Crónica salida ne l jornal PÚBLICO de hoije, 12 de Nobembre de 2007
Todo l que ye houmano se muorre. Se nun fur hoije, será manhana. Culas lhénguas las cousas pássan-se de la mesma maneira, i l mirandés nun será eiceçon. Grandes lhénguas cumo l lhatin dórun l lhugar a outras, morrendo-se i, nun cierto sentido, bibindo neilhas i cuntinando a ser ansinado i a ser eissencial al antendimiento de las modernas lhénguas románicas.
Ben todo esto al perpósito de eiqui hai ua ou dues sumanas ls jornales habéren falado dun studo adonde se dezie que l mirandés se staba a morrer, yá que era cada beç menos falado nas famílias i cada beç menos ansinado puls pais als sous filhos. An alguns sítios até se stranhaba cumo esse studo nun era mais falado i se dezie que era cuntraditório l ber-se algun antusiasmo alredror de la lhéngua. Que dezir de todo esso?
Buono, esses studos son neçairos. Era buono ye que se fazíssen outros studos subre cumo resolber. Que l mirandés ten deficuldades yá l dixo José Lheite de Vasconcellos na fin de seclo XIX i António Mourinho a meio de l seclo XX i até deixórun testos screbidos para que un die, quando se morrira, alguien podira saber cumo era. La berdade ye que inda nun se morriu i hoije hai miles i miles de testos an mirandés i outras manifestaçones de la lhéngua. I tamien nun puoden sperar que ándemos a chorar ende pulas squinas ou que déixemos la lhéngua eilha solica, cumo quien diç: nun bal la pena, deixai-la morrer-se an paç. La nuossa atitude ten sido i ha de cuntinar a ser al alrobés.
Ua pessona muorre-se al son de las leis de natureza. Quando ua lhéngua se muorre esse nun depende de leis de la natureza, mas dua decison – de miles deilhas -, de las pessonas que la fálan i de las anstituiçones que ténen la oubrigaçon de la defender. Son coincidos casos de lhénguas que até renacírun de l nada, cumo fui l caso de l heibraico i de l checo.
L mirandés ten aguantado ua guerra de muorte que yá dura hai cientos de anhos, mas subretodo ne ls redadeiros 40 anhos i esso l ten benido a deixar mui andeble. Mas ten bida suberciente para cuntinar se cada un de ls mirandeses quejir: cuntinar a falá-lo an casa, culs filhos, i na quemunidade, cuntinar a screbi-lo i a studá-lo. Ten bida suberciente para que las anstituiçones repunsables fágan tamien aqueilho que ye l sou deber. Quei dezir? L Menistério de la Cultura ten ua buona parte de la faca i de l queiso na mano, mas nada faç i la Senhora Menistra sabe de todo l que ye neçairo fazer; l Menistério de la Eiducaçon parece fazer de cuonta que l ansino de l mirandés stá bien, l que nun ye berdade, deixando-lo na mano de la DREN, que ten de probar que nun stá chena de einemigos de l ansino de l mirandés. Apuis de l stado central, las cámaras i juntas: la cámara de Miranda algo ten feito, mas ten de fazer muito mais ne l que ye eissencial; la cámara de Bumioso manten-se nun bergonhoso siléncio; i las juntas de fraguesie ciento ua faç algue cousa.
I pronto, eiqui queda un resume de repuosta a la pregunta deste testo i ua eideia de cumo la lhéngua mirandesa puode bibir por muitos i muitos anhos. Ye nesso an que acradito i por esso tamien fago.
2 comentários:
Cuncordo cun todo l que diç, Amadeu, i faç bien de l dezir i muitos ténen que l dezir tamien; mas hai ua cousa subre la qual inda podemos ir mais loinge i contradezir l que alguns inda dízen sien refletir como deberien fazer (talbeç por nun séren capazes ou nun tenéren las cumpeténcias até...).
Quando diç: « Grandes lhénguas cumo l lhatin dórun l lhugar a outras, morrendo-se... » insistindo depuis, dezindo: « ... i, nun cierto sentido, bibindo neilhas i cuntinando a ser ansinado i a ser eissencial al antendimiento de las modernas lhénguas románicas. », querie cuntar simplesmente ua cousa que se passou cumigo i que nunca squeci porque me marcou muito:
Ua colega mie, porsora de francés mas tamien de lhatin i de grego antigo, andicou-me claramente un die (i fizo bien !) que nun habie razon bastante para dezir que l lhatin por eisemplo ye ua lhéngua muorta mas si ua « lhéngua antiga ». Hai ua defrença antre essas dues designaçones de la mesma maneira que hai tamien ua defrença antre pessonas que ténen ua bison negatiba de las cousas i até de l mundo i aqueilhas pul cuntrairo que gústan tanto de la bida que nun s'ampórtan de star siempre a criar, eimaginar i ambentar i partilhar tamien cun ls outros l spírito positibo que ls anima.
Depuis l que dixo l quimista i tamien filósofo Antoine-Laurent Lavoisier yá ne l final de l seclo XVIII « Rien ne se perd, rien ne se crée, tout se transforme » (Nada se perde, nada se cria, todo se trasforma), retomando ua eideia que yá habie sido sprimida pul menos zde l seclo V antes de Cristo na Grécia Antiga, puode, ye ua eibidéncia !, serbir tamien para splicar la eiboluçon de las lhénguas. Só ls ciegos i ls xordos (estes subretodo ne l caso de las lhénguas) ye que nun puoden dar-se bien cunta desso. Basta só abrir ls uolhos i aceitar de oubir tamien ls outros; ou anton, se nun quieren mesmo, que s'antérren eilhes próprios aqueilhes que nun sáben fazer mais nada que falar de « muorte » ! Nun debe custar muito.
Tenie rezon la tue colega porsora: l lhatin ye un causo special. Del mos quedou ua grande lhiteratura, muita i bariada produçon científica inda amportante pa l nuosso mundo de hoije i que eisige saber lhatin.
L causo de l griego antigo ye la mesma cousa: cuido que hoije yá naide l fala nien l scribe. Mas muita giente l studa i studará porque muitas obras que fúrun screbidas nessa lhéngua stan ne ls aliçaces de la nuossa cebelizaçon.
Nesse sentido puode dezir-se que ua lhéngua que deia cuntributos sérios, a algun nible, pa la houmanidade, essa lhéngua nunca se muorre.
Mesmo para ua lhéngua tan pequeinha cumo l romanholo, screbiu Italo Calvino a porpósito de la obra poética de Tonino Guerra, srebida nessa sue lhéngua materna: ne l feturo ha de haber giente a querer daprender romanholo solo para ler ls bersos de Tonino Guerra ne l oureginal.
Ora a mi gusta-me essa perspetiba: nunca se muorre ua lhéngua que dou cuntributos amportantes pa la houmanidade.
I quei ye esso de cuntributos amportantes? Ende ye que todo bate.
Tornaremos al assunto.
Enviar um comentário