LA TRASLHITERAÇON, LA TRASCRIÇON I SOUS "PROBLEMAS"

La traslhiteraçon, an sentido strito, ye un mapeamiento dun sistema de scrita an outro. Tenta ser sien pierdas, ó seia, l lheitor anformado debe poder recustruir l'ourtografie ouriginal de palabras traslhiteradas que çcunhece. Pa cunseguir-lo, debe defenir cumbençones cumplexas subre cumo traslhiterar lhetras que nun ténen correspundéncia direta an la scrita de çtino. L Romaji, por eijemplo, ye un método de traslhiteraçon.

An la prática corriente, traslhiterar ye trascrebir la scrita dun alfabeto an outro. Ne l causo de la lhéngua mirandesa, la traslhiteraçon ye l porcesso de trascriçon d'outros alfabetos pa l alfabeto lhatino de 27 lhetras (sien outros senhales), cul'acentuaçon correspundente quando neçaira.

Oubbiamente, la traslhiteraçon nun afeta lhénguas que yá óusan l alfabeto lhatino, cumo l anglés, l francés, l alman i la maiorie de las lhénguas ouropeias. Nesses causos, óusan-se todas las lhetras, acientos i senhales diacríticos de l ouriginal. Alguas lhénguas que percísan ser traslhiteradas an mirandés son l árabe, l heibraico, l russo, l búlgaro, l chinés, l griego, l japonés, l tailandés i l híndi-ourdu, antre bárias outras. Por outro lhado, alguas lhénguas cumpletamente çtintas de l mirandés outelízan alfabeto lhatino, çpensando esse porcesso – ye l causo de l turco, de l húngaro, de l maltés i de l bietnamita. Nestes causos, son ousadas regras cumplexas d'acentuaçon i diacríticos (trema, til, cedilhas, puntos, etc.). Quando, por motibos técnicos, nun fur possible reproduzir l caratere eisato, recomenda-se ousar la lhetra mais semelhante (cumo S para Ş, ó T para Ŧ). Un causo peculiar ye l serbo-croata, qu'ousa a la par ls alfabetos lhatino i cirílico. Nesse causo, nun ye perciso un padron de traslhiteraçon, yá que toda palabra ten grafie nas dues scritas.

La traslhiteraçon ye çfrente de la trascriçon, que mapeia ls fonemas dua lhéngua pa la scrita d'outra. La maiorie de las trasliteraçones mapeia las lhetras dua scrita-fuonte para lhetras de pronúncia similar na scrita-albo.

ÇFRÉNCIA EIJEMPLIFICADA DE TRASLHITERAÇON I TRASCRIÇON

TRASLHITERAÇON / TRASCRIÇON


- 刺身 — sashimi / saximi
- 着物 — kimono / quimono
- 空手 — karate / caraté
- балалайка — balalayka / balalaica

- برقع — burq'a / burca

- أسامة بن لادن — Usāmah bin Lādin / Ousama bin Láden

- μπουζούκι — mpouzoúki / buzúqui

La trascriçon, çfrentemente de la traslhiteraçon, puode ser fazida, tamien, de lhénguas que son screbidas pul alfabeto lhatino. Assi, hai muitas palabras qu'éntran nua lhéngua i necítan ser adatadas àquel sistema fonético.

D'antre muitos eijemplos, puode-se citar:

robó (robot), fotografie (photographie)*, futebol (football), golo (goal), perfume (parfum), antre outras.

Sendo assi, inda hai alguas palabras que nun ténen ua grafie defenida, trascrita, cumo ye l causo de "Guiana", an pertués. Pronuncia-se /guy'ana/, mas, por mantener la grafie ouriginal, muitos cunfúnden-se i la pronuncían /gi'ana/, sien pronunciar l "u". Ne l Brasil, isto ye muito quemun, p'alhá d'haber tamien la pronúncia /gwi.'ana/.

Anton, an la buossa oupenion, qual serie la melhor forma de screbir "Guiana", mantenendo la pronúncia correta sien causar cunfusones?

Yá que l nuobo Acuordo Ourtográfico premite ousar las lhetras "k", "w"i "y" ne l pertués, you sugiro la scrita cun "y", "Guyana", puis solo assi se puode ber que nun ye dígrafo /gi/ nien un ditongo crecente /wi/, mas çcrecente (Cheguei a esta concluson puis, ne l pertués, premite-se screbir Qatar, Kuwait, Kossovo** etc., cun "k", "w"i l cunjunto "qa". Por quei nun s'adata, anton, Catar, Quaite, Côssovo junto cun Guiana? Ó manten-se l ouriginal, ó trascrebe-se tudo).

_____________________

* La palabra "fotografie" ten ourige ne l griego φωτογραφία, mas antrou an las lhénguas románicas pul termo francés photographie.

** Este, ó probe, nien pronúncia defenida ten. Alguns fálan /kôssovo/, outros /kôzovo/, inda outros /kossôvo/ i outros /kozôvo/.