17/03/09

Suobre toponimie Euskera an Miranda



Eiqui apersento un strato d’un studio qu’ancamino alhá bai yá un cierto tiempo. Nun sei bien adonde bou cun isso mas ende bos apersento uns poucos resultados, cuncluson dua cumbersa cun miu pai, inda onte a la nuite.
Esse stúdio ye ua cuntinaçon, i un alhargamiento de l trabalho ampeçado por Amadeu i ua aplicaçon de l papel de José Maria Canal Sanchez-Pagin an “Toponimia Euskera y Prerromana en la Provincia de Léon”.




"Lauburu" Mirandés ou ruodra solar de 12 partes d'ourige céltica, eigreija de Malhadas




S’algua toponímia se puode splicar cul lhatin (Custantin, Miranda, Samartino, ...) outra queda más scura (Cicuiro, Malhadas, Lhuç, ...) i yá nun hai lhatin ningun pra splicar tales nomes. Esses nomes bénen de tiempos inda más antigos a l’ambason romana, son los rastros de l passado prerromano de las nuossas tierras. L santido desses nomes ten anton de ser ancuntrado an lhenguas prerromanas.

Hoije an die, nun recanto de la península Eibérica inda bibe ua dessas lhénguas, biba an cada strato de la sociedade, de l bar anté l’ounebersidade, ye l Basco ou l Euskera. Essa lhengua eirá mos ajudar a ancuntrar i a traduzir an palabras modernas al santido desses sítios.


L ribeiro de Cicuiro




Duorna : Tierra samartineira, puode-se deribar de l céltico, i de l breton dur que senefica “auga”. De maneira algo mas cumplicada tamien se puode deribar de l Basco iturria “la fuonte”; iturria>turria>durria>dur. Dende tamien se deriba al nome Duiro, Doiro i Douro.
L sufixo –na nun parece mui claro pur anquanto, mas puode ser deribado de ena, “sitiu cun”. De acordo cun essa teorie parece que Duorna ten l sentido de sítio cun fuontes, l que se berifica sien porblemas inda alhá.

Peinhas de Gordo : Diç Manuel Preto que fui porque se morriu eilhi l Capitan Górdio qu’essas peinhas samartineiras lhieban inda hoije l nome de Gordo. Se mos biramos pa l Basco ancuntramos la possible ourige como sendo gur “altura” i doi “sítio de”. Tamien ende se berifica que las peinhas stan nun sítio bien alto, yá bien purriba la ribeira.

Marie Guerra, Tierras de Marie : Esse nome persente an Cicuiro i tamien an Samartino ye un de los ralos i acho l unico nome de tierra que lhieba un nome de mulhier. An Samartino, Marie Guerra parece stranho, sera qu’houbo ua guerra? I Marie quien serie?
Los bascos tenien ua diusa prencipal que se chamaba Marie i l nome de Marie Guerra puode talbeç benir de Marie herria “grande Marie”. Poderien ser aquesses sítios uas tierras de culto?

Ourrieta : Ende ye bastante fácele recoinecer las dues palabras bascas ur “auga” i eta

Uolga : Ende tamien se puode recoinecer las seguintes palabras bascas ur “auga” i aga

Beiga : Pra essa palabra José Sanchez-Pagin da outra anterpretaçon que la mie, mas deixai-me agora splicar la mie oupenion. La palabra ben dal basco ibai “riu, ribeiru” i ka “pequeinho”. Ua beiga ye anton un sitiu adonde cuorre ua pouquechica d'auga. Situaçon que se berefica bien subretodo an eimbierno.

Surrague/Surraque : Nome dua tierra de Custantin, yá Amadeu falou deilha, mas you eiqui uso al basco pra splicar al topónimo. Ben dal basco zur “madeira, arbore” i aga “abundáncia”. La palabra basca zur ancontra-se pra zignar bários oubjetos de madeira, i yá assi cumpon muitos nomes d’arbles. Ne l que parece, l Surrague debie de ser un sítio cun arbles. Zur tamien s’ancontra ne l mirandés zurra que tenerie al sentido d’apanhar cul palo, yá agora bater; dar ua zurra <> bater cul palo.
“abundencia”. Ua ourrieta ye anton un sitiu cun muita auga. “abundáncia”. Por anfluença de l “a” de aga al “r” de ur passarie a ser un “l” i ulaga trasformou-se an uolga. Assi cun todo ua uolga ou ua ourrieta son basicamiente las mesmas cousas.

Eiqui quédan essas quantas palabras i nomes de sítios, pus yá benera algo de más cumpreto.



6 comentários:

Unknown disse...

Hai muita palabra que nun son de ourige latina, mas nun bamos a dezir que son sturianas.
L sturiano puode tener cunserbado mais palabras de ourige celta i até de pobos mais antigos, mas l mirandés, que tubo ua maior anfluéncia de ls romanos, cunserba tamien essas palabras inda que romanizadas.
Ne l Praino ye onde se ancóntran mais lápides funerárias de ourige pre-romana. You ancuntrei bárias.
L sturiano ye ua léngua paralela al mirandés.
Mas cada un ye libre de dar la sue oupenion i todas las oupeniones son bálidas.

abraço
Almendra

Tiégui disse...

Buonas tiu Almendra !

Mas you nun falei dal Sturiano, mas si dal Basco que nun ye ua lhiengua lhatina, apesar de tener palabras d'ourige lhatina cum cepula (cebolha) que ben de cebula. I tamien mas alguas d'antreduçon mas muderna.

Almendra gustarie muito de ber uas lhapides cun aquesses tales "lauburu" que ende nal Praino parecen star cun 12 braços, talbeç 6.

An Bretanha hai-las cun solo 3 braços, ya 4 an Euskadi, 6 anté 12 an Cantabria, Sturias, i L Norte Purtual.

Si, l Sturiano ye mesmo paralelo al Mirandés, fai parte de la mesma familia. Mas ende you falo dal Basco falado an Euskadi que nun ye ua lhiengua lhatina, ye prerromana.

Abraço

Unknown disse...

Çculpa, tenes rezon. Para la outra beç tengo que ler melhor. L Basco quedou de las lénguas prerromanas, cumo l mirandés de l lhatin.
Ye anteressante l tou trabalho porque quier an Francia quier an Spanha, na region Basca hai ua lhéngua que ye amportante para conhecer melhor l mirandés, que antes de l lhatin tubo la sue ourige nas lhénguas prerromanas.
"Dur" ye un desses termos que yá eisistie antes de beníren ls romanos. De l'outro lhado de l riu frente a Freixenosa ou Picuote, habie un pobo cun esse nome. Falta saber l lhugar eisato.
Mas you antendo pouco dessas cousas.
Quanto a las lhapides la maiorie ten 4 ou 6 braços.
Dei-las al Pe. Mourinho, mas debo tener retratos. Yá te ls pongo eiqui un die destes.
You nun bou a ambestigar nada desso, solo gusto de saber i sou buono ouserbador.

Ana disse...

Buonas nuites, Thierry,

Cunhecer ou tentar saber qual ye la eitimologie de las palabras que ousamos ye siempre útele, mui antressante (Stou cumbencida !) mas nien siempre fácele subretodo quando inda hai muito que studar i daprender cun todas las lhénguas i antre eilhas l basco (euskera)inda mais que las outras, puls bistos...

Mas hai que ber uas cousas assi i todo inda melhor, segundo me parece, Thierry :
Cumo ye que puodes dezir acerca de ls topónimos Lhuç i Malhadas : « ya nun hai lhatin niengun pra splicar tales nomes » ?
« Lhuç » que corresponde a « Luz » an pertués ou an castelhano… Porque ye que tamien nun haberie de benir (cumo ye l caso de « Luz ») de l lhatin « luce(m) », l acusatibo de « lux, lucis » ? Puodes dezir ?

Quanto al topónimo « Malhadas »… A ti parece-te ampossible que benga tamien de la palabra lhatina « magalia, ium » que serbie para designar « tiendas de nómades, cabanas de pastores » ? Porque nó ?

Quanto a la eitimologie de Cicuiro… Pensa ne l que Amadeu Ferreira screbiu precisamente a perpósito de l chamadeiro Surraga/Çurraque. Tamien nun achas que hai fuortes semelhanças antre l nome Cicuiro i l nome dessa tribo stur de ls « Cigurri » ? Puis a mi l que me parece ye que essas dues palabras precisamente son por acaso bien parcidas !

I que dezir mais ?
Talbeç solo esto :
Nun hai muitos dies, Alcides Meirinhos a perpósito dun poema miu que deixei ne l site "L bolo de l beiso" chamou-mos la atençon subre l facto que esse páixaro que an Sendin se chama « cachachin » (« melharuco » an pertués) ten an Cicuiro outro nome i se chama, dixo-mos el, « mejanguina »…
Fui antressante notar que essa palabra que se usa an Cicuiro lhembra la palabra que se usa francés « mésange » cumo tamien la palabra que se usa an alman « meisen » i an houlandés « meisar » ; todas eilhas de ourige germánica…

Concluson ?
Diç tu agora, Thierry !

Tiégui disse...

Buonas tardes Ana !
haaaa staba a la spera dessas perguntas, ya zesperaba que naide me las fazie héhéhé

Quando un home chega nun cierto sitio i ende falo d'homes prestoricos da a esse sitio un nome simples na sue lhiengua. Un nome que çcribe de maneira mas ou menos cierta la giografie dal sitio, que diç s'hai auga, piedras, se ye alto, baixo, scundido, praino, anclinado.

Al home antigo nun daba assi un nome a la toua cum se fai agora, purque nun tenie muita cultura. Eisemplo "praça Marqués de Pombal" isso ye'l que you chamo un nome puosto a la toua porque nun çcribe nada al sitio cu'l tal nome.

Outros eisemplos na tuponimie que çcriban perfeitamiente l sitiu son : Praino, Chanos, Binhuola, Ourrieta, Beiga, ...

Agora you quando bou pra Cicuiro, i que tolos dies m'alhebanto cu'las "trompas" an frente la Lhuç, pus baia qu'isso da pra pensar !!! Anton purqui'qu'essas almas chamarien aquielho Lhuç ? Sera, mas sera mesmo que bota Lhuç ??? Ou benera mesmo du'antiga lhiengua eiqui falada anque "lhuç" tenie outro segueneficado. An Basco hai luze que quier dezir lhargo.

Tamien pur Malhadas, nun beio purquei l nome querga dezir "cabana de pastor, ou chorça", ya qu'ua chorça ye ua cousa tan fragil i anstable nal tiempo.

Un nome da-se cunforme al sitio. I la caratelistica desse sitiu ten de ser stable al longo de los anhos : cruç de..., penha redonda, ..., garbançalinas, Fresno, Aliste, ...
Sendo assi nun se puode chamar un sitiu "cabana de pastor".

Nun sabie d'isso de la storia dal paixaro, (Merci). Se bos al chamais cachachin, isso penso q debe de benir cachaço cun un deminutibo, ou seia cachachin > pequeinho cachaço.

Falando de Cicuiro, s'al nome ye prerromano anton ten a ber c'ua caratelistica d'alha, ua deilhas ye l'auga, auga an Basco ye "ur" i'l nome antigo de Cicuiro yera mas assi Cicuriu.

La cuncluson ye que tod'isso ye bien cumplicado i s'apanho al car... que pariu esses nomes todos nun sei'l que'l fago ! :p hahaha

Daniel Sardinha disse...

Qu'antressante saber dessa anfluéncia basca ne l mirandés!
Recoinci tamien algũas palabras an pertués, cumo «zurra» («surra» an pertués, cul mesmo sentido).
Ye un ótemo trabalho de pesquisa.
Parabienes!