07/04/09

« I apuis, dá-se l causo que un s’apaixona… »

Frédéric Mistral (1830-1914),
Prémio Noble de lhiteratura an 1904



Yá cheguei a falar aqui de Frédéric Mistral, Prémio Noble de lhiteratura an 1904, scritor, poeta i lexicógrafo francés, outor an 1878 de l purmeiro dicionairo de Oucitánio que cuntina a ser hoije ua obra de refréncia para todos ls oucitanistas de l mundo; nacido an 1830 an Maillane («Malhana», an oucitánio probençal), ua pequeinha cidade antre Marseilha i Abinhon, ne l Sudeste de la França, adonde se morriu tamien, an 1914, i que screbiu l mais de la sue obra an Probençal: lhéngua que fui recunhecida i celebrada na altura cula atribuiçon de l Prémio Nóbel de lhiteratura i que representa ua de las defrentes bariantes de l Oucitánio, lhéngua regional inda hoije falada an todo l Sul de la França cumo tamien de l outro lhado de ls Alpes, na Eitália, ou de l outro lhado de ls Pirinéus, ne l Norte de Spanha, sien falar de muitos outros sítios ne l mundo adonde chegórun a residir i inda resíden quemunidades de falantes dessa lhéngua cumo l Líbano (zde ls tiempos de las cruzadas), ls Stados Ounidos ou inda outros... Quien ye que nun sabie por eisemplo que la capital de l Vermont, ne l Nordeste de ls Stados Ounidos, que faç frunteira cul Quebeque i l Canadá por cunseguinte se chama... nada mais, nada menos que... Montpelier, cumo la cidade de l Sul de la França i capital de la region Languedoc, la region adonde an tiempos se falaba (i inda se fala !) la lhéngua d’Oc, l Oucitánio !?
L que you yá sabie ye que essa lhéngua ye ansinada an bastantes scuolas, colégios i liceus i tamien ounibersidades an França, cumo por eisemplo ne l liceu adonde you ansino, a la par cun outras lhénguas (anque por bezes cun menos alunos mas nien siempre) cumo l anglés, l alman, l árabe, l spanhol, l pertués, ou tamien lhénguas antigas cumo l lhatin ou l griego sien falar de l francés que ye ne l nuosso caso lhéngua materna l mais de las bezes, lhéngua que todos falamos.
Para dar ua eideia de la amportáncia que inda ten an França l Oucitánio, bonda dezir por eisemplo que l númaro de porsores que l ansínan a par muitas bezes cun outras diciplinas ye mais amportante até que l númaro de ls que ansínan l Pertués cumo ye l miu caso; l que puode assi i todo surprender yá que todos sabemos que l númaro de falantes de la lhéngua lusa ne l mundo ye bien mais amportante que l númaro de pessonas que fálan l Oucitánio. Claro que outros critérios ántran tamien an cuonta mas de que nun falarei aqui hoije porque tamien nun ye l tema eissencial de l que quiero de momento tentar splicar...
Quiero pul cuntrairo tornar a amentar nesse Prémio Nóbel que fui atribuído a Frédéric Mistral, esse grande defensor de la lhéngua probençal ; l único até agora que chegou a ser atribuído a un outor de lhéngua probençal… i tamien probablemente a un outor de lhéngua regional… L único cumo só acunteciu até agora tamien, diga-se de passaige, cula lhiteratura an lhéngua pertuesa cula atribuçon desse prémio ounicamente a José Saramago, l que podemos lhamentar na medida an que nun fáltan tamien i nunca faltórun zde siempre eicelentes scritores an todos ls países de lhéngua pertuesa, cumo yá fui l caso an 1968, por eisemplo ; anho an que José Maria Ferreira de Castro a par cul brasileiro Jorge Amado fúrun aperpuostos cumo candidatos potenciales para l Prémio Nóbel de lhiteratura mas nun l chegórun a recebir, puls bistos eissencialmente por rezones políticas...
Mas tornemos a Frédéric Mistral… Nun hai dúbeda que la grande dedicaçon de que fizo proba toda la bida an relaçon a la lhéngua probençal, debe de certeza haber cunsidrablemente cuntribuído para que essa sue lhéngua materna − que, cumo el se sfuorçou siempre de splicar i de poner an realce, chegou a dada altura i durante seclos a ser até la lhéngua dun stado andependiente, lhéngua de la nobreza falada até por reis, papas i amperatrizes, lhéngua de ls trobadores que spalhórun la poesie probençal an toda la Ouropa zde la Eidade Média − nun se morrisse i cuntinasse pul cuntrairo a ser falada, ansinada, daprendida, cantada, recitada, acarinada, sonhada, celebrada… i tamien respeitada.
Un die, chamei-le la atençon a Amadeu subre un testo bastante cunhecido an França que amenta an Frédéric Mistral i ne l papel mui amportante que zampenhou esse outor para tornar a dar outra beç a la lhéngua probençal las sues lhetras de nobreza nua altura, l seclo XIX, an que essa lhéngua ampeçaba a quedar cada beç mais denegrida i habie sido yá an ciertos casos, pula fuorça até, abandonada a fabor de l Francés, la lhéngua falada na capital, Paris, i ls sous arredores...
Esse testo tenie assi i todo la bantaige de haber sido screbido an Francés, lhéngua que muitos tamien cunhecemos, por un amigo de Mistral, Alphonse Daudet (1840-1897), tamien oureginário de la Probença i que cunseguiu dar a cunhecer a muita giente i até als garotos de las scuolas (inda hoije), an toda ua série de crónicas eiditadas einicialmente an jornales parisianos i depuis an lhibro a partir de 1869, essa region de l Sul de la França culas sues tradiçones, sues personaiges i l sou modo de ser i de falar, sues spressones tipicamente probençales... i antre essas personaiges de que mos fala Daudet de maneira siempre mui antusiasta : Frédéric Mistral.
Aceitei la aperpuosta que me fizo Amadeu de l ajudar a traduzir ua buona parte de la « carta » que ten por títalo « L poeta Mistral » sacada desse cunjunto de crónicas que custituen Cartas de l miu Molino. Ides a ber l que a mi me parciu l mais amportante (i pula cierta a Amadeu tamien); ciertas cousas que Daudet cunta acerca de l Probençal, a mi tamien me fazírun pensar ne l Mirandés... Claro que tamien hai oubrigatoriamente defrenças mas talbeç ciertos aspetos eissenciales que podemos berificar an relaçon a la nuossa lhéngua mirandesa tamien steian presentes, ou nua cierta medida, neste testo screbido an Francés na segunda metade de l seclo XIX i que amenta ne l Probençal … testo que an giral cumo acuntece cun todas las Cartas de l miu Molino l mais de las pessonas an França inda hoije cuntínan a gostar de ler.
Mas lede bós tamien porque, quien sabe ?, talbeç you m’anganhe assi i todo… i depuis dezi qualquiera cousa.
La traduçon yá saliu na eidiçon de l 17 de Abril de 2007 de l jornal Nordeste. Fui Amadeu que me aperpuso que tamien la poníssemos aqui. Buona leitura anton !



Na Probença : Alphonse Daudet (1840-1897) a la squierda,

cun Frédéric Mistral (1830-1914).



Á Parisianos!, solo hai un Mistral ne l mundo, l que you fui a dar cun el l demingo atrasado na tierra del, cul chapéu de felpa anriba l’oureilha, sien jaleco, an jiqueta, la bermeilha cinta catalana alredror de ls renhones, ls uolhos lhuzientes, l fuogo de l’anspiraçon nas rosas, mui galano, cua risa guapa, eilegante cumo un zagal griego, i andando cun grandes passadas, las manos ne ls bolsos, a fazer bersos....
«Nun me digas! sós tu! boziou Mistral saltando-me al cachaço; mas que buona eideia tubiste an benir!... Inda porriba hoije, que ye die de fiesta an Malhana. Tenemos la música d’Abinhon, tourada, peciçon, farandulo, bai a ser ua marabilha... Almorçamos, i apuis, ala! bamos-mos a ber las moças a beilar...»

Anquanto me iba falando, dei-me de cuonta dun caderno gordo abierto... Era Calendal, l nuobo poema de Frederic Mistral, que debe de salir alhá pa la fin d’astanho, l die de Natal. Este poema, Mistral yá trabalha nel passa de siete anhos, i yá arrimado a seis meses que le screbiu l redadeiro berso; assi i todo, inda nun s’astribe a apartar-se del. Bien sabeis, un ten siempre que lhimar algue strofe, que ambersar algue rima cun mais sonido.... Anque Mistral tenga ua guapa scrita an probençal, trabalha ls sous bersos cumo se todo mundo tubira que ls ler na lhéngua i dar-se de cuonta de ls sous sfuorços de bun oubreiro...
You tenie l caderno de Calendal nas manos, i çfolhaba-lo, cheno de eimoçon...

L que stá ne l poema, mais que todo, ye la Probença – la Probença de l mar, la Probença de las muntanhas –, cula sue stória, las sues questumes, las sues lhiendas, las sues paisaiges, un pobo anteiro hounesto i lhibre que achou l sou grande poeta antes de se morrer... I agora, fazei lhinhas de camboio, fincai postaletes de telégrafo, arrincai la lhéngua probençal de las scuolas! La Probença biberá eiternamente an Mireille i an Calendal.

You habie lhebado l caderno i pedi-le que me lira mais un cachico antes de me drumir...
Anquanto Mistral me dezie ls sous bersos nessa guapa lhengua probençal, lhatina an mais de trés quartas partes, que las reinas falórun datrás i que agora solo ls nuossos zagales anténden, you admiraba este home andrento de mi, i, solo de pensar an cumo el achou la sue lhéngua materna de rastros i l que el le fizo, you manginaba un daqueilhes bielhos palácios de ls príncepes de Baux cumo bemos bien deilhes ne ls Alpilles: sien telhados, sien barandins nas scaleiras, sien bitrales nas jinelas, l trebo de las ougibas scachado, l brason de las puortas comido pul mofo, galhinas a spenhicar ne l pátio percipal, cochinos a arrebolcar-se ambaixo ls finos pedamiegos de las galeries, l burro a pacer na capielha adonde medra la yerba, palombos que bénen a buer a las pilas d’auga benta chenas d’auga de chober, i al fin, pul meio deste muradal, dues ou trés famílias de camposinos que fazírun chorças nas bordas de l bielho palácio.
Apuis, dá-se l causo que un die l filho dun destes camposinos s’apaixona por este grande sbarrulho i queda andinado por l ber assi porfanado; bien debrebe, el bota las béstias para fuora de l pátio percipal, i, cun ajudas de las fadas, el solico torna a fazer las scaleiras grandes, pon outra beç forro de madeira nas paredes, bitrales nas jinelas, lhebanta las torres, torna a dourar la sala de l trono, i pon de pies l grande palácio doutros tiempos, adonde morórun papas i amperatrizes.
Esse palácio restourado, ye la lhéngua probençal.
Esse filho de camposino, ye Mistral.

I nós, nun l tenemos tamien l gusto pula nuossa lhéngua mirandesa al punto de querer bé-la « guapa i moça » outra beç, cumo yá chegou a dezir tamien Amadeu ne ls sous scritos … ? Custará assi tanto apaixonarmos-nos nós tamien pula nuossa lhéngua materna cumo Mistral fui capaç de l fazer an sou tiempo i restourá-la cumo eilha bien precisa i merece tamien ? Quien acha que nun se sente capaç subretodo hoije cun tantas i nuobas tecnologies alredor de nós ?

Berdade seia dita : só quien nun querga… porque nun sabe !
Mas nós si, nós si sabemos !

Sem comentários: