29/09/07

L caixon

*
L caixon, adonde se guardaba l prato de la chicha i la fogaça




Assentado neste scanho (eimaige), quado besitaba l Museu/Lhagar (Zenízio) l miu sentido stremunhou cumo se fusse chiçcado cua cerilha. Nien que quejisse que fusse doutro modo nun era capaç de l sustener. Apuis de mirar este caixon que eiqui arrimado stá, nun habie nada nien naide que assegurasse ls mius pensamientos. Nun se ye dunho de l sentido cumo un quier.
Fui-se para bien loinge ne l tiempo, pa ls anhos quarenta de seclo passado. Fui-se para un caixon bien armano a este que mui pai muito tiempo cunserbou, que habie sustituido por ua mesa de trés gabetas. Que el cun muita proua i sastifaçon dezie que fizo i que era nel que se guardaba l prato cula chicha i la fogaça.
Hoije, yá mais antendedor de l que era la bida, antendo que las mais de las bezes fazie de mesa, i que, cumo las mosqueiras, esta pieça de cozina tenie muita amportança na guarda i cunserbaçon de l que habie para quemer, pan i chicha.
Tamien cuido que nisto l tiempo s’iba debidindo an cachos, l caixon fizo l sou tiempo antes de l tiempo de la mesa. I que nesse tiempo serie ua pieça que staba an to las cozinas i l uso serie pula cierta l mesmo. A nun ser que ua cousa ou outra tamien alhá se guardasse. Porque muitas bezes you oubi i inda ye coincida de las pessonas mais bielhas la stória que bos bou cuntar.
Pul Santo Antonho, un anho houbo ua baliente termienta ne l termo de Zenízio, botou tanta auga que quedou coincida pul delúbio de Santo Antonho, la anchena fui tamanha que puso an peligro to l que las pessonas tenien. Eilha anchiu ls rigueiros, sobrou pa las rues i caminos, antrou na loijas, corriças, palheiros i las casas de morar. Lhebou cun eilha arbles, ramalhadas, l que habie nas hourtas i todo l que stubisse suolto.
Cumo toda l’auga que sobra de Zenízio bai a caras a Bilasseco, l die apuis al delúbio bieno dalhá recado para ir por un caixon que habien arrecolhido de las cachoneiras de l'anchena i andentro habie un prato cun chicha, ua fogaça i ua fraita.
Era l caixon de tiu Manuol Einácio, nun habie nada que anganhar. Era el l duonho i tocador daqueilha fraita que fizo tan albrotada biaige.


Tiu Manuol Einácio tocando sue fraita (Manuel Inácio João)


Esta cuonta stá ne l almairo de la nuossa mimória i la buona nomeada deste tiu tamien. Cumo las anchenas de l squecimiento atéiman an lhebá-las, que béngan delúbios de scrita para qu'eilha quede pa l feturo.

Nota:Yá neste blogue tamien l porsor Amadeu fizo aluson al que s’antende por este i ls outros caixones (bersos bien guapos), eiqui l retratico ye de l caixon que staba nas cozinas, mas tamien ls outros n'aldé de Zenízio son bien coincidos.

27/09/07

Miguel Torga

Nun fui capaç de ficar calhado al oubir falar de Miguel Torga. Todo ye fuorça nel, l´eimage, i percipalmente l´obra. Quando se lhê Torga, santimos ua spécie de trobuada ne als santidos, pula einergia que ben de drento daqueilha alma. Las palabras rebolan cumo ua piedra por aquels penhascos. Desassossega, mas deixa-nos mais fuortes.
Nun rejisto a cuontar un pequeinho eipisódio que se resume nisto; Un die antrei nua lhibrarie a precurar ua obra del, mas nun sfregante squeciu-se-me l nome. Anton dixe pala pessona de l balcon. Queri precurar un lhibro…, oulhai daquel autor talhado na piedra. Respusta pronta: Miguel Torga.

26/09/07

Miguel Torga

« Depois gostava da cara dele, que só conheço de retratos. Lavrada de ossos achava-o a viva pintura do que somos e a virilidade da sua ternura comoveu-me sempre, como uma escondida lágrima de sangue », António Lobo Antunes, “Miguel Torga” rebista Visão, 20 de Setembre de 2007, pp 14-15.

Acho que tamien puode ser útele dar a coincer un eicelente artigo, stou cumbencida, de la rebista Visão de la outorie de António Lobo Antunes que ye, na mie openion, ua magnífica houmenaige feita a Miguel Torga i cuntrebui para cumpensar, nua cierta medida, la falta de recoincimiento i de gratidon que l País, parece, ten manifestado neste centenairo de l nacimiento de Miguel Torga, «ua de las grandes figuras de Pertual de l seclo XX», ne l dezir de l outor de Os Cus de Judas i, an tiempo mais achegado a nós, de O Meu Nome é Legião, cun miedo de sermos nós ls Pertueses «a las bezes tan angratos para cun aqueilhes que mos tórnan mais grandes i mos deixórun la proua de caminarmos dreitos subre las patas de trás, oumentando la dimenson de la nuossa pópia selombra ».
Todo l artigo de Lobo Antunes dá muito que pensar. A tal punto que you até ampecei a culpabilizar-me por nunca haber chegado a ler la obra toda desse outor, tamien stramuntano cumo muitos de nós, talbeç por ser mais defícele ancuntrar lhibros de outores strangeiros, cumo tal pertueses, eiqui an França adonde moro, specialmente na porbíncia. Mas l pouco que li de la obra del tamien m’ancantou, talbeç cumo a Lobo Antunes que cunseguiu ler i mercar la obra toda de Torga cun las crouas que la madrina le fui depositando an nome del ne l Montepio até l'eidade de ls dezuito anhos; i talbeç puoda dezir cumo el, sien ningua pertenson, que fui çfolhando - tamien cun «pasmo» cumo fui l caso del -, Nuobas Cuontas de la Muntanha que nunca cheguei a ler todos (nun se admite !), mas si l romance outobiográfico La Criaçon de l Mundo que me ajudou a antender melhor la stória de la sociadade pertuesa al lhargo de l século XX, an special naqueilhes anhos mui cunturbados que fúrun ls anhos trinta, an países que Torga até chegou a besitar naqueilha altura, an special la Eitália, la Spanha i, eibidentemente, tamien Pertual, sien squecer tamien la França adonde se apercebiu que la populaçon, cumo an muitos outros países, nien siempre se daba de cunta de todas las amanaças que s'assomában naqueilha altura i que se chamában: facismo, nazismo, franquismo, salazarismo, colaboracionismo ou pura i simplesmente: ódio, racismo, colonialismo, guerra, perseguiçones, anjustiça, censura, tortura, massacres, genocídios… calamidades, hourrores, anfierno que inda hoije l Home nun fui capaç de eirradicar i de bencir, bonda ber l que se passa todos ls dies, cumo se toda la bida fusse ancapaç de abrir ls uolhos dua beç para siempre.
Só me falta dezir mais algua cousa subre esse artigo de Lobo Antunes que muito me chamou la atençon porque me lhieba, a mi tamien, a pensar i até a preguntar-me subre la relaçon que nós Pertueses que bibimos ne l estrangeiro tenemos, mantenemos i sentimos an relaçon a Pertual. Diç assi Lobo Antunes (na traduçon mirandesa cun la ajuda de Amadeu Ferreira, l nuosso Porsor ne l SAL, site de Sendin an Linha):
« L sou amor (l amor de Miguel Torga an relaçon a Pertual), torturado i eimenso, aparecido cul miu (l amor de Lobo Antunes). Daprendi cun el a gustar inda mais de l miu Paíç, i cuntino a anrabiar-me quando le cháman pequeinho i periférico, pus para mi ye l centro de l Mundo i un motibo permanente de proua. Hai anhos, an Pariç, cheno de febre nun quarto de houtel, por bias dua anfeçon a que ningun antebiótico le balie, l miu único pensar era
- Quiero-me morrer na mie tierra
i cuntino a querer bibir i a morré-me neilha.
Miguel Torga, que falou de Pertual cumo poucos, cun anfenita proua i anfinita piadade, ajudou-me a coincé-lo i a nun me sentir culpado pul cumplicado relacionamiento de andignada paixon que cun el tengo. I agora, que me tradúzen por todo ls sítios, antendo melhor que ye pa ls Pertueses que scribo i que me acho, cada beç mais, ne l meio de nós i cun nós. Isto que digo, Miguel Torga l dixo a la sue maneira, antes de mi. »
Ye bien berdade! Todo l que diç Lobo Antunes tamien nestas linhas me chama la atençon porque lhebanta un porblema que preacupa muita giente i l mais, cuido, de ls Pertueses que bíben ne l strangeiro: adonde mos queremos morrer?
Adonde me quiero morrer you tamien ?
Nun tengo inda la repuosta, mas sei que cul tiempo la pregunta se bai tornando cada beç mais persente i ansinuante… até que un die le ancontre la repuosta… talbeç quando fur capaç de ler mais que todo aqueilho que yá li… tanto la obra de Miguel Torga cumo la de Lobo Antunes i doutros, de muitos outros antre ls quales oubrigatoriamente, tengo la certeza, outores de lhéngua mirandesa, essa lhéngua tan perfundamente lhigada a las mies raízes de siempre, raízes ancestrales… se tubir salude i tamien siempre sperança, sien nunca renunciar, que ls Homes cunsígan un die, un die talbeç, a abrir ls uolhos... para se morréren depuis serenos i an paç cun eilhes póprios.

24/09/07

L friu


“Pessonas hai que, a la falta de mantas i cundiçones ne l probe quarto, de Ambierno i an las nuites de gelada, drúmen an la sterqueira, pra aporbeitar la calor que ben de la cozedura de l stierco.”

Edmundo Garcia
A Região Mirandesa, Subsídio para o seu estudo monográfico,
1959


L que l tiu diç nun percisa de quementairos, mas, assi i todo, you nun rejisto a dezir: Datrás ye que se bibie bien, que habie respeito i nun se bien las poucas-bergonhas que se béien agora!

Spantalhos quien nun percisa?

L SPANTALHO



Fui assi.
Lhougo cedico quando l sol çpuntaba ne l hourizonte botou-se a camino.
Quando s'assomou por riba de la parede de la cortina, nien querie acraditar ne l que bie, inda trasdonte habie cubierto la nabina.
Aparecie-se-le a un ganado.
Spalhadas por todo l que era lhabra, spenicában la tierra d'ampreitada, cua gana cumo se nun tubíssen quemido hai muito tiempo.
- Anda un home a fazer pulas cousas, a ber se ten uas nabiçicas para dar a la cria i apuis la paixarada rebuolbe todo. Raistaparta las malditas palombas!
Abaixou-se para le atirar ua xeixada, mas quei, guichas i spabiladas cumo son, lhebantórun buolo.
Spantórun-se agora, mas nun tarda ende stan cun gatunhas de pita, çfamiadas i sin bergonha.
Mas nun puodo quedar-me eiqui ambasbacado l tiempo todo, nin fazer las nabiças nacer.
Tamien se nun fago nada nun queda semiente na tierra para muostra.
Bou-me a casa.
Arrecolhiu uas calças bielhas, ua xambra, i un gorro todo armano a las calças. Fui-se a la ramalhada, lhimpou dous trampos.
Botou-se a camino, quando alhá chegou eili bien a meio, anterrou l arrocho na tierra, cun outro i ua baraça fizo ua cruç, bestiu la staca cun la roupa bielha que lhebaba.
Staba un spantalho feito, i por suorte bien andraijado.
Cumo se dua centinela se tratasse fizo l redadeiro reparo.
Yá cheno de spráncia i algue animado dixo-le pa l mono: - agora ye cuntigo quéda-te d'atalaia.
Aposque tamien un muitas bezes na bida percisa de poner un spantalho an muita cousa.
I anté nun ye çfícele fáze-los.
Porqui adonde moro ampeça a fazer falta algues spantalos, nun porque la paixarada baia a la sementeira de nabina, mas si porque eilhes sémbran outra cousa yá bien malina por todo quanto ye assomadeiro.


Son guapas mas yá sóbran




23/09/07

Paisaige

Stube hoie an San Lhionardo,
que dízen de Galafura:
naide quier saber de l santo,
nien sei cumo tanto atura.

Fonso Roixo

21/09/07

Chinatown

An 1974, Roman Polanski realisou un filme chamado Chinatown. Astanho, parece que bai haber un remake.



Palma ne l Metro

Retrato: http://bloguepalmaniaco.blogspot.com/



Sou un grande fan de Jorge Palma. Nun sei yá a quantos cuncertos assisti, mas fúrun muitos.
Onte, Jorge Palma atuou ne l Metro. Quando cheguei, yá l cuncerto habie ampeçado (que saudades de l tiempo an que el s'atrasaba) i fui defícele ancuntrar un bun lhugar pul meio daquel juntouro. Staba muita calor, mas baliu la pena l sfuorço. Fui un grande cuncerto i Jorge Palma debe ter apreciado l fato de boltar a tocar ne l metro, desta beç an cundiçones bien defrentes.

20/09/07

Fenolho

*
Frol de fenolho [foeniculum vulgare Mill.]

Yerbeira de fenolho frolida


Fenolho frolido


Mais fenolho frolido


Campo de fenolho an frol



Esta ye ua yerbeira que nun s’ambergonha cun nada nien cun naide. Podemos ancuntrá-la an lhameiras, a la borda de caminos, de stradas, rues, an qualquiera sítio. I, pul que se bei ne ls retraticos, cumbibe bien culas sobras de las pessonas i se la deixáren medrar amantilha qualquiera scadal adonde la tierra tubir algue ceçon.
Stá bien de salude, ye acarinada i anda nas bocas de l mundo por bien.
Mas digo esso porque cuido que nun fui siempre assi, que me lhembra dantes era coinhecida pula lhigaçon que tenie al pobo cigano. I dantes, lhigaçon al pobo cigano i al qu'eilhes fazien nun era bien bisto por muitos.
Cumo son las cousas, dezien que l que fusse buono pa ls ciganos nun era para ls aldeanos. Que l quemien ne l caldo. Agora qualquiera soto de chás, ten chá de fenolho, qualquiera perlhangista de yerbas buonas para nós quemer ten a la par de muitas tamien fenolho.
Ua palabra pa l pobo cigano, aquel “sien eira nien beira” que pulas aldés de l praino mirandés, cumo benediços de lhugar an lhugar, an fiestas, feiras i praças fazie sue bida. Chego a armanar-bos a la nuossa lhéngua, que le chamában charra. Botórun-le mala nomeada i cun eilha tubo que se gobernar anté que un die homes de saber fazírun dantender que las minories nun son para acabar.
Habie i hai spácio para todos.
Que ganharie la houmanidade se un pobo, un património se morrir?
An muitas cousas l tiempo ye un bun juiç.

19/09/07

Queixones


Onte Faustino Anton puso eiqui un testo subre l caçuolo de l caldo. Nun cierto sentido, cuido que esso define ua giraçon i un tiempo, mais mediabal do que de agora.
Tamien you, an 2000, publiquei un poema ne l lhibro Cebadeiros que fala desso lhougo ne ls purmeiros bersos. Mas esse poemas fala de trés tipos de queixones:
1) aquel adonde se guardaba l quemido;
2) aquel adonde ua pessona se iba a anterrar;
3) l própio termo era un queixon d'antiero para muita giente, cheno de cruzes i cun giente que por alhá se morrie cun tabardilhos i stepores.
Eiqui queda l poema, cumo se fura de hoije, mas a modo ua 2ª eidiçon.



Queixones

Correr de la scuola a meidie
i çtapar la cinza an caçuolas de caldo
cun pan i quenhon
ne l queixon.


Sol de berano, einfierno
a puxar anjicos an queixones brancos
amposto de l cielo
an forma d’anterro.


Fóias por ende, cruzes,
giente a quedar-se nun tuoro
beiso de tierra a gritar
silenços yá d’outro mundo.

Fracisco Niebro, Cebadeiros, Campo das Letras, 2000.

18/09/07

Poniente


Anda, cuorre que l sol stá no hourizonte,
Abaixa, i ben al jardin cumigo.
Lhieba-me deiqui, quiero bolar.
Tengo miedo de l feturo.
Ando al pa trás ne l camino,
Porque nun sei bolber.
Buolbe cul sol de manhana,
Fazeremos nuobas pormessas,
Adiaremos nuossas bidas,
Nun reampeço suspenso.

L caldico

*
L caçuolo adonde quedaba l miu caldo




Se las códias (ou las forfalhas) de l cerron pa la tarde buonas son, puis you digo-bos que l caldo de l caçuolo a meidie nun era pior.
Stou a screbir subre quando andaba na scuola purmaria (1955) mais l miu armano mais nuobo. Íbamos a almorçar a casa, cumo ls demais, i l que teniemos para almoçar era l caldo ne l caçuolo deixado por nuossa mai, que l habie purparado antes de s’ir pa la lhida de l campo, a tratar de la huorta, de la cria i de l ganado.
Nós, campantes de la bida, siempre al borralho de l lhume teniemos un caçuolo de caldo quaije siempre de berças i adubado cun unto ou toucino, que mos deixaba ls beiços bien lhambusados.
Quando scribo subre estas cousas dantes, tamien penso an quien las bai a ler, se son de l miu tiempo i coinhécen bien estas bibéncias, se son mais nuobos i l’eideia que fázen destes teçtemunhos. Assi i todo yá tube comentairos que son animadores i que le gusta bé-los, que son un modo de respeitar un pobo i la sue mimória (dezírun Ana Marie, Amadeu i outros) ye siempre buono saber l passado i del nun mos ambergonhar-mos. You tamien cuido, i sei que l pobo que nun squecir al sou passado bibe melhor l presente i porparará melhor l feturo.
Inda hoije tengo bien claro l que ye querer, poder i tener caldo para quemer i nun era solo dantes, ne ls dies de hoije hai muitos que nun l ténen.
Tener caldo para quemer era i ye nun passar fame. Tené-lo era seinha que las cousas íban a carreiro. Quaijeque siempre que me percúran cumo bai la vida, digo que acá bou quemendo l caldo, cumo a dezir que stan bien.
L caldo tenie un balor para ls mais bielhos, muis abós i pais al nible de ato sagrado, lhembro-me que eilhes a la cena tenien que quemer siempre caldo, cenar sien ua malga de caldo nun era cenar, quedaba ancumpleta, dezien que la barriga nun quedaba aquemodada sien el. Podie nun haber ganas de mais nada mas un caldico antes de la deita siempre se fazie campo para el.
Cunfesso que you i miu armano alguas bezes torciemos l nariç.
L que miu pai dezie lhougo, nun l quereis quemer nun bos cunsúmades, queda ne l caçuolo, i la regla ye esta, a la fogaça i a la chica solo ides apuis de quemer l caldo.
Inda nun m’afiç de todo a caldo.


La scuola de Miranda

Casa armana a las de l antigo Ciclo de Miranda

A sério, a sério, ampeçou onte la scuola!
Muitos abraços de quien se torna a ancuntrar, ls coraçonicos apunhados de quien bai pula purmeira beç, cousas que por muito que demúden ls tiempos i las leis, nun haberá fuorça que las faga demudar.
A mi lhembra-se-me muito la purmeira beç que fui a la scuola an Miranda. Se bos parece! Mirai ir a la scuola a Miranda! Naquel tiempo inda nun yera bien pra qualquiera pimpon, i anton para un home de dieç anhos cumo you!...
La mala nuoba, que miu pai me mercou an Miranda, yá quantá que staba bien purparadinha, buonas boultas le habie dado, a ber se nun faltában ls cadernos, i la caneta, i l lhápeç, i las borronas – si, que habie tenido dreito a borronas i todo – i l cumpasso que yá habie sido de miu tiu, i que agora you habie hardado cun muitas requemendaçones de a ber se nun l scachaba.
Lhougo a las seis i meia a agarrar la carreira, eilhi, cumo un home, ne l meio de ls grandes de l Liceu! Si, a las seis i meia!, que inda habie que ir por Augas Bibas, Palaçuolo, Prade Gaton, Atanor, Teixeira, bolber pa trás pa Sendin, Dues Eigreijas i solo apuis ye que mos lhebában pa Miranda. Parece-bos la buolta mi grande? Pus mirai que houbo un anho, apuis más alhá palantre, que la buolta an beç de ser por Dues Eigreijas, inda yera por Cérceno, Freixenosa, Bila Chana, Picuote i Barrocal, quando you chegaba a casa, a la nuite, yá alhá stában ls bezinos a serenar. Tamien, an pagas, agora naide mos puode acusar de nun coincer bien l cunceilho!
Buono, daqueilha purmeira beç la buolta nun me rendiu, l pior fui quando mos çpejórun an Miranda, eilhi al Banco. Ls de Tortulhas íban todos pa l Liceu, de l Ciclo yera solo you, tube que me agarrar trás de ls outros más pequeinhos, de ls outros pobicos, sien coincer a naide, a ber de chegar anton a la scuola de Miranda.
I la scuola de Miranda, de la cidade, saliu-mos la prenda de l retrato eiqui an riba.
Siete ou uito chabolos, armanos, yá meio zbarrulhados, cun uas fragas pul meio, aposque se chobie cumo ne l meio de la rue, frius cumo perros…ora ua daqueilhas!...
Mas isso nun amportaba, l que amportaba ye que yá andaba a studar an Miranda!
Inda solo fui hai trinta anhos i si yéran tiempos bien custosos.
Sabeis que más? Tomara-los you acá hoije outra beç!


La risa


Sereno, lhougo spertaba
s'acendien ls uolhos la risa:
bien melhor s'anda l camino
quando un sabe adonde pisa.

Fonso Roixo

16/09/07

Huorta de la Marrielha

*

Mimosa [acacia dealbata]

Ne l més de Febreiro atrasado, lhembrei-me de screbir este poema ...
Oufreço-lo a todos aqueilhes que partílhan cumigo l guosto pula lhéngua mirandesa.



HUORTA DE LA MARRIELHA

Quando fures a la Marrielha,
Passa al pie de la mie huorta:
Huorta de mius pais,
Huorta de mius abós,
Huorta de siempre,
Huorta grande,
Cun paredon antigo
Mesmo al pie de l camino...

Mas l mais amportante,
Mesmo a l' antrada,
Ye ua mimosa que eilhi crece,
Guapa, galana,
I yá cun froles, tengo la certeza,
Nesta altura de l anho.

Se l porton stubir abierto,
Ye porque stá alhá miu tio.
Diç-le:
"Fui Aninhas que me mandou.
Quier que apanhe froles"
I s'el nun stubir alhá,
Apanha froles tamien
I lhieba para tue casa
Esses cheiros de las Arribas,
Cheiros a froles,
Cheiros a huortas...

Un die,
Armemos ua mesa
Debaixo dessa mimosa
Mesmo a l'antrada de la huorta.
Houbo sopas pa l almuorço
Serbidas nua terrina:
Sopas de pita i pan caseiro
Feitas an casa, al lhume,
A la moda antiga.

Muitos anhos mais tarde,
Naide se squeciu :
Nien de las sopas,
Nien de la mimosa,
Nien de la huorta...

Un die destes,
Quando fures, tu tamien, par'esses lhados,
De certeza que nun starei alhá !
Mas apanha-me ua braçada dessas froles
I lhieba-las para tue casa:
Froles amarielhas,
Froles de las huortas,
Cumo essas que hai,
Tengo la certeza,
Yá nesta altura de l anho,
Nessa huorta grande de la Marrielha...

Huorta de la Marrielha...!
I tamien, quien sabe ?
An tantos i tantos sítios
I por to ls cantos
Cantos i recantos
De todas las Arribas!

Graulhet, Sul de la França, 21 de Febreiro de 2007.

14/09/07

Ls CTT

Por que será que quando ambiamos ua carta cun abiso de recebimiento, tenemos que screbir dous papeles, culs mismos dados? L método ye armano al que eisistie hai quinze anhos atrás, quando parte de la tecnologie de hoije, yera ficçon científica. L porblema de l nuosso paíç nun ye trabalharmos poco. Até trabalhamos muito. L problema ye que perdermos tiempo a fazer bárias bezes la mesma cousa.

Spabilar

*
Jogo de la cunca




Quien dirie que andar a jogar la bola de farrapos ne l terreiro de la scuola cheno de puolo ou lhamaçal, adonde un garoto queda puorco i çúzio, fazie bien. Zandar agarrado a la gancheta d’arco, a la bilharda, a la cunca i tropeçar ne ls calhaus, arrebalar nas augueiras i scalabrar ls zinolhos, quedar arrebunhado ne ls garamiços de las ramalhadas i de las touças, ajudaba na salude. Anchapuçar las canielhas nas manhanas d’ourbalheira a percurar niales, quedar todo arrebunhado nas silbeiras i picado puls piornos i spineiros mos çpertaba ls sentidos. Que, cuns uito ou nuobe anhos d’eidade quedar a tomar cunta de la cria para nun fazer mal, quedar cula merenda pa l die todo i saber las horas de l die pul sol, mos purparaba pa la bida i mos ajudaba a ser mais repunsables, era buono n’ajuda a ancuntrar repuostas para muita cousa.
Puis ye mesmo assi i, ye l que dízen muitos studos feitos por giente de quien ten que se fazer fé, porque yá dórun probas de que ye berdade. Rebelando ls studos d’hoije que ls garotos nun ténen caminos, rues, terreiros adonde púodan jogar, dar lhargas a la sue eimaginaçon, sticar las sue piernas, dar pinotes que muita falta fázen ne l sou crecimiento i zambolbimiento. Ancerrán-se, nun se spabílan, quédan gordos.
Quando çfolhábamos ls zinolhos a agarrar l pion, picábamos las canielhas als niales, cortábamos ls dedos cula nabalha a fazer la bilharda ou la fisga, dízen ls sábios de la ciéncia que l nuosso cuorpo ende percura las defénsias, porque stando an crecimiento lhougo ten-las quando fur crecido.
Quando hoije para todo ténen que star antregues al cuidado d’eiducadores l tiempo todo, sien qu'eilhes téngan necidade de pensar l que fazer, ls jogos bénen feitos, nun percísan de dar la cara al peligro porque ls outros l fázen por eilhes, nun chégan a tener ouportunidade d’ancuntrar repuostas. Quedando assi sien muito jeito pa la resoluçon de ls porblemas, i la bida deilhes nun queda mais fácele, porque la bida an quaije todo ye ua cemba de percípios, d’ancuontrar salidas pa ls erros daprendendo culs.
Ye causo para dezir aqueilho que to l mundo muito diç, an garoto filho de cigano nun hai maleita que entre.
Se you stube siempre muito agarrado al miu tiempo de garoto, cun estas nuobas anton nun hai nada que me cpegue. Quien dirie que l mui tiempo de garoto nien todo fui malo. Porque you amporcalhei-me, scalabrei-me, anchapucei-me i nun fúrun poucas las bezes.

13/09/07

Trobisqueira

*
Trobisqueira [Daphne gnidium], an Peinha Campana.

Trobisqueira, froles i fruito


Trobisqueira: fruitos i froles.


Siempre achei l trobisco mui antressante quando era garotico, subretodo pulas bagas burmeilhas que bota. La serbentie que you melhor le coincie era para nun deixar arder l eixe de l carro, subretodo ne l acarreio que, a la falta de sebo ou dua carunha de xabon, serbie cumo remedeio até poner alhá algo melhor. I alhá iba you a scochar uas çfróncias de trobisco para meter nas antriteiras i apuis ser agarrado pul eixe al rodar.
Yá mais tarde soube que l trobisco era un beneno ousado para agarrar peixes, que se botaba ne ls poços de las ribeiras que tenien peixes i deixaba-los atrelundado a pratear l'auga de barriga parriba. Na mie tierra era mais ousado l ambude, assi cumo noutras era mais ousado l cássamo. Puls scritos de ls bispos contra las trobiscadas, sabe-se que datrás este modo de agarrar peixes era mui ousado. Mas esse era remédio que nun daba mui bien ne l riu Douro, que lhebaba muita auga i corriente: ende la caça a pólbara i dinamite, quando s'arranjában.

11/09/07

Cardo de Santa Marie

*
Boton de frol de cardo de Santa Marie



Cardo rosa


Perneira de cardo rosa, cardo de Santa Marie [silybum marianum]




Cardo tenes tu algua rezon
De te bestires de picos
Pula cierta esse ye l tou segredo
Assi assossegas an todos ls sítios
Úsas-los para naide a ti s’arrimar
I apuis botas tues guapas frolicas
Que solo las barboletas i ls bichicos
Neilhas se púoden regalar
Habie rezones pula cierta
La mai natureza assi te botou ne l mundo
Eilha nun fai las cousas a la tonta
Anté regula la bida dun bagamundo
Fui para te lhibrar de tous einemigos
Agora andas nua ringalheira
Nun hai cachico de termo
Que nun seia tue faceira
You sei nun ye porblema tou
Ampimponórun-te de bicos
Mesmo assi nun adrumeças
Nun béngan por ende mulos ou burricos.

Simpsons an mirandés

Las pessonas que léien este blogue yá deben de haber çcunfiado que sou fan de ls Simpsons. Aqui bos deixo l prumeiro eipisódio de siempre (passou en l Tracy Ullman Show), cinco minutos de animaçon un pouco tosca (mas donde yá podemos adebinar l sentido de houmor eirreberente) cun títalos an mirandés. Ye solo carregar an play.

Curso de mirandés de l SAL - 2º anho

Ne l SAL [www.sendim.net] fui publicado l seguinte comunicado


Cumo yá fui anunciado, l die 15 deste més de Setembre, bamos a ampeçar l 2º curso de mirandés de l SAL.
Cumo l anho atrasado, puode partecipar ne l curso quien quejir, steia adonde stubir, bonda que steia anscrito ne l SAL i ne l Forum L SAGRADO.
Astanho bamos-le a pedir a quien quejir que s’anscriba ne l curso, preenchindo ua fixa que bamos a poner ne l purmeiro die de l curso. Assi, será possible fazer un acumpanhamiento mais personal, yá que cada pessona stá an stados defrentes de aprendisaige i ten necidades defrentes.
Quien partecipar de modo rigular ne l curso i nel stubir anscrito, na fin recebirá un certeficado de partecipaçon.
Este segundo anho bai a premitir zambolber l que yá demos l anho atrasado i antrar por nuobos assuntos, cumo beremos a sou tiempo. Las liciones de fala cuntinaran a ser eissenciales, assi cumo ls eisercícios. Ne l curso seran dadas mais menudas anformaçones.
La purmeira licion stá ende a arrebentar. Por agora solo quiero dezir a cada ua/un,BIENBENIDA (O) AL 2º CURSO DE MIRANDÉS DE L SAL.

10 de Setembre de 2007
L porsor,
Amadeu Ferreira

09/09/07

L riu mais melancólico

*
Riu Sabor por alturas de Mogadouro [Retrato de C.Ferreira]


Muito se ten falado de l riu Sabor i muita paixon i rábia se ténen çpertado por bias dua barraige que ban a fazer. Agora stá decidida la barraige i inda ye tiempo de coincer l riu cumo siempre fui, que apuis yá nun será possible.

Deixo eiqui un retrato dun cachico de l riu i ua pequeinha mimória de José Leite de Vasconcellos de quando bieno a las tierras de Miranda pula purmeira beç, i passou pul riu Sabor. Diç assi:

«Chegava eu o ano passado (1883) às margens do Sábor, o rio mais melancólico que tenho visto, pelo menos no sítio em que eu o atravessei. Nesse momento ouço uma voz de quem cantava; aproximo-me mais, e vejo uma lavadeira, que, batendo a roupa numa fraga à beira da água, dizia, entre outras cantigas que não pude escrever:

Ó rio q’assi bais grande,
Oh! málo haijas, Sabôr!
Leba
areia e leba lôdo,
Num lebes o
meu amor!

Que expressão e que sentimento em tão poucas palavras! Imaginam os leitores a impressão que tal quadrinha me causou! Eu ia moído da viagem de umas poucas de léguas, a cavalo; debaixo de sol ardente, que ali mal era mitigado pela aragem fresca do rio; sem comer, havia mais de doze horas: pois demorei-me um pedaço, e parece que esqueci por um instante todos os meus incómodos, a escutar a toada saudosa e melancólica daquela mocinha abrasada de amor! O Sábor corria por uma orrêta, como dizem, isto é, por um vale profundo; de todos os lados descobrem-se serras altíssimas e dilatadas, apenas cobertas de mato; não se um povo, não se encontra um simples casebre: de modo que o canto da lavadeira dava à solidão doçura e melancolia indizíveis.

Lembro-me sempre, com saudade, do modesto incidente, que não obstante, traçou na minha alma sulco duradouro


José Leite de Vasconcellos, A Voz do Douro, nº 259, de 18 de Junho de 1884 [tamien publicado an Opúsculos VII, Imprensa Nacional, 1938, pp. 1371-1372]


07/09/07

Museu / Lhagar de Zenízio

*
Museu / Lhagar


L lhagar


La cozina



L lhouceiro



L caixon (adonde se guardaba la fogaça i la chicha)



La frauga




Las eimaiges (retratos) que eiqui pongo son de l Museu / Lhagar de Zenízio.
Cuidei por bien eiqui las poner por forma a qu'el seia mais coincido i que cuido tamien ser un ato de justícia, puis ye essa la berdadeira rezon de la sue eisistença, deste i de qualquiera Museu. Yá diç l dito, para quei acender ua candena i fechá-la nua arca?
Yá que ne ls dies d’hoije nun ye fácele mantené-lo siempre de puortas abiertas, ls spácios na anternete (saites i blogues) tamien puoden ser uns uolhos i dében de ser ousados pa l dibulgar.
Para alhá daqueilhas que eiqui s’amóstran, hai uas buonas centenas spuostas, todas eilhas dun balor eilebado, cada ua cula sue stória liada al tiempo i als afazeres, fazendo assi la stória dua tradiçon milenar. Marcando assi l teçtemunho de la sue cuntrebuiçon que dou a esta tierra i sues gientes nua cultura sien pareilho. L respeito por todo oubrígan-mos a nun quedarmos parados.
Aqueilhas pieças nun son bien cumo ls cruzeiros, fuontes, fontanairos i las capielhas, esses i essas stando nas rues yá s’amóstran, mas l mais deilhas que stan ne l Museu / Lhagar percísan de mimos, de que se fale deilhas, de dezir l sou nome, de ser miradas an lhugar própio, que ye l causo de l lhouceiro, la frauga, la cozina, l lhagar i outros assi.
Hai que ateimar an amostrar siempre, i muito balor ten quien alhá l fai, bamos tamien nós a fazer un cachico. Fazer cun que ls jobes l púodan besitar, ber i coincer i quien sabir agarrar la stória, será l modo de dar l nuolo que las lhigará al die de manhana i assi nien todo se morrer. Que las gientes de fuora por ende béngan a passar para tamien las poder acumparar i las balorizar.
Ye causo para lhembrar la cronista Isabel Stilwell que dezie, hoije tenemos bienes de raiç berdadeiras fertunas que nun se gástan, mesmo que séian bistas i ousadas por muitos. Aqueilhas pieças son un bien, que nun quédan mais pequeinhas, nun pérden l sou lhugar, l sou balor se fúren bistas por muitos, al alrobeç anté quédan mais ricas i mais afamadas.
Amostrá-las ye tamien ua houmenagie a todos aqueilhes que las oufrecírun, porque quando l fazírun querien cuntinar sue eisistença para alhá de uso. Oufrecírun-las porque le tenien amor, agora solo fázen fé ne l nuosso.
You andando por fuora de Zenízio muito tiempo, quando d’alhá falo i de l que l’aldé ten, digo cun proua que tamien ten un Museu/Lhagar i se puode besitar.

La benediça


cato


Poneis eiqui muita frol, hoije you tamien me arresolbi a poner la mie. Nun ye un cardo, mas anda alhá perto. A bien dezir, you nisquiera le sei l nome. Mie mai diç que ye un cato i you finto-me neilha, que remédio tengo! Nun será assi ua frol mi mirandesa, mas esta yá stá porqui hai tanto tiempo – hai quaije 40 que ando you i eilha yá acá staba - que yá se puode dezir que tamien ye d’acá. Fai de cuonta que ye benediça, assi a modos de ls barragistas: bieno, gostou i quedou. I tamien se puode siempre preguntar: l burro ye donde nace ou donde pace?
Buono, esta ten-la mie mai nun caco an la baranda, i digo-bos yá que datrás nun me gustaba nada.
Muita beç la çafardana me çcubriu las antradas tardiegas, quando las froles aparcien pul chano a la purmanhana:
- Anton, onte, tan trocido benies, que çfolheste l cato todo al passar?! Fui la carroça que traies que nun cabie ne l passadeiro ou quei?!
- Quei!
Ye que l xodairo nun se le puode topar que se le scóchan lhougo las froles!
Stube bai nun bai pa lhebar camino, alma de l diabo de l’acusa Cristos!
Mas nunca tube la coraige. Cuitadica, dou-me pena deilha, al fin de cuntas yera ua frol! I, tamien, cumo haberie you de anrodilhar pa splicar l semiço, quien se iba a fintar que habien roubado un caco cun froles.
Inda bien que assi fui!
La mie filha anda agora a daprender a andar. Yá bai fazendo teres, mas ténen sido muitos cachos de spina drobada, a segurar-le las manicas, eiqui me caio, eiqui me alhebanto!
Quereis saber que nun passa pul diabo de la frol – ye cumo quien la ciega - que nun se abornale ne l chano, a scochá-la, a retrocer las froles an las manos, a las risadas, aquilho ye cumo un pito nua buosta! Tamien, las frolicas peç que son de cera, ou de borraixa…ou de scuma!
Abançoada! Siempre son dieç minutos de çcanso i tiempo pa un cigarrico. De spina dreita!
I, de más a más, ye cumo diç l outro: quien me beija ls filhos, adoça-me la boca!


06/09/07

Cumo se diç “terrir” an Mirandês?


Ampeça hoije i bai até al die 9 l MotelX, un festibal de cinema de Terror an Lisboua, ne l cinema São Jorge. Faltaba un festibal assi an Lisboua. Cumo ye la prumeira eidiçon, you gustaba de ber, a la par de las nobidades, clássicos cumo Nosferatu de Murnau, M de Fritz Lang, Drácula de Copolla ó Shinning de Kubrick, mas nun bai a ser possible.
Nun se trata solo dun Festibal de terror, ye también un festibal de “terrir”, un neologismo que quier segneficar aqueilhes filmes que mistúran terror i houmor (negro) beluntário (habíemos de ambentar ua designaçon pa ls filmes que nun cunsíguen ser de terror i por isso mos fazen dar la risa).
Ajúntemos als filmes, un workshop de realisaçon cun Ivan Cardoso (las anscriçones yá cerrórun), dues masterclasses de grácia (sábado cun Mick Harris, demingo cun Ivan Cardoso) i teneremos un festibal cumpleto, para mos borrarmos de grima i de risa.




05/09/07

Çumacre

*
Frol de çumacre



Çumacre (arbusto) [rhus corioria]



Arbusto de frol ambergonhada
De fuolhas grandes i berdes
Bien arrimados a las paredes
Fai sue bida sien dezir nada.
Apuis lhieban la rama i ye afogada
Nun caldeiron cun auga a ferber
Ousada para demudar la quelor
De l pardo, i las madeixas de lhana
Tratar las çamarras sien delor.
Nun te conheço outras bertudes
Mas nisto sós l melhor
Segredo passado al lhargo de muitos anhos
A la fin to l mundo queda a saber.
La purmeira beç que bi
Fui ua çcubierta i ua nobidade
Mas apuis de ber l tou balor
Si quedei a saber que era berdade.
Çumacre que de negro ponies las cousas
Nun cuides que eras solo tu
Habie por ende muita tenhedura
Cumo a tapar males sien benzedura.
Medra cun fuorça i lhibardade
A la borda de ls caminos
Mesmo que agora nun fagas essa funçon
Quien sabe se será noutra giraçon.

04/09/07

Eimílio Baleso

*
Douro, zde San Juan de las Arribas, antre carrasqueira i cópia de laja dedicada a Eimílio Baleso [picar ne l retrato para se ber melhor]
.
.
.
La laja diç assi, an lhatin:
AEMILIO BALAESO ALAE SABNINA SIGNIFERO COGNATIO DE CENT(URIA)
.
Quier dezir, an mirandés:
A Eimílio Baleso, porta bandeira de la Ala Sabiniana, encarregado de ls recoincimientos de la Centuria.
.
.
Quien fur a San Juan de las Arribas, acerca de Aldé Nuoba [l'aldé bielha solo poderie ser San Juan de las Arribas] berá essa placa, la capielha de San Juan i todo l mais, i ye muito, que se bei desse bielho castro classeficado hai muito. Bai-se bien até alhá de carro, que l camino stá buono. L Douro que se bei ne l retrato ye mui aparecido al de siempre, que ls eifeitos de la barraige yá eilhi chégan algo amortecidos. Recomendo bibamente a que, quien inda l nun fizo, baia até alhá [ye salir de Miranda an direçon a Infainç i cortar adonde achar la placa para Aldé Nuoba]. You stube alhá an meios de Agosto i quanto mais bou alhá, mais gusto de tornar.
.
Quanto a la placa solo hai a dezir que Eimílio Baleso era un oufecial de l eisército romano, ende pul séclo I ou II, i que staba ancarregado de ls recoincimientos de la centúria, quier dezir, iba alantre de l eisército, mesmo al meio de ls einemigos de ls romanos a saber de anformaçones, l que era ua mission mui peligrosa, assi a modo un agente secreto que habie de ser mui able, corajoso, i culturalmente bien anformado i cun buonas relaçones. L nome BALESO amostra tratar-se de alguien que pertencie als pobos locales, neste causo la tribo de ls ZOELAS, ua de las binte i dues tribos de l pobo ASTUR, i que yá starie algo antegrado culs romanos.
Ua ALA era un cuorpo de l eisército romano que, cumo ye sabido, tenie na LEGION la sue debison percipal, cun antre 3 i 5 mil suldados. Ua ALA era un cuorpo ousseliar de tropas de cabalherie que cumpletaba ua legion, sien fazer parte deilha, i tenie alredror de 500 homes. De la Ala Sabiniana de l eisército romano sei dezir pouca cousa: que pouco apuis de star na nuossa region, cul amperador Adriano fui pa la Grande Bretanha adonde partecipou na sue defénsia. Serie, portanto, un cuorpo de eisército para situaçones specialmente defíceles. Hoije sabemos que toda esta region fui mui cumplicada pa l eisército romano.
La laja relatiba a Eimílio Baleso fui achada adonde stá hoije la capielha de San Juan de las Arribas i l oureginal stá an Bergáncia ne l Museu Abade de Baçal. Na capielha stá agora un scrito adonde se diç que ele era general, l que nun me parece l melhor modo de defenir la sue situaçon. Seia cumo fur, ye un eilustre antrepassado an que l nome chegou até nós.

03/09/07

Nun ye caçuar

*
L die de ls prémios an Bumioso


Ua de las muitas cousas que las bacances ténen de buono para mi, ye poder passar l mais de ls dies por aqueilhes sítios adonde naci i medrei, a dar uas rondas. Porque l restro de l anho nun tengo bagar.
Stou a falar de l Nordeste Stramuntano.
Rebibir i besitar ls sítios, ber las cousas, scuitar las pessonas i muitas bezes botar-me a la fala, percurando donde son i dezir-le donde sou, ye de l que me gusta.
Hai cachicos de tiempo, que bálen por anhos, hai cuontas que mos quédan para siempre.
L que bou cuntar, bal l que bal, i ten la grácia que le quejirmos poner, nun ye caçuar de naide.
Ne l die de San Lurenço todos ls anhos se fai la scuolha pa ls prémios de la cria (bacas, buis, bitelos, bitelas) de l cunceilho de Bumioso. To ls que son destas tierras sáben que a las bacas i als buis se le ponie nome, i muitos desses nomes éran bien guapos, cumo pimpona, cereija, maçana, princesa, rola, castanha, rufina, cordeira (anté ua beç la mie amiga Neuza de Bilasseco fizo ua guapa stória, cul títalo “La baca cordeira"), bonita, ou bonito, baliente i que sei you, muitos assi.
Astanho you a la chegada dun de ls purmeiros buis al Stádio Munecipal, streformado an toural (i chegórun muitos) precurei-le al tiu, sou duonho, mais para ambersar un cachico.
- Que nome ten l buosso bui?
L que el arrespundiu.
- Mourinho.
I, sien perder tiempo, acrecentou lhougo,
- Merquei-lo de nobilho i yá l trazie.
Outro tiu que era de l’ourganizaçon, puis andaba cun cadernico na mano, quando oubiu l que you percurei, tamien dou ua ajuda i dixo:
- An Binhais hai outro.
La cumbersa quedou por ende, mas será que este património de las tierras de ls Zoelas tamien ten sido un ganhador cumo l outro por tierras de sue magistade, ou l nome ye solo fanfarroneç? Pul que you dantendo l bui Mourinho ye mesmo baliente nun fusse el un mirandés.
Quando you era garoto, fai tiempo, i miu pai mos deixaba scolher ls nomes, cuido que deste naide s’íba a lhembrar.
Cousas d’agora.


Fuonte de froles

*
Fuonte de froles an Prado Gaton
Nun hai que stranhar l títalo: an Prado Gaton l que era un chafariç ye agora un cantico de froles cun ua oulibeira, de modo que la fuonte agora yá dá froles an beç de auga. La rede alredror ye por bias de las manhas de ciertos burros que nun puoden ber berdegar, i muito menos cousas frolidas, que lhougo le bótan l diente.
La poesie stá toda ne l cunjunto (inda que l miu retrato seia fraco) i por esso me calho.

01/09/07

Ls retraticos de la segada (cuntinaçon)

*
La cemba de palha pa ls animales i xaragones


A lhimpar: nun fazie aire i las cousas tornórun-se mais defíceles


Las ties Maria, Gracinda i Julieta íban ajuntando el grano de trigo cun bardeiro


Ampeço de la fazedura de l bornal nas eiras


L bardeiro de codesco! que pena nun star ambrimado!....
Ne l miu tiempo era assi



La tie Maria, cun 85 anhos, amostraba como era la barredura de l eirado


Como you gustei, l carro chiaba i todo, parecie l miu 40 anhos atrás!


Carregando l carro culs manolhos: era l acarreio


L garfico mesmo, mesmo daquel tiempo!
Quien nun se lhembra de quemer cun el?!


L segador cula fouce an punho amostra cumo era la
defesa de ls dedos de la mano squierda
protegida culas dedeiras ou dedales


Ls segadores ajuntando ls manolhos para fazer la meda



Porque stou ancantado i bibi aquel die 28 de Júlio cun muita alegrie na aldé de Palácios/Bregáncia, bou a poner alguns retraticos mais. Tengo muitíssemos i bídios tamien.
José Ventura.


Ls retraticos de la segada

*


A malhar l pan


Malhador a çcansar i tie a barrer cun bardeiro de codesco


La parba


L bornal


A atar ls manolhos


L lhebar ls manolhos pa la meda, rodelheiro ou morena