05/01/11

Flor de Lis



Só agora ye que me dei bien de cuonta ou anton yá me habie squecido: quaije uito anhos depuis de la proclamaçon de la República an 1910, an Abril de 1918 eisatamiente, ye que se dou l zastre de la batailha de la Lys, na region de la Flandres, na Bélgica, mas quaije na frunteira cun la França. Staba a purparar un questionairo a partir de 14 paineles que stan agora presentes ne l liceu adonde you ansino i que fúrun realizados pula « Comisson Nacional para las Comemoraçones de l Centenairo de la República » i que mos fúrun amprestados pul Consulado de Pertual an Toulouse (Se esse questionairo bos antressar, abisai-me; de momento stá redigido an pertués), quando deparei cun esta anformaçon que pongo aqui traduzida an mirandés (alhá cumo puodo!) yá que todo stá screbido nesses tales paineles an pertués :

«Abril de 1918 : Zastre de la Lys. Las tropas pertuesas suofren un sério rebés na frente ouropéia i seran reantegradas ne l setor británico »

I lhougo abaixo, ua cronologie resumida (Esta sposiçon nun pretende ser eisaustiba mas dar cuonta de ls acuntecimientos mais amportantes relacionados cula Purmeira República Pertuesa) dá depuis l’anformaçon seguinte que ancerra esse cunjunto de datas que dízen mais respeito a la participaçon de Pertual nesse purmeiro grande cunflito mundial que representou la Purmeira Guerra Mundial :

«11 de Nobembre de 1918 : armistício aperpuosto puls aliados i aceite pula Almanha »

Un cunclui anton que l mais grabe zastre de que sofriu l CEP (Cuorpo Spedicionairo Pertués) acunteciu l mesmo anho an que fui proclamado l armistício: siete meses antes eisatamiente.

Mas ne l mesmo painel (Globalmente, acho essa sposiçon antressante, bien pensada i eilaborada) aparécen dados tamien an dous quadros defrentes que dan ua eideia de l’amportáncia de la partecipaçon pertuesa nesse cunflito an númaros de suldados que fúrun ambiados para cumbater an trés tiatros de ouperaçones defrentes : la França mas tamien África afinal : an Angola i an Moçambique.

Estas fuontes statísticas son tiradas de un artigo de Luís Alves de Fraga que faç parte de l lhibro « Portugal : Grande guerra 1914-1918 », p.547-552.

I ls dados son ls seguintes :
105 542 militares ouropeus i africanos fazírun parte de las tropas que fúrun mobilizadas por Pertual nesses trés tiatros de ouperaçones, antre ls quales un pouco mais de la metade (mas 56 411 assi i todo, todos ouropeus a priori, l que representa un númaro sien dúbeda ningua mui amportante) fúrun ambiados para cumbater ls Almanes, ne l Norte de la França.

I anfeliçmente calcula-se que houbo até 21 835 bítimas só an França antre todos esses suldados pertueses, l que representa quaije 40% desse cuntingente. Éntran nesse númaro ls muortos (1997), ls feridos (5359), ls zaparcidos (199), ls ancapazes (7280), ls presioneiros (7000) antre ls quales 6767 fúrun debuolbidos pula Alemanha i 233 morrírun ne l catibeiro, segundo la mesma fuonte yá citada.

I que dezir mais ?

L que ben por eisemplo na Wikipédia, an pertués, cul títalo de « Trincheira na Lys » i que sal assi traduzido pul Tradutor an linha. Esto :

"La Batailha de l Lys ou Batailha de La Lys, tamien coincida cumo Batalha de Ypres 1918, ó inda Quarta Batailha de Ypres, i cumo Batailha de Armentières pula storiografie británica i almana, dou-se antre 9 i 29 de Abril de 1918, ne l balhe de la ribeira de La Lys, setor de Ypres, na region de la Flandres, na Bélgica.
Nessa batailha, que marcou la participaçon de Pertual na 1ª Guerra Mundial, ls eisércitos almanes, porbocórun ua strondosa derrota a las tropas pertuesas, custituindo la maior catástrofe melitar pertuesa depuis de la batailha de Alcáçer-Quibir, an 1578.
Las tropas pertuesas, an solo quatro horas de batailha, perdírun cerca de 7.500 homes antre muortos, feridos, zaparecidos i presioneiros, ó seia mais dun terço de ls afetados, antre ls quales 327 oufeciales."

Mas tamien…

La "Lys", por eisemplo, que dou l sou nome a essa batailha an que morrírun tantos pertueses, nesse més de Abril de 1918, esse riuzico de pouco mais de 200 kms de stençon, hoije an grande parte canalizado, que nace ne l Norte de la França, ne l departamiento de l Pas-de-Calais eisatamiente, i que depuis, de l outro lhado de la frunteira, na Bélgica, bai zaguar ne l riu Escalda (l'Escaut, an francés), na cidade de Gant… La berson pertuesa subre esse riu, la Lys, na Wikipédia, nun diç quaije nada antretanto subre ls acuntecimientos de 1918 i l númaro dramático i particularmente eilebado de homes que ende morrírun, por eisemplo yá nesse purmeiro grande cunflito mundial an que tamien partecipou na altura Pertual, anton jobe República cun apenas 8 anhos de eidade…

Mas a mi inda m’apetece dezir mais alguas cousas :
Essa palabra « lys » precisamente tamien eisiste an francés, mas ne l masculino, para designar tamien ua flor que an pertués, i an mirandés puls bistos tamien, se chama « lírio »; essa flor tamien chamada « flor de lis » que se tornou amblemática i símbolo… mas de la monarquie, an special francesa, mas tamien de dinasties de reis que houbo i inda hai hoije noutros países de l’Ouropa, cumo por eisemplo la Spanha adonde l rei atual, Juan Carlos, pertence a la dinastie de ls Borbóns i ye un decendiente de l rei de França, Luis XIV, l Rei-Sol…

Mas se ne ls lhibros de Stória, essa batailha adonde morrírun nesse més de Abril de 1918, antre outros, miles de suldados pertueses nuossos cumpatriotas, cumo cheguemos a dezir, parece subretodo haber quedado cul nome desse riu "la Lys" (pequeinho riu assi i todo, un afluente quaije ansegnificante…) ye porque l nome lhembra tamien ua flor. I mais que l símbolo de la monarquie que ls republicanos habien cumbatido assi i todo durante muitos anhos, ye un símbolo - i ye esso l mais amportante - de la natureza capaç siempre de se renuobar i de dar flores antre las mais guapas i bistosas que puode haber ne ls nuossos países de clima temperado (i an muitos outros países tamien probablemente)… Uas flores - símbolo tamien de pureza i de purfeiçon, de sprança pula cierta tamien - que ls homes puoden admirar subretodo ne l Berano quando l sol calece i ls campos i ls jardines - que fúrun tantas i tantas bezes, cumo nessas regiones de l Norte de la França, ls tiatros de batailhas renhidas i trágicas antre muitos pobos ouropeus - se ínchen assi i todo, todos ls anhos, cun essas flores brancas i eimaculadas, burmeilhas cumo l sangre ou pul cuntrairo amarielhas i até douradas cumo l ouro ou tamien l sol…

I you se aqui stou assi i todo a screbir este testo que fala de ls nuossos suldados pertueses durante la Purmeira Guerra Mundial ye porque miu abó que tamien fui mobilizado na altura, cumo siempre me cuntórun, feliçmente nun fizo parte de todos aqueilhes que alhi, na Lys, perdírun la bida nesse anho de 1918. Talbeç por inda ser nuobo demais i haber feito parte miu abó Manuel Paxareiro, puls bistos, de ls reserbistas ou porque la guerra yá habie quaije acabado… cousas que you un die tengo que cunseguir saber i antender inda melhor… Preguntando mais que l tengo feito até agora a quien me puode respunder i ajudar a antender… Ten que chegar esse die !


Sem comentários: