cebolhas, bóbidas, melones i uns frajonicos para facer l caldo ou cozer cun patatas i ua postica de scabalhau pa l almuorço. Son eimaiges que nun se scápan de la eideia a ningun que tal como you por eilhi no Praino passórun buonos i malos anhos alredor de ls burricos, canhonas ou bacas.
Dá-le gusto passar l tiempo a ber la hourtica a crecer, arrincar ls cherinchos, la carriola, las berdulagas, las serralhas, la yerba moura, la trigueira i las demais daninas.
Buono, berdade seia dita, l tiu gusta mesmo de tener las cousas guapas, i anton quando recibe un agabon de ls que pássan acerca, fica todo cheno de proua.
Faç dues sumanas i l tiu arrincou las patatas i solo querie que bós bissades l tamanho de las patatas, mui eiguales quaije todas. You nunca tenie bisto patatas tan guapas i tan eiguales. Nun tenien pequeinhas, aqueilhas que ye costumbre arrecadar pa la semiente.
Bie-se nos oulhos la felcidade de l tiu, que ancarrapitado nua scaleira tamien scochaba ls frajones de ls frajoneiros que tenien sien eisagero ls trés metros de altura, i cumo eilhes stában carregados de frajones!
L tiu arrenega la praia i l mar, mas stou cierto que se arregala quando stá en la sue huorta falando culs frajones, cebolhas i patatas.
Son bibenças que se anraizórun nas antranhas daquel que, an garotico, maçcou l pan que l diabo amassou. Son cousas que acumpánhan cada un por toda la bida, cousas que nun squécen, cousas que l tiempo nun ye capaç de apagar, i que la lhambrança dá bida para mantener tradiçones quaije perdidas. Assi, i para partilhar la felcidade de l tiu que antendi poner nesta “hourtica de froles mirandesas” esta stória que fura tambien bibida por tantos outros que pula anfáncia la bibírun.


19/07/08

Un zabafo çcarado



Bibo estes redadeiros dies anchado que nien un boto, cumo se fusse adominado por un formieiro, cumo se l mundo stubisse outra beç pa nacer, cheno de ganas, mas fui siempre assi. Stou a dar las últimas ne l trabalho antes d'ampeçar las bacanças dastanho, antes de me quedar uns dies fuora desta pasmaceira que lhiebo zde l’anho passado. Bamos a haber se sou capaç de me quedar an çcanso, de me zlhigar desta torna que ampongo a mi mesmo to l anho.

Deiqui a uns dies mudo-me pa l praino mirandés ende uas quatro sumanas, se todo fur cumo you quiero, cumo l fago hai muitos anhos datrás i essa ye la rezon d’andar anchado. Mas tamien nun ye solo puls die de çcanso cun que sonho l anho anteiro ,i que bien mereco, ye tamien por muitas outras cousas. Ye alhá que you ato las puntas de la mies bibéncias, ye alhá que me sinto bien, carrego las alforjas de las saludades, cumo se de bolbisse outra beç a ser garoto. Ye nesses cachicos de tiempo i de termo que stá l reçumo deste querer.
Dízen-me ls mais achegados que fui siempre assi, ye un feitiu malo, agabo-le la pacéncia als que cumigo bíben an m’aturar, cuido you que esta tempra yá naciu cumigo.
Yá mie mai me dezie que quando era garoto era assi, bibie las redadeiras horas antes de la fiestas de Santa Bárbela, de l Naso i de las biaiges cumo se fusse un pote a cozer las patatas.
Assi sendo aporbeito para desear uns buns dies de çcanço para todos, buonas biaiges, muitos cumbíbios, s’inda habir un cachico de bagar buonas lheituras, tamien an mirandés.
Todos bós que eiqui benis, sabeis que este blogue fui cumo un ombro amigo adonde you m’ancostei siempre, fui ua squina dua rue adonde you m’assomaba para dar uas palabricas, fui un cunfessionairo adonde a miu modo çcarreguei zabafos i teimas, çtapei ls mius gustos i defeitos ariquei la mie scrita, dei uas lhérias i quedei d'a bien, fui un sítio adonde ancuntrei palabras d’ánimo i coinci pessonas i oupeniones, eimaginei-me biajando por sítios bien çtantes deste sítio adonde moro, gráçias a las amboras de todos bós.
Assi sendo, las mies çculpas por mais este zabafo de quien stá mortico por s’ir até sue tierra. You pormeto siempre que podir, puis star de bacanças ye dezir que se stá mais arredado de la scrita i de l’anternete, dando amboras.
Stéiades adonde stubirdes, ls mius deseios son duas buonas bacanças para todos na cumpanhie de ls buossos.




José Leite de Vasconcelos – L camino mirandés (1)



01. Bou a publicar eiqui i an http://cuontasmiradesas.blogspot.com algues notas relatibas a la bida de José Leite de Vasconcelos, de que acabórun de passar ls 150 de l sou nacimiento. L miu oubjetibo ye dar a coincer un cachico melhor la bida i la obra desse sábio que dou a coincer al mundo i bestiu de denidade la lhéngua mirandesa, refundando-la pa la ciéncia. Cumo bien s’antenderá, tratarei an special de la sue lhigaçon a la lhéngua mirandesa, a la tierra de Miranda i als mirandeses de l sou tiempo, assi cumo a outros studiosos que s’antressórun pul mirandés. Assi, será un cuntributo pa la stória de la lhéngua mirandesa na fin de l seclo XIX i percípios de l seclo XX.


02. Era sue tierra de nacéncia la aldé de Oucanha, cunceilho de Tarouca, specialmente coincida pula punte cun torre (séc. XII), la única an Pertual, que atrabessa l riu Barosa, afluente de l Douro.



Retrato antigo de Oucanha, cula torre an 1º plano


José Leite de Vasconcelos Pereira de Melo naciu an 7 de Júlio de 1858, sendo filho de José Leite Cardoso Pereira de Melo (1810 – 1881) i de Maria Henriqueta Leite de Vasconcelos Pereira de Melo (1815 – 1894). Ls pais casórun-se an 1854, yá nun éran nuobos, i de l casamento naciu ua filha Maria Carolina Leite Pereira de Melo de Vasconcelos, que se morriu cun arrimado a dous anhos, dende que «Nunca pude por isso ter a satisfação de pronunciar diante d’ela o doce nome de irmã, e irmã única!» (J.L. Vasconcelos,Memórias de Mondim da Beira, 1933, 316-317).



La casa adonde naciu J. L. de Vasconcelos.
L retrato de riba ye mais antigo.


L pai era ua pessona alegre i lhuitou al lhado de ls lhibarales ne l cerco de l Porto an 1833, mas esse grande sacrafício an nada l ajudou na sue bida. Ampeçou por ser lhabrador, i an 1854 era percurador de l régio an Mundin. An 1876 era prefeito ne l Coleijo de Santa Catrina ne l Porto. Morriu-se quando J. L. de Vasconcelos tenie 23 anhos.
La mai, que fui la sue percipal eiducadora, era ua tie mui debota i oustera, que nun deixaba a José cumbibir cun outros moços, ende ampeçando l eisolamiento que siempre l acumpanhou al lhargo de la bida. Tubo ua eiducaçon sebera i a la moda antiga, nun ardando l feitiu alegre i galhofeiro de l pai. Era nino i yá dezie «Quero ser un escritor público».



La mai de J. L. de Vasconcelos


03. Cun 9 anhos ampeça a ir a San Juan de Tarouca para studar, fazendo l eisame de la anstrucion primária an Lamego. Studa tamien an Granja Nova, adonde ampeça a daprender lhatin cul padre i an Mundin (de Cima). Ende ampeça a çpertar pa l que le habie de acupar l mais de la bida: «Durante o tempo que vivi em Mondim impressionaram-me sempre, e logo que pude aplicar o pensamento a cousas históricas, as antigualhas que eu observava em várias povoações do concelho: a torre, a ponte e o pelourinho de Ucanha; a igreja velha... as ruínas dos mosteiros de S. João de Tarouca e Salzedas..., o Crasto...» (J. L. de Vasconcelos, Memórias de Mondim da Beira, 1933, XIII).

An 1875, cun 17 anhos i la anstrucion primária, stá ampregado na admenistraçon de l cunceilho de Mundin. De l ourdenado que ganhaba bibie toda la família, que atrabessaba grandes deficuldades financeiras. Fui ende que l tio, António Leite, que staba ne l Porto adonde trabalhaba pa las obras públicas i era mestre de purmeiras lhetras, le arranja un amprego de amanuense ne l Liceu de l Porto. An 1876 bai para esta cidade adonde, an 1877, ye nomeado Guarda de l Gabinete de Física i Química de l Liceu de l Porto. Nesta cidade sigue un rigoroso porgrama de studos, ne l Coleijo de San Carlos, pus «Aplicava-se ao estudo com sofreguidão e fúria, num quarto que, no dizer de seu pai, era o de um filósofo. Não cuidava da roupa nem dos sapatos, nem tão-pouco de se pentear e barbear (Manuel Viegas Guerreiro, “Notas para uma biografia do Doutor José Leite de Vasconcelos, in José Leite de Vasconcelos. Livro do Centenário, 1960, 116).


cuntina

18/07/08

Un santo home



Hai amboras que mais parécen ua brincadeira. Ye l causo dua que lhi hoije a la purmanhana. Aton nun ye que un grupo de comunistas russos quier santeficar a Staline? Listes bien. Santeficar a Staline.
Parece que l home fizo muita cousa buona pul pobo russo. I las atrocidades? Esso, claro que "fui malo", dízen eilhes, "mas las pessonas que sufríran cun Staline yá se morrírun i l pobo stá çpuosto a perdonar". Sónhan estes senhores que l mais grande deseio de l pobo russo ye tener un retrato de Staline an sue casa. Deixá-los sonhar.
Mas esto nun debie de surprender. Al fin, l Czar Nicolau II, tambien stá antre ls santos. Nun debemos ye cunfundir esse San Nicolau cul Pai Natal.


Telbison ó quelóquio?



Que será melhor, passar l serano a ber telbison ó ir a ber un quelóquio? An teorie, ber un quelóquio será mais anteressante i mais "culto". An teorie...
Chegamos al triato uns binte minutos antes de ampeçar la pieça. Grande parte de la companhie stá na rue a fumar. Antre eilhes, l dirator. Ls atores que farán la pieça stan alhá andrento, talbeç a fazer ls eisercícios de respiraçon. Ye die de strena i dében de star nerbiosos. Na rue, al alrobés, todo mundo stá mui calmo.
Un mercedes para miesmo delantre de l triato. Nun cunsegui ber quien iba a guiar. De l scanho de trás, sal ua rapaza, beio-la de cuostas, mas reconheço lhougo la autora. Ye la pessona que mais bien traija, usa un bestido mercado pa la oucasion. Quando se buolbe, cunfirmo que habie bisto l retrato deilha ne l jornal. Saluda ls amigos i familiares ("las mies ties"), eignora cumpletamente las pessonas de la cumpanhie, que son, a bien dezir, las pessonas que decidírun repersentar l sou testo. Nien sequiera saluda l dirator, que parece nun dar pula perséncia deilha.
Ban chegando las horas de irmos antrando. Abaixamos uas scaleiras i asperamos pula actriç que esta nuite ten la funçon de recebir ls belhetes. Fazemos ua carreira, hai muito público, talbeç por ser ua strena. La rapaza de l mercedes buolbe-se pa la actriç de ls belhetes i diç "you nun tengo belhete, porque sou la outora". La actriç responde cun ua risa amarielha, çcuncertada, i responde pouco apuis "anton, bun spetaclo".
Quedemos nua de las últimas filas i anquanto speramos, bamos lendo l porgrama. Las pessonas de la cumpanhie séntan-se na miesma fila que nós. La outora i ls amigos séntan-se an las filas de la frente. Hai un ator yá ne l trabiado, que bai a fazer de Werther.

La pieça ampeça. L filho zayuna, la mai anda dun lhado pa l oiutro, hai un silenço pesado, sinte-se que algo nun stá bien. Ne l quadro seguinte hai un diálogo antre dambos a dous i ampeça a anteber-se ua relaçon ancestuosa. Até eiqui, todo bien. Mas quando entra la armana i ampeça un solilóquio arteficial i sin sentido, la pieça perde todo l antresse. Al menos para mi. Haberá alguns cachicos buonos, mas otros parécen-se mais cun ua nobela de la TVI. Hai tuosse an la sala, pessonas a mexé-se nas cadeiras, alguien diç baixico "esto ye peor que eisecrablel". I muitas risas na fila de la delantreira.
Quando la pieça acaba, la outora lhebanta-se lhougo i ampeça a dar palmas de pies. Ls amigos deilha lhebántan-se tamien. Nas filas de trás, todos damos palmas, mas sentados. Anquanto ls atores agradécen, la outora cuorre pa l palco i ajunta-se a eilhes. Naide la cumbidou a chubir i naide le dá palmas l ancenador nin ls técnicos de luzes ó de sonido, cumo costuma ser de la praxe. Las pessonas que scolhírun la pieça nun parécen haber gustado muito de la scuolha.
Salimos debrebe de l triato i bamos pa la paraige de la carreira. Cun un cachico de suorte, talbeç inda cunsígamos agarrar la segunda parte de l Conta-me Como Foi. Al fin, haberie sido mais aneressante quedar a ber telbison. Inda assi, debo de cunfessar que la proua me adbirte bastante. Y un adbertimento, inda que baziu, ye siempre un adbertimento.



Isto todo son zgrácias!


Quando tengo un cachico de bagar – i l mal ye que a las bezes l fago mesmo sien muito bagar -, quando tengo bagar, anton, a mi gusta-me muito dar ua boltica puls blogues, mal acumparado, cumo tal, cumo quando datrás un iba pal Porto pula strada bielha i paraba an todas las capielhas de l resairo de l Maron. Antes de l balon, stá buono de ber.
Fago la ronda de ls mirandeses i apuis boto-me sien çtino, l más de las bezes solo paro alhá para las Astúrias, que bien hai que ber, i muita beç ancontro cousas de Miranda.
Un die destes, sbarrei nun causo que me fizo soltar ua risica i ye disso que you bos querie falar. Quien fur más curjidoso puode ber
eiqui ou eiqui, mas you cunto-lo an poucas palabras:
Diç que hai nua parte de l México – Tabasco (si, la tierra que dá l nome al molho queimon) – un pobo, Ayapan, adonde inda se fala ua lhéngua, Ayapaneco (ua bariadade de la lhéngua Zoque), que stá an peligro de zaparcer, por bias de solo meia dúzia de pessonas la antendéren i solo haber dous bielhos que inda la fálan bien. Solo dous!
Diç que ten habido un sfuorço para ber de cunserbar la lhéngua biba i de ser capazes de la passar para ls más nuobos, i tamien nun custará a manginar ls doutores de la ounibersidade de buolta de ls tius, para ber de fazer grabaçones, registros, studos…you sei alhá, anda que nun ls han de haber cunsemido pouco!
Mas ls tales doutores sbarrórun nun contra cun que, cumo quiera, nun cuntában: ye que ls dous bielhos, Manuel i Izidro, por rezones pessonales (eiqui you leio zízaras i teimas), yá quantá que nun se dan nien fálan un cun l outro i que nun hai Dius que ls faga dar ua palabra antre eilhes.
Fui eiqui que a mi me dou la risa i se me lhembrou de tie Outília que, nun causo destes, nun deixarie de dezir; “ Bós nun bedes? Isto todo son zgrácias!…”
I apuis inda dezimos nós que ls caminos de l Mirandés son defíceles, que stan chenos de piedras, que nun bal la pena, stá cundanado i stá... cousas assi!
Bah, çculpas de malos pagadores, somos mas ye uns sornas buonos, podiemos poner eiqui ls uolhos, que nós inda somos más de dous. I inda hai más de meia dúzia que l anténden.

16/07/08

Arbles frolidas (1)









Jacarandá ye l nome desta arble que ampimpona muitos jardins i rues de las cidades. Estes retratos fúrun sacados ne l arboledo de la scuola adonde trabalho, mas la maior curjidade stá ne l modo cumo eilha fai las cousas. Ou seia nun ten priessa na purmabera para dar nas bistas apuis bota froles cumo se puode ber i agora, yá ne l berano, biste-se de fuolhas.
Puode-se oubserbar que quando ten froles nun ten fuolhas, que nun ye l causo de l mais de las outras arbles.
Baia-se alhá a saber porquei!
Mas que ye guapa ye, mesmo nun sendo destas tierras, nada s'anquemoda i dá se bien porqui.


14/07/08

L Ansino de l mirandés an Corroios. Un cachico de stória (2)



Acertada la colaboraçon antre las dues Associaçones, habie que ampeçar l trabalho. Assi, l persidente de l´ANB, Leonardo Antão, cun la buona ajuda de l sócio Manuel Dias, ancetou cuntatos cun la direçon de l Clube Cultural i Recreativo do Alto do Moinho an Corroios, tenendo an bista arranjar ua sala para dar las aulas. L persidente de l clube, Comandante Torres, biu lhougo cun buns uolhos esta eideia i lhougo puso ua sala a la çposiçon sien pedir nada an troca. Assegurada que staba la sala, habie que arranjar las anscriçones i fui isso que l´ANB fizo.
An finales de Setembre, ampeço de Outubre de 2004, l persidente de l´ ANB Leonardo Antão, antrou an cuntato cun l´ ALM, atrabeç de l porsor Amadeu Ferreira, dando cunta de l trabalho feito i dezindo que las cundiçones lhogísticas stában asseguradas para einiciar l curso. Asseguradas estas cundiçones ls porsores Amadeu i Francisco, cumbersórun subre l modo de struturar l curso i la data de ampeço. Apuis de acertar todos ls pormenores dórun coincimiento a l´ ANB, para esta anformar ls alunos de la data de l ampeço de las aulas.
Chegados a la purmeira aula, ne ls ampeços de Nobembre de 2004, ls mais de binte alunos stában cun algua curjidade an saber l que se eirie a passar nessa aula i nas que benien a seguir. L porsor Amadeu Ferreira, apuis de cada un se dar a coincer fizo un brebe resume de l que serie l curso i la matéria que cada porsor eirie a trabalhar mais. Assi, quedou cumbinado que l porsor Amadeu se dedicarie mais a la stória de la lhéngua i a la cultura mirandesa i l porsor Francisco quedarie ancarregue an trabalhar la lheitura, la scrita, la fala i l bocabulairo.
(cuntina)

Francisco Domingues, 27 de San Juan de 2008.


12/07/08

Pinturas animadas



De Buonos Aires, chega-mos este filme, ua animaçon de "paredes pintadas". Mais filmes de l miesmo tipo an
www.blublu.org.


MUTO a wall-painted animation by BLU from blu on Vimeo.



10/07/08

Busca-se stagiário(a) para fazer l que fur perciso



Ne l ampeço de l més, Faustino Antão screbiu aqui un post subre las famílias que nun recebírun la paga de Júnio i subre l sou miedo de l feturo. You tamien cumparto ua cierta rábia por saber que hai pessonas sin denheiro para comer uas torradas i ua malga de lheite i tamien tengo alguns miedos subre l feturo. Quien nun ls ten? Bien podemos dezir que yá hubo tiempos piores, mas por mais defícele que haia sido l passado, yá se passou. L feturo ye ancierto por natureza i la ancerteza ye al miesmo tempo zafiadora i de deixar un acupado.
You tamien yá soube en la piel l que quier dezir la spresson salários an atraso, mas en la altura bibie an casa de mius pais i las cousas yéran mais fáceles. Se fura hoije, las cousas serien bien mais cumplicadas.
Mas nun ye desso que quiero falar hoije. Hoije, bin aqui para falar dua outra cousa que me porboca bastante rábia - las ampresas que nun págan als sous trabalhadores, porque decídirun arranjar outro nome para l trabalhos que eilhes fázen: stágio profissional. An teorie, un stágio ye un passo que permite lhigar la bida académica al mercado de trabalho. Quando esso acuntece, nun tengo nada cuntra. L problema ye que, cada beç mais, stagiar quier dezir trabalhar tanto ó mais cumo ls otros funcionários, mas sin recebir paga.
You gusto (siempre gustei) de spreitar ls anúncios de amprego i cada beç beio mais cousas que cunfírman l que acabo de screbir. Requesitos: lhicenciatura an nun sei quei, coincimientos de bárias lhénguas i de anformática, spriéncia mínima de trés anhos en la funçon, capacidade de trabalhar ambaixo de presson, capacidade de trabalhar an eiquipa i capacidade de esto i de aquilho, çponibilidade para trabalhar sin hourairos, çponibilidade para esto i para aqueilho, etc. Paga: stágio nun paga (an alguns causos, págan l streporte i l subsídio de alimentaçon) de trés meses. Possiblidades de apuis antegrar ls quadros de la empresa? Nó.
Por que ye que esto acuntece? En purmeiro lhugar, porque la lhei permite. An segundo lhugar, porque hai siempre pessonas çpustas a esto, pensando que mais un stágio ye siempre "buono pa l currículo". L currículo queda cada beç maior, la cuonta bancária cada beç mais pequeinha i ls pais béien-se cundanados a sustentar ls filhos até als cinquenta anhos.
I a lhargo prazo? Será que l paiç cunsigue sustentar esto?



09/07/08

LHIBRE !



Acunteciu hai yá uns dies agora l que muitos sperábamos hai anhos: la lhibartaçon de Ingrid Betancourt.

Stou cuntenta por nós tamien habermos falado deilha, aqui mesmo neste sítio.

Speremos agora que séian lhibartados todos ls outros refenes tanto na Colómbia cumo an qualquiera outra parte de l Mundo.

Ye para atingir este oubjetibo que esta mulhier quier agora cuntinar a lhuitar.

Cuntínemos a star cun eilha.


08/07/08

Cumo un riu

Las Puortas de Rodan (Portas de Ródão)



Ls retratos que eiqui quédan son dun sítio que le cháman Puortas de Rodan, ne l riu Teijo ne la bila bielha cul mesmo nome (V.V.R.). L mais cierto ye las personas percuráren porquei deixo eiqui ls retratos i por bias de quei scribo este testo an mirandés sendo un lhugar por muita giente coincido i de que stá tan loinge de Miranda. Las rezones até puoden ser pequeinhas, nun fusse you ser mirandés i l miu tino i pensamiento star siempre nua percura de asparcéncias cula mie tierra, cultura i lhéngua por adonde ando. I fui l que m’acunteciu este die que besitei este lhocal marabilhoso de Pertual.
Lhougo que mirei aqueilhas arribas de l Teijo nesse sítio, las arribas de l Douro (Miranda) adomórun ls mius pensamientos. Miraba-las i quanto mais miraba mais asparcéncias ancuntraba. La natureza tenhiu las caras destas peinhas de la faia dun amarielho tan armano que solo se squeciu de ende zenhar un número cumo l d’alhá. Alguns abuitres i águilas agarrában l sol de la purmanhana, anquando outros yá çcrebien buoltas ne l cielo, afirmando que esse adomínan eilhes.
Las taludas peinhas que le dan l nome a este sítio an forma de puorta, tamien mos rebela la fuorça dun riu que nun se poupou a sfuorços al lhargo de muitos milhones d’anhos para bencir la dureç de tan fuorte sbarro. Eiqui lhembrei-me doutro riu, l riu por adonde quier i yá cuorre la mie lhéngua mai, l mirandés. Este riu que an beç d’auga lhieba palabras screbidas an mirandés. Este tamien ten que tener la fuorça i l tamanho dun Teijo ou Douro para bençir la dureç de l çcoincimiento, de ls muitos anhos d’abandono i de l zprézio que inda hoije ls repunsables de la cultura i ansino deste paiç bótan. Mas cumo siempre fazírun ls rius, scabórun i picórun la dureç de las peinhas i abrírun camino sien nunca s’antimar a nada, tamien ls mirandeses ténen que tener la sue caneta i lhápeç cumo l pedreiro tenie la sue maça i picon.
Ende (V.V.R.) l riu lhieba ua paç de meter ambeija a quienquiera. Quien l bei i nun steia d’atalaia nun dá por nada, mas fai-lo porque yá benciu, yá naide le cerra la puorta. Ye ende que nós tenemos que chegar, i até nun tener la certeza que nun cérran la puorta al nuosso riu tenemos que fazer cachoneiras de scrita, ansino i dibulgaçon, siempre mais i melhor, ponendo l mirandés an todo l que fazirmos i ne ls lhugares adonde furmos.
Estes séran tamien ls modos de houmenagear quien naciu hai 150 anhos, i pouco apuis dou a coincer l mirandés al mundo.



Abuitre agarrando sol



07/07/08

Obras de J. Leite de Vasconcelos on-line



Quien quejir, puode ler dues de las purmeiras obras de José Leite de Vasconcelos
on-line, Dialecto Mirandez (1882) i Flores Mirandesas (1884). Para esso bonda ir a quien cunta ua cuonta



150 anhos de l nacimiento de J. Leite de Vasconcelos

*
J.Leite Vasconcelos



Faç hoije 150 anhos que naciu José Leite de Vasconcelos [Ucanha, Tarouca, 1858 (7 de júlio) - Lisboua, 1941 (17 de Maio)], l home que amostrou la denidade de la lhéngua mirandesa: amostrou-la al mundo, studou-la i trouxo-le ua proua que, sin el, talbeç nunca beníssemos a çcubrir. La díbeda de todos ls mirandeses para cun esse home nun ten précio. L sou retrato i ls sous lhibros habien de star an todas las casas mirandesas, mas cuido que nin dreito ten a que le poníran l nome nua rue de las tierras de Miranda. Puls bistos somos mal agradecidos.

Bamos a aprobeitar l nuosso blogue para las merecidas houmenaiges a este home. Muitas houmenaiges se anúncian por ende, mas an nanhue bi falado l sou cuntributo pa la lhéngua mirandesa. Cuido que la melhor houmenaige ye studá-lo i lhembrá-lo i eiqui habiemos de publicar studos i notícias subre el: esso ye muito mais amportante do que grandes rializaçones, que nun falta quien las faga. Este testo solo quier ser l cuntapie de salida.

Cumo cuido que nun ye fácele achar ua refréncia cumpleta, eiqui queda, ourganizada por anhos, la

Bibliografie mirandesa de José Leite de Vasconcelos

1882

- «Cristo i San Pedro», cunta salida an El Folklore Andaluz (1882). Salido apuis an Contos Populares e Lendas ajuntados por J. Leite de Vasconcelos, 1963, bel. I, pp. 266, cul títalo «O filho de Deus e o filho do Diabo».

- «O dialecto mirandez (Notas glottologicas)», O Penafidelense, nrs. 472, 473 (Júlio), 479, 482, 483 (Agosto).

- O dialecto mirandez (contribuição para o estudo da dialectologia romanica no dominio glottologico hispano-lusitano). Porto. Livraria Portuense de Clavel. [Ua parte saliu apuis an Opúsculos, IV, Coimbra: Imprensa da Universidade, 1929, pp. 679-685].

1883

- «Carta dialectologica do continente português» in Manuel Ferreira Deusdado, Geographia de Portugal [eiqui se faç la 1ª raia de la lhéngua mirandesa].

1884

- Flores mirandesas. Porto. [1º lhibro de lhiteratura mirandesa. Poemas cun notas i glossairo].

1885

- «A língua mirandesa no século XVII», Revista Lusitana, IV, pp. 125-126. Puode-se ler an http://www.instituto-camoes.pt/cvc/bvc/revistalusitana/04/lusitana04_pag_122.pdf.

1886

- «Linguas raianas de Trás-os-Montes (Succintas notas)» Revista de Guimarães, III, pp. 61 e ss. [Saliu apuis an Opúsculos, vol. IV, Coimbra: Imprensa da Universidade, 1929, pp. 732-738].

1897

- «A língua mirandeza», O Reporter, Lisboa, n.ºs 1517-1520.

- «Notas mirandesas: 1- Observações fonéticas»; «2 - Lugares em que se fala mirandês», Revista Lusitana, V, pp. 195-198. Puode-se ler an http://www.instituto-camoes.pt/cvc/bvc/revistalusitana/05/revista05_pag_195.pdf

- Mappa dialectologico do continente português. Lisboa: Guillard, Aillaud & C.ª

1899

- «Philologia mirandesa. História do , Revue Hispanique, VI, pp. 409-416.

1900

- Estudos de Philologia Mirandesa. Lisboa: Imprensa Nacional; eidiçon facsimilada, 2 bels. Miranda de l Douro. Cámara Municipal, 1992-1993.

1901

- Esquisse d'une Dialectologie Portugaise. Paris /Lisboa; 2.ª eidiçon cun acrecentos i correçones de l outor, purparada por Maria Adelaide Valle Cintra. Lisboa: Centro de Estudos Filológicos, 1970, §§ 20, 31, 153-155; 3ª ed., 1987.

1902

- «Silva mirandesa», Revista Lusitana, VII [cantigas populares, pp. 290-291; cuonta screbida por Bernardo F. Monteiro, pp. 295-298; questumes i ditos, pp. 298; trobas, pp. 298-300; diálogo puosto an mirandés por Bernardo F. Monteiro, p. 300-301. Salida apuis an Opusculos IV, 1929, pp. 680-720]. Puode ler-se an http://www.instituto-camoes.pt/cvc/bvc/revistalusitana/

- «Sátira à lingoagem de Palaçoulo», Revista Lusitana, VII, pp. 148-149. [Saliu apuis an Opúsculos, vol. IV. Coimbra: Imprensa da Universidade, 1929, pp. 720-721].

- «Silva mirandesa», Revista Lusitana, VII [«Mirandês arcaico», pp. 282-287; «Notícias históricas», pp. 287-289; «Observações fonéticas», pp. 289-290; «Para a geografia do mirandês», pp. 293-294; «O auxiliar haber», pp. 301; «Marcolfa», pp. 301-302]. [Saliu apuis an Opúsculos, vol. IV. Coimbra: Imprensa da Universidade, 1929, pp. 680-720]. http://www.instituto-camoes.pt/cvc/bvc/revistalusitana/07/revista07_pag_282.pdf

1929

- «IV. Vária mirandesa», Opúsculos, vol. IV. Coimbra: Imprensa da Universidade, pp. 721-722.

1963 i 1966

- Contos populares e lendas coligidos por J. Leite de Vasconcellos, coordenação de Alda da Silva Soromenho e Paulo Caratão Soromenho, Acta Universitatis Conimbrigensis, Coimbra, 2 vols. Vol. 1 (1963): [A raposa fingida] , nr. 21, p. 29; [O lobo logrado] nr. 33, p. 40; [O filho de Deus e o filho do diabo], nr. 155, p. 266; Um miêdo, nr. 253, p. 440. Vol. II (1966) [O santico de Palaçoilo], nr. 475, p. 155; Las trés maçanicas d’Öuro, nr. 571, p. 26; uma história de Riodonor [Carabineros], nr. 618, p. 385.




La Ruodra



Onte bagamundei por ende ora an cuorpo ora an eideia: stube no Naso, na Çpeciosa, na Lhuç, no Porto, an Sendin más la filha de l cantoneiro, an Miranda … na Pruoba, an Gaia; tamien falei de mi, scuitei outros an bidas de trasdonte, amigos d’hoije i aspiraçones para manhana; la cuonta de la bida na ruodra de amigos. Hoije, hai un cachico, spreitei nesso que agora le cháman la blogosfera, esse sagrado de cumbersas que tamien ye terreiro de la lhéngua, de las buonas i malas lhénguas que por ende se bótan i que tan neçairas son uas cume outras! Se nun sagrado se diç mal de l Regidor, tamien ten tabuletas de caminos para outros que dízen pior (anté le çfolhában bibo se podíssen!), l que amostra dezeinhos lhougo andica meia dúzia adonde se pónen municacos, se la mie fuolha fala de abeilhas, tengo que dezir adonde se merca l miel de urç, i por ende alantre. Quando un bota uas letras mui bien puostas las personas dan ls parabienes, que guapo, que bien anroscada stá la eideia, cume tu la magiqueste … i inda bien que assi ye. Mas son siempre ls mesmos a ler, ls mesmos a screbir, ls mesmos que dan aliento: la ruodra nun crece i bai quedando cada beç más eigual, anté parece que passórun cientos de rebolos nua anchena a alisar las squinas! Hai que dezir mal quando a nós mos parece que nun stá bien, renher, çcutir, boziar, aferronar las eideias i cuncéncias para que dessa zampa salga ua ruodra maior que seia capaç de atrabessar galatones cada beç más fondos para se abinturar fuora de las praineiras de antre la raia i las arribas.



06/07/08

L Ansino de l mirandés an Corroios. Un cachico de stória (1)




An Júlio de 2004, terminou l purmeiro curso de Lhéngua i Cultura Mirandesas an Lisboua, dado pula ALM - Associaçon de Lhéngua Mirandesa na Casa de Trás ls Montes i Alto Douro. Este curso, ampeçado an 2001 i cun la duraçon de trés anhos, tubo cumo porsor Amadeu Ferreira i antre ls bários alunos que quedórun cul diploma eilementar de Lhéngua i Cultura Mirandesas stábamos trés de Zenízio (Alcina Pires, Francisco Domingues i Leonardo Antão). Feita l´abaluaçon de l curso, l porsor Amadeu dixo que esta purmeira spurmentaçon habie corrido mui bien i que tenie de ser cuntinada, mas para isso habie que arranjar sítio i alunos.
Ls trés Zenizienses membros de ls uorganos sociales de la ANB - Associaçon Nial de la Boubielha, cunsiderórun que habie cundiçones para que l segundo curso ampeçasse an Corroios, ne l anho letibo de 2004/05, yá que ende habie muitos sócios de l´ ANB antressados an fazer l curso i tamien muitas pessonas de la Tierra de Miranda a bibir ende que podien tamien star antressadas. Apuis de cumbersar a la buolta deste assunto l porsor Amadeu agarrou la eideia i chegou-se a la cuncluson que podie haber ua colaboraçon antre las dues Associaçones ALM i ANB, para assegurar l funcionamiento de l segundo curso a ser dado an Corroios.
L porsor Amadeu, fizo notar que l curso cun la duraçon de trés anhos a decorrer an Corroios, acarretarie pa la sue pessona un sfuorço mui grande i por isso tenie que haber algua ajuda para assegurar las aulas ua beç an cada sumana. Apuis de cumbersar subre l assunto quedou cumbinado que:
- L´Associaçon de Lhéngua Mirandesa quedaba cun la repunsablidade de dar las aulas i l porsor Amadeu Ferreira, assegurarie la coordenaçon de l curso i darie ua aula a cada quinze dies, sendo las outras dadas por Francisco Domingues;
- L´Associaçon Nial de la Boubielha quedaba repunsable an arranjar l lhugar adonde dar las aulas, por fazer chegar esta anformaçon a todos ls Boubielhos i a outas pessonas antressadas a bibir an Corroios i alredores. Quedaba inda repunsable por cuntinar la dibulgaçon de l Mirandés an todos ls sous eibentos.

(cuntina)

Francisco Domingues, 27 de San Juan de 2008.

Onze anhos apuis




An 1997, Mickael Haneke realisou la purmeira berson de Funny Games, un filme perturbador subre la bioléncia i la sue banalizaçon. Ua família de classe média bai a passar uns dies an sue casa de férias, pierto de un lhago i ancontra dous jobes que se fázen passar por familiares de uns amigos. Ende ampeça l jogo. Un jogo sádico, biolento i, de l punto de bista de ls jobes, dibertido. La familia anteira ye feita refen i naide sabe cumo las cousas ban a acabar. Quier dezir, ls dous jobes sáben. Nun se trata dua bingança nin dua tentatiba de assalto. Ls jobes tortúran i mátan familias anteiras, por pura diberson, para scapar al anfado.
Mas atençon, esto nun ye rialidade, esto ye un filme, diç-mos Haneke, recorriendo a bários artefícios para amostrar an cinema l efeito de çtanciaçon que Brecht ambentou an triato. Lhougo al ampeço, quando la familia chega de carro a la casa de férias, podemos ber l reflexo de un microfone l própio carro. De beç an quando, ls bilhanos ólhan para la cámara i fálan culs spetadores, cunbídan-mos a partecipar nel jogo ó a tentar adebinar l que se bai a passar a seguir, l que, de forma stranha, recria l eifeito Brechtiano de çtanciaçon i cria algue cumplicidade antre l spetador i ls criminosos.
Quando feç l filme, 97, Haneke pretendie criticar l cinema de Hollywood. Mas Funny Games, inda que haba ganho un prémio ne l Festibal de Cannes de l miesmo anho i de tener sido bien recebido pula crítica, nun tubo tantos spetadores cumo Haneke prebiu. Fui por esso que, onze anhos apuis, l realisador austríaco filmou la berson de Hollywood, falada an anglés.
L outro die, bi algues eimages na telbison, sin sonido, i inda que nun séian ls miesmos atores, l filme parecie-me eisatamente l miesmo (apuis li que Haneke fizo queston de filmar todos ls planos de la miesma maneira). De qualquier forma, quiero ir a ber ne l cinema, nun solo para acumparar melhor las dues bersones, mas tamien porque sou fan de la Naomi Watts (eicelentes anterpretaçones an Mulholland Drive de David Lynch i 21 Gramas de Alejandro González Iñárritu).

05/07/08

L Rei de Hungria



Staba caliente l die [14 de San Juan] i fui-me até Bilachana a saber de ls chamadeiros d'alhá, dezidos por quien bien conhece l termo, pus hai que arrecolher i studar todo esse património antes que se perda [http://chamadeiros.blogspot.com]. Dei mies buoltas i acabei por parar ne l Sagrado, adonde ua tie fazie meia i dous tius mirában pa l tiempo. La cumbersa custou a pegar, çcunfiados, mesmo falando-le siempre an mirandés, dezindo que era de Sendin i nomeando to la giente de Bilachana que coincie. Lie se le ne ls uolhos la dúbeda, mas para que quier este saber ls chamadeiros d'acá? nun será que bai a botar algue décima? Até que a cierta altura diç la tie, cumo un zancarrego:
- Mirai, aquel que ben eilhi ye que sabe todo bien, chama-se Juan Moreno. L outro que ben cun el ye de Sendin, chama-se Manuel Ralin [Manuel Conde Trigo, 08 de janeiro, 1923], tu nun l conheces?
Dei un salto al oubir este redadeiro nome, de que yá le habie publicado uns bersos ne l Jornal Nordeste, mas que you nunca coicira i até cuidaba que yá se habie morrido [quien me dixo ls bersos fui tiu Antonho Bárbelo, de l mesmo tiempo]. I assi corriu la tarde, cumo un relhampo. Tiu Manuel Ralin quedou preso ne l tiempo antigo, cumo burro a ua staca, que até ls uolhos le relhuzien:
- Anton, sós de Abílio Bandarra i de la Morena... Sabes, criei-me an rue la Frauga. Eilhi no curral de tiu Pino. Lembra se me bien que tenie alhá un cebadeiro mui grande, adonde fazie l stierco. Esse tiu era regrante de quelóquios.
Apuis calhaba-se als cachos, ls uolhos perdidos. Sentado nas scaleiras de l cruzeiro, cun ua bidica iba fazendo scritas manginárias na piedra. Sobressalie-le l marco de l nariç algo cachaporrudo, nua cara lharga i aburmelhada, i adonde nun se calhában uns uolhos de risa cuntenida. Quando benie a tener cun nós lhougo me dezírun que era biúbo i cun un filho, formado i a ganhar la bida por ende abaixo. Al modo que l tiu Juan Moreno iba dezindo ls chamadeiros, i anquanto pensaba, Tiu Manuel tornaba a la cumbersa, ne l punto an que la habie deixado uas frases atrás:
- Para esse sítio, acontra Fuonte Aldé, fui you muita beç a cargas de buostas cun uns cestos sterqueiros. Ácerta!
You, claro, tenie que le amentar ne ls bersos.
- Á tiu Manuel, a mi dezírun-me que el fazie bersos. Inda se lhembra de algun?
- Nó, esso fui ua beç que me scapei pa l Naso. You tenie siete anhos i fui pul camino alantre, mas a cierta altura yá iba mei perdido i querie tornar al para trás. Ende baliu-me un de Sendin passou i lebou-me ne l meio de l burro cun ua carga de figos para bender ne l Naso. I anton fiç uns bersos.

Quando you era pequenino,
Cumio passou un caso:
Çcalço, cula fralda fuora,
fui you a tener al Naso!

Nesse die que me scapei,
Andaba mie mai a amassar.
Eilha apuis quedou an casa
Toda la nuite a chorar.

Mas quando cheguei al Naso,
Bi ls foguetes no aire
I la Música de Chacin,
Dixe: an chegando a casa
Bai-me a matar tiu Ralin!


Risada de todo mundo. Trés quadras adonde cantaba toda la sue eipopeia, realizada lhougo als siete anhos, que nessa eidade nun serie menos fácele l camino terrestre de Sendin al Naso do que l camino marítemo pa la Índia. Cumo ye que un rapazico assi se poderie casar na sue tierra?! Spantou-me la purfeiçon cun que falaba sendinés, anque tubira bibido l mais de la bida an Bilachana, i tanto an casa i cumo na aldé solo se falar l mirandés central. Apuis de ls bersos, la cumbersa animou. L'anfáncia tornou, i bie-se que staba afeito a bagamundar por esse termo:
- Sabes, ne l 1º tife que houbo, tenie you dous anhos [1925], i morriu-se muita giente. Dezie l Padre Alfredo, que moraba an rue la Frauga: Ai l miu rei d'Hungria que se bai a morrer... Inda cheguei a star an Miranda na Mizericórdia, que nun habie spital.
I lhougo tiu Juan Moreno acrecenta que ne l 2º tife tenie el 11 anhos [1936] i que se le morriu l armano, habendo muita casa de Bilachana que quedou sin naide. L silenço alharga-se cumo las selombras de la cruç i las arbles de l Sagrado. Nun sfergante, passou-me pula cabeça que l modo cumo dezien 1º tife, 2º tife, sonaba solene i trágico, assi cumo quando se diç 1ª guerra, 2ª guerra... Até que tiu Manuel Ralin retornou a la tarde, cumo quien responde a ua pregunta que talbeç se ponira yá muita beç:
- Nunca cheguei a saber porque ye que tiu Padre Alfredo me chamaba Rei d'Hungria.



04/07/08

Piolhos doutros tiempos


Al lhume, cumbersa cun miu pai i mie mai:

- Mie mai, quando éramos garoticos - yá alhá ban uitenta anhos -, peinába-mos c'ua peina pa l mandil i a las bezes habie ne l mandil mais dua dúzia de piolhos, mais grandes que you sei alhá. Nequel tiempo, piolhos tanto ls tenien ls ricos cumo ls probes: salien-le de las suíças i atrabessában la tiesta.
- Íbamos a missa, tapadas cul xal, i falámos uas culas outras subre ls piolhos que passában a correr ne l xal de la que staba alantre de nós.
- Nesse tiempo era mesmo ua democracie piolhosa (you).
- Las calças de pardo de ls homes tenien las questuras siempre chenas de piolhos. Éran grandes cumo nabos. Apuis coçában-se nas partes i até fazien sangre. Tu sabes alhá...
- Ls cochinos, subretodo ls mais pequeinhos, tenien piolhos grandes cumo l pulgon.
- Botabamos-le alxofre. L cochinico criaba ua cotra i tirábamos-se-la cun corcha birge.
- I l que ye corcha birge? (you)
- Ye la purmeira corcha que un sobreiro bota. Essa corcha birge era queimada i apuis sfregábamos l cochinico cun eilha, pa le tirar anton la cotra. Tamien ousábamos esssa corcha, cumo tal, quando ua mula se ferie, que l queimado le fazie bien.


03/07/08

L Mundo spertou melhor


No... yá nun sinto ódio nin rancor. Hoije lhebantei-me cun ua nuoba filosofie de bida. Antes de me zaiunar, debo lhabar bien ls lhençoles de l ressentimento, para que nun quede ne l miu coraçon nin ua mancha de delor.
Hoije cerro ua puorta sin bater cun eilha i abro outra para quien querga antrar. Hoije lhiebo l melhor de onte ne l doce niu de la alma i deixo un grande baziu para nuobas quelores, abinturas, i palabras.
Lhiebo l cerron cargado de risas i spriéncias. Deixei para trás la zeilusion i l ressentimiento. Çtapei ls mius oubidos cun ls palicos de algodon, de l antendimiento, i çcubri que las palabras nun fíren, se nun se dízen de coraçon. Nesse antretiempo guardo neilhes doces sonidos, i ls mius oubidos chenos de fame de palabras, puoden guardar muitos mais.
Hoije sinto ne ls mius lábios l cuntato húmado de antigos beisos, i recuolho cun surpresa outros nuobos.
Hoije quiero bibir, sentir, rir, chorar, gritar... mas nunca mais tornarei a oudiar.
Hoije daprendi a perdonar.

Luisa, ua tie Sturiana


02/07/08

Adonde queda l menumiento al cielo?

Panelos lhimpos i canastra sien pan


Era esta la percura que l tiu que bota las purmeiras nuobas to las manhanas na telbison fizo. Deixou la percura ne l aire, assi a modos de saber quien sabe, la suorte nun ha de ser muita, puis l mais de nós de nós inda nien spertou.
L die inda solo tenie ua manhuçica de horas, puis éran arrimado a las siete i meia de la manhana, you i mie tie faziemos l zaiuno, quemiemos uas torradas i ua malga de lheite, l questume de siempre. L reloijo a esta hora nun maçca l tiempo, angulhe-lo cumo fai un perro a un chico, i quien nun s’aporcatar nun chega a horas ciertas a la lhida.
Mas mesmo sendo tan temprano l miu mal star yá era taludo i nun s’iba, scarranchou-se cun modos de zafiador. Las torradas nun me sabie bien, l maçcado solo abaixaba a poder de muitos buchos. L sentido ne l die atrás matinaba-me la cabeça cumo se fusse ua maça, nun bundou la nuite pa l atamar, aquel azedo benido de l que bi i oubi, daba-me mais ganas de bolsiar que d’outra cousa.
Era l purmeiro die deste més de Júlio. L outro més habie dado las últimas hai bien pouco tiempo, i dende benie todo aqueilha rebuolta, aquel mal star. Este més ye, por nós de la Tierra de la Froles Mirandesas, chamado l més de la segada, més que ampeça a reçumar la fartura de pan, mesmo que nun habisse mais nada.
Que cuntradiçon miu dius you sinto i negrura d’alma! Mas quien me manda a mi ser assi, se nun tengo culpa nien esta rebuolta lhieba a lhado algun!?
Mas las cousas son assi i, quando un ten esta tempra, nun hai muito a fazer. I tamien sei que hai muitos cumo you que s’anrezínan, que quédan mal çpuostos. Siempre you fui assi, yá me cuntában que an pequeinho bibie subre ua afliçon por bias de l quemer, ou seia cul miedo de la falta del. Cunsemie a mie mai to ls dies, i an dies de trilha, mantánçia de ls cochinos ou fiesta por bias de l quemer. Hoije, ls mius sáben que essa manha inda nun m’abandonou. La fame, la falta de l quemer, ye un miedo que tengo i cuido que l bou a tener até morrer.
Ls sentidos, nessa manhana, birában-se todos para aquel lhado, porque you sabie que a la mesma hora an que you me zaiunaba habie alguien que nun l fazie, porque nun podie. Habie-lo sentido l die atrasado quando pessonas chorórun eili bien acerca de mi porque era l redadeiro die de l més i la jeira de ls dies de trabalho sou amo nun pagou.
Fúrun para sues casas, sien nada para mercar l pan para ls sous filhos, lhebórun na cara las seinhas deixadas pulas lhágrimas i ne l cuorpo l baziu de quien trabalha l més anteiro na spráncia dun die melhor. Sien ánimo i cula tristeza de quien siempre fizo l melhor, era agora deixado sien pagas, al dius dará, cumo se esta cundiçon nun fusse ua scrabidon.
I percuraba aquel tiu. que falaba na telbison. quien sabie adonde era l menumiento al cielo?! You nun sabie, mas habie quedado a saber adonde era al menumiento al anfierno! Tenie-lo quedado a saber al die atrás, quando aqueilhas ties houmildes i trabalhadeiras quedórun a saber que l préçio de l sou sudor era nada. Aquel nada que se stá sparguindo cumo sarna, sien bergonha sien pareilho.

Nun se m’amporta nun saber adonde stá esse dito menumiento al cielo. Amporta-se-me si saber que anda por ende muita giente que nun sabe ou nun quier saber que passar fame, nun tener que quemer, ye un anfierno. I que la zabergonhice de nun cumprir culs deberes lhieba esse anfierno a muitos i muitos tius, ties, ninos i ninas.

A cuntinar assi, quienquiera queda mal çpuosto.


01/07/08

San Pedro




Onte fui die de San Pedro! Buono, fui trasdonte, que yá passa de meia-nuite, mas fai de cunta que inda fui onte, que la fiesta tamien solo acabou a las tantas.
Ora, nun será perciso ir a Coimbra a sacar niun curso para saber adonde se debe fazer la fiesta de l San Pedro. Pus claro, an San Pedro, anton adonde habie de ser!...
Nun hai sardinas, nien balones, nien naide se atenta a poular po'riba de lhume.
L lhume que se fai sirbe para arrimar ls potes, bien chenos cun buonos cachos de cochino brabo, más uas cachas de batatas - poucas, nun seia pori que mos fágan denteira - para ber de armar la cena para l pobo todo. I digo-bos-lo you que ye buono petisco, mas nun ye para quien anda toda la tarde arrumado al lhume, de ruodra de ls potes, inda porriba al rechino... Dius le cunserbe bien tiempo las manos a Manel... i a nós nun mos deixe doler las nuossas!
La cena ye para quien quejir, puode ir todo mundo, nunca naide quedou sien quemer, sobra siempre... San Pedro si ye ua tierra de bien fartura, de l que hai nun falta nada!...
You tengo un garoto an casa que diç sue mai que nun le gústan las patatas cun molho, que ténen que ser secas cumo las palhas, que nisquiera un azeitico le cunsinte... Habiedes de ber onte cumo se zampaba na malgada de guisado que le botórun, cun las patatas bien ambuldregadas ne l molhico de la chicha, que anté peç que las fazie falar! I nun le dou niua sfuira, que hoije andou to l die campante, you anté peç que ten más buona quelor, stou quaije a dar-le rezon a quien mos cerra ls spitales, nós para que diabos percisamos de spitales, adonde stá maleita que se astreba cun nós, quemendo i buendo assi to ls dies!
Buono, apuis a la nuitica, yá se sabe, bien quemidos i bien buidos, hai que l zgastar, al toque de la gaita ou de l acórdio, ye repassiado anté que las cholas se aguánten, mas nun quedeis pori a pensar que la culidade de ls beiladores yera tan fraca cumo la de quien sacou l retrato.
You digo-bos, an berdade, que para ua fiesta cumo esta solo tengo un adjetibo: gustei!