24/01/10

Fraile cornudo



[Ye ua mala questume calharmos-mos subre l que oubimos i lemos, yá eiqui l dixe bárias bezes, yá que esso aparece muita beç cumo andefréncia delantre l que de buono se fai na nuossa tierra, seia l que se scribe, seia l que se canta, séian outras manifestaçones culturales. Uas bezes por ambeija, outras por çcuido ou outras rezones, essa ye ua tendéncia que hai que cumbater. Assi tengo feito i este ye mais un testo pensado anriba l redadeiro CD de ls Galandun Galandaina, houmenaige al sou talento i al sou trabalho pula nuossa cultura.]



1. Fraile Cornudo ye la moda cun que abre l redadeiro CD de ls Galandun Galandaina i talbeç ua de ls mais antressantes que alhá mos aperséntan. Para quien nun ten l CE puode oubi-lo eiqui http://www.myspace.com/galandumgalundaina. Son ousados cumo strumientos bozes, çanfona, sino, bombo, rabeca, fraita, tamboril i bouzouki [strumiento de cuordas, mui popular na música tradecional de la Grécia, i an tiempos mais achegados a nós amportado por grupos folk eirlandeses, eiqui tocado por Luís Peixoto].
La letra ye un chamar a beilar, nun ambiente an que ha de haber muita giente alredror, de grande galhofa i buona çposiçon, an que possiblemente todos báten palmas, tócan l que ténen a la mano i cántan l refran [esta ye la tonadica de l fraile]. La purmeira strofe amostra lhougo esse ambiente.
Fraile cornudo
Hecha-te al baile
Que te quiero ber beilar
Saltar i brincar
I andar por el aire.


Apuis de antrar a beilar el solo [l fraile ye la purmeira pessona], lhougo se le pide que busque, antre la giente que stá a ber, ua cumpanha para beilar cun el, debendo apuis beilar ls dous:
Busca cumpanha
Que te quiero ber beilar
Saltar i brincar
I andar por el aire

Ende béilan un cacho l fraile i la cumpanha i apuis nuobo cumbite a que deixe la cumpanha eilha sola a beilar:
Deixa-la sola
Que la quiero ber beilar
Saltar i brincar
I andar por el aire


Este baile puode tener ua duracion sien fin, cun todo mundo a antrar ne l baile al zafio, ua pessona de cada beç i apuis buscando cumpanha sien parar. António Maria Mourinho [Cancioneiro, pp. 568-570] apersenta la cantiga antre las «danças de dois», dezindo a cierta altura: «A dança é mesmo um desafio, competição, em que individualmente ou em par, se demonstram habilidades coreográficas dos bailadores e a sua resistência. A canção é acompanhada de pandeiros, pandeiretas, farrinhos, castanholas, conchas e palmas, até se esgotarem os bailadores no terreiro.» I na fin: «Repetem-se estas letras, até se acabarem os bailadores.»
Esta ye ua moda i dança que stá al modo dua cultura quemunitaira, an que partecipa todo l pobo i cada un ye spurmentado a beilar delantre de todos, sendo estes modos de antegraçon na quemunidade que se repíten an ciertas circunstanças. Nesse sentido, ancaixa bien na cultura i bibença mirandesa.
Bei-se que la letra ye de anfluença spanhola, puis muitas de las palabras inda aparécen nessa lhéngua, l que lhedou a alguns erros i bariaçones ne l libreto de l CD, an que la letra apersentada nun ou noutro causo nun corresponde al que se canta, tenendo de ser screbida cumo quedou eiqui, arriba.
La anterpretaçon de ls Galandun Galandaina, ende ancluída la scuolha de ls strumientos ousados, ye de las mais bien cunseguidas que aparécen ne l CD. L ritmo bibo i l ton de zafio an que las palabras son dezidas, dan-le a la cantiga ua quelor caliente, mui biba i animada, al son de l que la letra cumbida i de l que le corresponde a la tradiçon de la cantiga.
Inda ne l folheto que acumpanha l CD dá-se la anformaçon de que la moda le fui ansinada pula tie Eliodora Ventura, mai de ls armanos Meirinhos, i que tan amportante papel ten an outras modas de l CD. La letra ye armana a la que António Moutinho (cit.) arrecolhiu an Dues Eigreijas an 1950.


2. A perpósito de la spresson «fraile cornudo», saco de ls «Sermones del célebre loco del Hospital de Inocentes de San Cosme y San Damian» de la cidade de Sebilha (1869) l seguinte: «... se dice fraile cornudo, porque todos son hechos de carneros; todos son unos berracos, hablo con los Maestros, Padres gordos, que si se quitan la capilla, tendrán más cuernos que la vaca de Lora. Ahora veréis de qué descienden estos frailes cornudos, que andan con nosotros, que nos comen la comida, el almuerzo y la cena, y nos matan á palos, y parece que nos andan sirviendo y acompañando; parece que nos besan, y nos venden.»
Hai inda que acrecentar que la palabra «brincar» que aparece na cantiga ten de ser antendida ne l sentido purmeiro que la palabra ten an mirandés, que quier dezir «saltar, poular». Assi i todo nun puode squecer-se l sentido sexual que tamien ten, l que nun puode deixar de antroduzir na cantiga un sentido inda mais «picante», cousa que l pobo associaba siempre als frailes i curas, cumo tamien se bei noutras cantigas que l CD apersenta.
L própio CD de ls Galandun, ne l folheto que l acumpanha, dá ua anterpretaçon de la letra, ne ls seguintes termos: «La crítica feita al clero ye un manantial de músicas i quadras na tradiçon mirandesa.» Cuido que esso ye cierto, anque, cumo beremos, la ourige i uso de la cantiga seia algo defrente. Mas cuido que nun puode haber dúbedas de que la cantiga solo se anraizou na tradiçon mirandesa por essa rezon anticlerical.


3. Trata-se dua cantiga cun muitas bariantes na sue letra i muitos nomes, spalhada por todas las regiones de Spanha, subretodo de l Norte, sítio de adonde possiblemente se spalhou, yá que siempre fui mui fuorte la eimigraçon para las regiones de Stúrias i Lhion, seia pa las minas, seia para trabalhos de agricultura sazonal. Assi i todo, al que pude ber, la bersion mirandesa ye subretodo achegada a las bersiones çamoranas, de modo que la tese mais simples ye que haberá benido de eiqui acerca, desta region cun la qual las tierras de Miranda tenien un cuntato permanente.
Ne l mais de ls sítios trata-se dun baile que se fazie an bodas i fiestas particulares, quando todo mundo yá iba caliente i que era un zafio a beilar, an que las pessonas éran chamadas ua a ua. An muitos sítios toma l nome de Las jeringonzas del fraile i an muitos outros ye anfantil.
Francisco Gómez Ortín [Las jeringonzas del fraile] çcubre teçtemunhos an Stúrias, La Rioja, Burgos, Çamora, Salamanca, Stremadura, Madriçl, Toledo, Ciudad Real, Gerona, Lérida, Tarragona, Sebilha i Jaen, Múrcia i Cartagena. Aquel outor apersenta las bersiones que l baile i cantiga ten nesses bários sítios i podemos ber que solo la de Çamora ye aparecida a la Mirandesa, nun deixando dúbedas de adonde esta haberá benido: Que la quiero ver bailar, / saltar y brincar, / y andar por el aire. / Esta es la tonadilla del fraile, / fraile cornudo, / que a la calle se sale desnudo. Las heipóteses que pon António Maria Mourinho [cit.] solo fáien sentido porque el nun tenie tanta anformaçon cumo hoije tenemos, dende que se haba cuncentrado na ourige burgalesa.
Apunta Francisco Gómez Ortín que ls outores stan de acordo que se trata dun tema de al menos ampeços de l seclo XVI i haberá sido de tema relegioso sien amentar an nahun fraile, nome que talbeç solo se haia ajuntado a la letra ende pul seclo XVII. L nome deste nun se sabe porque haberie sido ajuntado, mas talbeç porque la palabra fraile rima cun baile, mas subretodo por bias de las tendéncias de l pobo contra ls frailes, curas i assi, que nesse tiempo andában pulas tierras a pedir i anchien la pança puli, mas todo esso nu passa de çponeres.

Amadeu Ferreira





16 comentários:

Ana disse...

Cumo nun stamos an 1950 mas si an 2010, parece-me, Amadeu, que tamien será neçairo dezir mais alguas cousas ...

Ye dun se fartar de rir ou até de se poner a bailar quando oubimos esses moços cantar i dezir nesse mesmo álbun que ua mulhier (só por ser criada dun cura) “ten dues tetas que dan tanto lheite cumo 200cabras“ por eisemplo i mais outras cousas assi ?

Lhamento dezir que nun tube la certeza que nas modas que cántan esses moços mirandeses ou cuntínan a querer cantar la mulhier seia respeitada cumo hoije yá ye tiempo eisijir de todos que l seiamos todas.

Porque nun stamos an 1950 !

P.S. Hai bárias maneiras dun ser anticlerical.

Ana Maria Fernandes

Ana disse...

200 cabras !

AF disse...

Antendo las tues preacupaçones, Ana, mas se bires outra beç todo cun mais atento, sacarás la cunclusion cuntraira.
Tamien subre esso hei de screbir un die destes, puis tengo ua eideia cuntraira a la tue. Para alhá desso, las cantigas tradicionales ténen que ser lidas cun uolho crítico i situadas ne l tiempo an que fúrun feitas. Esso nun quier dezir cuncordar cun todo l que eilhas dízen.

Abraço,
Amadeu

manel disse...

Buonas tardes Amadeu, muito oubrigado por ua çcriçon tan aprofundada a esta moda tradicional! Tengo mais uoutro lhugar de Spanha adonde se cantaba, que ye Segobia - la letra ligeiramente diferente, y la música bien diferente. Stá registada ne l Cancionero de Castilla, de Agapito Marazuela (nun l tengo acá ne l Porto para screbir algo más sobre aqueilha berson).

Agora para Ana, porquei esses extremismos?! Ó melhor, porque nun oubistes bós la música/stória toda de einicio al fin?

Cumo sabereis, ye tradicional mirandesa (assi cumo Sturiana, etc) y por eso será mais antiga que 1950, e ls Galandum Galundaina cantan la música tradicional cun las mismas letras que las d'aprenderan culs mais bielhos.

Outra, na letra nun dizen "tens dues tetas..." mas si "TENGO EIQUI dues tetas...."
Parece-me que nun fai falta splicar eiqui la lógica de la letra, las personaigens anbolbidas i las sues motibaçones nesta cunta tradicional - mas bou a splicar: Dizen-le a la criada (cumo quiera termo de 1950 tamien) que mande l sou nino pal Spício (orfanato), mas eilha diç que nó, que quier quedar cun él, e ten muito lheite pal mantener.

Mais ua beç, hai que perceber que se trata de un texto antigo de tradiçon oral, i que, pola filosofia del grupo Galandum Galundaina de recuperar la música mirandesa, era assi que se cantaba antigamente, i ye assi que esses rapazes la cantan hoije. Nun sei se sabeis, mas ls Galandum studaran todos ne l seminário, i cuntinuan a ir a missa, mesmo cantando estas modas TRADICIONAIS. De l mismo modo, stan todos bien casados ó ajuntados, cun rapazas de quien gostan muito i las respeitan cumo ninguém!

L miu mote ye siempre pensar antes de falar...

Ana disse...

« Ber » ?!
Nó, Amadeu. Porque ua moda çtina-se antes de todo nó a ser lida mas a ser oubida.

(I para que todos anténdan bien l que stamos a dezir i porque tamien eilhes l merécen, ye neçairo splicar claramiente que ye a outra moda que cántan ls Galandun que me stou tamien a referir : « L cura stá malo » que dura uns 4 minutos…)

Lhamento tamien, Amadeu, mas nunca poderei sacar ua cuncluson cuntraira al que yá cheguei a dezir porque hai un ponto eissencial que puls bistos nun bos chama a bós l'atençon: a mi nun me deixa minimamente ansensible l facto de séren ounicamente homes a tentar fazer passar l’eideia (eirrada i stúpida !) segundo la qual serie ua mulhier a dezir por eisemplo: « tengo dues tetas que dan tanto lheite cumo 200 cabras » !

Nun me béngan outra beç cul pretesto (simplista !) que se trata de tradiçones porque neste caso la tradiçon ye buona pra quei… an 2010 ? Para fazer rir ounicamente homes (que pénsan que sáben muita cousa) ou anton mulhieres que nun ténen nada ne ls miolos ?

« stremismo » ye, Amigo Manel, ansinuar que nun oubi la « música/stória toda » dessa dita moda "de l einicio al fin". Oubi-la, Amigo, i tornei a oubi-la mais do que ua beç inda hoije.
I l que pensa buossa eiceléncia ? Que nun cheguei a eimaginar (porque tamien nun tengo miolos?) que pudisse ser bien anterior a 1950 ?
1950, se buossa eiceléncia tubisse lido tamien cun mais atento l que cheguei a dezir ye la data que citou Amadeu neste sou testo an que l Padre Mourinho arrecolhiu la letra dessa dita moda que bós ls « Galanduns » decidistes ancluir ne l buosso repertório.
I an 1950, cumo sabe, l cuntesto era bien defrente de l que ye hoije ou acha que me stou a anganhar ?

Nun bonda « daprender culs mais bielhos » !!

Mas anganhei-me ? Dixe « tens dues tetas… » an beç de « TENGO eiqui dues tetas… » ? Nun ye esse erro que ten amportáncia !
Amigo! Nun pretenda anferiorizar-me a mi cumo procurais anferiorizar la criada (i las mulhieres an giral anfeliçmente) nessa moda que cantais quando me ben cun esta sue splicaçon: « Dizen-le a la criada (cumo quiera termo de 1950 tamien) que mande l sou nino pal Spício (orfanato), mas eilha diç que nó, que quier quedar cun él, e ten muito lheite pal mantener. »
L que ye que pensa? Que you nun habie percebido esso todo? Mas, Amigo!, nun ye assi que na moda las cousas son ditas. Nun aparece, puis nó?, essa palabra que amprega agora : mantener !
I an 2010, l que you quiero dezir, ye que deficelemente ancuntrará ua mulhier, mesmo nesse país yá bien eiboluido que ye Pertual, para nun le dezir que ye mais que chocante oubir ciertas palabras (i eideias que a bós bos parécen normales mas que nun l son !) cumo alguas que ousais nessa moda cumo tamien noutras.

«i ye assi que esses rapazes la cantan hoije » !
Puis ! Esta sue frase até cunfirma l que yá cheguei a dezir, até a Amadeu.

« Nun sei se sabeis, mas ls Galandum studaran todos ne l seminário, i cuntinuan a ir a missa, mesmo cantando estas modas »

Puis esto, Amigo, tamien ye un problema ! I talbeç tamien ua forma de heipocrisie. Por un lhado, ban a missa... I por outro, bota a cantar « Fraile cornudo... Busca cumpanha Que te quiero ber beilar...” para nun dezir outra cousa.... ou si ?

« la tarara ten
un dedo ne l culo
acudi bezinas
que yá stá maduro »

Ye mui guapa, sabeis, la buossa relegion !

« De l mismo modo, stan todos bien casados ó ajuntados, cun rapazas de quien gostan muito i las respeitan cumo ninguém! »

Las buossas ...

Mas nun bos amporta, puis nó, quando stais ne l palco dezir mal de las outras...? Ua criada ?! L que ye esso ua criada ? I l que amporta se inda hoije ua mulhier, seia eilha quien fur, ye acumparada a ua cabra? Nó ! Duzientas dua beç! ou tamien an público (cumo yá acunteciu puls bistos) a ua « baca bielha » !

I se digo esto todo ye porque nun stamos, a nun ser que m’anganhe !?, nó an 1950 mas si an 2010 !

I ye esso que ye preciso ber !

Artur Esteves disse...

Tenie un comentairo to bien scrito para refutar las palabras de la Ana mas apagueio. Ciertas pessonas deben ser dexadas falas solicas...

manel disse...

Cuncordo cun bós, tiu Artur, nada mais a dezir..
Tie Ana, se quereis falar mais, ide a tie Rosa Afonso, de Freixenosa,que fui quien mos la ansinou, asi tal qual la catamos. I se inda assi quereis cumbersar mais, ancontramo-nos nalgun sitio al bibo, que isto de screber nun dá para berceber nien para splicar todas las eideias.

Ana disse...

La Ana diç-bos esto Artur Esteves :

« Ciertas pessonas dében de ser deixadas a falar solicas… » i aprobeito para corregir l sou mirandés tan bien scrito que nun merece por acaso de ser apagado.

Ana disse...

I agora para tiu Manel :

Ide bós a ber quien quejirdes que you saberei tamien quien scolher sien que naide me deia ordes. Torno a dezir mas parece que nun antendeis: yá nun stamos an 1950 !

Quanto a « catar » la buossa moda... ou essa tie Rosa Afonso de mos fala ??!!

L percipal ye que nun tenga miedo la pobre mulhier… se por acaso ye berdade que ándan por ende nessas tierras adonde se fala mirandés pastores capazes de apanhar coquelhadas para le scachar ls quadriles !

Ana disse...

... de que mos fala...

leonardo antao disse...

Buonas nuites Amadeu,
Perdoa-me por solo agora star a lher este tou testo.
Parece-me de grande antresse na ambestigaçon stórico musical de l mirandés.
Ancantadora mensaige ancuontro ne ls lhongos comentairos de la nuossa amiga Ana i de l amigo Manel.
Amportante ye dialogarmos, çcutirmos, tomarmos posiçones i einiciatibas que cuntribuan para mantener biba la lhéngua.
Parabienes als trés.
Un grande abraço para ti Ana, que cuntribuis, cun muito i buono testo i comentairo, para melhorar l anteresse lhinguístico de muitos de ls naturales e desçandentes de las tierras mirandesas na diáspora i, por esso, yes merecedora de la mie maior estima i cuonsideraçon.
Un abraço de l buosso siempre amigo,
Leonardo

franciscobelharino disse...

Buons dies Amadeu,

Faziste ua buona recuolha stórica i anrequeciste inda mais las músicas salidas ne l derradeiro CD de ls Galandun Galundaina.
Cuido que la nuossa amiga Ana, que tan buonos cuntributos ten dado para ajudar a dibulgar l mirandés, nun ten rezon i, stando de acuordo cun eilha na çfeza de ls dreitos de las ties, nun beio adonde steian esses dreitos puostos an causa. You pongo las palabras de las cantigas subre un punto de bista stórico i nada mais.
Un abraço,

Francisco

Meli Mia disse...

Caracho, you sou ua rapaza de 2010.
Tengo 39 anhos i gusto de ser respeitada mas nun me sinto nada afruntada culas recuolhas de lhiteratura i música tradecional mirandesa. Feitas puls Galandun Galundaina ó outros grupos i pessonas.
Se ye para preserbar la lhiteratura oural mirandesa i la música tenemos de ser fieles a la lhetra. Podemos ber, l´humor que tenien ls nuossos antepassados.

Gusto de ber i oubir cantar hoije estas modas d'antigamente.
Todos nós sabemos qu'estas lhetras/músicas éran críticas als scessos i zbarios de las pequeinhas sociadades d'atrás. Esses scessos siempre eisistiran i eisisten.
Assi i todo, hoije, tanto las mulhieres cumo ls homes, ancluíndo eiqui, ls frailes i padres, nun gustamos de nada que nun seia politicamente correto i estas modas nun son politicamente corretas nin ourtodoxas.
Eiqui queda la grácia de las cousas. Se cantarmos algo que seia cumbencional que piada ten? Ye pena que la bida d'hoije ó pseudo-bida tenga quitado la capacidade natural de dar risadas, de poular i beilar d'atrás.

La lhéngua mirandesa ye chenica destas cousas, que faien rir. Fai parte, quer gustemos ó nó, de ua quemunidade cun raízes mui pouco cristianas i que tenien la sue forma de brincar culas zgrácias.

A mi, afrontan-me muito más las cousas que beio i oubo antre homes e mulhieres d' hoije que las d' atrás.

AF disse...

Buonas nuites Meli Ana,

Gusto de l que scribes.
Scribes bien an mirandés. Gustaba de te conhecer. Nun me quieres screbir para amadeuf@gmail.com ?

amadeu ferreira

AF disse...

çculpai-me, querie dezir Meli Mia

A,

Meli Mia disse...

Buonas nuites i buonos dies miu amigo, yá m' ancuntrestes! La bida yá mos ajuntou alguas bezes.

Nun sabeis quien sou?

Çculpai-me mas solo hoije ye que bi l buosso pedido.
Quando screbi en l blogue fui porque andaba a saber de bós. Perdi-bos hai yá algun tiempo. Anton, apuis, para ber se bos achaba, fiç ua busca an l' anternet i beni a dar eiqui. Achei-bos mas nun habie tenido tiempo para benir outra beç i sobretodo para bos screbir.

Cun todo l respeito que bos tengo, mirai a ber se sabeis quien sou you..., l´anternet ten destas cousas!
Anté bos deixo pistas:
MELI - yá bos lo splicarei;
MIA - un cacho de l miu nome.
S' acertardes screbi i dezi solo que yá sabeis.