http://www.ufgd.edu.br/~mceres/colaboradores-texto003.htm
http://www.ufgd.edu.br/~mceres/colaboradores-texto003.htm
«Quando bin ambora, éramos bários. Sabiemos l que mos asperaba an Pertual, i assi i todo benimos. Na frunteira antre França i Spanha sacórun-mos l denheiro todo que lebábamos. Naquel tiempo nun se podie traier denheiro. Houbo un, que era de l Sabugal, que passou ua pistola nun panal de xabon: scabou l panal al feitiu de la pistola, metiu-la alhá i apuis tapou outra beç cun xabon i, para quedar todo liso, labou-se dues ou trés bezes. Inda nun habie aqueilhas máquinas que apítan al fierro. You tamien habie podido passar assi l denheiro, mas nun se me lembrou. Burro, que quedei sien uito notas.»
«Un die, un rapaç que trabalhaba acerca de mi, nun sei cumo fui, arrebalou i caiu-se para andrento dun poço d’alcatron que alhi habie, acerca de adonde you trabalhaba. Era alcatron a ferber i tamien l ousában an ciertos aparatos de fierro, yá nun dou bien fé. Quedou lougo sin nada, solo uossos. L rapaç era eitaliano i bie-lo puli, sin sermos amigos, claro. Al ber aquel scaleto, quedei sin pinga de sangre. Nun bundaba ber l caralho de l fierro a salir an brasa i tener que andar siempre alredror del, que inda agora aqueilho... Al fin de pouco mais dun anho you tamien yá lebaba ls nérbios meio alboriçados. Fui ende que dixe acá cumigo: bou-me ambora. I nun tardei muito tiempo. Era Febreiro i staba todo branco de niebe. Fui solo tratar de me zambuxar i amanhar la biaige de camboio.»
«Dalhi a un anho de star alhá mandou uito notas. Quando saliu dalhá para benir para Pertual mandou outras uitos notas, senó na frunteira roubában-le todo. Mira tu que nin sequiera chegou pa le pagar la passaige a senhora Marie Jesé. Baliu-me que nesse anho tenie ua cubica chena de bino i fiç seicientos mil reis. I fui assi que acabei de pagar la passaige. Nun aporbeitei un çton de la ida del pa la França i tube que m’aguantar solica cul rapaç, que yá tenie quaijeque dous anhos. El diç que alhá las passou malas, mas you acá passei-las mui granudas. You a cada carta pedie-le que me lebasse para alhá, mas el solo pensaba an benir. Era mi’rmana que me screbie las cartas. Mandei-le ua carta ampenhada i todo, para ber se el bie que staba anrabiada, mas nun baliu de nada. Ua carta ampenhada era ua carta sin selo, que el alhá tenie de pagar. Bárias pessonas me dezírun que nun la mandasse, mas you staba tan zacracionada que la mandei i apuis passei algues nuites sin acunhar uolho, que me zgustou muito mandar assi ua carta. Quien quedaba acá era siempre quien quedaba pior. You araba i fazie por pan nuas tierras arrendadas i fazir por todo i iba de geira. Balie-me mie mai i que you inda era mui nuoba.»
[cuntina]
[crónica salida ne l jornal Público, ls dies 19 (eidiçon de l Norte) i 20 (eidiçon de Lisboua) de maio]
Lhembraba-le bien de quando éran garoticos, ls filhos, i de cumo quedaba penerosa de ls ber a seguir la mesma bida negra, cansada, puorca, çfamiada que nunca la deixou albantar la cabeça. Bós tirai-bos deiqui, ide-bos pul mundo, studai, daprendei un oufício, ou un ampreguico que bos lhiebe desta bida. Agora, de bielha, daba-se de cuonta porquei staba eilhi solica: habie sido eilha que ls ampuntara pul mundo. L mais de la giente de l sou tiempo fazira l mesmo culs filhos, i l’eideia de todos habie sido un éisito a puntos de l’aldé star quaije sin naide. Bien bezes bramara acontra la mudeç de la soledade, mas solo agora se daba de cuonta de cumo habie sido eilha la culpada.
Tamien un die quijo salir, mas nunca tubo modo ou upa. La purmeira beç que l home se le fura pa la França nunca la quijo chamar, i bien cartas le screbiu a lhembrá-le la bida deiqui. Mas el mais quijo passar deficuldades pul campo que aqueilha bida de perdido pul mundo. I tornou, mais probe do que houbira salido, que bien mal se biu para pagar la passaige. Uns anhos apuis, el tornou pa l mesmo sítio, mas nin ende la quijo lhebar i als filhos. Inda hoije, passado tanto anho, relouca de nun se haber metido al camboio culs filhos atrás i le haber aparecido alhá. Nun le metien miedo ls trabalhos que fússen, que nada se acumparaba a andar a arar, a segar, scabar, a saber de lheinha ou l que fusse, siempre cul mais pequerricos al chinchin i ls outros pula mano, a sorber las moncas. Nun daprendira a ler, de modo que la salbaçon solo le podie benir de l trabalho, i era por esso que querie ir pa la França. Hoije fálan de l’Ouropa, i tamien eilha i l home ténen la sue piedra nessa parede.
Quando agora oube alguns a dezir que l’aldé stá sin giente, que naide quier bibir acá, que pouco yá ye lhaboriado, calha-se, nun báian a çcubrir que ye ua de las culpadas. Que mais se le dá, agora que yá nun puode ir a lhado nanhun? Ls filhos inda la quejírun lhebar, mas nunca fui de le dar guerra a naide, nin gustou de ir a lhado nanhun sin ser por sou pie. La reformica bai chegando ls dies ciertos i scusa de andar pul mundo a meter noijo, cumo diç muita beç quando la aténtan a salir. L home fura i benira, que nunca fizo niu pul mundo. Ls filhos yá era defrente, fúrun para nun tornar pus era outra la bida deilhes, i alhi yá nada tenien a fazer nin modo de ganhar la bida. Si gustaba de ls tener alhi acerca, mas tamien podien ser felizes pul mundo. Tenie percison de la calentura desta eideia, de que balírun la pena ls sacrafícios que fazira, mais do que algue beç pensara que iba a ser capaç, sin ajudas de paíç, stado, gobero ou l que fura..
Naqueilha nuite, la casa staba mais frie que de questume. Eilhi al lhume, lhembraba-le l die an que se morrira l home. Mais do que ende, antes de acunhar uolho, sentiu de modo bien fuorte, assi cumo quien ampalpa, que l mundo se staba a acabar. Aquel mundo, que nun passaba deilha mesma. L outro mundo que cuntinaba, esse siempre habie quedado de fuora. Outros cun nuoba alma, que l fazíran. Para esso percisában dua gana tan grande cumo eilha tubira para acabar cul sou. Mas bie-los mui atenidos a ajudas de quien deilhes nun querie saber.
«Sabes, antre ls turnos un andaba puli i nun tenie nada que fazer. Habie que labar i esso i passaba tamien algun tiempo a screbir cartas, que l mais de ls pertueses nun sabie screbir. You arrimaba-me a las quintas a ajudar a meter feno, a arrincar patatas, l que calhasse. Eilhes nun pagában, mas anton dában de todo de comer. Cumo na fábrica mos dában raciones de açucre i café, trocaba esso por quenhon, por berças i por pan, que you nunca fui muito de café. Ne ls mercados tamien habie de todo para comer, mas era mui caro. Peixe nun habie tanto, era mais coneilho i pito, mas tamien habie uobos, cabrito i bitela. Habie mercado, i denheiro que nun faltasse. Habie alhi acerca ua panaderie i l duonho pediu-me pa le scabar l jardin. El pagaba-me la geira i bendie-me l pan que you quejisse sin percisar de seinha. Inda andube ua beç a segar centeno a fouce. Para aqueilha gente era ua curjidade, que yá segában todo a máquina. Mira tu ls anhos que nós andábamos atrasados! Inda s’ajuntórun muito francés i sacórun-mos mais retratos que you sei alhá.»
«Drumiemos nua camarata. Na mie éramos siete pertueses i un francés. Tenie un que era de la Réfega, d’an pie de Quintanielha, chamábamos-le l Cacau. Era you que le screbie las cartas. El nessa altura yá tenerie 65 ou 70 anhos, que yá solo barrie pula fábrica. Outro era de Freixo de Baixo, de por ende abaixo acerca la Guarda, era l Magalhães, que tamien you le screbie. Era gente mais bielha que stubo quaije siempre na fábrica i yá solo fazie trabalho mais lebe. Uns tenien ua baquita, ua canhona ou dues, i mandában algun denheirico. Alguns yá mais de 20 anhos que andában puli i nunca benírun.»
[cuntina]«Ne ls altos fornos you era çcolador: l fierro an fuolha salie colado i you çcolaba essas fuolhas de fierro. Mas primeiro habie un que cortaba, era l cezalha, i solo apuis ye que you çcolaba. Éramos trés na cezalha, l cezalhor i mais dous. Ls outros dous éran franceses i fui por esso que you lougo aprendi a falar l francés. L cezalhor cortaba las fuolhas de fierro nua guelhotina. L Jesé Franco trabalhaba mais an pie l fuogo: salie l fierro an brasa i el asperaba-lo cuas tanazes, agarraba-lo bien i apuis tornaba-lo a meter por baixo dun celindro mui pesado que era para quedar splanchado. Era un trabalho mais cansado i peligroso, mas tamien ganhaba mais do que you. Eilhi fazie-se lata i xapa fina, todo l que era fierro.»
[cuntina]
«Yá nun dou bien fé de todos ls que fumus. Ls que se me lembra son l Zuito, Abílio Chan, Farina Bielha, Antonho Burro, Agusto Friscal, Jesé Rechas, Antonho Antramoceiro i you, claro. Éramos todos de Sendin, menos un que era de l Campo. L Antonho Antramoceiro fui l que prendírun ne l camboio, i de que yá te falei. Fui preso, mas nun chegou a passar tiempo nanhun na cadena, que l remetírun lougo para Pertual. Cada un lebaba la direçon de alguien coincido i iba alhá a tener cumo podie. Tu que cuidas! Cun tanta cousa sbarrulhada, por bias de la guerra, ambuxában todo mundo.
Mas, anton, nesses altos fornos de Gueugnon fazie-se de todo, çque fusse an fierro ou lata: podie ser un alfinete, garfos, panelas, carriles de camboio, berguinha, xapa de fierro, todo, de l mais pequeinho até al mais grande. Aqueilho era la fin de l mundo! You era l númaro 3750, mira tu ls que nun éramos a trabalhar alhá! Ácerta, nin sei cumo nunca se me squeciu l númaro. Trabalhábamos an trés turnos de uito horas, de modo que ls fornos marchában de nuite i de die sin parar. You chegaba a fazer a trés turnos seguidos, mas muita beç drumiemos de nuite, que nun habie xefes nin nada. Se calha fazien l mesmo que nós.»
«Ende, cada un fui para sou lado, todo de camboio. You i tiu Agusto Friscal fumos para Gueugnon, que ye ua cidadica acerca de Lion. Fui para ende porque stában alhá ls Francos, l Jesé, l Agusto i l tio. Mas tiu Agusto Friscal lougo se fui para Paris, que tenie alhá un armano. El era soldador, de haber stado antes an França, i fui-se pa l sítio adonde yá habie trabalhado. Era buono andar cun el que falaba un cachico de francés. An Gueugnon l trabalho éran altos fornos, ua fábrica mais grande que Sendin, que até un camboio andaba alhá andrento. La guerra inda staba bien biba por aqueilhes lados, todo inda mui queimado, que inda pouco mais dun anho se habie acabado. Mira tu que nessa fábrica inda trabalhában alhá arrimado a 500 almanes prejoneiros. You tenie 26 anhos i nunca habie trabalhado sien ser na tierra. Aqueilho todo metie un cacho de miedo, mas nunca me quedei.»
Yá ua beç falemos i you dixe-bos que na fruntarie hai ua piedra cula anscriçon de 1262, (D.Afonso III 1248-1279) mas nun tenendo mais nada, quien puode fintar-se se la piedra ye de la purmera assentada ou bieno ende a parar! Nun son poucas las capielhas i eigreijas feitos cun sbarrulhos doutras.
Ls antendidos nestas cousas cuido que mirando bien outras seinhas, cumo por eisemplo la fruntarie i l campanairo, puoden adelantrar eras, i até nun s’anganhar muito. L campanairo nien s’asparece-se al de la capilha de Santa Cruç nien al de l’Eigreija Matriç, puis dében tener eidades muito çfrentes. L de l’Eigreija matriç, hai muitos por tierras de Miranda i de Sayago. Mas you nada sei an claro.
You se tubisse que dezir algue cousa, dezie de l balhe de Belharino, cumo l eimaginaba an tiempos mui antigos, que biajantes ou cunquistadores que beníssen de Bergáncia para Miranda ou al alrobés, eimagino-lo sendo un balle adonde nun faltarien buona yerba, feno i fuontes cun auga to l anho para aquemodar las cabalgaduras, antre dues lhadeiras cun castanheiros i cereijeiras, i deiqui cuntinar la sue jornada. Nun era l Éden mas yá era algue cousa. I se ls homes nesse tiempo tenien que agradecer por haber chegado an bien, fazírun la casa al Santo!
Quanto a Santa Oulaia, nun ten capielha mas ye l ourago de la Eigreija Matriç, ten cerrados i tierras, cumequiera yá ten plantaçones de pinos ou carbalhos canadianos, i cumo agora nun s’usa alqueires de grano, debe de tener smolas a la moda de l tiempo. Cousa que nunca m’antrou mui bien ne l gargueiro. Mas quien sou you para me poner eiqui a falar destas cousas
Quanto a las donaçones, será que tamien eiqui houbo alguien que mercou l cielo cun cerrados i tierras por bias de ls pecados? Inda tenemos muito que falar, subre las donaçones i la nuossa Eigreija, para bien de l coincimento de l património stórico de l’aldé de Zenízio, assi haba salude, gana i tiempo.
Tenie, cumo you, catorze anhos i andábamos dambos a dous ne l Seminário de Bergáncia, ne l quarto anho, l que agora le cháman uitabo anho. Anque andubíramos juntos hai quatro ou cinco anhos, lhembra-se-me nessa eidade porque mos sentábamos an carteiras ua al lhado de la outra. Siempre le admirei la marrafa bien puosta al para trás, que you nunca fui capaç de la adominar por bien auga que le botasse al pelo, a quantas mais fazer óndias cumo l del! Inda hoije, l’eimaige que guardo del ye essa: la bida lhebou-lo, pouco tiempo apuis, por outros caminos i a mi deixou-me-lo siempre moço.
La sala de studo custaba a calcer ne l eimbierno, inda que fúramos arrimado a cien. Por bien calhados i quietos, bundaba ua tossidela, un lápeç a caier, un cerrar menos lhebe la tapadeira de la carteira, un arrastrar de pies, un albantar - senhor purfeito puodo ir a la retrete? tire-me eiqui ua dúbeda, puodo ir al miu colega a pedir uns apuntamientos?, - ou algo assi para que aqueilha sala nunca fura calhada cumo la missa. Cada carteira era un mundo, que até segredos chegaba a guardar. El era siempre l purmeiro a acabar la traduçon de lhatin, i lhougo ampeçaba a çparar rajadas de bersos acontra l fondo de la carteira, que mal se oubien: la capa negra cun que mos tapábamos nun deixaba l sonido salir para fuora, mas sentie-lo cumo se alredror s’albantara un airico a beilar; nin un mirar pa l lhado anunciaba la hora de ls bersos, nin ua fuolha anriba la carteira ls podie arrecolher, táticas de camuflaige que l poeta tubo que daprender zde cedo. Ls bersos éran la nuossa guerra, siempre cuntados na punta de ls dedos, ambaixo la carteira. Yá bien bezes habiemos dezido que nun balie cuntar puls dedos, mas eilhes nunca aceitában quedar de fuora de la fiesta. Mui ralo le ganhaba, na métrica, nas eimaiges guapas, ne ls temas, na spuntaneidade cun que l berso le salie.
A soutranho, yá nun quedemos juntos, que deixou l seminário. Nun l tornei a ber. Muitos anhos apuis, inda an Bergáncia, soube la nobidade: matórun a Nuno Galvão na guerra, an Moçambique. Cuntaba-se que yá tenie ua rapazica pequerrixa, que nunca coinci. Alguns anhos a seguir, bieno l 25 de Abril i acabou cula guerra quelonial: tamien you stube nesse die i lhembra-se-me de pensar que l sangre se habie arrecolhido al burmeilho de ls crabos, l sangre tamien de Nuno Galvão i outros: siempre mirei pa esses crabos dun modo special. A el inda l beio, moço, a cuntar bersos cumo quien çpara ua matralhadora, que ls poetas nunca se muorren, nunca ls bersos se cálhan, que sous bózios nunca cáben nas fuolhas. Quien me dira inda tener aqueilhas fuolhas de papel als quadricos - de quei screbiemos nós cun catorze anhos? – i neilhas ampalpar que nin todo era malo.
Scribo esta crónica cumo houmenaige al miu amigo i poeta Nuno Galvão, de Milhão, porque hai dies me lhembrei del, al ler algo que me eimocionou. Nua palhestra subre l 25 de Abril, un garotico de 7 anhos preguntou-le al tiu de MFA que alhá staba a falar: porque nun fazistes l 25 de Abril mais cedo? Assi, yá nun haberien matado na guerra a miu abó, nin miu pai quedado sin pai quando tenie la mie eidade.
- Para quien scribes Mariana ?
- Para quien scribo ye segredo !
- Yá bai lharga la tue carta...
- Yá bai lharga mas inda falta !
- L que cuntas? diç, Mariana !
- L que cunto nun digo, nó !
- Essa pessona pa quien scribes
Só tu ye que la cunheces ?
- Ye alguien que só you cunheço
Mas quiero que me responda...
Que todo esto ye segredo
Nestas folhicas de papel.
Segredo só nuosso, segredo...
Tanto p'ra mi cumo p'ra el !
Ye ua cousa marabilhosa ber ls scadales queloridos de burmeilho culas froles d'azedas.
Para quien l guste de ber l burmeilho porque, mesmo tenendo la quelor de la sangre, quando par'eilhas miramos solo mos lhembramos de las birtudes de la natureza.
Cumo ye guapa! I nun se queda atrás de las papoulas, que tamien son burmeilhas.