16/11/08

De l Poderiu al Sbarulho
















Ne l die 23 de Agosto, Sali de Caçarelhos i fui a dar ua buolta por Spanha cun çtino al Mosteiro de Moreiruola. Fui por Alcanhiças i apuis pula strada que bai a dar a Benavente. Quando chueguei a S. Bitero staba na hora de l almuorço i cumo sabie que nesse sítio fazien ua buona chicha assada na brasa, arrimei a un restorante i antrei, mas lhougo bieno ua moça a dezir que nun habie lhugar i habie que sperar mais dua hora. Sali deili a percura doutro, mas tamien staba cheno i, anton alhá fui a dar nun que quedaba al pie de l´ eigreija onde habie lhugares. Quedei admirado i a pansar cumo nua tierra que serie mais ou menos cumo Zenízio, tenie trés restorantes grandes i buonos i nun die de sumana stában todos chenos?
Ls nuossos armanos ténen outra maneira de star na bida i decierto tamien mais denheiro ne l bolso para quemer fuora. Apuis de comer i buer paguei la cuonta i sali para fuora. Cumo la eigreija era lhougo al lhado dou pa la besitar, mas solo por fuora yá que la puorta staba cerrada. La eigreija toda an cantarie ye bien antiga i tenie ua çfrença de las outras. Nun tenie la puorta grande na fachada percipal, mas solo ua pequeinha de un de ls lhados.
Apuis segui biaige i fui passando por aqueilhas tierras i nalguas habie casas recuperadas an cantarie bien guapas. Cumo l çtino era l Mosteiro de Moreiruola, fui seguindo nessa direçon. Quando cheguei a Benavente, dei ua buolta pulas rugas/rues i dou para ber que ye ua cidade pequeinha, mas bien arrumada. Sali i apanhei la strada an direçon a Zamora i passados uns quilómetros staba an Granja de Moreiruela, la tierra pertico de l Mosteiro de Moreiruela/Moreiruola. Lhougo a seguir a esta tierra a la dreita alhá staba l´andicaçon de l mosteiro. Antrei nua stradica streita i passado un cachico staba an frente dun grande sbarrulho.
Parei l carro a la selombra duns freixos/freznos que eili ls habie balientes. L sítio queda acerquita de l riu Esla i ten muita auga i claro que ls freixos/freznos se dan bien an sítios frescos. De l Mosteiro, yá habie oubido falar muitas bezes del a Amadeu Ferreira, bien cumo de la sue amportança pa la lhéngua i pa la cultura mirandesas. Ampecei a oulhar pa ls sbarulhos i a magicar pa ls mius botones! Cumo era possible que tanto poderiu i tanta sabedorie tubisse zabado nun sbarrulho. Apuis fui antrando i bendo la grandura de l mosteiro i quando staba ambaixo de ua de las nabes percipales que inda nun son sbarrulho, quedei inda mais spantado cun essa grandura. Cuntinei la biaige por todos aqueilhes cachos de paredes sbarrulhadas i ampecei a ber alguas partes que stan a ser recuperadas. Ende dá para ber que deiqui a uns anhos, talbeç mais que puodamos eimaginar, yá que de l lhado dalhá parece que estas cousas de la cultura tamien lhieban muitos anhos a salir.
An 1098, Robert de Molesme, funda an França l´Orde de Cister, mas ye cun S. Bernardo de Claraval que a partir de 1113 se fai l sou grande desambolbimiento i ampeçan a ser criadas Abadies por toda l´Ouropa. Las Abadies éran siempre custruídas fuora de las cidades i an sítios adonde passasse un curso de auga i cun tierras buonas. L Mosteiro de Moreiruola alhá stá fuora de Zamora acerca de trinta quilómetros, pertico de l riu Esla i an buonas tierras.
Sabemos que estes Frailes de l´Orde de Cister, chegórun an 1131 a la Porbíncia de Zamora i zde essa data cun la grande upa de l rei Fonso VII, ampeçórun a custruir l grande poderiu spritual, eiconómico, cultural i administratibo que tubírun tanto na Porbíncia de Zamora cumo mais tarde na Tierra de Miranda. Ls frailes antrórun na Tierra de Miranda an 1211, quando D. Çancio I, fizo la donaçon de Infainç i Custantin al Mosteiro de Moreiruola. Apuis bários nobres i pessonas cun poder fúrun fazendo donaçones al mosteiro i ls frailes de Moreiruola solo salírun de Miranda quando esta passou a tener Biçpado.
Al lhargo desses trés seclos i meio de permanença, cun las bárias donaçones que fúran tenendo, ls frailes tubírun un poderiu mui grande an toda la Tierra de Miranda i chegóran a tener an sou poder un grande território. Mas, cumo tamien eran homes de cultura l Mosteiro tenie un de ls mais grandes arquibos dessa época. Nesse arquibo stában decumientos amportantes i subre la Tierra de Miranda ténen sido alguns publicados an special ls decumientos de las bárias donaçones que ls nobres i las pessonas poderosas desse tiempo fazírun al Mosteiro de Moreiruola. Destes decumientos çtaco l purmeiro screbido an Lheonés cun la data de 1255, subre ua donaçon feita als frailes de Moreiruola pul nobre Fonso Mendes de Bornes, de las sues tierras an Zenízio i an S. Juan de la Ribeira. An troca ls frailes tenien que rezar pula sue alma i por toda la familha.
Estes decumientos stan ne l Arquibo de História Nacional de Madride i ténen sido publicados pula ambestigadora Isabel Alfonso Anton, que fizo la sue tese de doutoramiento subre “La Colonizacion Cisterciense en la Meseta de l Duero i la Penatraçon de l´Orde de Cister an la Península”.
Subre l Mosteiro de Moreiruola, yá Manuol Gomes Moreno, ne ls ampeços de l sec. XX, habie falado ne ls sous trabalhos, antitulados “ L PURMEIRO MOSTEIRO SPANHOL CISTERCIENSE”.
Estes studos i decumientos ténen chegado anté nós atrabeç de l porsor i ambestigador Amadeu Ferreira, que ten falado deilhes nas aulas de mirandés i nas muitas palhestras que ten dado subre la stória de la lhéngua i de la cultura mirandesas.
Las bárias Ordes Religiosas ne l sec. XVIII ampeçan la sue decadência i claro que l´Orde de Cister nun scapou a essa suorte, mas ye ne l sec. XIX cun la spropiaçon i destruiçon de ls sous bienes, que quedórun sien poder i ende ampeçou l abandono i mais tarde l sbarrulho de l Mosteiro de Moreiruola.
Spero que las obras de recuperaçon que stan a ser feitas seian rápidas i que todo este sbarrulho seia alhebantado. Ls amigos de la lhéngua mirandesa, decierto inda bamos a tener muita proua cun este Mosteiro, que tanta amportança tubo pa la Lhéngua i pa la Cultura Mirandesas. Ls retratos dan ua buona eideia de cumo ye l sbarrulho de l mosteiro i tamien de la recuperçon que stá a ser feita inda que mui ambergonhada.


Francisco Domingues, 6 de Setembro de 2008


1 comentário:

AF disse...

Buonas nuites Fracisco,


Gustei de ler. Parabienes pula ambestigaçon que faziste i puls retratos. Ye assi que bamos daprendendo uns culs outros.

Abraço,
Amadeu