29/11/15

Salimiento de mais un lhibro na CTMAD



La casa de “Trás-os-Montes e Alto Douro, CTMAD” mais ua beç, cumo siempre l ten feito al lhargo de la sue stória centenaira, abriu las puortas.

Nesta bocaçon plural, la CTMAD par'alhá de pormober l associatibismo, eibentos i atebidades  de carátele regional, dada la sue bocaçon cumo anstituiçon cun nome, nunca perdiu nien perde l norte quando toca a ambestir na bertente cultural de la scrita e publicaçones.
Desta beç, ne l die 28 de nobembre, sábado passado, a la tarde fui la beç de pormober l salimiento de l lhibro “O Medronho; L Madronho; El Madroño, ponto por ponto” an trés lhénguas, pertués, mirandés i castelhano. D’outorie de la Drª Manuela Barros Ferreira, persona eilustre e tan conhecida pula quemunidade mirandesa, pula sue anterbençon decisiba n’oufecializaçon da la lhéngua, aquando la sue oufecializaçon que la tornou an mais ua lhéngua oufecial de Pertual. Cula traduçon para mirandés pul porsor, ambertigador, tradutor, scritor, mestre, Drº Amadeu Ferreira, que cumo to l mundo sabe s’antregou de coraçon i alma a la dibulgaçon, ansino, ambestigaçon e scrita de l mirandés, nua andada de paixon, dando las sues upas an todo l que fusse para alhebantar la fala i la scrita deste patrimonho lhénguistico. I Karim Taylharde Garcés pula traduçon an castelhano, persona de quien nun puodo dezir algue puis nun l coinheço, nien sous feitos, mas ten-los cun certeza.
Lhibro que als nuossos uolhos s’apresenta pequeinho, bira grande quando lemos la cunta, biramos las fuolhas i quedamos atentos als queloridos zeinhos. Bira grande porque ponendo las trés lhénguas a la par, dá la possiblidade de chegar loinge, a muita giente i na lheitura i anterpretaçon de la cuonta ancuntrar puontos d’ancuontro de la magie de la scrita i la mensaige de l’outora.
Hai que ler-lo, ye a miu ber ua pequeinha cuonta que nun çpensa la sue lheitura, nun puode quedar ne l domínio de l que me cuntórun. Naide ye capaç de nua pequeinha crónica ou palabras, passar l sentimento, entrega e dedicaçon que fui eiqui botada pula sue outora.
L’assemblé, par’alhá de l salimeinto, fui tamien un grande cumbíbio i momiento de buona çposiçon cun todas las anterbençones, que ye l que se quier, i quando assi ye to l mundo queda mais sclarecido, mais rico.
Nunca ye de mais agradecer i dezir oubrigado, a l’outora Drª Manuela Barros Ferreira, als familiares de l Drº Amadeu ferreira, a todos i todas aqueilhes que trabalhórun, eilustraçon, paginaçon, grafismo, a l’eiditora, als repunsables de la CTMAD, an special a la repunsable pula área cultural, por mos cuntemplar cun mais este eibento.

Bien háiades i mais ua beç muito oubrigado






26/11/15

Teçtemunhos culturales






Dei este títalo a esta mie pequeinha crónica, mas puodie lhebar uma semba deilhes, cumo “ua manhana stórica”, “eibento cumo dantes nunca bisto”, “manhana cultura na secuola secundaira Eças de Queirós-Olivais” … i por ende alantre, puis todos quedarien bien. 
Porque fui todo esso i muito mais l que se fizo a la purmanhana de l die 25 de Nobembre na scuola secundaira Eça de Queirós-Olivais.

Mas “teçtemunhos culturales” porque l eibento ampeçou cun quelóquio (peça de teatro) adonde la sue temática, mote, fui “L Filico i l Nobielho” ,  lhibro screbido hai uns anhos datrás, d’outorie de l porsor, scritor, ambestigador, mestre, Fracisco Niebro/Amadeu Ferreira cula eilustraçon de Sara Cangueiro i ancerrou cula einauguraçon dun spácio de lheitura na biblioteca de la scuola, cul nome de “Lhuzie” an houmenaige a la filha de Jesé Pedro, nieta de l outor. 

La quemunidade scolar aporbeitando la comemoraçon de l die de la scuola, lhigado al sou patrono Eça de Queirós, antendiu por bien birar ua buona parte de las atebidades culturales i recreatibas para la área de la cultura i lhéngua mirandesa. I fui ne l ouditório percipal, cheno de studantes, porsores, cumbidados que tubo l purmeiro punto alto. Quando la classe de l 10º anho d’artes i spetáclos, rumpiu d’atrás de ls tapones, cun bigor, antrega, balor, dedicaçon, eibocando la narrativa de l testo, an mirandés cumo s’amponie. Sien miedo, cun eilegáncia i eiceléncia, de guapa i eicelente ancenaçon deixórun ne ls oubidos i uolhos de to l mundo la magie de se fazer quelóquio. Atores cun géstios i palavras que naquel momiento atórun l filico de l sentimento dua assemblé que quier saber, puis la maiorie éran jobes, i quien ama la cultura. La gana de passar la mensaige era fuorte, la sue gana de eilebar estes balores tamien nun era mais pequeinha. I se l que queda para siempre son las obras i l que se puode fazer cun eilhas, anton esta classe fize-lo, este quelóquio eimortalizou. L’assemblé quedou rendida, e cuido que marcou para siempre este ouditório, cun este quelóquio an mirandés quedou claro, nesta scuola las dues lhénguas stan a la par.

 Çpuis fui tiempo para anterbençones de sclarecimiento, motibaçon e dibulgaçon, feitas puls familiares (Jesé i João) filhos de l mestre Amadeu Ferreira de la cultura e lhéngua mirandesa, tamien por Antonho Cangueiro subre l testo, de música i de l’amportáncia que ténen estes eibentos culturales andrento de la quemunidade scolar, puls repunsables de la scuola i de quien tubo l’einiciatiba, assi cumo de la persidente de l’outarquie.

L segundo punto alto fui na biblioteca de la scuola, delantre de l “spácio Lhuzie”. Quando las repunsables de la scuola e deste spácio de lheitura amostrórun la mensaige grabada/filmada de la Drª Manuela Barros Ferreira dedicada a la lhéngua mirandesa, l porsor Fernando Pinto, home que abraçou zde hai muito tiempo este patrimonho, çtacou l’amportáncia de poner estes marcos na bida de jobes que ténen un feturo para bibir. L’amportáncia que ten an tener este nome i quanto puode baler pa ls dies de manhana, cumo lhigaçon a la mimória de l grande home que fui sou avó.

Stan de parabienes la classe de studantes que fazo l quelóquio, ls motibadores e purparadores que agarrórun l’eideia deste spetáculo, la direcion de la scuola, la repunsable de la biblioteca pul ampeinho an çponiblizar e reserbar un spácio cun lhibros de lheitura i decumientos an mirandés, stá de parabienes toda la quemunidade scolar de la scuola Eça de Queirós.

 Stá de parabienes la cultura.

Bien háiades todos, todos aqueilhes que dórun l sou melhor para que fusse possible bibir este die tan rico, todos aqueilhes que se çponibízan a recebir i acarinar estes aires culturales.

La cultura cumo quemido i sustento dua sociadade ten que fazer parte de l die a die de todos nós.














23/11/15

L Madronho

Este lhibro scrito pula doutora Manuela Barros Ferreira an trés lhénguas: pertués, mirandés i spanholo. La traduçon para lhéngua mirandesa ye de outorie de Amadeu Ferreira.

La doutora Manuela Barros, cordenou cientificamente la feitura de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa, dende se dezir que yé la "mai" de la Cumbençon de la Lhéngua Mirandesa.

Assi quien puoda i querga star persente na apersentaçon deste lhibro, sábado na Casa de Trás ls Montes i Alto Douro an Lisboua, arrimado a las quatro de la tarde, ende la outora stará para fazer la apersentaçon i falar un cachico deste sou lhibro.



20/11/15

Fazer meia – Ua arte (Tricotar - Uma arte)






Cardar, filar, fazer meia, acupaçones quaije solo feito pulas ties, a las tardes assientadas ne l puial, quando andában pul termo de buieiras ou pastoras.

Para mi éran artes, que ls homes nun sabien fazer a nun ser cardar que era un trabalho duro, you nunca me lembro de ber un tiu cula ruoca metida ne l coz de las calças ou agarrado a dues agulha i fazer uns miotes, tapa-bocas, camisolas ou chambres.

Ne ls dies d’hoije fazer meia yá quaije nanhua mulhier fai, i tamien hai que dezir que este patrimonho de saber de nuossas abós passado a las nuossa mais nun passou an todo pa las nuossas filhas, mas hai algue muito asparcido a esto de fazer meia que ye fazer rendas q’inda se fai muito, yá nun ye un trabalho de filos gordo de lhana salidos dua ruoca, mas si cun filos d’algodon finos i delicados mercados ne ls sotos.

I se an outros tempos bien arreculados de las manos i dedos de las ties salien berdadeiras obras d’arte, para calcer ls pies, tapar l cachaço i bestir l cuorpo an dies d’ambernada ou nebon, tamien agora inda sálen de l trabalho de las ties muitas rendas i pieças d’anfeite. You tengo que rendir-me, puis tengo la mie bezina, tie Arminda, que fai rendas de to ls modos i feitios que son un regalo pa ls uolhos, un ancanto pa l coraçon i objetos que pón la mie cuncéncia a las buoltas. You nunca serie capaç de fazer cousa asparcida tan guapa i chena d’anredos.

Diç-me eilha, nas tardes soalheiras ne l puial de la puorta i ne l scanho als seranos d’ambierno outra cousa nun gusta de fazer, solica ou cula cumpanha de tie Carmelina i tie Marie assi s’ambaia, dando als dedos i fazendo obras por gusto porque nun percisa de bibir deilhas.

Dende quaije m’astrebie a dezir, ye amor a l’arte de fazer i custruir, ye sou feitiu, ye sangre stamuntano, mirandés que le cuorre nas benas, que nun sabe star parada. Defeniçon que queda bien a todas las mulheres mirandesas, ye grácias a eilhas que chegou a nós ua buona parte de hardança de saberes que hoije tenemos.


 

Tricotar – Uma arte
Cardar, fiar, tricotar, trabalhos quase só feito por mulheres, nas tardes ensolaradas sentadas no assento de pedra a porta de morar, quando andavam pelo campo a guardar as boiadas ou com os rebanhos.
Para mim estes trabalhos são artes, que os homens não são capazes de fazer a não ser cardar a lã, que era um trabalho mais duro, eu nunca me lembro de ver um homem com uma roca metida no cós das calças a fiar ou agarrado a duas agulhas e fazer umas piugos, um cascol, camisolas ou camiseira de lã.
Nos dias de hoje fazer tricô com lã já nenhuma mulher faz, e também a que dizer que este patrimônio de saberes das nossas avós passado para as nossas mães não passou em todo para as nossas filhas, mas há algo muito parecido ao tricotar com lã que é fazer bordados que ainda se faz. Já não é com fios tão grossos de lã, fiados numa roca, mas sim com fios de algodão fino e delicados comprados nas lojas.
I se em tempos recuados dos dedos e das mãos das mulheres saíam verdadeiras obras de arte, para aquecer os pés, tapar o pescoço e vestir em dias de inverno ou nevão, também agora ainda saem do trabalho das mulheres muitos bordados e peças de enfeitar.
Eu tenho que render-me, pois tenho de vizinha, a senhora Arminda, que faz bordados de todas as maneiras que são o encanto para os olhos, uma satisfação para o coração, são peças que põem a minha maneira de pensar a andar a roda.
Eu nunca seria capaz de fazer coisa semelhante, tão bonitas e cheias de contornos.
Diz-me ela, nas tardes ensolaradas no assento de pedra a porta de casa e no escano da cozinha a lareira aos serões de inverno outra coisa não gosta de fazer, sozinha ou com a companhia da senhoras, Carmelina e Maria, assim se entretém, dando aos dedos e fazendo obras por prazer, pois não precisa delas para viver.
Daí quase me atrevia a dizer, é amor a arte de fazer e construir, é o seu feitio de não estar parada, é sangue trasmontano, o mirandês que lhe corre nas veias, que não sabe nem é capaz de estar parada sem fazer nada.
Definição que fica bem a todas as mulheres mirandesas, é graças a elas que chegou até nós uma boa parte do conhecimento, herança que hoje temos.
Faustino Antão


15/11/15

Falar i screbir bien las nuossas lhénguas, pertués i mirandés.





-Ben esta pequeinha crónica ne l seguimiento dua ambora que li eiqui a dies nun pequeinho jornal de la capital (Lisboua).


Ende daba cuonta dua anterbista i l salimiento dun lhibro cul títalo – 500 erros mais comuns da Língua Portuguesa – de l’outorie de la porsora ounibersitaira Sandra Duarte Tavares cun formaçon lhénguistica.


Eilha deixa bien claro quanto un pobo ten a ganhar se l sou conhecimento de la lhéngua que fala i cribe fur buono, assi cumo quanto ten a perder se l sou coincimiento fur malo.


You percuro se assi tamien nun ye cula lhéngua mirandesa, falada i screbida?! 


Cuido que to l mundo debie conhecer melhor las sues lhénguas, causo de la mirandesa, an special l pobo mirandés!


 Se ye atrabeç de la fala i de la scrita que un pobo fai la çcriçon, demonstraçon i rebelaçon de todo l ouniberso que le bai andrento i de l que stá al sou redror, dantes i çpuis nunca l fai bien se nun sabir bien l meio de quemunicaçon que ye l falar i screbir.


 Estas ferramientas de l falar i screbir corretamiente, ten de ser ua ferramienta que ten que star bien afilada i bien untada.


" I todo esto you siempre oubi dezir als porsores de mirandés, falar i screbir cierto ye mui amportante para que la mensaige seia recebida i dantendida, se assi nun fur eilha ten todo para se perder i nun quedar na mimória. Tubimos i tenemos buns mestres que to ls dies trabálhan para que l mirandés seia bien falado i screbido, ye de la respunsablidade de quien scribe todo fazer para seguir ls sous eisemplos".


 Screbir seguindo las reglas de la Cumbénçon Ourtográfica, porque screbir cumo bien mos dá la gana nun ajuda nada, ye ua mala mensage.


Debiemos todos conhecer melhor la nuossa lhéngua, falar i screbir cierto ye prestar un bun serbício a nós mesmos.

Hai siempre alguien que diç... NON !


La França stá outra beç de lhuito. Morrui muita giente i muitos na frol de l'eidade, mais de cien na hora an que scribo. Dous dies depuis de ls atentados de que fui albo la capital francesa, muitas outras bítimas einocentes inda stan antre la bida i la muorte cul cuorpo traspassado por balas de metralhadoras assassinas... Todo esso por bies de l fanatismo de alguns que nun acéitan que la França anterbenga militarmente (sendo eilha, de momento, un de ls raros países a fazé-lo) an zonas de l mundo cumo África i l Médio Ouriente porque quieren esses fanáticos, an nome de Alá cumo eilhes dízen, ser ls únicos a mandar alhá cumo le dá la gana: subretodo para ganhar denheiro cula benda i la sploraçon de petróleo, sembrando, para chegar a esse fin, l terror i l pánico.

Mas yá naide puode squecer todas las luzicas que fúrun acendidas, onte a la nuite, i alumeórun la státua que representa la República, ne l coraçon de Paris, a dous passos de ls sítios adonde fúrun cometidos ls atentados ... I todos, mais ua beç, ancuntramos fuorça i sprança, lhembrando cumo fázen ls poetas :

Mesmo na nuite mais triste
an tiempo de serbidon
hai siempre alguien que resiste
hai siempre alguien que diç... NON !



10/11/15

Esta cumbersa fui a mais de 40 anhos datrás (ye buono nun squecer)






 Nuolos apertados.

-Ah Jesé l nuosso filho fui cundanado?
Cundanado!? - Porquei el habie de ser cundanado, buona geira!
 -Adonde queda l Ultramar?
Adonde queda l Ultramar!? - Mas que precuras tan chochas, l que sei you mulhier adonde queda tal tierra!
 An todo l camino inda nun te calheste un ratico, ua prercura torpeça noutra! Se you nun m’aporcato nun atino ne l que quieres saber, nien al que bamos a fazer i ampeço you tamien par ende a treslhoucar.
 El nien se daba cunta que Sabel precuraba todo para ancubrir l’auga que reçumaba ne ls uolhos i la monca de l nariç.
 La caminada fazie-se cierta i cumpassada, para quei chegar a l’arada debrebe. Stában sien animo. L sou sentido bolaba para outro lhado, cumo se fura traçada pul çtino, aquel mesmo que se habie antrepuosto antre eilhes i l de sou rapaç, agora íban solos sien el.
 Nun l tenien nun sabien adonde quedában las Áfricas.
 Íban-se a caras a la lhata de la Gúiras.
 Sien repuostas a tanta precura de Sabel, querien cuntinar a fazer pulas cousas cumo fuorma d’atamar l baziu que se querie tornar dunho i senhor de ls sous sentidos.
 Precurar tantas cousa al sou tiu, era l modo que la lhigaba i acurtiaba aqueilha eimagináira lunjura.
 Naqueilha lhata, arada i arrastrada, sembrarien las patatas tardiegas cumo lo habien feito anhos a filo cul mesmo amor sembrórun aquel filho hai biente anhos datrás.
  Sabien pul més i pula lhuna l die cierto pa las botar a la tierra, nun sabien nien adonde nien porquei l sou habie sido ambiado i oubrigado a quedar tanto tiempo apartado i fuora de casa.
 -Será que fui porque se fizo home?
 -Porque tenie binte anhos, porque sacou las suortes i era purfeito?
 -Ah home será que quando fur tiempo de las arrincar yá tenemos acá l rapaç?
 You nun sei mulhier, l que se cunta i diç ye que bán por muito tiempo i que nun queda acerca. Nun sou home de muitos antenderes, nun sou home de haber passado de la feira de ls Grazes a baixo.
  Mas debe ser alhá pa ls lhados de ls Anfiernos, pula nomeada que ten i pula cunsumison que mos dá.
 Las angúrrias marcadas pul puolo i ls riscos de l choro na cara de Sabel éran cumo un mapa que desenhaba l’alma apertada dua mai que nestes mesmos sucos habie deitado i acunchegado nun xal l filho quando drumie l sono de ninico.
  Buolta a buolta i mais buolta la tierra quedaba birada, cumo se todas aqueilhas buoltas de la torna tubírun l perpósito de fazer ua lharga caminada a precurar daqueilho que nun l salie de l sentido i que querien tornado. Renacerie l die que dalhá benisse.
 -Ah Jesé será que lhougo a la nuite ten un caldico para cenar?
 -Será que quando se fur a drumir ten ua manta para s’acubrir?
 Quantas precuras aqueilha mai iba inda a fazer, acordada ou an suonhos i quantas nun quedarien ancerradas ne l coraçon sien que l sou Jesé le puodira dar repuostas nin zatar aquel nuolo!.
 ---------------------------------------------------

– Nós apertados

-Ah José o nosso filho foi condenado?
 Condenado!? – Porque havia ele de ser  condenado, essa agora!
- Onde fica o Ultramar?
Onde fica o Ultramar!? – mas que perguntas tão chochas, o que sei eu mulher onde fica tal terra!
Em todo o caminho não se calou um bocado, eram perguntas atrás de perguntas!
Se eu não estou atento não atino no que queres saber, nem o que vamos fazer e começo eu também a variar.
Ele nem se apercebia que Isabel fazia tudo para ocultar as lágrimas que nasciam nos olhos e o pingar do nariz.
A caminhada era regular e certa, para quê chegar depressa a terra para lavrar. Estavam sem ânimo. O seu pensamento voava para outro lado, como se fosse traçado pelo destino, aquele mesmo que se tinha posto no meio deles e do seu rapaz, agora iam sós sem ele.
Não o tinham não sabiam onde era África.
Iam na direção da terra das Guiras.
Sem resposta a tantas perguntas de Isabel, queriam continuar a fazer pelas coisas como forma de acalmar o vazio, que queria tornar-se dono e senhor dos seus sentidos.
 Procurar tanta coisa ao seu marido, era a maneira que a ligava e encurtava aquela distância imaginaria.
Naquela terra, arada e alisada, fariam a última sementeira de batatas como sempre o fizeram anos seguidos com o mesmo amor que semearam aquele filho havia vinte anos atrás .
Sabiam pelo mês e pela Lua o dia certo para por as batatas na terra, não sabiam nem onde nem porquê o seu filho tinha sido enviado e obrigado a ficar tanto tempo separado e fora de casa.
-Será porque se fez homem?
-Porque tinha vinte anos, porque foi a inspeção para a tropa e era perfeito?
-Ah homem será que quando for tempo de apanhar as batatas já temos cá o rapaz?
 Eu não sei mulher, o que se conta i diz é que vão por muito tempo e que não fica perto. Não sou homem de entender esta coisas, sou homem que não passou para baixo da feira dos Gorazes.
Mas deve ser la para os lados dos infernos, pela fama que tem e pela consumição que nos dá.
As rugas marcadas pelo pó da terra e os riscos das lágrimas na sua cara eram como um mapa desenhado a alma apertada de uma mãe que nestes mesmos regos do arado tinha deitado e aconchegado em um xale o filho quando dormia o sono de menino.
Rego a rego e mais voltas a terra ficava virada, como se todas aquelas voltas da arada tivessem o propósito de fazer uma longa caminhada a procura daquele que não era capaz de esquecer, não lhe saia do sentido e que queria que voltasse.
Renasceria o dia que de lá viesse.
-Ah José será que logo a noite tem um caldo para comer?
-Será que quando se for deitar tem ula manta para se tapar?
 Quantas perguntas aquela mãe ia aida fazer, acordada ou em sonhos e quantas não quedariam fechadas no seu coração sem que José lhe pudesse dar respostas nem desatar aquele nó.