28/11/08

A la fala cula pintora Alcina Pires







Alcina Pires, colaboradora desta fuolha i natural de Zenízio (1953), acaba de einougurar mais ua sposiçon de pintura Mimórias cun Alma i Stória. Alcina Pires ye porsora de l 1º ciclo de l ansino básico, agora reformada, i bibe an Lisboua, mas la sue pintura stá mui buolta pa l mundo rural an que naciu, deixando-mos telas de paisaiges i cachos dua bida que ou yá se morriu ou stá a camino de se morrer, nua houmenaige a las gientes adonde buiu la sue cultura. Este eisercício de mimória nun quier dezir sauidades de l passado, mas respeito por el i mimória de las raízes que le dórun l ser. Cun un registro naïf, ye antre esse mundo i la repersentaçon de froles que bola l pinzel de Alcina Pires, siempre acupada an agarrar l’alma de las cousas de que eilha mesma saca muita de la sue bida, a cabalho na lhéngua mirandesa, que tan bien fala i scribe..
Zde 1988, anho an que ampeçou a pintar, yá fizo bárias sposiçones andebiduales an Lisboua, an Bergáncia, an Miranda de l Douro, Zenízio i Trabanca, tenendo tamien partecipado an mais dua dúzia de sposiçones coletibas.
Aporbeitando la oucasion desta sue nuoba sposiçon, ne Clube Residencial “São Miguel”, an Lisboua (Antrecampos), Faustino Antão, bien coincido colaborador desta fuolha, fui-se a tener cun Alcina Pires i fizo-le la seguinte anterbista, para ls nuossos lheitores la coincéren un cachico melhor.
A.F.


Jornal Nordeste (JN) - Sabemos que zde pequeinha amostras muito gusto pulas artes, an special pula pintura. Cumo fui que te deste de cunta que queries pintar?
Alcina Pires (AP) - Fui lhougo de pequeinha, na piedra de la scuola, que ampecei a dar a antender la mie bena artística, ardada de miu pai. Al lhargo de la mie bida de studante, las tandéncias artísticas fúrun eibidentes, mas pouco zambolbidas. Yá an Lisboua, siempre que iba a ber ua esposiçon de pintura, sentie que era capaç de pintar l que staba a oubserbar. Aporbeitei essa gana i botei-me al camino. Nessa caminada tengo ancuntrado muito antusiasmo, alegrie i gusto naqueilho que fago.

JN- Ls tous trabalhos, l mais deilhes stan lhiados als oufícios, atebidades i lhidas de l campo. Quando pintas inda tenes bien persente essa mimória que te lhiga als tiempos d’anfáncia?
AP - Essas mimórias i bibéncias d´anfáncia stan siempre persentes i a passar pula mie cabeça. Bolber-las al persente atrabeç de la pintura ye rebibir aqueilhes tiempos defíceles, mas bibidos cun muita alma. Cula tela a la mie frente i pinzel na mano, l miu pensamiento stá alhá ambuolto naqueilhes momientos mais speciales de la mie anfáncia. You sinto que an cada trabalho stá alhá un cachico de la mie anfáncia.

JN - Cumo la tue pintura fai ua eidentificaçon cul mundo rural d’antigamente, cuidas que esse mundo queda ne ls béien ls tous quadros?
AP - You cuido que si. Esse cachico de la mie anfáncia que alhá stá, trasmite bien, cuido you, cumo fui l mundo rural mirandés, hai cinquenta anhos atrás. Aqueilhes que passórun por essas bibéncias, lhémbran cun suidades ua cultura que ye nuossa, cun l deber an perserbá-la i dá-se-la a coincer a outros i a las nuobas giraçones que béngan apuis de nós.

JN -Tenendo tu passado la tue anfáncia nua aldé stramuntana, cuidas qu’esso fui l mais amportante pa la caminada que faziste cumo pintora?
AP - Assi i todo, you tube ua anfáncia feliç, cun bibéncias houmildes, mas mui ricas an spriéncias, an cuntato cun la natureza, culs animales, outensílhos, oufícios i tradiçones. Todas essas spriéncias i recordaçones fúrun l fincon de la mie caminada cumo pintora. Cun la houmildade i simprecidade da la mie pintura, sinto-me feliç i chena de proua por dar a coincer l que staba quaije anterrado.

JN - Ne ls tous quadros las quelores son calientes i las gientes stan serenas. Son estes dous eilemientos i l casamiento deilhes la parte percipal de las tues mensaiges?
AP - Nas noussas tierras mirandesas tenemos trés meses d’anfierno i nuobe d´eimbierno. Quien puli passa, sinte que l’araije de l tiempo ye un uosso duro de rober. Aqueilha giente que alhá bibe nun s’anquemoda cun isso i acuolhe bien las besitas de puorta abierta cun toda la houmildade i simprecidade. Las quelores calientes de ls mius quadros quemúngan dessa bundade, simprecidade i serenidade daqueilha giente. Ambas las dues i muitas outras cousas buonas, fórman un todo, daqueilha guapa i atratiba region.

JN - Son yá muitos ls anhos an que pintas i muitos ls trabalhos. Diç-mos, na tue oupenion, adonde cuidas que las demudas son maiores al lhargo destes anhos?
AP - Al lhargo destes anhos pintei bárias cousas. Quien trabalha ye mercedor de recumpensa i cumigo aconteciu isso, ganhei mais spriéncia i fui demudando, aperfeiçonando, siempre pensando nas gientes i na mie balorizaçon personal.

JN - Son bárias las tues persenças an sposiçones, séian coletibas séian andebiduales. Esso ten sido amportante para ti cumo pintora, i amportante para dar a coincer ls tous trabalhos?
AP - Ten sido mui amportante, mas l mais amportante ye la mie realizaçon personal i dar a coincer a las pessonas, cun la mie pintura, ua cultura mui rica an questumes i tradiçones, an bias de stinçon, que tengo muito gusto an perserbar.

JN – Cumo bibes an Lisboua, an que modo la tue lhigaçon als tous i las tues idas a Zenízio son amportantes pa la tue criaçon?
AP - Tamien son. Ir a las fuontes de las mies ouriges, siempre lhembramos i traiemos algo de nuobo : atebidades, outensílhos, lhugares que me puoden bolber alguas lhambráncias, mas las mimórias que arreculhi na mie anfáncia son mais riales para mi. Hoije son outros tiempos, stá todo demudado, ls oufícios, questumes i tradiçones stan a quedar squecidos, ne l fundo de l’arca. Se nun fur la nuossa giraçon a botar essas cousas acá para fuora, qualquiera die quédan cun mofo, i todo quedará perdido.
Anterbista feita por Faustino Antão

27/11/08

Salimiento de lhibro

Caros amigos:

L sábado que ben, l 29 de Novembre, ende pulas 16 horas, bai a ser l salimiento de l lhibro "Memórias de uma vida para esquecer" (uma pieça de triato) de la mie outorie, eiditado pula Apenas Livros. L lhibro será apresentado pula eiditora Fernanda Frazão i por mi. Apuis bai a ser lido un cachico de l lhibro. Todo se bai a passar na rue São Filipe Nery, nº 25 B, an Lisboua. Para dar cun essa rue, ye assi: bai-se até al Lhargo de l Rato i la rue de São Filipe Nery ye la rue que cgube de l lhado squierdo de ls correios.
Stá todo mundo cumbidado para aasistir i oatecipar neste salimiento. Outro fabor que bos pido: spalhai esta nobidade puls buossos cuntatos.

Un abraço i até sábado,
Firmino


http://www.apenas-livros.com/pagina/apenas_de_cordel/4?id=298http://atrama.blogspot.com/2008/11/e-finalmente-semana-dos-festejos.html

24/11/08

José Leite de Vasconcelos – L camino mirandés (05)


(cuntinaçon)


21. De ls resultados sacados de la sue biaige de 1883, lhougo JLV se dou de cuonta de que que toda la region stramuntana i mirandesa éran mui ricas i alhá tenerie que tornar, para lhebar mais loinge i a nuobas tierras las sues ambestigaçones. El mesmo scribe: «Das províncias portuguessas do continente é Trás-os-Montes a mais notável pelo que se refere à linguagem, porque, além do dialecto geral, que é objecto do meu estudo gora, se falam nela três linguagens especiais: o mirandês na Terra de Miranda, e o guadramilês e riodonorês, no concelho de Bragança. De todas três colhi em 1883 e 1884, lá, e ainda depois, em relação ao mirandês, da boca de vários indivíduos transmontanos que encontrei no Porto e em Lisboa, muitos e curiosos materiais, que publicarei a seu tempo (Opúsculos, VI, pp. 6-7).

Assi i todo ls sous studos, anque inda solo de ampeço, ban sendo coincidos i citados por bários outores, tanto nacionales cumo strangeiros [ber, Estudos, I, pp. 22-23]. Ye ne l berano desse mesmo anho de 1883 que recibe la notícia de que l sou studo O Dialecto Mirandez habie ganho l prémio nun cuncurso de la Societé des langues romanes, de França [Montpellier]. Esse prémio fui mui amportante para JLV, que assi bei l mirandés associado al ampeço de l respeito anternacional pul sou trabalho, i queda mui animado a cuntinar. El mesmo mos diç: «Isto tinha para mim tanto mais significação, quanto era certo que, sendo eu simplez estudante nessa epocha, e passando por doido para muita gente, por me occupar de assumptos ethnographicos e linguisticos, - recebia da justiça dos estrangeiros a recompensa dos esforços que eu empregava para prestar algum serviço á patria» [Estudos, I, p. 23].


22. Nesse anho apuis de benir de la sue 1ª biaige a Miranda nun se conhece nanhue publicaçon de JLV subre l mirandés, mas possiblemente tenerá cuntinado a studar ls materiales que arrecolhiu, assi purparando la 2ª biaige feita ne l berano de 1884.

Nesta 2ª biaige, JLV dá la buolta al çtrito de Bergáncia, cumo el mesmo diç: «No anno immediato de 1884, tambem nas férias grandes, voltei a Tras-os-Montes, mas d’esta vez a viagem não se limitou à Terra-de-Miranda. Fui direito a Favaios, e d’ahi por Santa-Comba a Parada, Bragança, Carregosa, Zeive, M´freita, Avelleda, Soutello, Montezinho, Portello, Varge, Rio d’Onor, Guadramil, Deilão, Rio Frio, Quintanilha, Val-de-Frades, Avellanoso, S. Martinho d’Angueira, Especiosa, Genizio e Duas-Igrejas. (...) De Duas-Igrejas continuei o meu caminho, passando por Sendim e Mogadouro, até tomar outra vez o comboio do Doiro.» [Estudos, I, p. 19]

Fui ua lharga biaige que solo alguien inda moço i cheno de fuorça serie capaç de aguantar i fazer an tan pouco tiempo, culs meios que naquel tiempo habie i que nun íban alhá de l burro, de la mula ou de l cabalho. La biaige nun starie porgramada de modo mui menudo, yá que iba fazendo las besitas cunsante la repuosta a las sues preguntas: «... eu parti para essas localidade por ouvir dizer que havia lá modos especiaes de fallar» [Estudos, I, p. 19]. Dadas las tierras por adonde passou, ye quaije cierto que JLV ousou l Carril Mourisco para atrabessar la tierra de Miranda, indo de San Martino a la Speciosa pula strada de l Naso, eiqui agarrando l Carril a caras a Zenízio i dequi a Dues Eigreijas, yá que nessa altura inda nun habie sido rumpida la atual strada i l camino que habie era l Camino Mediabal, mais acerca l riu. De Dues Eigreijas para Sendin i deiqui para Mogadouro agarrarie tamien l Carril, al menos an parte, yá que el nun passa por Mogadouro.


23. La colheita de materiales que el faç nesta 2ª biaige ye mui grande, mas pouco fonda, cumo el mesmo diç:«Estudei varios factos da lingoagem de todas estas terras, em algumas das quaes me demorei mais de um dia. Não foi propriamente estudo circumstanciado o que fiz, mas simplez reconhecimento, pois ainda espero lá voltar.» [Estudos, I, p.19].

De ls dados arrecolhidos an Dues Eigrejas, algo sabemos dua pequeinha publicaçon feita na Revista Lusitana [I, (1889) pp. 260-261] an que publica ua cuonta arrecolhida an Dues Eigreijas nesta biaige de 1884 [La cochina, l lhobo i ls cochinicos]. Assi i todo, inda que besitara bien tierras, quedou cun algues dúbedas subre adonde se falaba mirandés, i desso se queixa mais tarde an artigo de la Revista Lusitana [V, 1897, pp. 197-198].

Mas ls dados mais amportantes que recuolhe nesta biaige ténen a ber cula “çcubierta” de l sendinés, mas tamien de l riodonorés i de l guadramilés: «Nas aldeias de Rio-d’Onor e Guadramil descobri dois idiomas ou co-dialectos raianos, que chamei riodonorés e guadramilés; em Sendim descobri o sendinês,sub-dialecto do mirandês.»

Al lhargo dessa biaige toma coincimiento cun muita giente cun quien apuis se bai a screbir, stando l mais dessa cartas einéditas. Nessa altura torna a star cul Padre Antonio Caetano Vaz Pereira, cumo quien fizo la purmeira biaige na deligéncia de l Pinhon para Macedo de Cabalheiros, i de que tenemos 8 cartas, screbidas de Parada, Riu d’Hounor i de Bergáncia. Tamien nessa biaige conhece l Padre Alexandre Barrigão, que apuis le bai a screbir de Guadramil, inda an 1884, i de Deilon, an 1885. Conhece a Pires Avellanoso, cun quien se bai a screbir até 1929.

Ye nesta biaige que JLV bai a tener cul Padre Manuel Joaquim Sardinha a San Martino de Angueira, a quien trata por bielho amigo, a la par de Trindade Coelho [Estudos, I, 19]. Cumo yá dezimos, ye possible que tenga stado cum aquel abade yá na 1ª biage, an 1883. Mas l coincimiento antre eilhes yá benie de trás, yá que l abade samartineiro habie publicado, cul pseudónimo de Manuel Sardenha, poesie na rebista quinzenal O Pantheon, fundada por JLV [a la par cun Mon’Alverne de Sequeira] i publicada antre Nobembre de 1880 i Outubre de 1881. Esta stada an Samartino ye çcrita por JLV muitos anhos mais tarde, mas dun modo mui bibo, na sue obra De Terra em Terra – excursões arqueológicas-etnográficas (1927) Deixa-mos la seguinte çcriçon de la casa adonde bibie: «Uma estante com uma multidão de alfarrábios aos montes, papéis pelo chão, em cadeiras e numa mesa; livros, gavetas, tiras de papel escritas, e cartas em desalinho sobre a cama, desde o travesseiro até aos pés. Apenas no parapeito da janela (e janela rasgada) um caco ostentava viçoso manjericão, que resistia a tamanha barafunda, exalando doce perfume no ambiente, e como que chamando à vida aquele que, absorvido por cogitação, despreza o conforto físico, e só cuida de pádulo espiritual».

La outra pessona cun quien JLV stubo nesta biaige fui cun Trindade Coelho, natural de Mogadouro i que habie sido colega del ne l mesmo coleijo de l Porto, cumo yá arriba deixei dezido. Tamien yá sabemos que aquel eilustre mogadouro se habie queixado por JLV nun le haber dezido nada quando fizo la 1ª biaige. Mas, al alrobés de an 1883, desta beç Trindade Coelho staba por Mogadouro, anque an Outubre yá steia outra beç an Coimbra, ne ls sous studos de dreito, i dessa altura tenemos un belhete a cumbidar a JLV pa l sou casamiento.


24. Sabemos que JLV solo stubo ua nuite an Sendin, ende drumindo, nun sabemos adonde, mas talbeç nalgue stalaige yá que nessa altura inda nun coincie ls Guerras. Nessa biaige arrecolhiu alguns bersos i cantigas [Estudos, I, pp. 39-40] i ua cuonta publicada an Linguas Raianas de Tras-os-Montes, succintas notas philologicas, de 1886. Era mui pouca la anformaçon de JLV subre l sendinés, nunca chegando a resolber esse porblema, mesmo apuis de haber coincido i recebido anformaçones de ls armanos Guerra, yá na 1900.

De la passaige pulas outras tierras mos deixa bárias notas subre l falar desses sítios, subretodo publicadas an Opúsculos, vol. IV. Dialectologia (parte II) i de que eiqui se deixa un resume:

- “Linguagem popular de Macedo de Cavaleiros”, recuolhas de 1883 i 1884 [pp. 22-23];

- “Linguagem popular de Parada de Infanções” [pp. 25-39]: «Estive em Parada nas férias grandes de 1884, demorando-me um dia inteiro e parte de outros dois»;

- “Linguagem popular de Bragança” [pp. 52-55]: «O pouco que se segue colhi-o numa noite que passei em Bragança, naquele ano(1884)»;

- “Linguagem popular de Castro de Avelãs” [pp. 55-60]: «Estive lá em princípios de Setembro de 1884»;

- “Linguagem popular de Carregosa” [pp. 60-63]: «Numa rápida passagem por lá, na ocasião (1884) em que fui a Bragança e Castro de Avelãs, pude observar em pessoas do povo o seguinte, mercê da bondade do Reverendo Pároco da freguesia»;

- Campo de Víboras: «... em 1884 era povoação tão mísera que nem uma casa caiada saí se via, incluindo a igreja...» [p.64];

- Zeive: «Lugarzinho raiano, posto fiscal, na freguesia de Mofreita, concelho de Vinhais, onde estive uns dias em 1884.» [p. 66];

- Avelanoso: «O que se segue fui tudo colhido em 1884 in loco»;

- Espinhoso, tierra de Benhais [p. 115];

- Moimenta [117];

- Montesinho: «Os apontamentos linguísticos sobre esta localidade foram coligidos na sua maioria em 1884...» [p. 122];

- Soutelo, Bragança [p. 127];

- Vargem [p. 129];

- Quintanilha [p. 148];

- Paredes [p. 151];

- Deilão: «A maior parte das notas sobre a linguagem desta localidade data de 1884» [p. 152];

- Santa Comba, Bragança: «Estive lá em Agosto de 1884 algumas horas e depois vim acompanhado três horas por um homem natural de lá e que nunca de lá saiu. Foi principalmente este homem a fonte do estudo que vou fazer.» [p. 154];

- Portelo [p. 161];

- Vale de Frades [p. 178];

- Mogadouro [p. 183];

- Freixo de Espada à Cinta [p. 1884].

Ajuntando todas las refréncias que faç a las bárias tierras por adonde passou, será possible fazer un roteiro cumpleto de JLV nesta sue segunda biaige, sendo cierto que nien an todas las tierras por adonde passou haberá feito recuolhas [por eis. an Riu Friu nun fizo].


25. Lhougo apuis desta biaige, JLV publica Flores Mirandezas, l purmeiro lhibro screbido an mirandés. Quien quejir puode lé-lo an http://cuontasmiradesas.blogspot.com/2007/10/flores-mirandesas-jos-leite-de.html

Ye un lhibrico cun uito (8) poemas an mirandés, todos datados de ls dies 6, 7 i 8 de Setembre de 1884, i apersentados cumo habendo sido screbidos na Tierra de Miranda. El bal por ser algo que até eilhi era ampensable pa ls mirandeses: un lhibro de poemas na sue lhéngua, ancluindo cun traduçones de ls Lusíadas, feito que, solo por el mesmo, dou para le abrir ls uolhos a muita giente. Quedou, até als nuossos dies, cumo un lhibro fundador de l mirandés moderno, an termos lhiterários, yá que outros testos mirandeses habien antes sido publicados por JLV, subre an O Dialecto Mirandez. Que you saba inda nunca fui studado, mas esso ye trabalho que queda para ua próssima crónica.

L lhibro ha de haber salido an Nobembre de 1884, yá que nun postal (einédito) para JLV, de 22 desse més, diç assi Trindade Coelho: «Acho que o Imparcial de Coimbra traz no jornal que ha-de sair hoje duas palavras sobre as Flores Mirandezas que o Editor mandou á Redacção.»

JLV dedica ls poemas de l sou lhibro a algues pessonas: l purmeiro, screbido ne l die 7 de Setembre de 1884, ye dedicado a Manuel Sardinha i ye l poema mirandés de JLV mais coincido, La Lhéngua Mirandesa; dedica un outro a Branco de Castro, screbido ne l die 8 de Setembre, «Las muralhas de Miranda»; dedica tamien ua traducion de dues stáncias de Ls Lusíadas a Trindade Coelho, cula data de 8 de Setembre.

Hai que le dar la debida amportança, a cousas que parécen nun la tener: l 1º poema a ser screbido ye dedicado a Manuel sardinha i ten por tema la lhéngua, l que amostra bien la cunsideraçon que JLV tenie por esse anteletual mirandés, nessa altura. Tamien ye na antroducion a este lhibro que JLV trascribe ua parte de ua carta screbida pul mesmo abade i que habie de quedar justamente afamada, i que puode ser lida an http://cuontasmiradesas.blogspot.com/2007/10/manuol-sardina-scritos-publicados.html

La traducion de las dues stáncias de Ls Lusíadas tamien stá datada de la Tierra de Miranda, mas ye mui possible que essa dataçon seia solo simbólica i yá houbira sido feita ou fui feita apuis yá ne l Porto.

Subre essa traduçon eiqui queda la reaçon de Trindade Coelho, puosta nun belhete postal, inda einédito, que le screbiu a JLV: «Ora o Zé! Ora o Zé! Aquella poesia que me offereceste, os 2 versos de Camões, devem dar ao livro extracção por causa dos da camoneana. Foi boa ideia.» [Postal de 22/11/1884]

(cuntina)

Amadeu Ferreira


23/11/08

Xotar a lhapada









Este cruzeiro de l retrato stá na rabeira de la debison de la Rue de l Cruzeiro cula Rue de la Strada. Era teçtemunha cierta, specado i pasmado cumo planton de cerimónias, cumo éran las ampostres de las rapazas. Mas habie mais, las paredes de la cortina que quédaban antre las dues Rues, assistien pasmantes cumo queluobras a tomar la calentura dun sol purmaberil. L miu spanto iba pa l Cruzeiro porque se quedaba queto i calhado, se de la cortina nun habie nada para eisejir de l mesmo modo yá nun se puode falar de l Cruzeiro, a esse quedaba-le bien fazer algua cousa. Ou ls Cruzeiros nun son simblos de paç? Porque paç era l que l mais de ls dies nun habie, antre la quadrilha de Belharino i la quadrilha de Maçaneira. Até podien andar bien ne l recreio i nas aulas, mas quando chegában eiqui, anfernizában dun modo que nien gatos açanhados.
- Nós bamos a xotar-bos a lhapada!
- Hoije lhebais ua trepa até la punta de riba…
Estes i outros éran ls arremedos pa ls açomar. I nun fúrun poucas las bezes que destas lhapadas alguns quedórun cula cabeça scalabrada.
Esta cortina que aparta las rues i quedaba antre las demandas, ne l tiempo que you andaba a la scuola i estes arrunchos se fazien, era toda lhabrada para poner berças i bóbedas, nun tenie nada que ampedisse las piedras de chegáren dua rue a la outra. Era de botar todo l génio que habie andrento de nós i l angeinho de buieiro, i un nun se quedar atrás. Ganhar era ua proua que sabie bien, i correr culs outros a lhapada daba para lhebantar l cachaço i parecer ser maior. Porque l falatório antre la rapaziada de la scuola de ganhar i perder era muito. Ls de Belharino lhebában algue cousa a sou fabor porque la rue ye un pouco costaneira, mas ls de Maçaneira batien–se bien. Inda hoije, quando s’amenta, quaije todos se lhémbran, i s’alguien quedou nun fui rábia mas si sentimiento desses sfergantes, berdadeiras boubadas. Ls desse tiempo i dessas façanhas son todos buns rapazes i amigos, porque doutro modo nun podie ser.
A esse tiempo seguiu-se l de ls namoricos culas rapazas que, pasmantes, quedában a bermos xotar la outra quadrilha. I este jogo de namoros era bien çfrente i jogado nun cun piedras mas si cun palabras, naide sabie quien bencie. You lhembro-me tan bien i siempre que alhá passo.

20/11/08

Bidas



Solico triste i probe,
Cun ls lábios reixados.
Que quereis que bos diga?
Que stamos ambruxados?
Que l que se bei ye cantiga?
Mas you tengo fame
I nun hai giente amiga.
Solo hai quien mame
I mos dé sudor i fadiga.
Mas será mesmo assi?
Para uns talbeç nó,
Mas para la maiorie si…

Menistros


Torno a dezir: nun son capazes de antrar! Nun hai Americanos an Bagdade!




Este home chama-se Mohammed Saeed al-Sahaf - ou chamaba-se, que you nun se me lhembra al cierto se tamien lo acuchichórun - i yera l Menistro de la Anformaçon de l Eiraque, durante la guerra cun ls americanos - esta redadeira.

Cumoquiera que bos lhambrais del, a anteimar para la talbison que ls amaricanos nun íban a ser capazes de antrar an Bagdade, quando eilhes yá quantá que habien sbarrulhado l portielho i stában fartos de saltar ls silbeirones an buolta de la cidade.

You, nestes últimos tiempos, ten-se-me lhembrado muito l home, mormiente ne l ampeço de ls telejornales, quando beio quemantar alguas cousas que se pássan.

Isto de ne ls stados democráticos, cumo l nuosso, nun parecer bien haber un menistro de la Anformaçon - ou de la Porpaganda - ye un porblema i ua carga de trabalhos: cumo l serbiço nun puode quedar por fazer, apuis toca-le a todos a fazer un cachico de la parte, i un home que ande çperbenido, cumo you, nunca sabe bien se stan a falar a sério ou se ye... para fazer la parte!

Al menos cun l tal al-Sahaf sabie-se al que benie, assi...

Buono, cumo se trata eiqui de cunfusones i de nun se saber mui bien cun l que se puode cuntar, you fago la parte de Otábio Machado i acabo cun ua tirada a que boto siempre la mano nestas cousas: Bós bien sabeis de l que ye que you stou a falar!


17/11/08

Besita a la sposiçon d’Alcina Pires

Alcina Pires



Quiero, mais ua beç, dar ls parabienes a la pintora Alcina Pires pula guapa sposiçon que ten a público ne l Clube Residencial “São Miguel” an Lisboua.
Zed hai muito tiempo que you conheço ls trabalhos i modos de pintar desta stramuntana, mas ye bendo estes redadeiros trabalhos que agora spon, i alguns son bien recientes, que me dou cunta de la berdadeira caminada que la pintora fizo i l lhugar alto que merece ne l mundo de las artes. Nua andada firme i leal als sous ampeços na arte de pintar, rebela eiqui mais ua beç que la sue anclinaçon pul tema dua pintura lhiada als oufícios i lhidas de la tierra que la biu nacer ye mui fuorte. Ye un mote que se rebela bien querido par’eilha, mas que eilha quando trabalha l fai bien i la recumpensa ye rial, dun modo singular i ua mimória bien cultibada.
Durante la besita a la sposiçon i la cuntemplaçon de ls quados you fiç ua biaige bien lharga. Ua biaige chena de magie, zlhumbrante nas quelores i amistosa na sue cumposiçon. Deixei-me lhebar pul ancanto sien teimas nien canseiras, squeci-me de las demoras, stube nun tiempo bien dantes, nun dei pulas defréncias, anque nada me ye andefrente.
Se la pintora bota ne ls sous trabalhos l que le bai n’alma i ne l sprito, i deixa ua mensaige cumo l fai l scritor quando agarra na fuolha de papel i ne l lhápeç lhebando l lheitor pa l mundo mágico, estes quadros que Alcina pintou tubírun la birtude de me lhebar para esses sítios, par’aquel mundo de la mie anfáncia i de ls mius suonhos.
Dezir-te muito oubrigado ye pouco, porque nun hai nada que pague l çpertar de las nuossas recordaçones adrumecidas, nun hai nada que pague l’alegrie i sastisfaçon destes memientos. Mas puodo dezir-te que l tou don de seres capaç de trasportar todo este sentimiento buono pa ls quadros i ua grande birtude. Yá lhiebas ua buona jornada nesta arte de pintar, nun pares que l camino solo se fai andando, i l que stás fazendo ye dun balor eilebado.
Yá hoije muitos de ls tous quadros se rebélan registros de l que fui la bida de las gientes ne l praino mirandés, you tengo la certeza que estes séran ls teçtemunhos adonde las feturas geraçones se puoden agarrar para coincer l passado. Nun ls registrar serie algo que naide iba a perdonar. Quando trabalhas nesta arte stás a deixar ua riqueza tamanha que naide sabe l précio nien la sue dimenson.
Bien haias pula cuntribuiçon que dás a la cultura i a l’arte.



16/11/08

De l Poderiu al Sbarulho
















Ne l die 23 de Agosto, Sali de Caçarelhos i fui a dar ua buolta por Spanha cun çtino al Mosteiro de Moreiruola. Fui por Alcanhiças i apuis pula strada que bai a dar a Benavente. Quando chueguei a S. Bitero staba na hora de l almuorço i cumo sabie que nesse sítio fazien ua buona chicha assada na brasa, arrimei a un restorante i antrei, mas lhougo bieno ua moça a dezir que nun habie lhugar i habie que sperar mais dua hora. Sali deili a percura doutro, mas tamien staba cheno i, anton alhá fui a dar nun que quedaba al pie de l´ eigreija onde habie lhugares. Quedei admirado i a pansar cumo nua tierra que serie mais ou menos cumo Zenízio, tenie trés restorantes grandes i buonos i nun die de sumana stában todos chenos?
Ls nuossos armanos ténen outra maneira de star na bida i decierto tamien mais denheiro ne l bolso para quemer fuora. Apuis de comer i buer paguei la cuonta i sali para fuora. Cumo la eigreija era lhougo al lhado dou pa la besitar, mas solo por fuora yá que la puorta staba cerrada. La eigreija toda an cantarie ye bien antiga i tenie ua çfrença de las outras. Nun tenie la puorta grande na fachada percipal, mas solo ua pequeinha de un de ls lhados.
Apuis segui biaige i fui passando por aqueilhas tierras i nalguas habie casas recuperadas an cantarie bien guapas. Cumo l çtino era l Mosteiro de Moreiruola, fui seguindo nessa direçon. Quando cheguei a Benavente, dei ua buolta pulas rugas/rues i dou para ber que ye ua cidade pequeinha, mas bien arrumada. Sali i apanhei la strada an direçon a Zamora i passados uns quilómetros staba an Granja de Moreiruela, la tierra pertico de l Mosteiro de Moreiruela/Moreiruola. Lhougo a seguir a esta tierra a la dreita alhá staba l´andicaçon de l mosteiro. Antrei nua stradica streita i passado un cachico staba an frente dun grande sbarrulho.
Parei l carro a la selombra duns freixos/freznos que eili ls habie balientes. L sítio queda acerquita de l riu Esla i ten muita auga i claro que ls freixos/freznos se dan bien an sítios frescos. De l Mosteiro, yá habie oubido falar muitas bezes del a Amadeu Ferreira, bien cumo de la sue amportança pa la lhéngua i pa la cultura mirandesas. Ampecei a oulhar pa ls sbarulhos i a magicar pa ls mius botones! Cumo era possible que tanto poderiu i tanta sabedorie tubisse zabado nun sbarrulho. Apuis fui antrando i bendo la grandura de l mosteiro i quando staba ambaixo de ua de las nabes percipales que inda nun son sbarrulho, quedei inda mais spantado cun essa grandura. Cuntinei la biaige por todos aqueilhes cachos de paredes sbarrulhadas i ampecei a ber alguas partes que stan a ser recuperadas. Ende dá para ber que deiqui a uns anhos, talbeç mais que puodamos eimaginar, yá que de l lhado dalhá parece que estas cousas de la cultura tamien lhieban muitos anhos a salir.
An 1098, Robert de Molesme, funda an França l´Orde de Cister, mas ye cun S. Bernardo de Claraval que a partir de 1113 se fai l sou grande desambolbimiento i ampeçan a ser criadas Abadies por toda l´Ouropa. Las Abadies éran siempre custruídas fuora de las cidades i an sítios adonde passasse un curso de auga i cun tierras buonas. L Mosteiro de Moreiruola alhá stá fuora de Zamora acerca de trinta quilómetros, pertico de l riu Esla i an buonas tierras.
Sabemos que estes Frailes de l´Orde de Cister, chegórun an 1131 a la Porbíncia de Zamora i zde essa data cun la grande upa de l rei Fonso VII, ampeçórun a custruir l grande poderiu spritual, eiconómico, cultural i administratibo que tubírun tanto na Porbíncia de Zamora cumo mais tarde na Tierra de Miranda. Ls frailes antrórun na Tierra de Miranda an 1211, quando D. Çancio I, fizo la donaçon de Infainç i Custantin al Mosteiro de Moreiruola. Apuis bários nobres i pessonas cun poder fúrun fazendo donaçones al mosteiro i ls frailes de Moreiruola solo salírun de Miranda quando esta passou a tener Biçpado.
Al lhargo desses trés seclos i meio de permanença, cun las bárias donaçones que fúran tenendo, ls frailes tubírun un poderiu mui grande an toda la Tierra de Miranda i chegóran a tener an sou poder un grande território. Mas, cumo tamien eran homes de cultura l Mosteiro tenie un de ls mais grandes arquibos dessa época. Nesse arquibo stában decumientos amportantes i subre la Tierra de Miranda ténen sido alguns publicados an special ls decumientos de las bárias donaçones que ls nobres i las pessonas poderosas desse tiempo fazírun al Mosteiro de Moreiruola. Destes decumientos çtaco l purmeiro screbido an Lheonés cun la data de 1255, subre ua donaçon feita als frailes de Moreiruola pul nobre Fonso Mendes de Bornes, de las sues tierras an Zenízio i an S. Juan de la Ribeira. An troca ls frailes tenien que rezar pula sue alma i por toda la familha.
Estes decumientos stan ne l Arquibo de História Nacional de Madride i ténen sido publicados pula ambestigadora Isabel Alfonso Anton, que fizo la sue tese de doutoramiento subre “La Colonizacion Cisterciense en la Meseta de l Duero i la Penatraçon de l´Orde de Cister an la Península”.
Subre l Mosteiro de Moreiruola, yá Manuol Gomes Moreno, ne ls ampeços de l sec. XX, habie falado ne ls sous trabalhos, antitulados “ L PURMEIRO MOSTEIRO SPANHOL CISTERCIENSE”.
Estes studos i decumientos ténen chegado anté nós atrabeç de l porsor i ambestigador Amadeu Ferreira, que ten falado deilhes nas aulas de mirandés i nas muitas palhestras que ten dado subre la stória de la lhéngua i de la cultura mirandesas.
Las bárias Ordes Religiosas ne l sec. XVIII ampeçan la sue decadência i claro que l´Orde de Cister nun scapou a essa suorte, mas ye ne l sec. XIX cun la spropiaçon i destruiçon de ls sous bienes, que quedórun sien poder i ende ampeçou l abandono i mais tarde l sbarrulho de l Mosteiro de Moreiruola.
Spero que las obras de recuperaçon que stan a ser feitas seian rápidas i que todo este sbarrulho seia alhebantado. Ls amigos de la lhéngua mirandesa, decierto inda bamos a tener muita proua cun este Mosteiro, que tanta amportança tubo pa la Lhéngua i pa la Cultura Mirandesas. Ls retratos dan ua buona eideia de cumo ye l sbarrulho de l mosteiro i tamien de la recuperçon que stá a ser feita inda que mui ambergonhada.


Francisco Domingues, 6 de Setembro de 2008


Las mies dues porsoras



[Crónica salida ne l jornal A Voz do Nordeste, l die 13 de Nobembre]


Nó, nun bou a falar de las manifestaçones de porsores, nien de la sue abaluaçon, nien de las dues culidades de porsores que criórun, nin de l statuto de la carreira, nin de ls hourários, ou de l’amportança de la scuola i de ls pais, i de las outarquies, i de todo esso que agora tanto se fala, i fala, i fala. Bengo solo a amentar nas mies dues porsoras de la scuola purmária, Maria Luísa, na 1ª e 2ª classes, i Maria de Jesus, na 3ª i 4ª classes (1957-1961). Cuido que dambas a dues stan bibas, la purmeira a bibir an Bergáncia – i tube un grande gusto an la ber eiqui hai uns dous anhos – i la segunda cuido que bibe an Miranda, nunca mais la bi apuis de salir de la scuola i, pula cierta, yá nin se lhembrará de mi, cumo ye natural.

Nun falo deilhas para dezir marabilhas, romántico, cumo a las bezes se faç de modo mintiroso – ah! cumo éran buonos ls porsores d’antigamente! i outras baboseiras assi -, que nun ye essa l’eideia que guardo deilhas. Inda bien que nun se me lhembra specialmente de cousas amportantes que eilhas háian feito, pus esso, cuido you, quererá dezir que mos deixórun crecer i mos ancaminórun – i por mi sei bien l muito que m’ansinórun -, nun tiempo an que nada era fácele i an que la 4ª classe era tenida yá cumo muito studo. Ua miséria de tiempos, uns tiempos de miséria!

L que se me lhembra, ye duns garoticos probes, muita beç çcalços i chenos de moncas, las bien remendadas i presas por ua sola alça, muita beç a trabalhar antes i apuis de la scuola, culs mais atrasados a quedar nas carteiras de la punta de trás de la sala, squecidos i a lhebar, cun muitos a repetir tanta beç la classe que até yá parecien mius pais i, an casa, l mais de ls alunos nun tenie a naide que soubira ua sola letra que l’ansinasse a la lhuç de la candeia. Ye berdade que la régua i la bara se sponien cumo un quadro afamado se spon nua parede, mas éran ls nuossos pais ls purmeiros a dezir, A Senhora porsora chegue-le a ber se aprende i se faç un home!

Hoije, mirando al para trás, stou cierto que la 4ª classe desse tiempo nun mos ansinaba mais nien mos purparaba melhor pa la bida do que agora. Na fin de l anho, ls dedos dua mano sobrórun para cuntar ls que cuntinórun ls studos, subretodo ne l seminário. Stábamos an 1961, ampeçaba la guerra i la eimigraçon, que un a un fúrun lhebando an sue mundiada. Dende para acá demudou l mundo, para melhor i muito: nun relampo, passou zde l’eiddade média a l’eidade moderna. Ne ls aliçaces de l nuobo mundo stan tamien, a la par de outras, las mies porsoras – deiqui le digo a eilhas que tengo essa certeza -, nó por séren strourdinárias, que esso ye algo que nun se puode eisigir a naide, mas solo por séren porsoras.

L nuosso paiç, an qualquiera bilica i cidade, stá cheno de menumientos als muortos de las guerras i al suldado çcoincido. Talbeç lo haba, mas nun sei de nanhun menumiento al porsor çcoincido, esse que tanta beç se quedou cumo nun campo de batalha, que se lhemitou a ser porsor toda ua bida, quier dezir, que colou ls dies cun remiles de pequeinhos feitos, sin que un solo deilhes recenda a heiroismo, mas todos juntos dan para demudar l mundo. Pena que solo mos déiamos de cuonta muitos anhos apuis, porque l ansino de hoije chama ls dies de manhana: stranha sociadade la nuossa que gusta mais de le fazer menumientos al sangre i a las guerras! Eiqui queda la mie houmenaige, simprez i talbeç tardie, mas nada será pior do que l silenço: sei que eilhas nun la percísan, mas, quando l eimbierno aperta, un ten de se calcer an qualquiera fogueira.

amadeujf@gamil.com




11/11/08

Citaçon de l die (lhuitar)



Aquel que nun lhuita por nada cai por nada.

Alexander Hamilton

Nubrineiro





Manhana nubrineira, tarde soalheira. Fui mesmo assi que l die onte porqui mos cuntemplou. Botei-me mie rue abaixo, cumo muita beç l fago sien tino nien çtino, destas manhanas anfarinadas até nien zgusto, solico que nien bagamundo nun tengo amo nien duonho. Durante la caminada i sorbendo l aire friu nien me dou de cuonta de l sfuorço i l’amportáncia que ténen estes cachicos.
Las narizes reçúman monca augada a pedir cuidados mas, desses sei you tomar cuonta, assi you fusse capaç d’aturar ls pensamientos, que nun sfregante chégan a trote i als tropeçones an çputa dun lhugar d’eileiçon. Son la cumpanhie d’horas i horas, lhíeban-me para loinge, fáien-me squecer l reloijo, la çtáncia i l tiempo gasto. Estas caminadas fáien-me bien a las piernas i a la cabeça, quantas bezes berdadeiras lhimpezas, aparto l buono de l malo, cumo se l’araige de la rue fusse la mesma duas eiras apartando l grano de las barreduras. You, a las bezes, cismo-las dun modo mouro, i agarro-me a ua einocéncia d’anjo para acraditar que todo puode ser çfrente soutordie, malo ne l ampeço i un arrematar feliç. Á, cumo you gustaba que este nubrineiro social que mora i medra na mie rue, lhougo a la tardica fusse un soalheiro.
Yá la manhana iba alhungada quando l nubrineiro dou muostras de s’ir, botando uas raleiras i l clareio de l die ampeçou a fazer l sou arraial. You de buolta a casa miraba agora pa las antradas i scaleiras, para ambaixo de ls alcadutes i puontes i yá ls cobertores i mantas stában sien naide. Era cumo se l nubrineiro habisse feito trato culs que passórun eiqui la nuite a quedar-se até mais tarde para ancubrir la miséria i la probeza, l modo de bida de ls que nun ténen arrimo nien paradeiro. Mas todo esso nun bundou para you acreditar an dies melhores, tenie la maldita certeza que ls moradores destes recantos i nojos tenien que eiqui drumir porque todo cuntinaba na mesma.
Las manhanas anubradas nun ténen culpa nanhua.

09/11/08

Picar la gadanha

Tiu Abel picando la gadanha



A tiu Abel “Formariç” quedou-le l jeito i l gusto. I s’alguas dúbedas habisse que stou a falar dun stramuntano i mirandés de gema, eilhas quedában lhougo tiradas quando se mira pa l retrato.
Éran uas nuobe de la manhana dun de ls purmeiros dies de l més d’Agosto, l sol esse antrou ne l Bairro de Belharino pula caleija de la Cortinona bien campante, mas nun tardou a botar-se porriba de la crona de ls freznos de ls cerrados cumo era sou questume nesste tiempo. You, quando bi l miu bezino de gadanha na mano, sclamei……
-Bó, á tiu Abel, yá quantá fui tiempo de segar l feno!
- Ye berdade, tamien nun bou a segar, nien you quaije le dou uso a esta relica. Ende queda çpindurada ne l palheiro l tiempo todo, cumo queda la çafra, l martielho, la gancha, la piedra i l cuorno. Son scassas las bezes que agarro neilha, i se l fago ye para zgadanhar uns storbeiros duns fenascos nas bordas de la cortina de las traseiras.
Tiu Abel scapou-se de Zenízio pa l Canadá yá nun era un rapaç, casado cun tie Marie Jouquina, yá sues rapazas i rapazes éran nacidos. Quando l fizo cuntaba yá cun muitos anhos de trabalho nas lhidas de l campo, adonde agarrou muita spriéncia i sabedorie, cumo todos ls que eiqui bibíen. Cuido nun m’anganhar, mas por alhá adonde gobernou la bida estes redadeiros anhos, nun tubo cumo oucupaçon percipal la lhaboura nien muito menos l oufício de gadanheiro.
Mas se hai cousas i gustos que quédan para siempre na bida de las pessonas, son las artes, ye l modo de las fazer que se daprende quando un ye nuobo.
Picar la gadanha, que era l que tiu Abel iba a fazer esta manhana, era ua deilhas, yá you nun puodo agabar-me, porque nun l daprendi. Agarrar nas cousas que porqui quédan, anzonar l tiempo todo, acuntece cun to las pessonas. Esse oupar que atamamos quando loinge, bira pulberino que solo assossega quando de bacanças bolbemos a nuossas tierras. Anton an pie de sues cousas, nun hai apeias nien nada que las ate.
Las pessonas bótan-se pul termo, míran pa ls cerrados i lhameiras, dan buoltas a las binhas, tápan las rodeiras, alhebántan las paredes zbarrulhadas de las huortas i lhatas, zbástan las arbles i róçan las silbas, abrén las portaladas de ls palheiros adonde ls arados, las charruas, las çadas, guinchas, biendos i demais outencilhos i cunferrumes que eiqui quedórun nun çcanso perfundo i ampuosto pul zambaraço de ls tiempos.
Quando tiu Abel, desta beç, agarrou la gadanha pa la picar, quien puode negar que an cada martelhada nun le traie ua recordaçon!? La bielha gadanha, hardada ou mercada, agora relica, cumo le chamaba, ponie l de riba las birtudes de haber sido útele, de haber segado muitos baranhos de feno, muitas temporadas, cumpanheira an muitas camaradas, an muitos cerrados i lhameiras.
Son estes outencilhos, estes cunferrumes, que mos lhígan a las bibéncias de la família, ls amigos i camaradas, als anhos i sítios, son cumo marcos que ténen la birtude de, mesmo calhados, mos cuntáren cuontas, mos abibáren la mimória, nun mos déixan squecer quien fumos i de adonde benimos. L balor destes outencilhos bai bien mais par’alhá de l sou uso, de l’amportáncia que tubírun dantes, son património, son la nuossa mimória.
Habie muito tiempo que you nun bie picar ua gadanha, porque me scapei de nuobo de Zenízio, mas dízen ls antigos que nun stá nas manos de todos. Esta cousa de poner l culo ne l chano, scarranchar las piernas i nua andada cierta de batidas na fuolha de la gadanha anriba de la çafra, nun ye para to l mundo. Daprende-se, cumo quaije todo, i apuis cul tiempo, gusto i arte habie muitos que chegában a mestres. Tiu Abel si ye un mestre, i dou-me l gusto deste anho bolber l ber picar la sue gadanha. Nun hai denheiro que pague este saber, i tenemos que dar muitas gráçias a tius cumo tiu Abel que inda nun l squecírun. Eilhes son la garantie destes saberes tan guapos i ricos.



Alguns baranhos



Quemédias

Dante a las buoltas puls anfiernos, pintado por un tiu que yá se morriu

Diç que yá uns anhos que anda por ende un lhibro, ua tal Debina Quemédia, que yá dou muito delor de cabeça a un tagalho deilhes, i inda que tenga muita nomeada, peç que nun cunta bien cumo las cousas se passórun.
Serie assi a mo’de muito relatório que agora se fai, ou mesmo de muito lhibro que passa por sério, que solo cúntan l que le anteressa que salga para fuora, que mistúran la mie berdade cun La Berdade, buono, esta filosofie barata agora nun ampuorta, bamos mas ye al causo que you bos quiero çcubrir que para star ancubierto yá le chegou bien l tiempo.
Pus si senhora, diç que anton l tal Dante si fui berdade que yera un home mi biajado, i que chegou mesmo a andar puls anfiernos, mas que por nun querer ferir susceptibilidades – ou, cumo se diç an Mirandés, por nun querer amunar a naide – diç que anton nun cuntou la cuonta toda i que las cousas alhá baixo nun son assi bien cumo el las pintou.
Sei-lo you de fuonte lhimpa – cuntou-me-lo un amigo de l armano de miu cunhado, que lo habie oubido nua reportaige de la TVI – que ls anfiernos nun ténen ls tales redondos an que Dante amantou; la cousa stá repartida por caldeiros – grandes cume carros, stá buono de ber – i que an cada caldeiro solo chapúçan las pessonas de l paíç de l caldeiro, cume tal, pal caldeiro de la Almanha solo ban alemanes, pal de la Spanha solo Spanholes i assi.
Ora, apuis, a la borda de cada caldeiro, diç que stá specado un diabo cun ua staca an la mano (çculpai la repetiçon de eideias, pus claro que se ye un diabo ten que tener ua staca an la mano), i que cada beç que un spurmienta a querer scapar pula borda de l caldeiro, diç que anton l diabo santinela lo chuça cun la staca para baixo.
I diç que quando Dante andou anton a scheirizar pulhi, quedou arrelhampado quando arreparou que l caldeiro de Pertual nun tenie guarda de staca a la borda, i siempre le procurou al diabo bielho:
- Bó, i anton este caldeiro porquei nun ten guarda?!
- Home, zbirou-le l maioral de ls diabos cun ua risica, esses nun percísan de guarda… cada beç que un spurmienta a chubir pa la borda de la caldeira, son ls outros que lhougo l púxan para baixo!...


Se acauso quejirdes cunferir ne l tal lhibro, la tal Quemédia, a mie nun me l pídades, que you nun l tengo, a bien dezir nien sei se algua beç le pus ls uolhos anriba, you cunto-bos-lo porque lo oubi, bendo-la tal i qual la cumprei, que you, nun ye por tal, nun me gústan ls dixo-mos-dixo-mos.
Mas anda que nun deixareis de l ancuntrar an qualquiera lhibrarie, cumo quiera que ne l campo de la lhiteratura de biaige, nun andará mi loinge de ls Lusíades, a fazer fé ne l que un oube dezir por ende subre l anredo tanto de un cume d’outro.


Bah, cume diç un miu amigo
Buonas nuites
i buonas lheituras!

08/11/08

José Leite de Vasconcelos – L camino mirandés (04)


(cuntinaçon)


15. Apuis la publicaçon de O Dialecto Mirandez, an 1882, JLV sentiu la necidade de arrecolher mais anformaçon subre la lhéngua mirandesa i subre l pobo que la falaba, sues questumes i sue cultura. Mui debrebe se dou de cuonta que l sou cumpanheiro Manuel Branco de Castro tenie un saber lhemitado, i el percisaba de ir a la fuonte de la lhéngua, a la tierra de Miranda: «... eu sentia a necessidade de profundar mais os meus estudos, e resolvi por isso, aproveitando o amavel convite de Branco de Castro, ir á Terra de Miranda nas férias grandes de 1883.» [Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 5]

Nessa fin de l anho 1882 i até al berano de 1883, JLV cuntina a dedicar-se al sou curso de medecina, agora ne l 2º anho. Ye possible que se ancuntrara a menudo cul sou cumpanheiro de Dues Eigreijas, i desses acuontros haia nacido l cumbite de Manuel Branco de Castro para ir a passar las férias grandes a casa de la família del. Era para JLV la rializaçon dun suonho, cumo el ben a dezir mais tarde. Assi, se l anho de 1882 fui l de la çcubierta de l mirandés, ne l Porto, l anho de 1883 fui l de la çcubierta de la Tierra de Miranda i de las sues gientes.


16. Afertunadamente, l própio JLV mos deixou un relato menudico i antusiasta de la sue purmeira biaige a Dues Eigreijas ne l berano de 1883, na cumpanhie de Branco de Castro. La biage durou cinco dies, i fui feita puls meados dun Agosto scaldante, daqueilhes que le dan rezon al dito de «… i trés [meses] d’anfierno». Por essa çcriçon tamien se puode fazer ua eideia de l que era salir de la tierra de Miranda, fusse para studar fusse por outra rezon qualquiera.

L camino seguido, tubo las seguintes eitapas:

1ª eitapa - Porto > Pinhon, pul camboio de la lhinha de l Douro [esta lhinha ampeçou a ser custruída an 1873 i chegou al Pinhon l die 1 de júnio de 1880];

2ª eitapa - Pinhon > Macedo de Cabalheiros, an deligéncia, passando por Fabaios [alhá fizo ouserbaçones nessa passaige, drumindo na stalaige. Vd. Opúsculos VI-II, p. 71], Alijó, Murça [yá nessa altura tenie la cochina de piedra] i Mirandela; Eiqui chegórun yá de madrugada, mais muortos que bibos de la biaige, i diç que comírun «boa vitella e melhor vinho-verde», mas essa de l bino berde ye ua grande cunfusion i amostra que JLV haberie de antender menos de binos que de lhenguística;

3ª eitapa - Sigue para Macedo de Cabalheiros, na mesma deligéncia, mas ende solo chégan a la nuite i ténen de drumir nessa tierra [vd. Opúsculos, VI-II, p. 22-23], puli passando todo esse die i parte de l die apuis; Queixa-se JLV de la muita calor, de l çcunforto de la deligéncia, siempre als saltos, cuncluindo: «... comprehenderão que conseguir o prazer de ouvir in loco dois ditongos mirandeses não custa tão pouco como á primeira vista parece» [idem, p. 7]; ua parte de l tiempo teneran-la gastado a arranjar meio de streporte para Dues Eigreijas, l que nun habie de ser cousa fácele;

4ª eitapa - De Macedo de Cabalheiros sálen cada un an sou burro, guiados por dues ties i un rapaç. Pássan por outibales, lhadeiras de rius cumo l Sabor, l Maçanas i l Angueira, i nas aldés por adonde passában, cumo Limãos i Gralhós, la giente andaba a trilhar l pan; nesse purmeiro die de biaige fúrun a drumir [an casa de giente de l campo, an buonas camas, cun lhençoles de lhino] a la Matela, ne lcunceilho de Bumioso, adonde chegórun yá cun de nuite, mas muito le rendiu l camino a JLV, que staba siempre a preguntar se inda faltaba muito para chegar; subre essa nuite diç noutro lhado [Opúsculos, VI, parte II, p. 12-21]: “As particularidades que pude observar numa noite que lá passei em Agosto de 1883, depois de ter andado todo o dia a cavalo, debaixo de sol ardente, e com pouco alimento (pelo não haver durante o caminho)...”

5ª eitapa - L die apuis a la purmanhana síguen camino por Campo de Bíboras [eiqui possiblemente nun páran, yá que las notas que alhá saca son de 1884. Vd. Opúsculos VI-II, pp. 64-65], antrando na tierra de Miranda por San Pedro de la Silba: «Quando cheguei aqui, respirei com os pulmões completamente á vontade, porque em fim, post tot tantosque labores, entrava na Terra-de-Miranda, e podia á farta ouvir fallar o maravilhoso e enfeitiçado dialecto dos meus amores. Estivemos em casa do sr. abbade, cuja irmã, de grossas polainas, e de vestido de burel, nos deu queijo e vinho... já em mirandês» [idem, p. 11]; a la tarde desse mesmo die, l 5º apuis de salíren de l Porto, chegában a Dues Eigreijas: «Oh! abençoada terra! tantas vezes invoquei o teu nome, quando me vi perdido nas montanhas ou desci, cheio de calma, as ladeiras do Sabôr! Agora direi com Vergilio: hic domus, haec patria est..., não a minha, mas a do mirandês, que eu ia estudar.» [idem, p. 11].

Para quien tubir curjidade, será mui simples marcar l camino nun mapa, que sigue praticamente a dreito antre Macedo de Cabalheiros i Dues Eigreijas.


17. La colheita de anformaçon an Dues Eigreijas corriu bien, pus todo mundo staba al çponer de JLV, yá que fui apersentado a todo mundo por Branco de Castro, falando cun el an mirandés anque nun fura questume faláren la sue lhéngua cun stranhos: «O meu nome corria de bôca em bôca, entre aquelles aldeãos simples e primitivos, que exclamavam admirados: Aquél studante bē aprenderla nuossa fala!» [idem, p. 17]. Para alhá de ser un acuntecimiento strourdinairo benir alguien de fuora a la aldé, mais strourdinairo inda era que alguien benisse a studar la sue fala, antressando-se por eilhes, i dezisse que essa fala charra era ua lhéngua cumo la fala grabe ou qualquiera outra.

L baláncio de la biaige, an termos de studo, ye assi feito por JLV: «D’esta minha primeira viagem á Terra-de-Miranda resultou a colheita de grande número de textos populares, sobre tudo contos, ou, como lá dizem, contas; tambem comecei a organizar um vocabulario geral da lingoa, que de então para cá tenho continuado a accrescentar: tudo isto o conservo ainda inedito, com excepção de um conto.» [idem, p. 18].

Lhougo zde l ampeço, JLV passou a registrar todo l que oubie: «... eu, applicando por um lado o meu ouvido, e por outro lado escrevendo rapidamente a lapis o que apanhava, comecei o meu trabalho de investigação linguistica, o qual se prolongou por muitos dias.» Ls cadernos, adonde JLV fizo ls sous registos an Dues Eigreijas i noutras tierras por adonde passou, inda han de star por ende ne l sou spólio, a spera que alguien ls baia a resgatar i ls deia a coincer, assi podendo traier nuobos eilemientos quanto a las fuontes mirandesas ousadas por JLV, i saber até que punto fúrun amportantes las notas sacadas por JLV nesta sue purmeira biaige.

Nun puodo deixar de citar la seguinte passaige resume, que me parece algo quelorida i remanseada, mas que retrata bien l modo cumo JLV fui recebido i de la curjidade de las pessonas na relaçon a el: «Ás vezes era dentro de um cabanhal, onde á sombra, se reunia um rancho de molheres a trabalhar: uma dizia-me um conto, outra uma canção; não posso aqui deixar de mencionar o nome de uma gentil rapaza, chamada Maria Amara, ou em mirandês Maree’Mara, que foi uma das minhas melhores collaboradoras. Outras vezes, á noite, tomava lições com um lavrador, que, por ser de certa idade, e muito curioso, possuia na memoria todo o lexico; a certas horas sentia eu bater á porta do meu quarto: era elle, o facundo Mirandês, que trepava, como um gato, pela varanda pegada, e vinha leccionar-me; nunca o esquecerei, - alto, embuçado na capa d’honras, todo vaidoso e todo contente por me ensinar a sua lhengoa.» [idem, p. 12].

Anque buscasse arrecolher la fala spuntánea de las pessonas, a las bezes, JLV tamien fazie preguntas, deixando las pessonas çcunfiadas de que apuis iba a fazer caçuada deilhas, pus era a essa reaçon que las pessonas stában afeitas a ser tratadas por quien benie de fuora: «Uma ou outra pessoa, principalmente as molheres, lá cuidava que eu ia para me divertir; todavia eu argumentava que não teria emprehendido uma viagem incómmoda e dispendiosa, de mais de quarenta legoas, apenas para me rir: o argumento lograva convencer os meus interlocutores, que não deixavam nunca de responder á minhas perguntas.» [idem, pp. 17-18].

Un anho apuis [A Voz do Douro, nº 259, de 18-6-1884], screbie JLV subre esta biaige: «Quando fui a Miranda, encontrei uma tal abundância de xácaras, que, apesar de todo o meu entusiasmo com êste assunto, mais de uma vez tive de parar, cansado de copiar as composições que me recitavam. Essa abundância explica-se, porque os romances populares ou xácaras (jàcras, como lá dizem) cantam-se nas segadas.» I mais alantre, scribe ne l mesmo artigo: «No distrito de Bragança copiei em 1883, nuns pátios, ou cabanais, segundo a linguagem da terra, e nas paredes de uma casa, nada menos de cinco inscrições romanas inéditas. Durante a minha ida do ano passado, mais de uma vez se me depararam castelos arruinados no alto de montes. As moedas romanas são aos centos. Em Miranda vi algumas...».


18. Para alhá de Dues Eigreijas, JLV, stubo an outras tierras nesta sue biaige 1ª, de 1883. Yá bimos que la purmeira tierra de fala mirandesa adonde stubo fui an San Pedro de la Silba, dezindo-mos que an casa de l cura se falaba mirandés. Mas tamien mos diç que stubo noutras tierras, anque deia poucos eilemientos: «… estive ainda noutras localidades, como Miranda do Douro, etc.» [idem, p. 18]. Noutra parte diç-mos que stubo an Cércio [p. 12: «Tambem a pessoas de Cércio ouvi dizer que os Mirandeses são caçurros...»]. Assi i todo talbeç se puoda dezir que nesta 1ª biaige stubo nas seguintes tierras: San Pedro de la Silba, Dues Eigreijas, Cércio i Miranda de l Douro. Se noutras stubo haberá sido solo de passaige. Porqui se bei que l coincimiento que el tubo nesta sue 1ª biaige fui mui lhemitado quanto a las bariadades de l mirandés, i a las çfréncias de tierra para tierra [neste, causo, para dar un eisemplo, inda repite l que yá habie dado an Dialecto Mirandez, a respeito de palhi (Dues Eigreijas) i pali (Bilasseco i Caçareilhos). Vd. Idem, p. 14].

Quanto a pessonas cun quien se tenerá ancuntrado, para alhá de las yá faladas, hai que registrar eiqui l sou ancuontro cul Abade Manuel Joaquim Sardinha [que chegou a assinar Manuol Sardina i, antes desso, Manuel Sardenha], abade de San Martino, i l ancuontro possiblemente se haberá dado an Miranda de l Douro, mas esso ye algo que hai que ambestigar melhor. Nun sabemos cumo ye que JLV haberá chegado al coincimiento cul Abade Sardina, mas talbeç fura grande la fama deste abade, seia cumo home mui culto i lhetrato, seia cumo poeta i falante de mirandés. Sabemos que este ancuontro se dou porque ye l próprio abade Manuel Sardinha que l diç nua carta a JLV, screbida an 1884 i inda einédita: «Como o outro anno quero ter-vos alguns dias na minha massadora comp.ª e neste vosso casebre, sim, am.º?» Deiqui parece cuncluir-se que l ancuontro se dou na casa de l Abade Sardina, i se assi fui JLV tenerá besitado tierras raianas lhougo na sue 1ª biaige.


19. De l modo cumo mos cunta la sue 1ª biaige, JLV, deixa-mos tamien algues notas subre la relaçon que l pobo mirandés ten cula sue lhéngua. Ye nessa çcriçon que el mos diç que la lhéngua ye solo falada antre ls mirandeses: «A lingoa mirandesa é puramente doméstica, por assim dizer, a lingoa do lar, do campo e do amor: com um estranho o aldeão falla logo português.» [Idem, p. 12]. JLV screbiu esta frase que muitos habien de tomar cumo un credo i base contra l zambolbimiento de la própia lhéngua, yá uns cien anhos apuis, quando JLV se lhemitou a fazer ua ouserbaçon de feito subre la funcion de la lhéngua.

Quanto a la relaçon de ls mirandeses cula sue lhéngua, diç que ténen un sentimiento cuntraditório:

- a la ua «dizem que quem falla mirandês fala mal, fala charro, e que quem falla português, fala grabe, ou em grabe. Também a pessôas de Cércio ouvi dizer que os Mirandeses são caçurros, e a sua lingoagem «falla caçurra», mas estas expressões não são conhecidas em toda a Terra de Miranda...» [Idem, p. 12-13];

- a la outra «... não obstante aquellas expressões depreciativas, muita gente, com algum e legitimo orgulho regional, referia-se ao mirandês, servindo-se das expressões la nuossa fala, la nuossa lhengoa, por opposição ao grabe; e até accrescentava que os de longe, os que não eram de Miranda, apenas entendiam o português, ao passo que os Mirandeses entendiam nada menos de quatro lingoas affins, - mirandés, portugués, gallego e hespanhol!» [Idem, p. 17].


20. Nun sabemos al cierto quantos dies JLV stubo na tierra de Miranda, mas el mesmo mos diç que fúrun bastantes: «A minha demora em Duas Igrejas foi de bastantes dias; (...) Apesar da vontade que eu tinha de continuar por mais dias em Duas Igrejas, e da franca e sincera hospitalidade que Branco de Castro e sua família me davam, foi-me necessário partir ao cabo de certo tempo». [Idem, p. 18]. Pulas palabras de JLV, cuido que nun será arriscado dezir que la stada an Dues Eigreijas haberá sido al redror de 15 dies.

JLV nun mos cunta por que camino tornou pa l Porto, nin fui possible recustitui-lo zde outros scritos, adonde habie quedado la mai. L que sabemos ye que l sou amigo Trindade Coelho, al saber de la sue passaige pula tierra de Miranda, le diç nun postal que le screbiu an 9 de outubre de 1883 [inda einédito]: «Soube que estiveste em Miranda do Douro. Patife! era muito longe d’ali a Mogadouro?....». Trindade Coelho, natural de Mogadouro, studou cun JLV ne l mesmo coleijo de San Carlos, ne l Porto, mas an 1883 yá staba a studar dreito an Coimbra.

(cuntina)

Amadeu Ferreira



07/11/08

Juan de ls Santos Seborro – Palaçuolo



07-11-1965

Guiné (hoije Guiné-Bissau)


Este bai-se, aquel bai-se
i todos, todos se ban
Galízia quedas sien homes
que puodan segar tou pan

Tenes an pagas
uorfanos i ourfanas
tenes campos de solidon
tenes mais que nun ténen filhos
filhos que nun ténen pai

Coraçon
que tenes i suofre
grandes ouséncias mortales
biubas de bibos muortos
que naide cunsolará.




[Oureginal Galhego:

Este vaise i aquel vaise,
e todos, todos se van,
Galicia, sin homes quedas
que te poidan trabalhar.

Tés, en cambio, orfos e orfas
e campos de soledad,
e mais que non teñen fillos
e fillos que non tén pais.

E tés corazóns que sufren
logas ausencias mortás,
viudas de vivos e mortos
que ninguén consolará.

Rosalía de Castro, Follas Novas (1880)



La eimortalidade i atualidade de la cantiga de Adriano Correia de Oliveira:



06/11/08

OUTONO


OUTONHO

Yá chube l Sol cun miedo l cielo arriba,
Nun ye clara la lhuç cum’era dantes;
La chelobrina nun anda yá tan biba,
I nun ándan ls rapazicos de musicantes.

La tristeza, dels balhes ye coutiba.
Passa l aire puls cardos biajantes,
I nun los lhieba yá, cum’antes íba,
Co eilhes fugindo, lebes i cantantes.

L pastorico achega-se a la manta;
L boieiro ambufado yá nun canta,
I ls ganados só bérrian de tristeza…

Parece que la alegrie destas preinadas
Se trocou pur nubricas anegradas
Pa de lhuito bestir la natureza.
Pe. Mourinho

05/11/08

Biba l nuobo Persidente de ls Stados Ounidos de la América !


Biba Barack Hussein Obama !

Mestiço, guapo, brilhante, democrata … (i de la mesma eidade que you).

Ye un acuntecimiento stórico que se rializa quarenta anhos depuis de la muorte de Martin Luther King. “I have a dream” habie dezido el…

“Change we need” i “Yes, we can!” “podemos dezir nós todos tamien zde onte a la nuite cun este nuobo presidente, purmeiro persidente preto de l paíç mais potente de l mundo que fui an tiempos un de ls mais scrabizadores (até 1865) i depuis segregacionista (inda ne ls anhos sessenta).

N.B. Naciu Barack Obama an 1961. Talbeç nun seia demais tornar a lhembrar que fui nesse anho que ampeçou la guerra an Angola i depuis nas outras quelónias pertuesas an África.
Yá naide quier que haba “balas” çtruidoras. Mas si Democracie, Eigualdade, Justícia i Respeito puls Dreitos Houmanos, para todos, sien çtinçon de raça, seia eilha qual fur.
"Yes, we can!": Podemos, si !

Anté l chamában " L'arble de l pan"





Las castanhas, pul que dízen ls antendidos nas questones de quemido, i quien sou you pa ls zmintir, son de l melhor que hai. Ténen celulose, glícidos, potássio, fibras, bitaminas B i C, proteínas, magnésio i cálcio. Cun tantas culidades ye causo para dezir, bamos a ampanzinarmos deilhas. Mas, mesmo qu'eilhas séian buonas i se pódan quemer de muitas maneiras, assadas, cozidas, ne l caldo, tamien l que ye buono nunca un debe ir par’alhá de l quanto bonde. Inda se diç que quien quemir castanhas puode tener menos maleitas de l coraçon i rigula l colestrol.
Las castanhas dantes éran mais amportantes que las patatas ne l que comien las pessonas i até ousada para racion de ls animales, i nun se quemien solo ne l Outonho, que ye l tiempo deilhas. Tenien ua amportáncia tamanha pa ls stranmuntanos que anté chamában al castanheiro la “arble de l pan”, porque éran quemidas durante to l anho, sustituindo assi l pan de trigo ou de centeno, quando las colheitas éran malas.
L que you puodo dezir, ye que ne ls anhos cinquenta, sessenta de l seclo datrás na mie casa, to las nuites se fazie un assador de castanhas, subre la chama dues scobas, apuis quedában algun tiempo amouchadas an fuolhas de berças andrentro dua cesta de brima para sudáren i cozer. Apuis de cenar i haber quemido l caldo, durante l serano éran çtribuidas por todos, quantas bezes puls bezinos i primos que seranában cun nós.
Podie todo star lhiado a la tradiçon, mas que ls bilhós benien assi a acrecentar algue cousa mais a la cena era berdade. Habie siempre muito ampeinho an apanhar i guardar uas dues ou trés sacas daqueilhas d’adubar las tierras na sementeira chenas de castanhas, adonde s’íba tirando uas anguças para rober i assar.
Ls bilhós que nun se quemien nessa nuite quedában nua malga ou caçuolo i arrecadados para soutordie. Éran tan buonos que nun fúrun poucas las bezes que you i mius armanos antremos an çputas por bias deilhes.
Afinal nun ye perciso arrecular muito para ber que las castanhas siempre tubírun muita amportáncia pa ls strasmuntanos.


04/11/08

Antonho Alberto Lopes - Fuonte Lhadron

norte de Angola


LAS BALAS


Son de fierro. Ou de aço?
Diç que fázen al antrar
un buraquito,
seguido dua grande
debastaçon de carnes
sangradas. Por esso mátan.
Li todo subre la muorte.
Screbi subre la mie
i aspuis amborrachei-me.
La bala ben pul aire
(bruar ounomatopaico) i
speta-se, scaba, ceba-se
nessas carnes. Era la mie.
Tube ua bala marcada:
a la última hora telfonei
a zistir. ‘da-sse!
Pior pa l Soares que entra
nestes bersos yá muorto.
Son de fierro. La tue era,
á Soares, ou de aço,
i “agora choro cuntigo”
ousente ua bila
branca no Alanteijo: tu.

Diç que fázen assi
un pequerrechico atuntado
buraquito (nun quije ber)
cume un boton mas
sbarrúlhan todo, çfázen
chichas, tripas nobres,
i anton trázen anté nós
la muorte chena de sangre.
Se inda las fázen
cume no miu tiempo, peç-me
que mátan nun, á si,
anfenitésimo de sigundo.
Ye brutal. You oubi-las:

Perde-se l teson por un seclo.

Fernando Assis Pacheco - MUSA IRREGULAR - Catalabanza, Quilolo e Volta


(ne l'oureginal) AS BALAS


São de ferro. Ou de aço?
Diz-se que fazem à entrada
um pequeno orifício,
seguido de uma grande
devastação de carnes
sangrentas. Por isso matam.
Li tudo sobre a morte.
Escrevi sobre a minha
e depois embebedei-me.
A bala vem pelo ar
(ruído onomatopaico) e
crava-se, cava, ceva-se
nessas carnes. Era a minha.
Tive uma bala marcada:
à última hora telefonei
a desistir. ‘da-se!
Pior para o Soares que entra
nestes versos já morto.
São de ferro. A tua era,
ó Soares, ou de aço,
e “agora choro contigo”
ausente uma vila
branca do Alentejo: tu.

Diz-se que fazem assim
um pequeníssimo estúpido
orifício (não quis ver)
como um botão mas
destroem tudo, devastam
tecidos, vísceras nobres,
e então trazem até nós
a morte sanguinolenta.
Se ainda as fabricam
como no meu tempo, creio
que matam num, ah pois,
infinitésimo de segundo.
É brutal. Eu ouvi-as:

perde-se a tesão por um século.

04-11-1971